MUSSOLINI ALS BOUWER
DE PLOEGSCHAAR DIE DEN
AKKER OMWOELT.
Kunst
BERN.DIAMANT 60 JAAR
LAATSTE BERICHTEN
'T 15-JARIG BESTAAN DER
A.G.V. „EXCELSIOR"
Een geslaagde receptie
Wolhandel „DE CONCURRENT"
INT. SCHOOL VOOR
WIJSBEGEERTE
R0ME1NSCHE BRIEVEN
Een amalgama van bouwstijlen
uit groote levens:
perioden
In Pome worden straten verbreed, boule-
vards aangelegd, oude buizen opg?ruimd
want ei moet vrij baan gemaakt worden
voor bet autoverkeer, dat geweldige afiuc-
Y« tingen aanneemt. Zij die er een soort sport
van maken om de dingen die in de Urbs
K gebeuren ie misprijzen, zouden de buiten
staander» willen laten gelooven, dat bel
Pome van Mussolini gaandeweg al zijn be
koring verliest, maar bet tegendeel is waar.
Een Italiaanschc briefschrijver vertelde, dat
*een Pus hem geantwoord bad op zijn vraag:
■.waarom het gouvernement zoovcd kerken
in Moskou omverhaalde?" „wel. de Sov-
A&jet beeft ruimte noodig"maar wel verre
is het van den huldigen dictator om dit
- soort ruimte to verlangen. Daar wordt hier
geen kerk tegen den grond gegooid: bet
- \ong gouvernement heeft al hel mogelijke
gedaan om de schoonheid der stad te
schenden Mussolini zet een puar duizend
arbeiders aan het werk om haar mooier,
wijder, beter bewoonbaar en begaanbaar te
maken Als de stad niet door vijandelijke
vliegtuigen verwoest wordt, zal de gids, die
R over een paar eeuwen de reizigers rond
leidt, bij sommige gebouwen stilstaan en
zeggen: „U ziet wel hoivecl krachtiger en
R zuiverder deze stijl is dan die uit de daar-
aan voorafgaande jaren 1860—1920
maar dit paleis werd dan ook gebouwd oh-
der de regeering van Mussolini".
We zijn overtuigd dat de ploegschaar, die
nu hier den akker omwoelt, een diepe vore
I in den grond zal snijden. Gocthc heeft ge
zegd: Als we in Pome rondloopen, kunnen
we er narekenen, hoeveel Rome's er hier
boven elkander gebouwd worden". En waar-
om zou het Rome van de XXste eeuw ook
I nipt een belangrijk merktesken in de ge
scliiedenis van Italie's culturcelc ontwikke-
I ling achterlaten? Telkens worden we al
I verrast door een architectuur, die als een
3 jong en zelfbewust mensch, als een mensch
I van de daad, uit den bodem \an het vierde
Italic omhoog groeit. Er zijn hier artislcn,
I die logisch en mooi bouwen, zonder opschik
I (meer gedisciplineerd, fascistisch mogen we
K zeggen). Het grooto huis. dat de architect
I Piacentini bouwde naast het opgedirkte
I paleis van Justitie, is. een verkwikking voor
I het oog en mag ons terecht aandoen als een
I nieuwe muziek, als een belofte voor de tóe-
I komst.
In geen stad vindeh we zulk cch amnl-
gama van erschillende bouwstijlen nis
I hier: gedenkteckenen zijn 't uit de groote
I levensperioden van dit volk met zijn rijk
I bewogen verleden. Tusschen ruinen uit den
I keizertijd, staan kerken uit de middel-
eeuwen en paleizen uit liet tijdperk der
Renaissance' en der barok. Mot do barok
noemen wij die levensblije XVIIde eeuw
toen Bernini met zijn leerlingen en volge-
lingen aan het woord was. Heel Rome is
vol barok, vol van een architectuur, die
heel schilderachtig is. Aan de gevels der
kerken zien we uit- en inspringende hoe
ken, op de kroonlijsten zitten mollige engel
tjes, aan de portieken der paleizen etaan
groote karyaticden, die de balkons 6tutten,
vazen met bloemen en guirlandes boven de
vensters, leeuwen, draken, reusachtige bijen
(embleem uit het wapen der Barbarini's) in
de straten aan fonteinen en obelisken. De
barok in Rome is een uitbundige vroQlijk-
hcid van' dc straat, maar die luchthartig-
I heid zit aan den buitenkant, want de contra-
R reformatie is nu in vollen gang en er wordt
R menige boetpredikatie gihoudcn
Op onze omzwervingen door dc stad
staan we in eens op een eng plein door
middeleeuwschc huizen ingesloten. Op het
B midden daarvan staat het standbeeld van
B Giordano Bruno, die op deze plek Februari
R 1600 verbrand werd, omdat de inquisitie
■hijn filisofischc idccen voor ketterijen ver?
klaarde. Gedurende acht jaar zat deze Do-
minikanermonnik gevangen en spanden dc
rechters hun krachten in om hem tc bc-
wegen de geschriften te herroepen, waarin
hij als zijn overtuiging uitsprak ,dat cr in
S' plaats van één enkele, vein zonnestclspls
B in het universum waren: geen ster, geen
B atoorn was het middelpunt van het heelal,
8j maar vele centra bewogen zich in een on-
eindige ruimte. Werelden en verschijnselen
in het universum verdwijnen en veranderen
voortdurend van gedaante, maar dc Energie,
die ze schiep, blijft onveranderlijk: zij
schept de 6tof in altijd nieuwe vormen om.
Evepmin als zijn tijdgenoot, Galilei, was
I 1 at in die dagen aan Bruno geoorloofd zulk
I feil filosofie te verkondigen. In de XVIde
H en XVIIde eeuw werd liet als hoogst ge-
vaarlijk beschouwd na te denken over vra-
I gen, die het universum on den mensch be-
I troffen; men was vrij om tc leven zooa.'s
men wilde, niet oni vrij tc denken. Elisa
beth van Engeland liet dc roomsch-katho-.
lieken vervolgen cn onder boulshandcn ster
ven, Calvijn sloot andersdenkenden als mis-
Ïdadigers in de gevangenis: Giordano Bruno
verklaart onverschrokken aan de inquisi
teurs, dat hij den dood niet vreest: hij was
I overtuigd, zei de hij, dat terwijl het vuur
zijn lichaam verteerde, zijn ziel het para
dijs zou binnengaan en dat de rechters, die
hem vcroordeelen, in hun stervensuur meer
angst voor den dood zullen gevoelen dan
hij op den brandstapel
De bronzen figuur van den monnik staat
daar overtuigd en onverzettelijk in het hart
van het barokke Rome; deze denker, die
nieuwe wegen durfde gaan, is een kind van
de eeuw; waarin ook Michelangelo leefde,
die met zóóveel overgeleverde kunstvormen
brak en daaiom dc vader van de barok
genoemd wordt. Die middeleeuwsche hui
zen (zeker waren er toeschouwers in de ven
sters op dien Februari-oehtend) passen goed
bij de tafrcclen op het voetstuk van het
standbeeld, waar Bruno tegenover dc rech
ters staat en veroordeeld wordt.
\V at beteekenen de drie ecuweh in de
wereldgeschiedenis die cr verliepen sinds
dat vonnis geveld werd? Vol vroolijke kleu
ren en leven is nu datzelfde „Campo di
fiori" met op den achtergrond de deftige
Renaissance-paleizen. Ilcel dat complex van
gedenkteckenen uit verschillende eeuwen,
met het monument voor Giordano incluis,
zijn even zooveel uitingen van verschillen
de levensvormen en ontwikkelings-stadia
der maatschappij. En, om tot ons uitgangs
punt terug te kecreri: Wanneer Paul III en
Sixtus V niet een goed deel van de Urbs
tegen den grond hadden gegooid, om betere
verkeerswegen te krijgen, hadden we nu
niet die rechtlijnige straten, die ons een
vrijen blik geven oy een obelisk of basiliek.
Even zeker als we mogen profetcercn. dat
er aan een sterkon boom weer een nieuwe
tak zal ontspruiten, even zeker mogen we
gelooven dat het Rome der XXste eeuw nog
mooier zal zijn dan dat van het derde Ita
lië. Ongedacht krijgen wc nu ook hier soms
oen perspectief, waarvan we niet droomden.
Toen we ons een weg banend door een
chaos van steenen en gruis, pruttelden over
de karren met afbraak, die on<> dreigden te
pletter te stootenbeweerde lachend een
vriend* alles schijnt lijor zinneloos door
elkaar gegooid te worden, omdat we het
groote bouwplan niet kennen: heb een
beetje vertrouwen en geduld alles zal
mooier worden dan je nu begrijpen kunt!
ET I-I A FLES.
Huldiging door zijn
vereenigingen
Rotterdam, ló 'Juli. Aan den voor-
avond van diens zestigsten verjaardag had
„Excelsior'' m haar repetitielokaal aan de
Kruiskade een huldigingsbijeenkomst geor
ganiseerd ter cere van haar dirigent Bern.
-M.rnant. MedoJ^aprni o.a. aan deze huldi-
ging deel Róttè's Mannenkoor, en dc Kon.
Dtr. Mannenzangvcreenjging, welke vér-
ccniging onder leiding 'van den heer Dia
mant workon. oorts waren o.m. aanw ezig
de organist J. II. Bessclaar Jr cn wethou
der Stemerding, terwijl bloemstukken op
tafel prijkten \an de A.V.R.O. cn dc kweek
school Wilhelmina; schriftelijke gclukwcn-
schen waren o.m. ingekomen \an Sam
Swaap, Louis van Tulder, Theodora Ver-
stecgli, Jacq Urlus, verschillende leden van
het Residentie-Orkest en den oud-voorzitter
van „Inter Nos."
Toen do diamanten jubilaris onder luid
applaus was binnengekomen en temidden
der bestuursleden van „Excelsior" aan dc
feesttafel had plaats genomen, sprak aller
eerst de heer G. Slechte, voorzjter der orga
tniseerende vereeniging, dio den dirigent
hulde en dank bracht voor wat hij in zijn
35-jarigen werktijd had gepresteerd, terwijl
deze een couvert ontving, om den inhoud
naar goeddunken te bestéden, zulks met
-het oog op zijn a.s. tijdelijk vertrek naar
een buitcnlandsche badplaats in verband
met zijn gezondheid.
Dc heer Stemerding. directeur de»- kweek
school Wilhelmina, sprak in waardceren-
de bewoordingen over de gunstige resulta
ten, die de lieer Diamant als lecraar aan
dit school had weten tc bereiken. Namens
Rotte Mannenkoor wees do ondervoorzit
ter, dc heer v. Wijk. op de prettige samen
werking met Excelsior cn de goede leiders
kwaliteiten van den jubilaris.
Dc heer v. Zijdtvcld complimenteerde na
mens de Utr. Mannonzangvcrccniging cn
deed zijn wcnschcn vergezeld gaan van een
smaak- en reukoffer.
Namens Toonkunst gaf dc heer de Mon-
cliy uiting aan de trcvoelens van groote
vereering, wcike deze verceniging den kun
stenaar toedraagt.
De heer v. Dusseldorp complimenteerde
namens een Roterdamsch. kinderkoor en of
freerde een geïllustreerd werk 'over Duitsch
land, terwijl daarna nog spraken de heer
Schaardenburg en dc lieer Klip, als oud
voorzitter van „Excelsior". Toen klonk er
een „Lang zal hij leven" op. waarna dc heer
Bern. Diamant hartelijke dankwoorden
sprak.
Met een meerstemmig „Hij leve hoog"
reageerde men op de woorden van den di-
igent.
En tenslotte kwam er nog een samenzijn
in intiemen kring.
(Msb).
HOFSTEDE AFGEBRAND
Eist, 188 Juli. Zondag is te Valburg bij
Eist een groote hofstede op het „Hoog" be
woond door de fam. Ilollcman afgebrand.
Dc hofstede is het ugondom van de Katho
lieke Kerk. Do oorzaak van den brand is,
dat er een vlam in een pan met spek gesla
gen is. De vrouw des huizes kon te nauw?r-
nood worden gered. Alles is verbrand. Ver
zekering dekt slechts gedeeltelijk de schade.
De verschillende afgevaardigden prij:
zen „Excelsior" om haar sym
palhie cn haar organisatie:
talent.
Was ht dvorige week het Amersfoortsch
Mannenkoor, dat ons ter receptio riep. Za
terdagmiddng legde de Amersfoortsche Gym
nastiek Verceniging „Excelsior" beslag op
ons, waar zij in de zaal van Hotel „Monopp
lc" haar receptie hield ter gelegenheid van
het feit, dat zij één dezer dagen 15 jaar bc
stond.
Op ondubbelzinnige wijze is weer eens
naar voren gekomen dat „Excelsior" een
groot i sympathie geniet van vele vcrecnigin-
gen, niet alleen uit de stad, maar ook daar
buiten. Bovendien werd het vele werk en
do goede organisatie van „Excelsior" vele
malen naar voren gebracht, een bewijs dat
zij over oen goed functioheorcnd bestuur be
schikt en een krachtige leiding. Dit alles
kwam nu weer eens op deze receptie naar
voren en degenen, die dit nog niet wisten
moeten wel ccn grooten indruk van deze
gymnastnkvereeniging medegenomen heb
ben.
Het intieme zaaltje van genoemd hotel,
dat door de medewerking van de directie 'n
fleurig aanzicht had gekregen, was bij het
begin dezer receptie door de vele blounstuk-
ken cn bouquetten, welke daar reeds prijk
ten. omgetooverd in een lusthof van flora's
kinderen. Nadat de Oranjcvereeniging b'j
monde van haar voorzitter den heer C. v.
Z wee den het bestuur met dit jubileum
had gecomplimenteerd trad dc heer Mun-
zert, secr. van den L'.P.A.B. naar voren, die
Ion voorzitter van dezen bond verontschul
digde aangezien hij door andere bezigheden
verhinderd was. De heer Munzert wees er
op dat Excelsior één der oudste dochters
van zijn bond vvac. Hoewel Excelsior eenigen
tijd van het goede pad was afgedwaald,
heeft zij in het begin en ook nu weer' een
groote liefde voor de athlctick aan den dag
gelegd. En dat is geen wonder als men
denkt aan athletcn als wijlen Bührmann.
Nidérlandsch kampioen hoogspringen, aan
dc Jongh die naar Indic is vertrokken, aan
werkers als Jansen, Schcffcr, Ticmslra, v. <1.
Linde en Kortland, die zooveel voor den U.
P.A.B. hebben gedaan. Sprekers roemde dc
goede organisatie van „Excelsior" bij ver
schillend» wedstrijden en feitelijk moest
spieker zichzelf complimcnteeren, dat de
U.P.A.B. een dergelijke verceniging onder
zijn leden telt. Met den wcnsch, dat „Excel
sior" nog in lengte van dagen dc lichamelij
ke opvoeding in het algemeen en voor
Amersfoort in het bijzonder, alsmede dï
athlctick, zal propagecren besloot spre
ker zijn toespraak. Daar tijdens de receptie
ccn strijkje onder leiding van den lieer Lier
man Polak ons goede muziek serveerde,
konden wij vele spi ek :rs iet verstaan.
I)c gevoelens van dc Sohermvcrecniging
„E m m a" werden vertolkt door den waar
nemend voorzitter A. J. Tak; een -afgevaar
digde van dc U.G.S.V. „Attilla (Utrecht) deed
dit namens zijn verceniging.
Dc heer W.. C O o s t e r m a n sprak na
mens d» Exploitatie Commissie Birkhovcij
cn den A.B. v. L,0„ die cr op wees, dat Ex
celsior ccn oud en getrouw lid van den bond
was, alsmede op de prettige samenwerking.
Laat Excelsior ook het devies van Uw verce
niging zijn. Spreker kon geen bloemen over
handigen doch deed de toezegging voor een
prij6 voor dc atletiekwedstrijden op 3 en i
September a.s. Hij hoopte dat het met deze
verceniging nog lang „Excelsior" zal gaan.
Dc hoofdinspecteur van politie, de lieer D.
P. v. Rooven bracht dc felicitatie over van
den commissaris van politie, van het poli
tiecorps cn van de E. A. P. S. V..
De heer J. W. van Eist kwam met zijn
secretaris, de lieer Dooycwcerdt, onder aan
bieding van een fraaie bloemenmand, de gc-
lukwcnschcn overbrengen van H. V. C dc
heer Kramer deed dit voor zijn vereeni-
ging A. G. V. Jahn, hetgeen voor de A. G. V.
„Victoria" door den lieer N i c u b o r g werd
gedaan. Voor de K. V. „Amersfoort" voerde
de heer \Y'. v. Achtcrbcrgh het woord
onder aanbieding van een medaille voor
dc komende atletiekwedstrijden. De R.K V.
„St. Hubertus" was vertegenwoordigd door
den lieer Valkan hoef. die den nadruk
legde op het opvoedende werk, dat beide
verccnigingen kunnen verrichten, mits dc
principicole lijn niet in gevaar wordt ge
bracht. Voorts werd het woord nog gevoerd
door afgevaardigden van den speeltuin
„Socstcrkwarticr" cn „Jonge Kracht", „Soes-
ter Tuinclub", cn den lieer Klomp voor zijn
vereoniging „Longa" Woudenberg.
Aan hot einde dezer receptie dankte de
heer Kortland voor de aanwezigheid en
de vele golukwcnschen, welke hij dezen
middag voor zijn vereeniging In ontvangst
mocht nemen. Het speet spreker, dat de bur
gemeester en wethouders niet aanwezig wa
ren, daar hij B. cn W. oen zilveren medail
le voor het archief wilde aanbieden. Hoe
wel dit iets nieuws was, hoopte spreker,
wanneer dit nu, één dezer dagen overhan
digd zal worden, in dank zal worden aange
nomen temeer daar het gemeentebestuur
de sport een goed hart toedraagt.
Aan den lieer v. d Linde, die momenteel'
in het ziekenhuis te Utrecht ligt, werd een
telegram voor een .spoedig hei-stel verzon
den. Ook de heer Scheffer, secretaris der
vereeniging was door ziekte verhinderd.
Vernielden wij tenslotte nog, dat de mees
te vereenigingon door deputaties vertegen
woordigd waren. Bloemen werden aangebo
den door Victoria, Oranje Vereeniging,
Strijkorkest Riksen, Longa (Woudenberg),,
Soestci' Turnclub, A G. V. Jahn, Quick
Schermvereeniging „Emma A I'. W. C. en
directie hotel Monopole.
Schriftelijke cn telegrafische gelukwen
schen kwamen binnen van Wilhelmina, K.
N. G. V., T. C. Stichtsche Kring. Hellas
Vleuten, Bato Zeist, H. G. V. (Hilversum),
A. D. O. (Soest), I). O. S. (Viancn) K. N. A. U.
Stichtsche Turnkring, V. V. V. Amersfoort
B. on W. Amersfoort cn T. O. V. Zeist
C. WILHELMY. f
Crematie op Westerveld.
Onder veel belangstelling heeft Zaterdag
middag in het crematorium op Westerveld
te Velsen de crematie plaats gehad van het
stoffelijk overschot van C. Wilhclmv, die
door een hartaanval in de zweminrichting
om het leven kwam Aanwezig waren Dr.
van Rij. directeur der R H.B.SDrs. Leo
pold, onder-directeur, de heer Beltman, di
rectcur van openbare werken, do lieer Pe
sic van de Amersfoortsche Zwemschool,
alsmede -vertegenwoordigers van vereeni
gingon waarvan de overledene lid was.
Allereerst sprak Dr. van Rij, die het ver
scheiden van Wilhelmv tragisch noemde.
Op den drempel van dc deur der school
welke hij eervol zou verlaten en met het
uitzicht op het leven is hij heengegaan. Dit
maakt het wel heel moeilijk. Droevig was
liet. dat hij zoo alleen heen moest gaan,
dat niemand hem heeft kunnen bijstaan.
Spr. zeide, dat het de moeder cn de zus
ters van den overledene wellicht tot troost
kan strekken, dat men tot in lengte van
dagen met hen zou meevoelen. Spr. be
sloot met „Jongen, je hebt goed opgepast.
Rust zacht".
Namens de vrienden van de H.B.S. sprak
Max Erkelens, die zeidc dat men nu af
scheid moest nemen van Kees. Hij was een
oprecht vriend, die veel liefde heeft gege
ven.
Een zwager van den overledene, de heer
Menncga, candidaat-notaris, dankte voor de
belangstelling en voor dc vriendschap, die
Kees had mogen ondervinden.
Daarna daalde dc kist, gedekt met enkele
bloemstukken, onder het spelen van de ko-
laal uit dc Mattheüs Passion van Bach:
„Wcnn ich einmaal soil scheiden.
So scheide nicht von mir."
Diep onder den indruk der eenvoudige
plechtigheid verlieten allen het cremato
rium.
DE BEEKVERVUILING.
Men kent don riooltoestand van de stads
grachten op heden. We dachten er af te
zijn, toen vorig jaar het verbindingswatertje
tusschen Rijn cn de Veenendaalscho streek
was verbreed en uitgediept en door mede
werking der militaire autoriteiten water zou
binnengelaten worden uit den Rijn. Van
deze vermeerdering van water in de Lun-
tcrsche beek enz. werd een gunstige chemi
sche invloed verhoopt op dc afvalstoffen
der Vcpnendaalschc fabrieken cn der Enka
te Ede.
Mogelijk is ook tnans verbetering aan
staande. Het bestuur der z.g. Exon»crcnde-
landen heeft Zaterdag en heden bovenge
noemd toevocrkanaaltjc van planten laten
zuiveren. Ook zijn reeds de balken daarin
uitgenomen.
AMERSFOORTSCHE MUZIEKSCHOOL.
Voordrachtsoefening.
Vrijdagavond werd door de leerlingen van
de Amersfoortsche Muziekschool een „Voor-
drachtspefonihg" gehouden in de groote zaal
van 't Valkjc".
Het hoofddoel van deze avonden Is, aan
dc leerlingen vrijheid van voordracht ten
aanhoorc van andéreii tc laten éanleoren
en hunne indivrJuecle opvattingen onge
dwongen tot uiting tc laten komen.
Waai' zulk een paedagogiscli doel voor
oogon gesteld is. zou ccn verslag van de
verschillende nummers, die ten beste zijn
gegeven, misplaatst zijn. Alleen zij gemeld,
dat over het algemeen zeer goed cn hier en
daar zelfs uitmuntend gemusiceerd is. Dc
aanslag der pianisten, de streek dor violis
ten, de loonvorming cn uitspraak der zan
gers cn zangeressen zijn zeer goed ver
zorgd.
Uit alles bleek, dat het onderwijs met ste
vige hand in goede richting wordt geleid.
De directeur kan dan ook zeker met vol
doening op dergelijke avonden terugzien.
J. B.
BAZAR LEGER DES HEILS
Van 19 tot en met 21 dezer.
Wij herinneren onze lezers nog uven aan
dc bazar van het Leger des Huls welke Dins
dagavond in. het gebouw Langcstraat zal
worden gehouden. Dr. Keulen, rector van
het gymnasium, zal het openingswoord
spreken.
Waschzljden
DAMESKOUSEN
fraaie zomertinten
1.297 0.98, 0.69 en 36 cent
Natuurlijk weer in
LAN6ESTRAAT 81 AMERSF00R1
BURGERLIJKE STAND.
16 Juli,
Geboren: Tountje. d. v. Pieler Antonie
Schinkel en Wilhelmina Hendrika Wis-
meijer.
Gehuwd: Dork Jan van Loo en Jacoba
Elisabeth Woutcroe.
Overleden: Hendrik Vonk, oud 5 weken.
Simon Johannes Buzé, oud 76 jaar, echt
genoot van Neeltje Margaretha van Lente.
Cursus van Dr. Oldewelt over:
„Macht en onmacht van het
denken t.o.v. het ge:
moedsleven
Over macht en onmacht van het denken
ten opzichte van het gemoedsleven hield
Ds. Oldewelt een cursus voor de Interna
tionale School voor Wijsbegeerte alhier. De
mensch voelt, zich gedrongen om zich zijn
ervaringen bewust te maken, tracht zich
b.v. zelfs rekenschap te geven waarom en
hoe hij over schoonheid denkt, waarbij hij
dan een volstrekt vertrouwen stelt in de
onbegrensheid van zijn kenvermogen. De
mensch erkent wel 't zien elk door een
andere bril, maar 't denkon heft die sub-
jeetievo factor op cn zet het individueel
aanschouwde om in ccn onpersoonlijk be
grip. Maar we beschikken niet over een
hoogerc instantie die ons van onze subjec
tiviteit verlost. Bergson ziet in de ontwik
keling van den mensch een poging naast
meerderen in de natuur om het leven zoo
danig aan zijn beste bestaansmogelijkheid
te helpen te midden van en ten opzichte
van do materie.
Wat bij de insecten liet instinct is. is bij
den mensch het bewustzijn; doch het dier
is niet dc natuur en do mensch wordt doof
het ontwaken van zijn bewustzijn tot een
ik-heid, d.w.z. ccn geïsoleerd geheel, een
balling, die van tijd tot. tijd de bestaans
angst gevoelt.-
Het denkvermogen verzacht dit door hem
zijn isolement to doen vergeten. Intuïtief
hecht hij daarom aan zijn logisch vermo
gen. Het denken is voor het gemoedsleven
was de huid is voor het lichaam, het
tempert dc bloed die binnen heerscht, is
venzeer gericht naar buiten als naar bin
nen. Het denken is ccn dienaar en de
mensch is trotsch op zijn denken en acht
het tot elk resultaat in staat.
Het bewustzijn zoekt het verwante, ge
lijkenis, ons respect voor dit machtig hulp
middel doet ons 't generale grang als essen-
fiecler zien dan hot speciale. Progres van
wetenschap is het opsporen van steeds al-
gemeonner samenvattende wetten (vgl. Pro
gres. Keppler, Newton, Einstein). De gave
tct veralgemeening schiep de taal maar ook
hier is 's mcnschen kasteel, tevens zijn ge-
vancenis, want dc taal is remming en
stuwkracht tegelijk; onmisbaro rijkdom en
ballast. Alleen bij richting-verwantschap is
elkaar verstaan mogelijk. Zoodra concen
tratie optreedt zijn woorden noodig. Het
klare denken gebruikt het woordvermogen,
maar de diepere bedoeling moet do mensch
beleven.
In de natuurkunde is progres, in de filo
sofie niet veel, maar het is daar evenmin
als in kunst noodig. Do mensch wil wol
graag oorzaken weten, dan komt het vra
gen op, maar ccn scherpgestelde vraag is
meestal een voorbarigheid, want ze heeft
bet antwoord al In zichzelf gegeven.
Spreker gaat na hoe verschillende filo
sofen over deze problemen dachten (Plato,
Aristoteles, Descartes, Hume o.a.)
Naast de causaliteit is dc waarschijnlijk
heid opgetreden.
Waar liet verstand eerst dc dienaar van
de behoudzucht was, wordt het nu de die
naar van de vernieuwende machten, maar
wil dit nieuwe inlijven in het reeds beken
de, wil het tot hot eigene maken. Zoo ont
staat dc herhaling, die verslapping teweeg
brengt. Dc mensch zoekt dan nieuwe prik
kels, komt in conflict niet de omgeving en
geraakt in een isolement. De overtuiging is
het vermoeide eindpunt, het zich neerleg
gen bij het gevondene zonder de drang om
verder te zoeken. Dan is soms een stoot van
buitenaf noodig om ons over het doodc
punt heen tc helpen (Augustinus).
Hoe §taat nu het denken t.o.v. het straf
recht?
Spreker noemt het een gewetenloosheid
om te kunnen voortbestaan naast anderen
die leed dragen, maar in hot strafrecht
wordt opzettelijk leed toegebracht, is dit
nu geoorloofd? In de laatste 30 jaren is
hier alles op losse schroeven gekomen.
Was straf allereerst wraak, overgaand
tot het oog om oog en tand om tand, met
als variatie do Vendetta (Italië, Australië),
in onzen tijd wordt het veelal gezion als
verbeteringsmiddel. Hierbij doen zich vele
vragen voor.
Wat bepaalt de strafmaat en wat is het
verband tusschen schuld en leed, is een-
zolfde straf bij verschillende personen van
eenzelfde uitwerking? Deze punten behan
delend komt spreker tot do conclusie, dat,
gezien do tegenwoordige stand van de sa-
mcnleving wc moeten straffen, zonder
strafrecht te hebben; hebben wij echter
eenmaal strafrecht, dan is het overbodig
daar de eerste rechtvaardige straf niet zal
worden uitgereikt.
Ms laatste voordracht stond genoemd
,Het denken en de kunst". Er i$ geen
grens tusschen de inhoud van de wijsbe
geerte en de andere vakken. In de kunst
wordt ons iets uiteindelijks geboden, dat
met dezelfde intensiteit teruggenomen
wordt: kuust waarvoor we ongevoelig zijn
willen wc „bemeesteren".
Is een idee vastgesteld in taal of andere
kunstuiting, dan is ze eigenlijk dood.
Zoo ook stollen wijsgeorige ideeën vaak
n stelsels, dogma's. De ware wijsgeer
tracht de vraag waarmee hij geboren is;
steeds meer tc benaderen evenals de kun
stenaar werkt de filosoof in begenadigde
oogcnblikken aan een kunstwerk. Evenals
bij eon filosofisch werk moeten wc trachten
den achtergrond cn de bindende eenheid to
ontdekken; dan pas zal het werk tot one
j spreken.
