BALLY
DE CHINEES AMUSEERT ZICH
Sr*fo<
'Oen
Joh. Bottinga
Airiersfoorisch Daoblsd
ALS DE GROOTE ONTWAPENINGSCONFERENTIE KOMT
Langestr. 28 - Tel. 59
HOOGHARTIGHEID
EEN OORDEEL VAN
IVAR KREUGER
Van hei
Als de winter komt
Sluit U aan bij de
Amersfoortsche Radio
Centrale
Het verhoogt Uw gezellig
heid in huis
Kantoor: Telefoon
Lange Bergstr. 13 462
door
II. G. CANNEGIETER
In een onzer groote bladen stond onlangs
'oen bericht omtrent het aantal zelfmoorden
te Berlijn. Dc meeste van deze zelfmoorden
komen voor bij jonge menschcn van bei
derlei kunne. De correspondent knoopte
aan dit verschijnsel een beschouwing vast,
waarmee hij het voor een gedeelte meen
de te kunnen verklaren. Niet alleen te Ber
lijn maar ook to Parijs en andere wereld
steden vindt men een aantal jongelieden,
die daarheen zijn gelokt door het vooruit
zicht, iets groots en buitengewoons te zul
len tot stand brengen. Zij achten zich te
goed voor een „ordinaire" betrekking op
een kantoor en zijn overtuigd, dat er in hen
een of ander genie steekt. Zij beproeven
hun kans bij het toonecl of dc film of op
het schildersatelier, zitten avond aan
avond in hun stamkroeg te zwetsen, leven
van gaven en voorschotten welke zij nim
mer terugbetalen, schelden op dc maat
schappij en beschimpen liet burgerdom cn
zakken allengs tot het peil van dc misdaad
af, zoo ze niet tenslotte nog als beroeps
danser, bordenwasschcr, chauffeur of por
tier in een baantje terecht komen. Schaam
te en wanhoop drijven degenen, wier ka
rakter zich in dit bestaan op den duur niet
kan schikken, dikwijls tot zelfmoord.
Dit is de droevo geschiedenis van jonge
mcnschen, die op hun levenspad het voor
recht hebben medegekregen van een goe
de opvoeding en voortreffelijk onderwijs.
De overgang tusschen school en maat
schappij is vaak moeilijk. Dc school is eens
deels een gevangenis voor de jeugd, an-
dersdecls een lusthof. Men voelt zich in de
school niet vrij, is slaaf van het huiswerk
en van vakken, waarvoor men niets voelt.
Men moet strafwerk cn vitterijen aanvaar
den en wordt als onmondig kind behan
deld. Maar straks, in dc maatschappij, zal
men vrij zijn! Met het diploma in den zak
is men men6ch cn zal men zijn geestdoo-
denden slavenarbeid mogen vervangen
door werk van beteckenis.
Hoe stelt de maatschappij in dit opzicht
teleur! Het is niet alleen in het ambacht,
dat men als krullejongen begint. Ook in
het ambt, in de kunst, in dc wetenschap
vangt men als beginneling aan. Er be6ta.it
ook een maatschappelijke groentijd, die
een proef op het karakter cn het volhar
dingsvermogen is en die den hoogmoedige
door vernedering tot zelfkennis brengt.
De maatschappij blijkt niet bet vlucht
oord te zijn, waar de slaaf van schooltucht
cn schoolkennis tot vrijheid en vreugde
komt Achteraf was dc school nog zoo
kwaad niet. Achteraf lijk alles, wat daar
het leven zoo verdrietelijk maakte, een
vronüjk spel bij den stroeven ernst van de
maatschappelijke dagtaak-
Zooals men als scholier dacht zijn een
voudige levensplicht te kunnen ontvluch
ten, zoodra men de maatschappij binnen
trad, zoekt men, in de maatschappij aan
geland, nogmaals een uitvlucht. Wederom
is de maatschappij, als de school, de plaats
waar men met eentonigen, eenvoudigen
plichtmatigen arbeid niet meer bereikt dan
met duizenden makkers voldoen aan een
dagelijksche taak. Is men, nogmaals, voor
zulk een 6lavenbestaan niet te gced'?
Nu moet de kunst uitkomst brengen, of
de cultuur of de politiek. Het doet er niet
toe, wat als het maar niet het gewone,
plichtmatige alledagsleven is. Men wil
niet behooren tot de millioenen, die naam
loos zwoegen aan de instandhouding van
het nederig menschcnbestaan. Men wil met
de. weinigen dc toppen bestijgen, waarheen
de wereld opkijkt om buitengewone ver
richtingen to bewonderen.
Al6of buitengewone verrichtingen moge
lijk zijn zonder den ordinairen grondslag
van harden cn ernstigen arbeid! Alsof dc
glinsterende torenhaan niet is vastgezet
op een gebouw, dat met ruwe stecnen
grondslagen meters diep in dc grauwe aar
de gemetseld is!
Wee, wie zich voor de grauwe aarde te
goed acht! Wee, wie den gezondmakenden
invloed van elementair püchtswerk ver
smaadt! Wee, wie dc kunst miskent cn de
wetenschap en de cultuur, door te verge
ten, dat haar dienaren moeten ploeteren
als daglooners om tot de geringste hunner
scheppingen te geraken!
Men kan het onmondige kinderen niet
kwalijk nemen. Maar zouden vele der le
vonsmislukkingen cn daarop gevolgde zelf
moorden niet ten laste komen van ouders,
die hun telgen opvoeden in den waan, als
zou er 'een onderscheid bestaan tusschen
hunner waardigen en onwaardigen arbeid?
Zij vergrijpen zich aan hun kroost door dit
den zegen van den deemoed te onthouden
en het in een hooghartige levenshouding
een voorwensel te verschaffen om toe te
geven aan klcinzcerige, kinderachtige ge
makzucht.
„In 1932 zal te Genève over het lot van
deze generatie beslist worden.
door
PROF. ALBERT EINSTEIN.
Het uitvindingsgenie der menschheid
heeft ons in de laatste honderd jaar ver
blijd met tal van dingen, die het leven vrij
cn gelukkig zouden kunnen maken, wan
neer de ontwikkeling van onze machtsor
ganisaties gelijken tred kon houden met
den tcchnischen vooruitgang. Doch in wer
kelijkheid zijn dc met moeite verkregen re
sultaten van den eeuw der machine even
gevaarlijk in do handen van deze genera
tic als een scheermes in de handen van een
driejarig kind. liet feit, dat wij beschikken
over wonderbaarlijke productiemiddelen,
heeft de wereld geen vrijheid geschonken,
doch slechts zorgen cn hongersnood.
Het ergste van alles is die zijde der tech
niek, die de wereld in staat stelt om men-
schelijke levens en de resultaten van jaren-
langen arbeid te vernietigen. Wij, die tot do
oudere generatie behooren, begrepen dat
met ontzetting tijdens den wereldoorlog.
Doch nog vreeselijker dan die verwoestin
gen is volgens mij de onwaardige slavernij,
die de oorlog aan het individu oplegt. Is het
niet vreeselijk, door de gemeenschap ge
dwongen te worden tot daden, die iedereen
als verachtelijke misdrijven verafschuwt?
Weinigen hebben de moreele grootheid ge
had om te weigeren; deze mannen zijn
naar mijn overtuiging de ware helden van
den wereldoorlog.
Doch er is een straal van hoop. Het
schijnt mij toe, dat inderdaad vele verant
woordelijke leiders der volkeren den op
rechten wensch koesteren om den oorlog af
te schaffen. Het verzet tegen dezen nood
zakelijken vooruitgang wortelt in tradities,,
die van het ccne geslacht op het andere
zijn overgegaan als een erfelijke ziekte
door do schuld van ons opvoedingssysteem.
De militairen met hun verheerlijking van
den oorlog versterken deze tradities, even
als de pers wier belangen van dc militairen
cn van zekere groote industrieën afhanke
lijk zijn. Zonder ontwapening zal er geen
duurzame vrede zijn. En het voortgaan met
de tegenwoordige bewapening zal zonder
twijfel leiden tot nieuwe rampen. Dit is de
reden dat de ontwapeningsconferentie, wel
ke in Februari 1932 te Genève wordt gehou
den, beslissend zal zijn voor het lot van de
tegenwoordige generatie cn van dc eerst
volgende bovendien.
Wanneer men bedenkt welke schamele
resultaten de vele internationale conferen
ties tot nu toe gehad hebben, begrijpt men
waarom iedereen, die verantwoordelijk
heidsgevoel bezit cn wat dieper over de
dingen nadenkt, onophoudelijk dc publieke
opinie wijst op het alles overheerschendc
belang van deze conferentie van 1932. De
staatslieden zullen hun doel niet kunnen
bereiken, als zij niet aangemoedigd en ge
steund worden door dc gedachte, dat de
meerderheid hunner landgcnoolen achter
hen staat en eveneens den vrede wil. Ie
dereen, die, thans op aarde leeft, draagt
een gedeelte van deze verantwoordelijkheid
om met alle middelen een publieke opinie
te verkrijgen, die gunstig gestemd is je
gens de ontwapening.
De mislukking der komende conferentie
staat thans reeds vast, wanneer do afge-
vaardigen der mogendheden te Genève aan
komen met van te voren vastgestelde in
structies en wanneer zij het aanzien van
hun land op het spel zetten om hun eigen
doeleinden na te streven. Het is algemeen
bekend dat bij de onderhandelingen van di
plomaten van verschillende landen, zoo
als er de laatste maanden verscheidene ge
houden zijn, dc kwestie der ontwapening
besproken is bij wijze van voorbereiding
voor de ontwapeningsconferentie. Deze om
standigheid lijkt mij zeer gunstig, want
twee personen of twee groepen kunnen ge
woonlijk verstandig cn zonder heftigheid
met elkaar onderhandelen, wanneer er
slechts geen derde partij tusschcnbeide
komt, die zij in een bepaalde richting mee-
nen te moeten drijven. Wij kunnen slechts
hopen dat deze uiterst belangrijke confe
rentie een bevredigend resultaat zal heb
ben, dank zij de goede voorbereiding, waar
door verrassingen worden voorkomen, en
dank zij een sfeer van wederzijdsch ver
trouwen cn oprechten goeden wil.
Bij dc oplossing van zoo belangrijke
kwesties is het succes niet zoozeer afhan
kelijk van de scherpzinnigheid en diploma
tieke behendigheid der deelnemers als van
hun oprechtheid cn hun wederzijdsch ver
trouwen. Men kan gelukkig! morali
teit niet vervangen door verstand.
Het individu, dat in deze moeilijke tijden
leeft, mag zich er niet mee tevreden stel
len, de resultaten af te wachten cn ze dan
te critiseercn. IIij behoort ook persoonlijk
met al zijn krachten de groote zaak te die
nen. Want het lot der menschheid zal
slechts datgene zijn, wat zij voor zichzelf
heeft voorbereid en verdiend.
Een bezoek aan de „straat
der theaters."
Hoe het er toegaat.
In vele Oost-Aziatische steden treft men
een straat of een wijk aan waar alle gele
genheden van vermaak bij elkaar zijn. Het
zijn meercnd'eels theaters, zeer verschillend
van uiterlijk en inrichting, waar tooncel-
voorstellingen van zeer uitcenloopcnd ka
rakter worden gegeven. Hun tooneel staat
over het algemeen op een hoog peil en ge
niet dc levendigste belangstelling van alle
lagen der bevolking. Dit laatste is vooral
van belang als men een volk wil bcoordcc-
len. De amusementen van do allerlaagste
volksklasse staan in China liooger dan in
eenig ander land ter wereld, dat ik bezocht
heb, Japan misschien uitgezonderd. Dit viel
mij sterk op, toen ik eens een dag door
bracht in de „straat der theaters" te Pei-
ping cn wel in drie gelegenheden, die be
zocht werden door de armste koelies.
Als regel komt men niet in die buurt.
De Europeanen hebben immers hun „bui-
tcnlandschc concessies", de wijk, die hun
ter bewoning is toegewezen en waar men
zoo min mogelijk wordt herinnerd aan het
feit, dat men zich in China bevindt. Doch
buiten dc grenzen van de Europeesche
wijk is men dadelijk in het echte China,
dat zich in niets onderscheidt van die ste
den, waar een „buitenlandschc concessie"
onbekend is. Niemand weet precies, hoe
veel rrcnschcn daar zijn cn wat er precies
gebeurt. Het is ook niet aan te raden, zich
daar teveel mee te bemoeien in dezen tijd,
nu de haat tegen de buitenlanders zoo groot
is. In Pciping zal men ook niet licht onge
merkt van dc eene wijk in de andere te
rechtkomen, want ze zijn alle door muren
van elkaar gescheiden.
Voordat ik on weg ging naar de theater
wijk van Pciping, verzekerde ik mij dan
ook van een goeden gids, die in hoofdzaak
besterad was voor de bescherming van mijn
persoon. In den vroegen morgen van den
volgenden dag gingen wij door de Chcn-
Yangpoort naar de wijk, waarin o.a. ook
de straat der theaters lag. Dadelijk veran
derde het gehcelc stadsbeeld cn ook het
straatpubliek. Wij zagen slechts Chineezcn
om ons heen in een dichte menigte, waai
men zich nauwelijks een weg doorheen kon
banen. Wij reden in rickshaws en hadden
er dus betrekkelijk weinig last van, doch
dat zichtbare blijk van welvaart bracht
spoedig een menigte bedelaars om ons heen,
zoodat wij er de voorkeur aan gaven, te
voet te gaan, omdat wij dan nog sneller
vooruit konden komen.
De straten waren breed en buitengewoon
hobbelig door de duizenden voren der zwa
re Chineesche kruiwagens met één wiel
waarmee soms een dozijn mcnschen werden
vervoerd. Ze stonden in rijen opgesteld
langs den weg; wij telden er honderden.
Dc koelies, die er eigenaar en trekdier van
waren, zaten in de buurt gehurkt op den
grond, aten bij dc tientallen bamikraamp-
pjes of maakten hun eigen thee over een
klein houtkoolvuurtjc. Zij keken ons niet
bepaald vriendelijk aan. Doch wij behoef
den niet ver te loopen door deze wijk met
haar primitieve huizen; spoedig vertelde
mijn gids mij, dat wij nu in de straat der
theaters waren die elk een volledig tooneel-
gezelschap in dienst hadden. De koelies
stonden er builen reeds te wachten, totdat
zij geopend zouden worden.
Het was mij meer te doen om het publiek,
dat ik tijdens de voorstelling wilde waar
nemen, dan om de uitvoering zelf; mijn
gids raadde mij daarom een marionetten
theater aan. Dc toegangsprijzen zijn daar
het laagst, zoodat ook de eenvoudigste koe
lies er kunnen komen. Dc toeschouwers ble
ken er te zitten op banken voor vier perso
nen; wij kozen elk een boekplaats, want
onze buren waren niet bepaald friscli. Het
vertrek, waar wij ons bevonden, deed sterk
aan een tent denken door de tientallen op
genomen draperieën, die in het midden
hoog aan een paal waren bevestigd. Dc too-
neelkunst moet dus reeds bij dit volk in
eerc zijn geweest, toen het nog als nomaden
leefde.
Men zou verwachten dat in dit goedkoo-
pe theatertje niet veel moois te zien was
op het tooneel, doch dan vergist men zich.
Zelfs de armste koelie stelt blijkbaar nog
hooge eischen aan zijn dagelijksch amuse
ment en de vergelijking met onze marionet
ten is daarom feitelijk onjuist. Het was een
zeer verzorgd, rijk versierd tooneel, zooals
de Chinees dat nu eenmaal verwacht, doch
alleen veel kleiner om te passen bij dc klei
ne figuurtjes der marionetten, die ongeveer
even groot zijn als bij ons. Ook de poppen
zijn keurig aangekleed. Het geheele mario
nettenspel werd bediend door één man, een
reusachtige Chinees uit MandSjoerije, die
meer dan 2 M. lang was en ongetwijfeld
daaraan zijn betrekking te danken had. Dc
marionetten leken bij hem vergeleken nog
kleiner en fijner. Hij stond terzijde van het
tooneeltje en werkte daar met jongleurshn-
dighcid aan een ingewikkeld instrument,
waarmee hij een niet onwelluidende mu
ziek maakte met metalen voorwerpen.
Na eenigen tijd kwam er een mand met
vuile zijden kussens door het vertrek. De
banken zaten vrij ongemakkelijk, vandaar
dat ik na ecnigc aarzeling er toch maar
één nam. De huur bedroeg één cent, doch
velen beschouwden die uitgave als een noo-
delooze verkwisting en deden het zondei
kussen. Nu begon de voorstelling. De Mand-
sjocrijsche reus eindigde zijn muziek cn hield
een rede, waarvan ik niets verstond. Toen
verdween hij om de marionetten le laten
werken. Behalve de poppen bediende hij
ook het licht, de décors en het doek, alles
met. touwtjes.
Eerst werd een panorama langs gescho
ven op zoodanige wijze, dat het scheen al9
of wij bewogen cn niet dat décor, precies
als bij de beroemde boschscène uit Wag-
ne's „Parsifal." Toen kregen wij een ge
vecht te zien, zeer kleurrijk cn natuurge
trouw, met groepjes soldaten, die opkwa
men en afgingen en kleine stukjes vuur
werk om het effect te verhoogen. Zeker
was deze marioncttenuitvoering conventio
neel het hangt er slechts van af, wat het
publiek van een bepaald land in een be
paalde periode van zijn geschiedenis als
standaard aanneemt. Het verheft zich eek
ter tot kunst, als het door de convcntionce.
le vormen het werkelijke leven laat door
schemeren cn dat doen deze marionetten
m.i. meer dan de gekunstelde situaties in
de meeste onzer tooneelstukken, hoewel
daar dc rollen door levende mcnschen wor
den vervuld en niet door marionetten En
dc eenvoudige koelies gingen geheel op in
dc voorstelling, die sterk op hun verheel
ding werkte.
Dc groote Chinees was blijkbaar zeer in
tclligcnt en had een zuiver instinct van zijn
kunst, dat mijn bewondering opwekte. Hij
zong den tekst, die bij het spel hoorde, doch
daar verstond ik niets van, zoodat ik na
eenigen tijd besloot om verder le gaan en
t'i zien of er nog meer merkwaardigs was
in deze straat der theaters. De groote thee
huizen waren nog gesloten, zoodat wij ons
moesten beperken tot de overigens zeer
talrijke kleine gelegenheden. De gebouw
tjes, waarin zij waren ondergebracht, zagen
er meer dan primitief uit en bestonden dik
wijls slechts uit een dak op palen. Toch kon
men van de voorstelling slechts weinig zien
vanaf de straat, want wit katoen belemmer
de het gezicht. Men zag slechts af en toe
iets van de beweging der spelers, waar
door de nieuwsgierigen nog meer werden
aangelokt om eens een kijkje te nemen. En
waren zij eenmaal binnen de omheining,
dan waren zij verplicht vóór het weggaan
een geldstukje te offeren. Eplrée werd ei
echter niet gelieven. Sommigen trachten
wel weg te komen zonder betalen, doch dan
kregen zij een geduchte afstraffing van de
leelijk uitziende controleurs, die voortdu
rend tusschen het publick heen cn weer
liepen.
In de gelegenheden van deze soort kon
ik het publiek niet waarnemen tijdens de
voorstelling, omdat mijn gids cn ik de al-
gemeene belangstelling trokken cn beke
ken werden alsof wij Ilottcntotten in krijgs-
tooi waren. Wij werden door een groote me
nigte gevolgd en soms liet het publiek cn
bloc de tooneelvoorstelling in den steek, als
wij heengingen, om te kijken wat wij nu
gingen doen! In een dezer gelegenhedeii
kregen wij bijna moeilijkheden. Daar ver
scheen op een gegeven oogenblik een jon
gen met dampende, in kokend water ge
drenkte handdoeken, waarmee het publiek
gezicht cn handen afveegde. De zindelijk
heid van die gezichten en handen ziende,
voelden wij er niet veel voor. Dat werd als
een beleediging opgevat cn wij moesten
flinken fooien betalen, voordat ons onze on
beleefdheid werd vergeven.
Toen besloten wij echter meteen weg te
gaan, voor er meer moeilijkheden kwamen,
Zoo verlieten wij de straat der theaters
waar de voorstellingen twaalf uur aan 66n
stuk cn soms dagen achtereen duren, ter
wijl het publiek maar willekeurig komt en
gaat, een praatje houdt, thee drinkt of za-
Ken doet.
(Nadruk verboden).
Skandinavisch lucifer magnaat over de
wereldcrisis.
„Samen gered of samen ten onder".
Stockholm, October 1931.
Ivar Kreuger behoort tot de groote Skan-
dinavisclie zwijgers: dc Noren Ibsen cn
Hamsun, Moltke, die van geboorte nader bij
de Denen dan de Duitschers stond, de Fin
Xurmi; menschen, die weinig praten, doch
wier geest zich in handelen, in elk geval
in scheppingsdrang uit. Deze Kreuger, geen
vriend van veel woorden, zou kort geleden
tot een zakenvriend hebben gezegd: Onzin,
op het oogenblik nog van crisis te spre
ken. Als de dokter des avonds zegt: Of mijn
patient sterft dezen nachi of hij is morgen
vroeg gezond on builen gevaar, dan is er
een crisis. Maar, wat wij nu beleven is een
economische chaos met tallooze sloppen,
waaruit geen uitweg mogelijk schijnt
Uitstel van betalingen.
Dus ook Ivar Kreuger slaat op het oogen
blik radeloos over den huidigen toestand
c-n het duidelijkste bewijs is, dat zijn
Svcnska Taendsticker Aklie Bolag (de
Zwecdschc lucifer maatschappij) de beta
lingen van de Interim-dividenden, die de
aandeelhouders gemeenlijk bij het begin
van den herfst worden uitbetaald, heeft
uitgesteld, tot men beter weet, waar men
dezen winter aan toe is. Uitgesteld, ondanks
een normale gang van zaken, ondanks, vol
gens dc boeken, gemaakte beduidende
winsten. Ook een Kreuger voelt den chaos
rond zich opstijgen en ziet, waarheen hij
ook kijkt, doodloopendc sloppen. En daarbij
waren Krcuger's zaken zoo Jhelder en sche
nen ze buitengewoon sterk te staan. Want
wat kan er beter zijn dan het volgende Men
heeft de alleenfabricatie van een levens
noodzakelijk artikel in de hand en, waar
men het nog niet heeft, verschaft men zich
het monopolie van dit artikel, door landen
die niet te dik in hun duiten zitten lecnin-
gen te verschaffen cn daarvoor schuldbe
wijzen in ontvangst neemt, die men onder
het publiek brengt of in zijn portefeuille
bewaart. Aldus verdient men aan een nood
zakelijk artikel, waarvoor een monopolie-
prijs is bepaald (in het geval Kreuger zijn
het lucifers), men kan bovendien rente
ontvangen, en heeft zekere schuldenaren.
Met staten uit alle werelddcelen heeft Kreu
ger deze zaken gedaan. Voor de lucifers-
fabricatie heeft hij op de wereld slechts één
concurrent: De Sovjet-Unie, maar deze kan
door verdragen met verschillende landen
langzaam uitgeschakeld worden, want de
landen hebben geld noodig en de concern
organisatie Kreuger Zoll beschikt door
relaties met Amerika over bijna onbegrens
de kapitalen. Het laatste plan is ook do
Sovjet republieken in het monopolio op te
nemen en ook hiervoor zijn onderhandelin
gen, waarbij het om milliarden gaat, inge
leid. Het geheele gebouw is gegrondvest op
de mogelijkheid, dat de landen, d;c Ke
ningen van de luciferlrust hebben opgeno
men, nimmer hun betalingen zullen sta
ken. Maar nu treedt een dergelijk geval ge
deeltelijk reeds op, dreigt resp. op te tre
den. Want wat staat nog vast, als de Bank
of England haar ponden niet meer in goud
omwisselt? Als de drie Skandinavischc lan
den naar aanleiding daarvan ook niet meer
in goud kunnen betalen? Als ook uit de ka
pitalisten-burcht Holland duistere geruch
ten zweven, dat de Xederlandsche gulden
bedreigd is?
Alles wankelt en de chaos dreigt ook
Kreuger's financieele gebouw in elkaar to
doen storten. Men meet het financieele hier
van het economische onderscheiden. Kreu
ger's fabrieken, of zo lucifers of cellulose,
kogellagers of chocolade ïabriceeren, zullen
blijven doorwerken. Dc uitweg, om het werk
ook zonder gouden standaard aan den gang
te houden, moet gevonden worden en juist
hier is misschien de uitweg, die de crisis
(crisis in den waren zin der woords, zooals
Ivar Kreuger ze bo\cn gedefinieerd heefO
uit den wirwar zal trokken. Ivar Kreuger
is aanhanger van de beweging, die uit
Europa cn zijn satclieten een onverdeelde
economische eenheid moet scheppen. Waar
schijnlijk zal de druk der financieele noo-
den dit streven, ondanks allen tegenstand,
bespoedigen. Men mag tegen „Pan-Europa'
nog zooveel in te brengen hebben, op de een
of andere wijze zal het er toe moeten ko
men, niet als bloesem van een ideale vol-
kercnvriendschap maar als dwangmaatregel
van een noodgemeenschap. Onder alle eco
nomische kopstukken is Kreuger wel die
gene, die de gedachte voor dezen reddenden
weg zeer na aan het hart ligt. Zijn onderne
ming strekt zich over bijna alle Europee
sche landen uit en niemand als hij is er
zoo van overtuigd, dat we óf allen tezamen
zullen ondergaan, óf allen tezamen zullen
worden gerecL
(Nadruk verboden).
