AMEOSTOCOTSGHm0BW>
Dinsdag 30 September 1930
1 -DE eemlander:
29e Jaargang No. 78
JJET STATION KOOTWIJK UITGEBREID
Sterke toename van
het radioverkeer
Een geheel nieuw korte
golfcentrum
Koninklijk bezoek bij
Jan Ligthart
DERDE BLAD.
MODERNE STRUIK-
ROOVERS
RADIONIEUWS
V. i»
Vier nieuwe telefonie en achl
nieuwe lelegrafiezenders
zijn erbij gebouwd
Wanneer men dc cijfers ziet van het aan
tal radio-telegrammen dat in 1929 via het
Rijksradiostation Kootwijk naar allo doelen
van dc wereld is verzonden, zal men daarin
een motivoering kunnen vindon voor de be
langrijke uitbreiding w elke dit station thans
heeft ondergaan. Zoo zijn cr in dat jaar met
Nederlandsch-Indie 229.072 betaalde tele
grammen gewisseld, waarvan de opbrengst
voor Nederland bedroog 1.844.400.— Ge
durende de wisseling des jaars werden ont
vangen 4.017 en verzonden 4.135 Kerst- en
nieuwjaarstelegrammen Met Suriname wer
den 5768 telegrammen gewisseld met oen op
brengst van f 32.315.met Curacao 843?
met een opbrengst van f 71.934.—-; met Ame
rika 56.258 met een opbrengst van f 135.593:
met Denemarken, Oostenrijk. Noorwegen,
Tsocho-Slovvakije en Zwitserland tezamen
592.097 telegrammen, met een totaalop
brengst van f 120.26S.—In totaal is dus aan
gewisselde betaalde telegrammen in 1920
een bedrag ontvangen van niet minder dan
2.204.540.—.
Wras het bij het laatste bezoek der dag-
bladvcrtegenwoordigers alleen het houten
zendgebouwtje, waarin do oude eentraps-
teicgrafiezendors en de beide telefoniezen-
ders P.C.L. waren ondergebracht, clat hun
aandacht vroeg, nu kondon do ruim dertig
verslaggevers, die op uitnoodiging van den
directeur-generaal der P.T.T. naar Kootwijk
waren geseind een grootcr aantal zenders
en antennes in oogenschouw nemen, liet
viel ons bij de aankomst direct op dat het
aantal kortegolf-aniennes zeer was uitge
breid. Bij onze aankomst trof ons moor: in
hotel „Radio" hoorden wij muziek, hetgeen
een onzer collega's de opmerking deed ma-
kon „hebben ze hier ook al radio?" Het ant
woord was echter ontkennend: „Wij kunnen
hier geen radio hebben, want de zenders
van Hilversum en Huizon worden door do
enorme hoeveelheid onergic, welke door het
station Kootwijk in den aether worm gezon
den, totaal doodgeslagen". Conclusie: Rond
een zendstation \an weieldöekendheid geen
enkel ontvangstation! Voor do lunch welke
den verslaggevers werd aangeboden gaf Ir.
de Vos, hoofdingenieur der telegrafie en te
lefonie een korte inleiding, waarin hij er
o.ni.op wees, dat thans naast het oude Koot
wijk een'gc-hecl nieuw Kootwijk is verrezen.
Dr. K o o m a li'S, eveneens hoofdingenieur
der telegrafie en telefonie, hield voorts een
uitvoerige beschouwing over het „nieuwe
Kootwijk",
Eeu nieuw kortegolf centrum.
Op ongeveer een kwartier afstand van het
bestaande zendgebouwtje is oen heel nieuw
kortegolf centrum ontstaan; men hoeft daar
n.l. drie nieuwe steunen gebouw ijes opge
richt. op een terrein, dat ruimte biedt voor
een groot aantal ..beams'' (dit zijn antennes
met draden, welke op een afstand van een
halve golflengte elkaar kruisen) zonder dat
men behoeft te vreezen voor onderlinge be
ïnvloeding. In het eerste gebouw tje zijn vier
telefoniezenders gebouw en in het tweede
acht telcgrafiezendcrs, terwijl het derde ge
bouwtje bestemd is voor verdere uitbrei
ding. In dit laatste zal een korte golfzender
worden gebouwd, welke door Philips zal
worden geleverd. Dc vier telefoniezenders
zijn in de eerste plaats bestemd voor dc af
wikkeling van het telöfoonwerken met Ned.
Indie, terwijl zij bovendien gebruikt kunnen
worden voor liet telegraaf verkeer met onze
Oost. Zij behooren nog steeds, tot de groot
eten ter wereld; zij hebben ieder een SO K.W
anodevermogen in de laatste trap. Van deze
vier zenders kunnen er twee gelijktijdig
werken. Wij vinden in dit gebouwtje onder
gebracht dc zender P.C.K., (golflengte 16.3
M.). PDK (28.8 M.), PCV (16.85 M.). en PDV
(38.3 M.). De zenders PCK en PDK kunnen
niet gelijktijdig in dienst zijn omdat zij een
gemeenschappelijke» hoogspanning*- cu mo
dulatorinrichting bezitten. Als regel wordt
uitgezonden op de kortste golflengte, doch
Indien noodig, wordt in den namiddag over
gegaan op dc langere golf.
Allo zenders werden ontworpen en gecon
strueerd door den Laboratoriumdienst van
do Rijkstelegraaf. Een belangrijk deel der
onderdooien werd vervaardigd in dc uitste
kend geoutilleerde werkplaatsen van de
Rijkstelegraaf; zooveel mogelijk werd ge
bruik gemaakt van onderdoelen van Neder-
landsch fabrikaat.
De gebruikte lampen Zijn alle van het fa
brikaat Philips.
De zenders zijn alle kristalbestuurd en
bestaan elk in het geheel uit 5 trappen. Ge
zien de enorme éindenergie, welke in dc
laatste trap wordt bereikt, is dit aantal op
vallend klein. De eindt rap bevat 4 waterge-
koelde zendlampcn van 20 k.W. anoclever-
mogen.
Togen de achterwand van de zaal zijn de
hoogspanningsinstallaties en dc modulatie
inrichting opgesteld, welke eveneens i,n
eigon beheer werden vervaardigd. De trans
formatoren hiervoor werden geleverd door
de N.V. Willem Smit en Co. te Nijmegen, dc
steksiroominsUllatic cn schakelborden wer
den door de firma Hecmaf te Hengelo ge
bouwd.
In verband met de groote toename van
het aantal watergekoelde lampen heeft men
een nieuwo speciale pompinstallatie moeten
constrüecron. aangezien de bestaande wa
tertoren niet meer hèt'benoodlgde koelwater
kon leveren. Deze installatie is zoo inge
richt dat, mocht er bij de koeünrichting van
óón der lampen een defect ontstaan, alle
lampen t e g e 1 if k worden o\ ergeschnkeld
op de koelinrichting van den watertoren,
zoodat do gesprekken voortdurend voortgang
kunnen vinden. Men heeft dit kunnen be
reiken door het aanbrengen van een water-
doorloopschakelaar, Welke bij weigering
automatisch do centrale waterleiding in
werking stelt zoodia de pompinstallatic wei
gert.
ModuIaHc-Inilchting.
Evenals bij de oudere telefoniezenders in
het houten gebouwtje wordt ook hier hot be
kende Hoysing modulatiesysteem gevolgd.
De modulatic-smoorspoel (eigenlijk modu
latietransformator) weegt niet minder dan
ton en is evenöjs dc modulator cn voor
modulator achter het schakelbord opgesteld.
De modulator bevat 6 watcrgekoeldc vcr-
sterkcrlampen van 15 k.W. De voormodula
tor, welke op den stüdioversterkcr is aange
sloten. bevat een 1.5 k.W. lamp.
Beveiligingen.
Uitgebreide beveiliging-smaatiegelen zijn
getroffen. In dc eerste plaats zijn de zen
ders door geheel metalen kasten afge
schermd, zoouai onder spanning staande
deelen onmogelijk kunnen worden aange
raakt.. Indien w cikzaamhoclen 'aan de zen
ders moeten plaats hebben, kan door mid
del van een drukknop op den zender de
hoogspanningsgehjkrichici worden uitge
schakeld. Ten overvloedo kan de verbinding
van elke zendertrap met de hoogspannings-
loiding door middel van oen scheïdings-
schakelaar worden verbroken.
In noodgevallen kunnen zelfs met oen
enkele drukknop op het schakelbord in dc
betrokken zaalhelft alle spanningen auto
matisch worden uitgeschakeld.
Zooals wij hierboven meldden, worden
de zenders door krisial bestuurd. l)r. Koo-
nians vestigde hier nog even do aandacht
op de wonderlijke werking van het kris
tal, aangezien hier een stukje kwarlskristal,
ter grootte van een cent de geheclc zender
bestuurt oii de frequentie rcgeli.
Teneinde architectonisch een mooi ge
heel te verkrijgen heeft men de zenders in
donzelfden tijd gebouwd als de schakel
borden. zoodai dr. zaal. waar deze instal
laties zijn opgericht een zeer keurigen in-
iruk maakt op don bezoeker.
Wat de lampen betreft, deze zijn een
der kostbaarste tlcclcn van den zender. Eén
zender bevat voor een bedrag van 32.000
aan lampen! De levensduur van een zend-
lamp bedraagt gemiddeld 1500 uur!
In het tweode zendgobGuw-
Dit zendgebouwtje biedt plaats aan 8
korto golf telegrafie zenders. Op het oogen-
blik zijn 5 zenders bedrijfsklaar terwijl de
3 overige vermoedelijk in den loop van dit
jaar nog gereed zullen komen.
Vuil deze 5 zenders zijn er 3 bestemd
voor dc afwikkeling van het verkeer met
Xoord-Amerika. Dit geschiedde tot dusver
met. ecu lange golf zender (die behouden
blijft voor do verkeersafwikkeling in dc
voor dc korte golf zender ongunstige pe
rioden) en ecu korte golf zender van oud
type.
De beide andere zenders zullen gebruikt
worden voor de nieuwe radiotelegraafver-
binding met Buenos Aires waarvoor reeds
oen overeenkomst gesloten is.
De zenders zijn van dezelfde constructie
als de telefoniezenders met dit verschil, clat
zij alle Slechts 2 lampen' van 20 k.W. in de
eindtrap bevatten De sterkstroomschakeliiig
is bij deze zenders echter eenvoudiger, ter
wijl dc modulatie-inrichting ontbreekt.
Het inschakelen en regelen der gloeispan-
ningeii, hetgeen bij de telefoniezenders on
af het centrale schakelbord geschiedt, heeft
hier plaats op de zenders zelve.
Deze zenders beschikken over een viertal
beams van soortgelijke constructie als die
der telefoniezenders, gespannen tusschcii
5 houten masten. Achtereenvolgens treffen
wij aan: een beam van S golflengten breed
en 4 golflengten hoog van den zender PCQ
(golflengte 16.0 ju.) gericht'op Xoord-Amc-
rika, een beam 4ft golflengten breed cn 3
golflengten hoog van PDS (27,94 m.) ge
richt op Zuitl-Amerikaeen beam 1 golf
lengten breed en 3 golflengten hoog van
l'DQ (27,3 in.) gericht op Noord-Amerika
cn een beam 8 golflengten breed oir4 golf
lengten hoog van PCS (15,686 m.) gericht op
Zuid-Amerika.
Voorts zijn aanwezig een op Noord-Ame
rika gerichte horizontale "clipooi van PDT
(40,8 m.) cn 2 on Ned. Judië gerichte dipo-
•len voor PCQ on PCS.
Studio.
In oen afzonderlijk gebouw is dc geheel
met koper afgeschermde versterker- en con-
iröle-kamer ingericht.
Hier bevinden zich de versterker appa-
raton, wclko do aankomende telcfoonstroo-
nyeii tot -do vcreischto sterkte opvoeren,
waarna- deze door kabels naar do zenders
worden geleid. De modulatie-diepte wordt
hier gecontroleerd en ingesteld; zoodat bij
dc zenders zelf hieraan niots behoeft te
worden geregeld.
De kwaliteit van do uitzending kan met
behulp van coiitrólcontvangers worden na
gegaan. Voorts zijn hier do» apparaion op
gesteld, waarmede het inkomende en uit
gaande seinschrift der telegrafie-zenders
kan worden gecontroleerd.
Geheime telefonie.
In verband met de publicatie betreffende
de geheime telefonie met Indié word nog
medegedeeld, dai op liet oogenblik nog ver
schillende systemen in beproeving zijn. Uit
den aard der zaak kunnen hieromtrent nog
geen nadere publicaties van gedaan worden
Do hoofdzaak berust echter hierop, dat
de monschclijke stem zoodanig wordt ver
vormd, ilnt derden het gesprek niet kun
nen volgen. Dc ontvanger zril hel geluid
echter weer zóó renins truceren, dat degene
voor wien het gesprok bestemd is. wèl kan
verstaan wat aan de overzijde van den
oceaan wordt gesproken. De eenigo zender
welke momenteel met hoi geheime telefo-
nic&ysteom werkt j« die van Rugby naar
Amerika, deze zender werkt met frequen
tie wisseling. Men verwacht echter, dat het
geluid van de mcnschelijke stom echter niet
verbeterd zal worden, aangezien reeds bij
de ewono telefonie verliezen worden ge
constateerd.
Beeldtelegxafie.
Do toestellen voor de beoldtelografic zijn
thans ook gearriveerd; men, zal in Kootwijk
het systeem zwart-wit toepassen. Do snel
heid, waarmede do beelden wordon over
gebracht, is echter tegengevallen. Dit vindt
zijn oorzaak in do stralingsmocilijkhedcn.
De stralen komen-, tegen de berekening in,
niet gelijktijdig aan, omdut hun door den
aether moeilijkheden in den weg worclen
gelegd.
Nadat een rondwandeling langs de nieu
we zenders was gemaakt, verzamelden allen
zich weer in Hotel Radio, waar de heer Van
Moerkerken uit Rotterdam namens do jour
nalisten een woord van dank bracht aan
den hoofd-ingenieur, dio op zoo welwillen
de wijzo de zaken aan de gasten hadden
uitgelegd. De heer Van Moerkerken stipu
leerde hier nog het feit, dat de „werkers
van Kootwijk" hier hebben gearbeid alsof
hot hun oigen zaak was. Aan rust werd
niet. gedacht: er bestond voor hen tot op
heden slechts één ding n.l. de zenders
h n zenders zoo volmaakt mogelijk te
maken!
Een aardige episode, verhaald naar
aanleiding van de onthulling
van het Ot cn Siert
monument
Een Lijkje m net nieuwe gebouw waar ft» n4»uw« telegralfezender»
zijn opgesteld.
Naar aanleiding van de onthulling van
het monument voor Ot en Sten haalt Se
cundus in de Residentiebode een aardige
episode op uk het leven van Jan Ligthart.
Ligthart w as bij de- Koningin ontboden,
die hom geraadpleegd had over onderwijs
en opvoeding yan haai dochter.
..Niet zoo heel lang nadat Ligthart bij
de Koningin was geweest, gebeurde 't, dat
een rijtuig aan één der zijden van. het
Oranjeplein stil hield. Twee dames cn een
heer stapten er uit. Net zooals doodgewone
andere monschen wandelden ze verderop en
sloegen de Tullinghslraat in. Daar werd
aangebeld aan de school van Jan Ligthart,
die het gezelschap jiersoonlijk verwel
komde. Men kwam er op bezoek, om er den
daar gcvolgden leergang bij hei onderwijs
in de practijk eens gade te slaan. Nu. zulke
bezoeken waren daar niet zeldzaam. Van
daag waren 't Finnen, morgen Fradèchen,
later Engelschen,'Noren, Amerikanen, die
soms in een der hoogere klassen door de
leerlingen niet hun eigen volkslied werden
begroet. Dus werd cr door do kinderen niet
moeV zoo heel org verbaasd opgezien wan
neer er menschen in do klas kwamen, daar
maar tusschcn de schoolbanken rondliepen,
goed hun oogon den kost gaven en door
allerlei vragen liefst bij de leorlingcp zelf
hun licht opstaken. De kinderen gingen
meestal leukweg hun gang, bleven aan hun
werk voortgaan. Onderwijl werd- dan
schijnbaar achteloos antwoord gegeven op
een vraag, net zoouls ze dat een kameraad
over den schouder heen zouden hebben
gedaan.
Op dien bewueteu morgen ging het er
dan al niet anders loe. In de le klas waren
de kleintje» met handonarboid bezig en uit
stevig papier een deur aan i knippen, die
open cn dicht moest kunnen gaan. Al di
rect verspreidde het gezelschap zich tus-
schen de bonken, met aandacht te schon
ken aan het werk waarmede 't jonge goed
zich in vollen ernst b?zig hield. Hier en
daar werd eens wat gevraagd, wilde men
oen en ander toch ook wol even in de han
den hebben om 't niet groote-incnsclicn-
aandaclit to kunnen bekijken. Maar de be
langstelling der jeugdige leerlingen bleef
nan hun werk hangen, ging allerminst op
de bezoekers over. Zoo werd door écu der
dames hei deurtje open en dicht gedaan.
En klonk liet heel vrijmoedig: ..Juffrouw,
doe de deur gauw toe, anders tocht het
zoo". Weer een ander, die in de gaten
kreeg dat de bcwiiöie juffrouw het beschei
den knipwzrk drommels aardig vond, vroeg
of de juffrouw er ook een wilde bobben.
Nadat het gezelschap in de le klas lang ge
noeg had vertoefd, om \an dat aantrekke
lijk kleuterwerk kennis ie nemen, werd een
ander lokaal betreden, om zoo, de wande
ling vervolgend, den ganschen ochtend op
Ligthart's school vertoevend, aan de wer
kelijkheid te toetsen, hoe t er daar met
diens eigen onderwijsmethode toch wel aan
ioc ging. Maar eindelijk was met een be
zoek aan do hoogste klasse de rondwande
ling dan toch volbracht. Toen ging de be
wuste juffrouw, die zich even te voren door
één der kleuters van de le klasse een pa
pieren deurtje zag aangeboden, tot den bo
venmeester, tot Jan Ligthart en zei hem:
lT weet niet. wat een prettige uren u mij
vanmorgen bezorgd beeft'Toen werd het
incognito der bezoekers opgeheven cn moch
ten allen het weten, zelfs Lena do schoon
maakster van do school, dat deze juffrouw
niemand minder dan Koningin A\ ilhelmina
was geweest.
Volgens dc door Ligthart ontworpen re
geling heeft Prinses Juliana naar de ro-
gelen van zijn methode haar eerste school
onderwijs ontvangen. Aanvankelijk werd
dit gegeven door rnej. B. Cohen Stuart, ver
der door mevr. v. d. Rcyden, terwijl la
ter ook mcj. H. L. Di?eke een. belangrijk
deel van onderwijs en opvoeding voor haar
rekening kreeg. Dit drietal leerkrachten
was van Ligthart's school afkomstig.
Diefstal uit een rijdenden
vrachtauto
Kon Duitschor, die met zijn vrachtauto
volgeladen niet boter cn eieren huiswaarts
keerde, passeerde onderweg, in do buurt
van Elmpt bij Roermond een naast den
weg staanden luxe-auto, waarvan do be
stuurder oogenschijnlijk bezig was mot de
motor-reparatie. Aangezien dit niets onge
woons is, sloeg hij daar geen acht op.
Een eind verder stond iémand op den
weg, die hem door toekons beduidde te
stoppen. De chauffeur, die moendo, dat dezo
persoon mee wilde rijden, maar er niet erg
op gesteld was, reed door. Zoo meldt do
Msb.
In het yolgond dorp had hij nog al wat
oponthoud cn na een tijdje voegde zich de
man, die hom had willen doen stoppen, bij
hom.
Deze verhaalde, dat. het niet enkel zijn
bodocling was geweest om mee te rijden,
maar vooral om hem to waarschuwen. Hij
had n.l. gezien hoe de quasi-defecte luxe
auto achter den vrachtauto aangereden was
en een der inzittenden daarvan over dc
motorkap achter in den vrachtauto gekro-
pon was en daaruit conige kisten op den
weg gegooid had, waarna hij zich langs
den zelfden weg in zijn eigen wagen had
begeven.
Bij onderzoek bleken uit den vrachtauto
inderdaad twee vaatjes boter en drie kisten
eieren verdwenen ie zijn. De man op den
weg had het nummer van den luxe-wagen
opgenomen, maar bij navraag bl| dc politie
bleek, dat ze daardoor geen stap verder
kwamen. De wagen' was een wéék vroeger
ergens gestolen
JHR. EEELAERTS UIT GENEVE TERUG.
De minister van buitenlandsche zaken, jhr.
mr. Bcelaerts van Blokland, teruggekeerd
van zijn verblijf te Genève, heeft Maandag
ochtend zijn werkzaamheden tor departe-
mente hervat.
REVOLVERSCHOTEN.
Niemand getroffen.
's-G rav cn h a g e, 28 Sept. Omstreeks
kwart ovéi' elf gisteravond wérd do Lek
straat in Den Haag opgeschrikt door het
kort achter elkander vallen van drie scho
ten. Met bleek dat G. R mei een revolvér
drie schoten had gelost, vermoedelijk op
van B. Het schijnt dat de houding van
juffrouw R. niet geheel vreemd js geweest
aan deze machtsontplooiing van haar man,
maar dit alles is thans nog niet niet zeker
heid te zeggen, vooral niet daar de broincn
verhit waren door alcohol en van B„ op
wiori dan geschoten zou zijn, zelfs in ken-
neltjkeii staal verkeerde. Dc dokter van
den geneeskundigen dienst heeft in ieder
geval geconstateerd, dat van B. niet geraakt
is. De politie heeft voorlooplg liet nieeren-
cleel der betrokkenen in bewaring gesteld.
DE SCHEIDENDE BURGEMEESTER VAN
DEN HAAG.
Een geschenk van het da-
gelijksoh bestuur.
's-Gravenh agc, 27 September. De wet
houders on de gemeente-aecretaris hebben
gisteren don burgemeester ten Afscheid een
lunch aangeboden. Bij die gelegenheid is
mr. Paiijn, ter herinnering een Delitech
hord geschonken, waarop het Haagsche
stadhuis afgebeeld is met een opdracht
aan den aftrcdêndeii burgemeester.
GUSTAF STRÖM. f
Gap. majoor-titulair O.LL.
Ijl den ouderdom van 60 jaar is te Den
Haag overleden de heer G. Ström, gepen-
sionneerd majoor-titulair van het O. I. leger.
De heer Ström, die in JS97 werd benoemd
tot 2c luitenant bij liet leger in Nedcr-
landsch-Indië, was als le luitenant geplaatst
bij de Kon. Militaire Academie als leeraar
in de militaire aardrijkskunde van Oosf-
Indiö, do Oost-Indische land- en volkenkun
de en de Maloischo taal, terwijl hij als kapi
tein ingedeeld was bij het leger hier tc lan
de. De ontslapcno is voorzitter geweest van
de Vereciiiging Nederland—-Zweden.
Dc heer Strom was officier in de orde van
het Zwaard van Zweden en ridder in de
orde van de Poolster van Zweden.
De teraardebestelling van liet. stoffelijk
overschot zal plaats hebben Woensdag a s.
op do begraafplaats Nieuw Eik cn Duinen,
vertrek van bet sterfhuis om half twee.
CRISIS IN DE REISVEREENIGING.
Rotterdam solidair met Den Haag,
II o L t e e d a m, 2G Sept. Een drukbezochte
vergadering van de afd. Rotterdam van dc
Nederlandschc Reisvereeniging nam gister
avond de motie van de afd. Den Haag, in-.,
houdende:
dat de algemecne voorzitter, mr. M. J. v.
d. Flier, niet kan worden belast met de lei
ding der op 4 October a.s. te Utrecht te
houden algcmeene vergadering;
dat allo hoofdbestuursleden, staande de
vergadering moeten aftreden en dat een tij
delijk dagelijksch bestuur van vijf personen
moet worden gekozen ter behandeling van
de loopendc zaken en zoo spoedig mogelijk
een algemecne vergadering zal moeten wor
den bijeengeroepen ter verkiezing van een
nieuw hoofdbestuur;
in haar geheel over.
De vergadering besloot tevens aan liet
hoofdbestuur te verzoeken om aan den p'en-'
ningmeester opdracht tp geven op de alg.
vergadering oji 4 October de balans van de
Nederlandsche Reisvereeniging over te leg
gen, vergezeld van een .accountantsrapport,
en ook om den accountant zelf aanwezig te
doen zijn, '•y
