RADIOBRIEF
UIT ZWEDEN
HET LEVEN IN
GROOTE STAD
Galsworthy aan het
woord over zichzelf
ALS
DE WERELD DOOR
HAAGSCHE BRIEF
Over taxi's, bioscoopon, musicl-
wee.
Rusteloos, koortsachtig krioelt cn wemelt
het in het groote mierennest, dat Den Ilaag
heet
Ratelend klinkt het getimmer der hon
derden werklieden, die staan op de stei
gers der als paddestoelen uit den grond
schietende, reusachtige warenhuispaleizen,
der nieuwe wijken, die op zichzelf reeds
steden zijn snorrend suizen vracht- cn
luxe-auto's over de drukke verkeersaders.
Elke minuut een ongeluk, volksoploop, po
litic, kraanwagens, Eerste Iïulpauto's,
en het leven van de groote stad gaat door,
alsof er hoegenaamd niets gebeurd was. Op
het stadhuis rijden den geheelen ochtend
aan één stuk door de bruidstoeten aan
een paar werkcloozcn, ecnige bakvischjes
en enkele praatgrage juffers kijken nieuws
gierig toe en becritisceren de klecding van
bruid cn bruidsmeisjesDe rest der ste
delingen, in dit stadscentrum meestal za
kenlieden, heeft geen tijd hier aandacht
aan te besteden cn haast zich verder! Ieder
heeft zijn aandacht noodig bij zijn eigen
zaken, zijn eigen zorgen, zijn eigen genoe
gens
Vierhonderd vijftigduizend menschen,
waarbij nog de G0.000 van de aangebouwde
villadorpen, krioelen door elkaar, dicht bij
elkander en toch zoo oneindig ver van el
kander verwijderd. Ieder in zijn eigen krin
getje zijn eigen leven leidend.
Lange rijen werkloozen staan voor de
stempellokalen, even lango rijen burgers
voor de bespreekloketten der talrijke vcr-
maaksgelcgenheden, bioscoopen en varie
ty's, alsmede der kunsttempels, schouwbur
gen en concerigeoouwenDancings en
vergaderlokalen, sportwedstrijden cil café's
trekken middag aan middag, avond aan
avond, duizenden cn nog eens duizenden.
Honderden vreemdelingen verzinken on
gemerkt in dezo menschen-zcc in het niet!
Slechts enkele prominente of populaire,
met veel bazuingeschal aangekondigde per
sonen, vallen op. De prins van Wales, Emil
Ludwig, Maurice Chevalier, boeien dank
zij de. couranten de aandacht van dui
zenden. Politieruiters banen voor hen
een weg door de enthousiaste menigte, de
hoogstcn in den lande beijveren zich om in
liuldigingscomité's of ontv angstcommissies
zitting te nemen. Persmannen cn -fotogra-
phen trachten de talrijke Cerberussen, ho
telportiers, piccolo's en politieagenten te
verschalkenEen prachtige luxe-auto
maakt zich vrij van do zwerm fietsers, die
onze Nederlandsche groote steden typeq-
rende groote man is weer vertrokken!
Afgeloopch! De residentie is de groote al
weer vergeten
Van taxi's wemelt Den Haag op het
oogcnblik. Ondanks de staking! Ze worden
steeds goedkooper, terwijl dc trams duur
der worden. Daar heb jc b.v. de gele-bo lid-
snorder, die op liet oógenblik yrceselijk'jio-
pulair is door'dè revue'„een geel bandje...
meneer?" met Lou Bandy, die in het Scala-
theaiev rolt(alle gelc-band-taxi's vlag
gen dien tijd)! Voor 40 cent brengt dc snor
der je overal heen, waar jc heen wilt. Na
tuurlijk met bepaalde grenzeu, dat spreekt!
Gemakkelijk en geriefelijk is dat en als je
met z'n vieren bent, is liet goedkooper dan
de thans reeds 12A cent (zonder veel over
stapjes) kostende trams, die de ritten
steeds inkort en je bovendien niet als
de taxi's voor de deur van dc bedoelde
wvning brengt!
De crisisAch iedereen klaagt, alle
zaken gaan slecht en's avonds zitten
dc bioscopen vol. Misschien echter zijn dat
velen, die hun verdriet willen vergeten, in de
aanschouwing van twee filmspelers, die het
groote Geluk hebben gevonden, \an film
diners, met wijn en champagne, luxe en
vroolijkheid, hun eigen zorgen willen ver
geten. Bij dc reeds talrijke filmtheaters is
er deze weck een nieuw bijgekomen, liet
Roxy-theater, een middenstandsbioscoop,
keurig ingericht, smaakvol cn klanktech-
niscli buitengewoon geslaagd. Een der bou
wers is de ingenieur Harry Denis, dc be
kende ex-aanvoerder van ons Nederlandsch
voetbalelftal. Reeds uren tevoren was het
theater voor de première uitverkocht. Tal
rijke bloemstukken, korte, lange cn feeste
lijke speeches, waaruit bleek, dat liet thea
ter op cle klankfilm-installatie na, geheel
door Nederlanders was gebomv en geleverd,
regenden den eersten avond meer dan een
uur achtereen. Het is verblijdend, dat tal
van Nederlandsche instellingen thans gaan
inzien, dat het tijd wordt, dat de Nederlan
ders zelf eens in dc gelegenheid worden ge
steld een eigen stuk eerlijk verdiend brood
te verkrijgen.
Bij het nieuwe model-café van Viigt, dat
eveneens deze week geopend is, moet men
helaas constateeren, dat het anders is, hoe
wel daartegenover staat, dat dit café nog
gunstig afsteekt bij de andere Hnagschc
café's, restaurants cn hotels! Daar is thans
een half Duitscli, half Italiaansch strijkje
geëngageerd en verschillende Duitschc koks
en kcllners hebben bier emplooi gevonden.
De portier, met liet schildje waarop ver
meld staat dat hij 9 talen spreekt, is een
wit-Rus. Dat is alles zeer te betreuren,
want het keurige café is overigens wel een
aanwinst voor de stad. Telefoons, die op dc
meeste tafeltjes staan, geven bovendien een
echt wercldsteedsche gedachte...
De bouw van het nieuwe modepaleis aan
den Hofweg vordert snel, evenals van liet
kolossale gebouw, met planetarium-toren,
van dc Haagschc Courant. Een paar jaar
geleden was de Groote Marktstraat nog
slechts een stuk straat tusschen twee schut
tingen, waarachter dc puinhoopen van afge
broken, onbewoonbaar verklaarde krotten
cn pakhuizen. Alleen de Bijenkorf stond cr
toen en was als eerste moderne gebouw
de trots van iederen welgcaarden Hage
naar. Nu staat er een geheelc rij reusach
tige warenhuispaleizcn, tot groote schade
van de kleine liandcldrijvcndcn cn do wijk-
winkclicrs, die ondervinden, dat dit waren
huiscentrum alle klanten naar de stad lokt.
Het geweldige bioscooptheater, het grootste
van Nederland, dat Tuscliinsky op den hoek
van de Kalvermarkt had geprojecteerd, zal
tengevolge van den strijd van Tuscliinsky
met den lieer Wilton van het City-concern,
niet gebouwd worden. Tot nu toe geniet
Amsterdam dus nog steeds dc ccr het
grootste Nederlandsche bioscooptheater te
bezitten
De crisis maakt ook hier den politicken
strijd scherp, evenals in Duitschland. Aan
plakbiljetten, straatreclame's, colportage
van bet Communistenorgaalitjè „dc Honger-
zweep", proteststrooibiljetten tegen dc Win
kelsluitingswet, protestbiljctten tegen ac
marktverplaatsing, waar dc fascisten zich
voor hebben gespannen, agitatie, drukte,
honger cn weelde, opwinding en onverschil
ligheid cn „last not least" de protestmecting
van dc S'. D. A. P., die in letterlijken zin
„verwaterde", 't drukke stadsleven gaat
rustig zijn gang. Doornat, van top tot teen
bespat met lloulrust-slijk, met hangende
hoofden en d'iui'jien'dé vaandels, trok de
stoet door de straten, veroorzaakte ver
keersopstoppingen en -belemmeringen, doch
dc regen onderdrukte alle enthousiasme cn
verjoeg de enkele kijklustigcn al heel spoe
dig
's Ochtends en 's avonds strooincn dc wiel
rijders uit dc groote kantoren, zijn er extra-
verkeersagenten noodig, teneinde dit ver
keer te beheerschcn. Zoo gaat liet dag-in-
dag-uit.. zoo is het leven in iedere
wereldstad en ook in liet „grootste dorp
van Europa".
EEN MARCONISTENRESERVE
VOOR DE MARINE.
De Engclschc admiraliteit heeft zich tot
alle amateurs gewend om hun medower
king voor het vormen van een reserve van
marconisten, welke dc marine in geval van
oorlog kunnen bijstaan. Zc worden in groe
pen van 5 of meer leden verdeeld cn maken
een reeks van oefeningen door.
DE OMROEP IN HET LAND VAN DE
MIDDERNACHTZON.
Minder inwoners den Nederland, doch
33 zenders.
De programma's staan op hoog peil.
(door een bijzondcren correspondent).
Stockholm, November 1932.
Over liet algemeen weet men van Zwe
den zeer weinig af. Dat is te wijten aan
het slecht ingcdeeldo onderwijs in dc aard
rijkskunde, waarbij plaatsjes zonder eeni-
ge bctcekenis in het eigen land moeten
worden geleerd, terwijl alles, wat daarbui
ten ligt, oppervlakkig wordt behandeld.
Zweden is een groote mogendheid gewor
den door zijn ingrijpen in den dertigjari
gen oorlog, een feit, dat thans in verband
met de Gustaaf Adolf-herdenkingen zoo
uitvoerig wordt beschreven cn van alle
kanten belicht, dat wij cr niet langer hij
stil behoeven te staan.
Van het land cn zijn klimaat bestaan er
dikwijls nog onjuiste cn zelfs fantastische
voorstellingen. Touristen verwachten zelfs
in liet Zuiden van het land met sneeuw
bedekte bergtoppen te zien en nemen een
menigte warme klecdingstukkcn moe, wel
ke zij ongebruikt weer inec terug nemen.
Zweden is bijna zoo groot als Duitsch
land en strekt zich over 14 breedtegraden
uit. Het heeft echter slechts iets meer dan
6 millioen inwoners, liet is een land van
groote bosschcn cn talrijke rivieren en
meren. In liet Zuiden vindt men een goed-
ontwikkclden landbouw, in het Noorden
daarentegen uitgestrekte woeste gebieden.
Van het Zwcedsche landschap gaat een on
beschrijflijke bekoring uit. Dc lichtblauwe
liemel, de allesweerspiegelendc wateren,
dc lichtgroene velden en loofbosschen te
gen een achtergrond van sombere, donker
groene denncbosschcn en daartusschcn de
roodgeverfde boerenwoningen, dat is iets
wat men nergens elders vindt. Eli als
men ten Noorden van den Poolcirkel komt,
kan men weken achereen leven onder de
middernachtszon, wat voor den bewoner
van Zuidelijker streken ccn bijzondere ge
waarwording is.
Voor den omroep liceft Zweden al spoe
dig groote belangstelling aan den dag ge
legd. Het is een van de eerste landen ge
weest, waar men zenders met groote ener
gie bouwde; men denkc slechts aan den
Zweedschen rijkszender te Motala, waar
van dc energie overigens tegen het einde
van dit jaar op 100 kW. zal worden ge
bracht. Na Rusland heelt Zweden liet
grootste aantal zenders van Europa, n.L 33.
Dit grooto aantal is noodzakelijk in ver
band mot den langgcrckten vorm van liet
land, slechts door de velo relaiszenders
kan men deradioprogramma's in het ge
heelc land goed hoorbaar maken.
Men telt in Zweden 5S8.077 luisteraars,
d.i. bijna een tiende deel der bevolking.
Dc omroep wordt door het telcgraafbestuur
en een particuliere maatschappij, de „Ak-
tiebolaget Radiotjönst". gemeenschappelijk
[geëxploiteerd. Voor dc aandeden der
maatschappij bevindt twee derden zich in
het bezit van dc Zwcedsche pers cn één
derde in banden van cle radio-industrie.
Het telcgraafbestuur heeft de algcheele
technische leiding; hiervan zijn slechts
enkele programma's uitgezonderd, waarvan
clc kosten door dc oniroopmaatschappij
worden gedragen. liet telegraafbestuur ont
vangt twee derden en de omroepman l-
schappij één clerdc van de opbrengst der
radiobelasling, welke is vastgesteld op dc
zeer lage som van 10 Zwecdsche kronen
per jaar. Dc omrocpmaatschappij mag zicli
geen inkomsten verwerven uit andere bron
nen cn liet dividend is beperkt tot 1% van
het aandeclcnkapitaal.
Van haar kant is dc omroepmaaischap-
pij verplicht te zorgen voor de samenstel
ling cn uitvoering der programma's. Deze
moeten jaarlijks minstens 2100 zenduren
omvatten en moeten belangwekkend, za
kelijk, betrouwbaar cn vrij van partijten-
denz zijn. De Zwcedsche omroep wordt
geleid door een raad van directeuren, welks
voorzitter door clc regcering wordt be
noemd. Op het oogcnblik wordt dit ambt
bekleed door den heer Julius Rabc. Verder
worden dc programma's na samenstelling
gecontroleerd door een regeeringscommis-
sic, welke \oornamclijk adviseerend op
treedt.
In vergelijking met andere landen zijn
de programma's niet zeer uitgebreid, doch
literair en muzikaal staan ze op een hoog
peil In Zweden heeft de omroep n.l. veel
meer dan elders de taak, opvoedend te
werken, aangezien vele Zweden zeer af
gelegen wonen en zelfs het meest nabijge
legen cultureele centrum moeilijk kunnen
bereiken. Het muzikale programma wordt
zooveel mogelijk verrijkt door gastvoorstel-
lingen van buitcnlandsche kunstenaars en
de opera-uitvoeringen uit den koninklijken
schouwburg tc Stockholm uit te zenden.
Ook de literaire voordrachten worden soms
door buitenlanders gegeven. Op een zcor
hoog peil staan clc taalcursussen, waar
voor onder de luisteraars grooto belang
stelling bestaat. Ook clc schoolradio cn do
kinderuurtjes zijn schitterend georgani
seerd; hierin treden het meisje Kerstin cn
het jongentje Sven cp tezamen met den
eersten omroeper van Stokholm, Sven Jer-
ring. Ze zijn zeer populair.
De nieuwsberichten worden verzorgd
door het Zwcedsche Persbureau Tidnigar-
nas Telegrambegra, dat ook veel reporta
ges geeft. Voor de verslagen van sportwed
strijden bestaat ook hier groote belang
stelling. Dc studio's zijn zeer goed uitge
rust en ook uit technisch oogpunt bezien
laat de Zwcedsche omroep niets lc wen-
schen over. Op grootcn afstand zijn de
Zwecdsche zenders nog bijzonder goed lo
hooren; als u ze dus toevallig in uw toestel
krijgt, kunt u er gerust een poosje naar
blijven luisteren; het worclt geen teleur
stelling voor u!
Een interview mot den Nobelprijswinnaar.
Reeds in het begin der week werden cr
in Londcnschc literaire kringen voorspel
lingen geuit omtrent de beslissing, welke
eerst Donderdag bekend zou worden gc-
maakt. Zoowel clc coterie van Chesterton cn
de „Illustrated London News" als de revo-
lutionnair gezinde kring van Iluxlcy cn
de omgeving van cle beroemde oude lrecrcn
H. G. Wells on Arnold Bennett waren het
cr over eens, dat Galsworthy dc meeste
kans had op den Nobelprijs voor litera
tuur. „Als U hem wilt interviewen, moet
U vandaag nog naar zijn landhuis in Sus
sex rijden, want na de beslissing zal het
te laat zijn, dan worden alle journalisten
geweerd", zoo lichtte mij de kleine Fergu
son van cle „Fornightly Review" in.
Over mijn introductie bij Galsworthy be
hoefde ik mij gelukkig geen zorgen te ma
ken, want ik bon bevriend met Borus Con
rad, de oudste zoon van den schrijver Jo
seph Conrad cn John Galsworthy is reeds
tientallen jaren een trouw vriend en raad
gever van het geheelc gezin van zijn hes
ton, misschien zijn eenigen waren kame
raad in het leven en lil de literatuur. Bo
rus gaf mij een kort briefje moe aan zijn
„goocl old uncle Jack" en den volgenden
dag zat ik aan den haard in een prachtig
oud landhuis tegenover een ouden hoer
inet een zeer aristocratisch en verzorgd
uiterlijk.
„Eerlijk gezégd, verwonder ik mij wel
eenigszins over deze zaak" vertelde cle
schepper van de wereldberoemde familie
Forsyte. „Ikzelf heb natuurlijk nooit moe -
te gedaan om den prijs tc krijgen. Het lijkt
U misschien een huichelachtig gezegde,
maar ik ben van meening, dat. vele nog in
leven zijnde auteurs den prijs meer
dienen dan ik".
„Aan wicn zoudt U dan den prijs toeken
nen?"
„Aan jongere, zeer begaafde, doch nog
weinig bekende schrijvers, die wel rceüs
iets grooters gepresteerd hebben, doch niet
temin het geld nog zeer goed kunnen ge
bruiken. Ik" zoo vervolgde hij met een
glimlach „zal nu alleen wat meer belas
ting moeten betalen. Doch aan een uitbrei
ding van mijn inkomen of mijn vermogen
heb ik geen behoefte".
Galsworthy behoort lot de schrijvers,
wier werken in dc geheelc wereld het
meest gelezen en opgevoerd worden. En
wat hij met het ongeveer 20.000 pond ster
ling bedragende kapitaal van den Nobel
prijs zal doen, kunnen wij wel raden, al
zegt hij er niets van: als voorzitter van de
Engelsche afdecling der Pen-Club heeft hij
zich reeds zeer bemind gemaakt door zijn
vrijgevigheid ten opzichto van minder
groote cn minder gelukkige literatoren.
Vervolgens kwamen wij te spreken over
de „Forsyte Saga" het groote epische wenv
van Galsworthy. „De eerste roman over do
Forsytes heb ik in het begin van deze
couw geschreven. Ik was toen in dc der
tig. Dat was een mooie tijd! Ik was jong
cn behaalde na zeer groote persoonlijke
moeilijkheden mijn eerste groote succes.
Zoo'n tijd zou ik wel steeds opnieuw wil
len beleven!"
De aandachtige lezers van do Forsytc-
romans, welke ook in ons land zeer talrijk
zijn, hebben misschien wel vermoed, doch
waarschijnlijk nooit met zekerheid gewe
ten, dat dc Forsyte Saga groote gedeelten
bevat, waarin niets anders wordt beschre
ven dan dc geschiedenis dor familie GalSï
worthy. Dc zoon van den ouden Jolyon
Forsyte, het hoofd der uitgebreide familie,
de schilder Jon dat is de jonge Gals
worthy zelf. Zijn ongelukkige eerste huwe
lijk, zijn vlucht en zijn huwelijk met een
Oostenrijkscho paedagogc, dat zijn dingen,
die zich niet alleen in dc literatuur, maar
ook in het moeilijke leven hebben afge
speeld. Do vervreemding van cn de breuk
met den vader, eerst na vele jaren gevolgd
door een verzoening - de ontelbare perso
nen, gebeurtenissen, karaktertrekken, do
geheele ontwikkeling van een familie, die
uit een groot gezin is voortgekomen, zc
zijn grootendeels terug tc vinden in dc fa
milie Galsworthy zelf. De Forsytes zijn een
symbool van den veilig staanden, zelfbe-
wusten, schijnbaar door niets te schokken
Britschen burger. Van die onwrikbare
kracht is tegenwoordig niet veel meer over
gebleven en in de latere gedeelten van den
serie-roman komt dat ook duidelijk tot
uiting.
Dc thans G5-jarigc Galsworthy duidt al
die dingen uit het verleden ternauwernood
met een enkel woord aan. Het is, alsof hij
slechts dc ironie ziet van liet feit, dat hij
voor een zelf beleefd cn in woorden neer
gelegd leven als bejaard man ccn prijs
krijgt. Liever sprak hij ovor zijn vriend
Conrad. „Hij is helaas acht jaren geleden
gestorven. In liet begin der negentiger ja
ren heb ik hem op reis van Adelaide (in
Australië) naar Kaapstad leoren kennen.
Dat was voor mij afgezien var. d»
meest persoonlijke cn intieme dingen de
belangrijkste gebeurtenis van mijn geheele
leven en niet alleen wat mijn literaire
ontwikkeling betreft. Dat was een man en
een schrijver! Hoe groot hij wa6, wordt
slechts door zeer weinigen beseft. Als hij
nog leefde, zou ik heel precies weten, wie
den Nobelprijs moet krijgen!"
Een dergelijke uitlating teekent wel het
duidelijkst het karakter van Galsworthy,
dat karakter, dat aan zijn kunst dc groot
ste waarde geeft.
HET NUT VAN DE SCHOOLRADIO.
Vijftig New-Yorkschc scholen met precies
hetzelfde leerplan zijn voor de helft van
radiotoestellen voorzien en voor do helft
niet, om na te gaan, of de schoolradio re
den van bestaan had. Dit bleek wel dege
lijk liet geval te zijn, toen na verloop van
tijd de vorderingen der leorlingcn werden
onderzocht
door PAUL L1EBERENZ.
Elke moderne expeditie neemt
filmoperateurs mee, mannen, die
onbekend blijven en toch noodzake
lijk werk verrichten, werk, waarbij
op hun schouders zelfs een groote
verantwoordelijkheid wordt, gelegd.
Ook Paul Lieberenz, die cr veel toe
heeft bijgedragen om de belangstel
ling voor deze films op te wekken,
behoort tot hen. Hij was een der
trouwste metgezellen van Sven IIc-
din in Contraal-Azië cn hoewel hij
op die cn andere expedities altijd
Jiet wetenschappelijke hoofddoel
in het oog had te houden, heeft hij
telkens kans gezien om daarnaast
een bloeiend filmverslag van de
reis af lc leveren.
Sinds 1911 beu ik „bij de film". Toen
kwam ik n.l. terecht in ccn werkplaats,
w aar films gccopicerd en ontwikkeld wer
den. Ik was liever ingenieur geworden,
maar daar had ik geen geld voor. Het was
toen nog niet veel gedaan bij de film, maar
ik kwam er toch vooruit en toen Schorn-
burgk zijn ccrs.c expedities organiseerde,
ging ik met hem mee naar Liberia, later
met Dr. Heek naar liet gebied vail dc Micl-
dellandsche Zee en Abessynië, met Kemmcr
naar Kameroen cn in 192ü alleen naar
West-Afrika, waar ik tanlaluskwellingen
doorstond. Ik zat er midden tusschen de
olifanten en kon ze toch niet filmen. Er
was maar één troost: in die oerwouden
was ook niemand anders daarin geslaagd,
want de plantengroei is er zoo dicht, dat
men van zoo'n levende kolos nooit ccn
noemenswaardig t gedeelte tegelijk te
zien krijgt.
Een jaar later ontmoette ik Sven Hedin
in Peking, in een hotel. Het was een merk
waardige ontmoeting. De kellner wees mij
een tafeltje aan, waar een groot aantal ver
eerders van de ontdekkingsreiziger van
liet Trans-IIimalayagebied zich om liem
heen hadden verzameld. Ik ging naar een
van hen toe ik meende in hem den be-
roemdo geograaf te herkennen ik stelde
mij voor en begon te vertellen. Eerst later
hoorde ik, dat hij Hedin niet was en dat
deze een zeer opvallend figuur was, die
zich geheel afzijdig hield cn door mij clan
ook niet eens was opgemerkt. Weer een
staaltje van dc bescheidenheid van het ge
nie.
Ik zou nog veel enthousiaste verhalen
kunnen doen van mijn wekenlang verblijf
in dc gastvrije woning van den ontdek
kingsreiziger te Stockholm, waar zijn vier
zusters hem verzorgen en met een zeer goede
verdecling van arbeid helpen bij zijn we
tenschappelijke werkzaamheden. Doch
daarvoor ontbreekt mij hier de plaatsruim
te. Om kort te gaan, over een afstand van
3500 K.M. van Pcking-naar Oeroemtsji- ben
ik met Sven Hcclin meegetrokken. In een
primitieve tent in de woestijn moest ik ont-
wïkkelcn en copiecren en wc brachten
16000 M. film cn 3500 foto's mee naar huis.
Met i film en 6 fototoestellen trok ik VA
jaar door hitte en koude, terwijl zandstor
men en stortregens een bedreiging vorm
den voor mijn toestellen, mijn opnamen en
niet zelden ook voor mijzelf.
Onder deskundigen wordt deze expeditie
thans gerekend tot de grootste ontdekkings
reizen welke er nooit zijn gedaan. En er ont
stond een film door, welke de wereld ver
overde: „Door de woestijnen van Azië".
Kort daarna dreef liet lot mij ccn geheel
andere richting uit: ik draaide de eerste
film van grootcn omvang in Lapland. Wij
kwamen terug met 8000 M. film on 300 fo
to's; ik heb dus veel tc doen gehad, want
gemiddeld leverde ik 135 M. film en 5 foto's
per dag af, do mislukte niet meegerekend.
Daarbij was het zeer koud; ik moest dik
wijls opnamen maken bij een temperatuur
van 45 graden Celsius onder nul, terwijl op
mijn reis door Azië de laagste temperatuur
25 graden onder nul was geweest. Het. ging
alleen, wanneer het toestel voortdurend met
benzine en petroleum werd uitgewasschen.
Met mijn dikke bonten handschoenen kon
ik de filmrol niet in het toestel krijgen en
als ik ze uittrok, waren in enkele secon
den mijn \ingers stijf \an de kou. Die een
voudige manipulatie, welke anders in een
halve minuut is afgeloopen, gaf nu een
oponthoud van een half uur, doordat we
telkens moesten wachten op liet opwarmen.
De buitenste laag van een filmpak sprong
er als glas af, zoo hard was zij bevroren.
De grond was volkomen bevroren en de
sneeuw lag zoo hoog, dat de rendieren niet
meer in staat waren om het schrale mos
er onder uit tc krijgen. Daardoor kwamen
vele dezer dieren van honger om. Soms zag
men duizenden doodc rendieren op de
sneeuwvelden. Klompjes mos, die voorzich
tige Lappen hadden verzameld met het oog
Gp een eventueel strengen winter, stegen
tot ongehoorde prijzen (in Hollandsch geld
12 cent per stuk) docli, er waren cr niet ge
noeg. Zoo verloren in dien ranipspoedigen
winter vele Lappen hun geheele vermogen,
want dit bestaat uit niets anders dan ren
dieren. Rendieren zijn alles voor de Lap
pen: vlcesch, melk, kleeding en trekdieren.
Het onderhoud der kudde kost practisch
niets, terwijl zij bij normale voortplanting
per jaar ongeveer 40 toeneemt, een rente
voet, waarmee geen bank ter wereld kan
coiicurreeren. De huiden der rendieren be
halve voor kleeding ook als vervoermiddel:
cle poelk, een op een kano gelijkende slede,
die met een razende vaart kan voortglijden,
wordt gemaakt van rendierhuiden cn even
als dc schoenen der Lappen met pezen van
rendieren in elkaar genaaid. Als men erin
reist, wordt men gewoonlijk bij het berei
ken van de grootste snelheid eruit geslin
gerd en verder door het rendier over het. ijs
voortgesleurd, doch dan blijkt, hoe onver
slijtbaar de klecding van rendierenhuiden is.
Ik heb een Lap gekend, een rijke, want hij
bezat 2000 rendieren die in geen tien
jaar uit de kleeren was geweest, een be
wijs voor de goede kwaliteit van do ren
dierhuiden zoow el als voor de geringe zin
delijkheid \an de Lappen. Nog om een an
dere reden zou Lapland het ideaal van een
schooljongen moeten zijn; dc kinderen gaan
daar n.l. slechts twee maanden \an liet jaar
naar school. Toen ik uit Lapland was te
ruggekeerd, zocht ik langen tijd vergeefs
naar een Maecenas, die mij vurigste wensch
kon verwezenlijken: een filmexpeditic door
Afrika. De vrachtauto's van 1'/= ton, ver
plaatsbare installaties voor het opnemen
van geluidsfilm naar het binnenland wor
den vervoerd kosten alleen reeds 90.000 gul
den. De expeditie bleef langen tijd een
schoonen droom, doch eindelijk werd die
droom toch verwezenlijkt. Een rijke Zwit-
sersche dame was bereid, de expeditie te fi
nancieren cn weer was het Schomburgk,
met wien de overeenkomst werd afgesloten.
In Juni 1930 vertrokken wij. Ons reisdoel
was Zuid-Afrika.
Mijn reis door Azie was tot dusver de
langste geweest, die ik had afgelegd, doch
deze expeditie was nog veel grooter: wij
legden 15.000 K.M. af, doch het viel mee,
want wij deden het niet te voet, doch per
auto. Op deze expeditie zijn wij erin ge
slaagd, zeer zeldzame cn nog niet gefilmde
dieren, zoonis dc witte neushoorn, de groo
te Afrikaanschc koegoc en dc watcranti-
lope, in hun meest verschillende bezighe
den voor de camera tc krijgen. De bcido
laatst genoemde soorten behooren tot dc
schuwstc bewoners der wildernis cn om ze
goed tc kunnen opnemen, hebben wij drie
weken doorgebracht in het moerasgebied
van het Bangwcolo Meer. Met de daar ge
maakte opnamen zullen wij velo onjuiste
voorstellingen omtrent deze dieren kunnen
rechtzetten. Men was hot bijv. tot dusver
nooit eens over de afmetingen van den
witten neushoorn; nu hij is 2 M. hoog cn 4
M. lang cn kornt dus in afme,tingcn ecni-
germatc overeen met een olifant.
Wij hebben leeuwen gcfilrrtd bij nacht en
in het binnenland voor het eerst opnamen
gemaakt van de geluiden der dieren, het
gezang en do muziek der negers. Wij heb
ben ccn bezoek gebracht aan de Batwa's,
een volk, dat nog absoluut niet in aanra
king is geweest met do Wcstersche be
schaving en zich bijv. nog steeds verdedigt
met vergiftige pijlen. Geheel volgens liet
programma trokken wij dwars door Trans
vaal, Swassi- en Zoeloeland, Mozambique,
Zuid- cn Noord-Rhodesie, de Belgische
Congo en Angola, doch toen wij aan de kust
van Lobito waren gekomen, scheelde het
weinig, of ik had nooit meer gereisd. Ik
werd bij een ongeluk ernstig gewond dat
mijn vrienden mij reeds opgegeven hadden
en Schomburgk had een mooi plekje on
der palmen met uitzicht op de zee uitge zocht
voor mijn graf en het mij zelf laten zien.
Doch een dokter te Lobito bracht mij weer
zoover in orde, dat ik naar Duitschland kon
worden vervoerd en daar ben ik zoo opge
knapt, dat ik alweer aan een nieuwe groo
te expeditie kan denken. En meer verlang
ik niet.
