'AMBRSFOÖDISCH DAGölAffi
NAAR SCHWARZWALD EN VOGEZEN
HERDENKING VAN B. DE SPINOZA
Zaterdag 3 September 1932
-DE EEMIANDER"
31e Jaargang No. 56
FRAAIE AUTOREIS VOOR
LATE VACANTIEGANGERS
DERDE BLAD
Lijstenmakerij en Kunsthandel
„NIEUW PARIJS"
rAls Spinoza onder ons leeftals wij hem bewonderen
en vereerendan is hetomdat hij een groote in de
geschiedenis der religie is.
Ter herdenking van Spinoza's geboorte
dag heeft de Societas Spinozana in dc ko
mende week in Den Haag een internatio
naal philosophise!! congres georganiseerd.
Enkele uren, nadat de laatste bezoeker de
.Rembrandt-tentoonstelling verlaat, betreedt
de eerste deelnemer het Spinozacongres. Al
verbindt slechts het toeval beide namen op
dit oogenblik, deze verbinding heeft toch
een syrnbolischen zin: er is tusschen bei
den een samenhang van meer dan toeval-
Jigen aard, een verwantschap.
Rembrandt is de schilder van de alom
vattende atmosfeer van het licht, die in
ieder ding slechts de verschijningswijze
eener algemeene macht aanschouwt. Het
scherp begrensde, vast gevormde kent hij
niet, want hij ziet in het eindige steeds liet
oneindige aangeduid. Alle dingen der na
tuur, de kleine en de groote, staan in een
tastbaar schijnsel en zijn ervan doordron
gen, zooal9 ook zijn bijbelsche figuren niet
meer de hiërarchische geslotenheid en af
geslotenheid hebben, die b.v. de Italiaan-
sche renaissance haar geeft, maar inet allo
wezens der aarde in één goddelijk-mensche-
lijke, menschclijk-goddelijke sfeer zijn op
genomen. Het algemeene overrompelt het
enkel, de sfeer dc gestalte. Het is het Ba
rockprincipe der in de ondeelbare onein
digheid opgeheven en bewaarde eindigheid,
dat zich ook hier manifesteert.
In het jaar, waarin ltembrandt naar Am
sterdam trok, 1632, en zich al. spoedig ves
tigde in de Breestraat in de Jodenbuurt,
werd in dc naar Nederland uitgeweken
portugeesch-joodsche familie d'Espinoza een
zoon, Baruch. geboren. Oorspronkelijk voor
rabbijn opgeleid, werd hij door den om
gang met den humanistischen medicus Van
den Ende, die hein de klassieke talen on
derwees en hem aanzette tot dc lectuur
der scholastische philosoplien en theologen,
'ot twijfel gebracht over de waarheid der
orthodox joodschc geloofsleer. De bestudee-
ring van Descartes en de natuurweten
schap, leidden tot een volledige breuk niet
dc synagoge en het uitspreken van den
banvloek over den drie-en-twintig jarigen
vrijdenker.
Sindsdien sloot dc zich nu Benedictus
noemende, Spinoza zich bij geen kerk meer
aan. Wel bleef hij een oprecht en diep reli
gieus man. Onverschillig voor wcreldscho
rijkdom en roem, slechts in contact met
enkele geleerden en „vrijzinnigen", Armi-
niahen en (later)'collegianten in Rijnsburg
«•n Don Haag en in zijn dagelijksch onder
houd voorziende door het slijpen van gla
zen, wijdde hij zijn leven aan den opbouw
zijner grootschc leer. Slechts twee zijner
werken echter verschenen nog bij zijn le
ven: de rest zag eerst na zijn dood het licht.
Religieus van begin tot einde is ook zijn
leer. Wanneer hij deze tegenover de theo
logie stelt, is dit alleen, omdat hij onder
theologie verstaat een looi- die op openba
ring berust en hij zelf slechts op de rede
bouwen wil. In een ruimer begrip dei'
„theologie" (en waarom het te verengen?)
past ook Spinoza's leer, de cardinalc vraag
die naar het hoogste goed. God, is. On
danks den geomctrischcn hewijsvorm :s
dit ook met de Ethica het geval, die met
het wezen Gods begint en met de kennis
Gods eindigt. Spinoza's levensleer is ra
tionale theologie en zeker geen philosophic
in den huidigen, wetenschapscritisclion, zin.
Spinoza is theoloog, ja, zoo niet d e schep
per, dan toch één van de scheppers van
een voor zijn eeuw betrekkelijk nieuw type
van religie, dat zijn eigen karakter en
methode heeft. liet. misverstand van zijn
tijd, dat hij een „godloochenaar' zou zijn,
behoeft thans haast niet meer weerlegd.
Spinoza's leer vertoont een opvallende
parallel met het Barockprincipc van Rem
brandt. Spinoza's God is niet ccn wezen
buiten de wereld. Dan ware hij beperkt en
dus niet God. God is zuivere, onbegrensde,
oneindige, alomvattende substantie, gr» nd
van zichzelf, ondeelbaar en eeuwig. 1Jij
heeft een oneindig aantal attributen, waar
van er echter slechts twee, denking en uit
gebreidheid, worden gekend. Hij is geen
wercldschcpper, maar wcrcldgrond, uil
wiens wezen alles met noodwendigheid
\olgt. Zijn macht uit zich niet in een wcr
king naar buiten, maar is hetzelfde als
zijn existentie. Dc wereld der dingen
maakt zicli van hem niet los, maar is
slechts verbijzondering en bestaanswijze
van God: al het concrete „is" slechts, voor-
zoover in dc Substantie gegrond. Zoo heefl
ook dc mcnsch geen zelfstandig bestaan of
vrijen w il. Wilsvrijheid is evenals „kwaad'
en „zonde" een fictie, die berust op een ge
brekkigc kennis. God is geen oorzaak van
het kwaad, want wat is, volgt uit hem en
is dus goed. Wat de mcnsch is, is hij in
God en als God. Alles staal in het ontast
baar licht \an God.
Zoo is ook het hoogste goed het inzicht
dat alles uit God en God in alles is. Niet
alleen het inzicht. Want het inzicht gaat
met een vreugde gepaard. Kennis en
vreugde zijn vcreenigd in liet hoofdbegrip
\an Spinoza's anthropologic: dc amor Dei
intellectualis, de intcllectueele liefde tot
God. Deze liefde is eeuwig, want zij i<
God's liefde, waarmee God zichzelf lief
heeft.
Deze ïationeel-religieusebeginselen paat
Spinoza ook toe op de politiek. Hij leefde
mee met de woelingen zijner dagen, was
een aanhanger en vriend van Jan dc Witt,
zij liet ook niet blind voor de groote ver
diensten der Oranjes. De norm voor zijn
principiccl-politiokc theorie is het natuur
recht, dat ieder ding en ieder mensch
heeft om zichzelf d.i. in God te zijn. Recht
••n staat moeten dit weliswaar niet direct,
maar toch indirect mogelijk maken door
den burgers vrede en veiligheid te waar-
horgen. liet best leent zich hiertoe, volgens
Spinoza, de republiek, vooral de democra
tische, die de vrijheid barer burgers hand
haaft. Ondanks tegenstrijdigheden en on
klaarheden is heel dit werk doorzichtig:
één macht beheerscht ding en mcnsch; niets
is op zichzelf van waarde; alles leeft slechts
door het geheel, het oneindige, de Substan
tie, God.
Naast den godgeleerde en mysticus slaat de
philosooph in de schaduw. Als Spinoza on
der ons leeft, als wij hem bewonderen en
vereeren, dan is liet, omdat liij ccn der
grooten in de geschiedenis der religie is,
omdat liij waarheden heeft uitgesproken en
geleefd, die voor talloozen na hem bindend
zijn geweest en nog zijn. „Al het verhevene
is even zwaar als zeldzaam", zoo besluit do
Ethica cn Spinoza's religieuze weg was
zwaar van miskenning cn zeldzaam van
zuiverheid cn onkreukbaarheid.
Maar aan zijn philosophische waarde ont
leent zij zijn grootheid niet, In het verloog
over de zuivering des verstands, in dc
kenniscritisclic gedeelten der Ethica zijn
vele passages, die haast tot Kant naderen.
Steeds meer erkent Spinoza, dat de waar
heid niet een kenmerk der dingen is, maar
van de „kracht en de natuur van het in
tellect". afhangt. Zoo heeft hij problemen
voorzien, waarmee honderd jaar later Kant
moest worstelen om ze grootcndccls tot
oplossing te brengen: die van de mogelijk
beid van het gelden van liet wetenschap
pelijk oordeel. Maar wetcnschapscritick
heeft Spinoza niet gegeven. In dc lijn van
zijn eeuw stond philosophic voor hem ge
lijk met rcligieuse levensleer of vvercldbe-
chouwing en waren beschouwingen over
dc methode slechts hulpmiddelen. Tusschen
ons en Spinoza den philosooph gaapt een
kloof, die niet te overbruggen is. Spinoza is
een verleden. En al zal de philosophie ten
allen tijde moeten blijven vorschcn naar
wat achter haar rug ligt en wat vroeger
eeuwen soms onbevangen er. geniaal heb
ben geschapen, haar einddoel ligt in dc
toekomst. In dc philosophic ging niet Spi
noza, maar Kant „den zworen en zcldza-
rncn weg", die dc weg der toekomst werd.
Tusschen onzen tijd cn Spinoza don mys
ticus gaapt niet alleen geen kloof, maar
is een diep gewortelde verwantschap. Dc
geschiedenis van het Modernisme. Dc ge
schiedenis van het Modernisme in den
godsdienst is voor ecu groot deel ook de
geschiedenis van het Spinozisme. Hierin is
Spinoza tijdgenoot, is hij lieden cn ook toe
komst. Alle wanbegrip en laster van hen,
die zich door hem in hun overtuigingen
gekrenkt achten, heeft zijn licht niet kun-
nen verduisteren. De „bedrieger der mcnsch
lieid" is gebleken ccn groot „opvoeder der
nrienschheid" te zijn.
T. GOEDEWAAGEN.
Dc maand September is voor autoreizen
eigenlijk bijzonder geschikt. Weliswaar z.iju
de dagen reeds aanmerkelijk korter dan b.v.
in Juli, maar het is in midden-Europa dan
nergens meer bijzonder druk, cn bovendien
werkt het weer in dezen tijd in den regel
mede, om een vacantietocht te doen slagen.
Zelfs de Iiooge passen zijn meestal nog alle
berijdbaar, doch wie het zekere voor het on
zekere wil nemen, zal al zijn wonschen ver
vuld zien tijdens dc reis, welke wij thans
zullen beschrijven aan de hand van het
schetskaartje, ons toegezonden door den
A. N. \V. 13., toeristenbond voor Nederland.
Deze tocht begint in Roermond; inwoners
van verschillende deel endes lands vinden
in onderstaande afstandsbeschrijving in elk
geval ccn route, welke hun woonplaats dicht
benadert. En zoo gaat het dan over „Lim-
burg's dierb'ren grond" naar- liet zuiden,
langs Sittard cn liet onvolprezen Valken
burg, of wel via "Maastricht naar de Arden
nen. De route over Valkenburg loopt langs
Yervicrs, Spa. Viclsalm en Èchternach naar
Luxemburg cn doorkruist zéér mooie gedeel
ten van de Belgische- cn Luxeiiiburgsche
Ardennen, clic wij op ccn vroeger gepubli-
cccrden tocht reeds uitvoerig besproken
hebben. Ook dc andere weg, van Maastricht
over Luik, Durbuy, Laroche en Arlon naai
dc hoofdstad van hot Groothertogdom is
hoogst interessant. Vervolgens door liet dal
van dc Moezel langs de typisch Duitsche
stad Me!z (sedert 1919 Fransch) en Nancy
zuidwaarts naar Gérardmer de Koningin
der Vogezen. Voorbij Richurdménil wordt 't
Moezeklal zéér mooi, terwijl dc andere weg,
rechtstreeks van Nancy over Saon l'Etappe
naar Gérardmer ook zeer aanbevelenswaar
dig genoemd mag worden.
In de Vogezen.
kon men natuurlijk met gemak ccnige
weken „zoekbrengen". In. dit artikel kunnen
wij echter niet te lang bij een en ander stil
staan. Wij noemen in het bijzonder de Cols
dc La Schlucht, du Bonhornme, dc Bdssang
en dc plaatsen Trois Epis, Remiremont en
Colmar (reeds in de Rijn vallei gelegen). Van
Gérardmer gaat onze route langs Trois Epis
cn Colmar, vervolgens door een steeds vlak
ker wordend gebied naar Straatsburg. Dezo
tocht i.s zéér mooi, aan zijn linkerhand ziel
men dc Vogezen en rechts in de verte dc
toppen van dc Schwarzwaldbergen. In
Straatsburg over den Rijn, die nu dc grens
tusschen Duitschland cn Frankrijk vormt en
vervolgens naar liet Schwarzwald. Tri berg,
Freudcnstadt, Titisec, Baden-Baden hoi
zijn allo namen met een groote vermaard
heid. Het Zwarte Woud is als middengéberg
to natuurlijk in het geheel niet moeilijk te
berijden, zelfs de meest onervaren automo
bilist kan er met een gerust hart heengaan,
mits hij de kunst van „goed autorijden"
verstaat!
Een trip door Zwitserland.
Wie nog ovex een lange vacantie beschikt
kan aan deze reis nog een mooie excursie
door Zwitserland vastknoopen. Men rijdt
dan van Remiremont over «Jen Col de Bus-
sang via Basel, cn vervolgens door een
vriendelijk landschap naar de prachtig ge
legen stad Zürich, vv^ar het stuur wee*
noordwaarts gewend wordt naar Schaff-
hausen. 'Men moet deze reis zoo trachten
in te richten, dat men ccn volle maan in
Schaffhausle 11 treft, dan is een nachtelijke
excursie naar den schitterenden waterval
inderdaad onvergetelijk! Over Donauc
schingen, waar de Donau uit twee Schwarz
waldbeken gevormd wordt, bereikt men
langs dezen omweg tenslotte eveneens Tri-
borg, vanwaar de bovenvermelde route ge
volgd kan worden .Van Baden-Baden leiden
twee belangwekendo wegen huiswaarts, één
over dc vroegere vorstelijke residentie Karls
ruhc de andere langs Stuttgart. In .Heidpl-
berg komen beide routes weer samen. Ten
einde het. aantal combinaties zoo groot mo
gelijk te maken, hebben wij de route Heidel
berg—Holland langs drie verschillende wo
gen uitgestippeld. Dc eerste gaat door dc
Rijnvlakte, het Ilaardtgebergte, langs do
Moezel (Trier!) en de Ei fel; dc tweede volgt
vrijwel geheel den loop„ van den Rijn en de
derde gaat van Heidelberg pver Frankfort
a. d. 'Main en Wiesbaden, vervolgens «-oor
den Taunus, langs Nassau cn Ems, om in
Koblenz bij de Rijnreis aan te sluiten. Deze
wegen zijn alle zéér interessant, wie het
Rijndal (het mooist tusschen Bingcn en Ko
blenz) reeds kent, kan dus een der andere
routes kiezen. Het behoeft wel geen betoog,
dat zij, die erover denken, om nog een auto-
reis tc gaan maken, thans niet al te lang
meer moeten wachten. De thans beschreven
tocht is dc laatste „groote reis," welke wij
in dit seizoen publiceercn. Voor het gemak
kelijk passeeren van dc grenzen zijn ver
schillende internationale papieren noodig,
welke bij don A. N. W. B verkrijgbaar zijn,
evenals reiswijzers waarin dc wegen be
schreven worden.
Kilometerafstanden.
1. Den ITaag Rotterdam (25) Dor
dr.icht (44) Breda (74) Tilburg
(9(3) Eindhoven (131) Weert (163)
Roermond (183).
2. Amsterdam Utrecht Ml) Culonv
borg (61) Zatbonimcl (81) 's-Her
togenboseh (97) Boxtel (109) Eind
hoven (129) Weert (160) Roermond
(181).
3. Groningen Assen (2S) Meppol (73)
Zwolle (99) Deventer (132)
Zutphcn (118) Arnhem (177) Nij
megen (195) Vcnlo (257) Roermond
(281).
4. Leeuwarden Hcerenveen (32)
Meppol (70) Zwolle (95) Apel
doorn (131) Arnhem (161) Nij
mogen (179) Vcnlo (211) Roermond
(265).
5. Roermond Sittard (26) Valken
burg (50 '.Margraten (56) Vcrviers
(86) Spa (101) Yiolsalm (139)
Viandcn (202) Èchternach (238)
Grevenuiachcr (265) Luxemburg (292)
6. Roermond Sittard (26) Maastricht
(17) Luik (79) Dubey (130)
Laroche (158) St. Hubert (183)
Arlon (211) Luxemburg (270).
7. Luxemburg Thionvillc (32) Metz
(59) Nancy (116) Epinal (187)
Remiremont (215) Gérardmer (211).
S. Nancy Luncvillc (29) llaon l'Etappe
(62) St. Dili (79; Gerbépal (91) -
Gérardmer (100).
9. Gérardmer Col dc la Schlucht (1150
M. hoog; li K.M.) Trois- Epis (45)
Colmar (58) Straatsburg (124)
Kehl (129) Offenburg (119) Gengcn-
barli (100) Hausach (184) Triberg
(203) Villingen (229) Donaueschin-
gen (246) Titisec (282) Triberg
(329) Hausach (350) Freudcnstadt
(404) Badcn-Badcn (455).
10. Badcn-Badcn Herrenalb (32) Calvv
(67) Weil der Stadt (82) Stuttgart
(113) Iieilbronn (163) Heidelberg
(225).
11. Badcn-Badcn Herrenalb (32) Karls
ruhc (50) Heidelberg (10S).
12. Heidelberg Mannheim (23) Kai
serslautern (81) Lautercekcii (113)
Oberstein (146) Trier (222) Bitburg
(250) Prüm (283) Schlciden (330)
"Montjoie (Monsehau (364) Aken
(39S) Heerlen (112) Sittard (428)
Roermond (454).
13. Heidelberg Darmstadt (35) Frank
fort a. d. Main (88) Wiesbaden, (123)
KLEEDINGMAGAZIJN
Arnh. weg 32 Tel. 1069
Omlijsten van platen en por
tretten. Passepartouts en
ovale lijsten.
Billijke prijzen.
GAAT U KAMPEEHEN?
rust U volledig uit voor een heerlijk
en onbezorgd Kampleven.
Reeds voor 7.75 heeft U een com
plete Waterproof tent, ook tenten in
diverse maten te huur.
LANGESTRAAT 35.
Bad Langcnschvvalbac.il (113) Ems
(184) Koblenz (198) Andeniach
(216) Rcmagon (237) Godesberg
(260) Bonn (267) (langs nieuwen
autoweg naar:) Keulen (287) Düsscl-
dorf (330) Wcsel (390).
Heidelberg Darmstadt (55) Wies
baden (95) Mainz (105) Ringen
(133) Boppard (175) Koblenz (189)
Wesel Kloof (32)
Arnhciii (73).
Nijmegen (53)
16. Wescl Emmerik (40) Arnhem (70).
17. Wescl Anholt (29) Doctinchem
(i8) Zutphcn (70) Deventer (85).
18. Remiremont Col dc Bussang (38)
Mulhouse (79) Basel (112) Zu
rich (197) Winterthur (223) Scliaff-
hauscn 1261) Donaueschingen (297).
Grenspassagiers.
Rtc. 1 Tusschen Margraten en Vcrviers bij
IToogerulsDc Planck.
6 Maastricht cn Luik bij
EysdenMouland
7 Luxemburg cn Thionvillo
bij Frisangc—Ev range.
9 Straatsburg cn Kehl op
de brug over den Rijn
cn te Kclil.
12 Aken en Heerlen bij Hor-
bachLocht.
13 Kleef cn Nijmegen bij
WylerBeek.
16 Emmerik cn Arnhem bij
Eltcn-BabbcrichBab-
berik.
17 Anholt en Doctinchem bij
Anholt—Gen dringen.
18 Mulhouse en Bazel hij
St. Louis—Bazel.
18 Schaffhausen cn Donaue
schingen bij Bargcn—
Ncuhaus.
jrp am*
IMOGEN'S
bredaIL deh^bosch
■-.TILBJURG^
EINDHQVEjft VENL0J5
DUfTSCHLAND
BELGIË
S? FRANKF AM
A>LOA: V
LUXEMBURG
PARIJS
frankrijk
BITBURG
BINGElT"
£_TRIER MAINZ
KARLSRUHE
1STADT A
FONTAINEBLEAU
'■•Pi 7 /hausach
EP,NAL^hȣ^s5 /TRIBERG^.
REMIRFMOSTVLTR
u.-vgres^ \_colmar0
BELFORT f T|T'S"
^{SCHAFFHAU§ENj
MULHOUSE
f BAZEL
