DË ËËMLANDEU BEZWARENDE GETUIGE VOOR TORGLER Garage MOLENAAR 4000 EXEMPLAREN L J. LUYCX ZOON Donderdag 2 November 1933 Uitgave: VALKHOFF Co. Bureau: Arnhemschepoortwal 2a 32 e Jaargang No. 107 EXPLOSIE-PROEVEN IN DE WÜHLHEIDE ZES-PERS00NS TAXI TELEFOON 1210 4 uur 59 min. SRAND MELDE MEN AAN IDE TELEFONISTE TAXI S cent per K.M. BELT U EVEN *g§| ook 's nachts geopend GARAGE NIC. BQVÉE ABONNEMENTSPRIJS pcr maandco voor Amersfoort 2.10, per maand I 0.75, per i week (met gratis verzekering tegen ongelukken) f 0.17* Binnenland franco per po«t per 3 maanden i 3.-. Afzonderlijke nummers f 0.05. POSTREKENING 47910 TELEFOON 1NTERG 51» PRIJS DER ADVERTENTIEN van 1—4 regels f 1.05 met Inbegrip van een bev/ijsnumme3 elke regel meer f0.25. Llefdadlghclds-advertentiön vcor dê helft vaxï den prijs. Kleine Advertentiên „KEITJES" bi) vooruitbetaling 1—5 regelt 50 cent. elke regel meer 10 cent, driemaal plaatsen f 1.Bewijsnummer extra f 0.05 'HET PROCES TE BERLIJN Demonstraties van terreurgroepen inzake het stichten van brand in een kelder genomen Gewezen communist gehoord Waarom Torgler zijn vrouw opbelde Mevr. Torgler had tegen getuige Spietz gezegd, dat een vrhndin had opgebeld. Te gen 10 uur gii?g de telefoon opnieuw. Mevr. Torgler ging naar het toestel en zei: „De ■visite is er nog steeds. Ik.kan niet komen." Torglïr merkte naar aanleiding hiervan op, dot hij in de weck voor dc rijksdag- verkiezingen van 5 Maart op een aantal vergaderingen zou spreken en in de eerste helft Van de week beloofd had te zullen spreken op twee vergaderingen in Saksen. Op den bedoelden dag hadden twee vróu wen zijn huis opgebeld en wel mevrouw Kühne en mevr. Kasper. Toen hij mevr. Kühne te Pankow verliet, had hij haar oen pond koffie en 100 mark 'gegeven, met liet verzoek dit aan zijn vrouw te willen geven, omdat het tegen het eind van de maand was- Hij had toen al de bedoeling gebed zich bij de politie te melden en had het vermoeden, dat hij dientengevolge de kortiende dagen niet in staat zou ziin het zelf te overhandigen. President: Waarom heeft uw vrouw ver klaard, dat u op reis was? Torgler: Ik wist Maandagochtend, toen ik van huis ging, nog niet, waar en wan neer ik op vergaderingen zou spreken. Ik heb daaróm gezegd: „I-Iet is mogelijk, dat ik pas Woensdagochtend terug kom." President: Dat had u .toch al in Leipzig kunnen vertellen9 Torgler: Er is toen slechts zeer terloops 'door dcn^jiro.cureur-ganeraal over gespró ken. Dr. Sack: Ik ben het geweest, die den be klaagde heb gezegd: „Wacht daarmee, lot do procureursgeneraal erop terug komt. Want hij zal het bij zijn bewijsvoering ge bruiken.' Ik wilde de zaak nauwkeurig aan de orde stellen, als het zoover was. De procureur-generaal, dr Werner, zegt 'tegen Torgler, dat hij het opvallend vindt, dat Torgler 's avonds zijn vrouw niet zelf heeft opgebeld en dat hij het den volgenden ochtend mevr. Kühne heeft laten doen. Torgler: Ik heb al in Leipzig gezegd, dat 3k 's ochtends om ongeveer half 10 heb op gebeld en haar heb medegedeeld, dat ik naar de politie zou gaan. Dr. Werner: Dan was toch het verzoek laan mevr. Kühne om uw vrouw te waar schuwen overbodig? Het was toch eenvou diger geweest uw vrouw 's nachts op te [bellen? Torgler: Ik heb mevr. Kühne niet ge vraagd mijn vrouw te waarschuwen, doch slechts de koffie en het geld te geven. Ik had er den vorigen avond bij Savicky over gedacht naar dc poliiio te gaan, om naar aanleiding van de berichten in de kranten over mijn medeplichtigheid bij de brand stichting ophelderingen te geven. Ik wilde eerst echter afwachten of hét werkelijk waar was, wat Oehme mij had gezegd, dat (Telegraphen Union en Wolff zulke berich ten verspreidden. Er was 'geen enkele drin gende reden om mijn vrouw 's nachts on- noodig wakker te bellen en haai door deze mededeeling ongerust te maken Dat kon ook den volgenden morgen 'gebeuren. Dr Sack stelt voor mevr. Kühne, mevr. Torgler, mevr. Kasper en een kleermaker Effner te hooren. Torgler heeft vijf gesprek ken gevoerd. In een gesprek inot Oehme had hij gesproken over de persberichten on nogmaals verklaard, dat zij onjuist waren en zijn voornemen te kennen gegeven zich vrijwillig bij dc politie te melden. Bij den kleermaker Effner had hij gesproken met den regeeriugassessor Schnoppel, wien hij hetzelfde gezegd had. In eon gesprek met dr. Bosenfcld had Torgler den advocaat verzocht met hem mee te gaan naar het politiepresidium. Voorts had hij zijn vrouw opgebeld on haar de zooevcn genopmdo mededeeling gedaan. Tenslotte had hij mevr. Reese getelefoneerd en had mededeeling ge daan van zijn gesprek met Schnoppel, Oehme en Rosenfeld en haar eveneens ge zegd, dat hij naar de politie ging. Dr. Sack stelt dan nog voor de geüniformde scliupo- beambtc, die toezicht op de woning van Torgler hield, toen getuige Spietz eenigen tijd in den kolder was, eveneens te hooren De voorzitter zegt. tegen Torgler. dat het niet duidelijk is waarom hij in Leipzig niet althans heeft gezegd hoe zijn vrouw er toe kwam den politiebeambte te zeggen, dat haar man zich in de pro\incie bevond. Torgler antwoordt hierop zich slechts te kunnen herinneren zijn vrouw te bobben co zegd. dat hij pas Woensdag terug zou zijn Mevrouw Torgler verhoord. Er wordt dan voldaan aan het verzoek van dr. Sack. Mevr. Torgler, die dagelijks het proces op de publieke tribune bijwoont, wordt opgeroepen oin een verklaring af te leggen. Zij verklaart zich daartoe bereid en wordt niet bcécdigd De president vraagt haar wie haar dien ochtend hebben opge beld Mevr, Torgler: Het eerste gesprek was met mevr. Kasper, die wilde weten of mijn man thuis was. Ik antwoordde ontkennend. Mevr. Kasper vertelde Verder: ,^tel,jc voor. bij •rmj-was' al heel vroeg de politie. Ik ant woordde daarop: „Ik heb op het oogenblik hetzelfde bezoek". Zij vertelde verder .Willi is gearresteerd1'. Indien ik mijn man nog zou spreken, moest ik hem zeggen, dat hij moest probeeren daar iets aan te doen. Tegen 9 uur werd ik opgebeld door mevr. Kühne, die mij vertelde, dat haar man gearresteerd was. Mevr. Kühne vroeg mij of zij mij kon ontmoeten, doch ik verklaar de, dat dit onmogelijk was. Toon mijn man later opbelde, was de politic al weg. De beambten waren hoogstens tot half 10 bij bij thuis. De rechercheur Spietz houdt echter vol, dat hij tot ongeveer half 12 met zijn sclmpo- assistent in de woning van Torgler is ge weest en dat al dien tijd niet door Torgler is opgebeld. Vóórts verklaarde hij. dat me vrouw Torgler voor de telefoon slechts van plotseling bezoek en niet van hetzelfde be zoek zou hebben gesproken, aangezien hij een dergelijke uitdrukking zou hebben be schouwd als betrekking hebbende op de po litie en dus niet zou hebben toegelaten. Mevr. Torgler verklaarde verder, dat zij den beambten heeft verteld, dat haar man niet thuis was on dat zij geloofde, dat haar man haar gezegd had, dat hij naar Chem nitz zou gaan. Toen hij Maandagochtend wegging had hij haar gezegd, dat hij waar schijnlijk pas Woensdag zou thuis komen. President: Wanneer heeft uw man u op gebeld? Mevr. Torgler: Tusschen half 10 en kwart voor 10. De politie was juist uit huis. Hij deelde mij mede, dat hij naar het politie presidium zou gaan. Ik verzocht hem niet HET ADRES VOOR EEN BLIJFT De Tsjechische republiek vierde haar 15-jarig bestaan en zond bij een militaire pa rade bovenstaande pantser-auto's de straat op. alleen te gaan en mij na afloop het re.suHaat te laten weten. Later heeft toen advocaat Rosenfeld opgebeld- en mij medegedeeld, dat men mijn man op het politiepresidium had gehouden. Vèn den brand in'den rijks dag had ik pas 's ochtends gehoord. Toen mevr. Kasper opbelde, wist ik er nog niets van. De procurctir-gcneraal dr W erne r: Heeft uw man u achteraf niet medege deeld,; dat hij dien nacht niet naar huis Was gekomen, omdat hij het eiligcr vond in een andere 'woning te blijven? Getuige Dat heeft hij nM gedaan: hij heeft rnij slechts medegedeeld, dat hij bij Kühne had gelogeerd, doch niet gezegd waarom. Dr. Werner: Uw zoon heeft te Londen verklaard, dat zijn vader hem 'ater verteld heeft, dat Kühne en hij niet naar hun woning wilden terugkeeren. Als uw zoon het wist, kan men toch aannemen, dat u het ook wist? Getuige Mevr. Kühne heeft mij ge zegd, dat mijn man er heeft geslapen, om dat liet te laat was geworden. Torgler valt op zeer heftigen toon uit, dat hij niet begrijpt waarom de procureur- generaal nogmaals een verklaring vvenscht te hebben hoe het mogelijk is, dat zijn vrienden bezorgd warén voor zijn loven. Dc president verzoekt Torgler niet in de fouten van Dimitrof te vervallen en zakelijk te blijven. Vervolgens wordt de rechercheur Ho li man n gehoord, die den communistischrn partij-secretaris Otló Kühne heeft gear resteerd. Na de arrestatie liep hij door de kamer. In èén er van stond een heer in hemdsmouwen, dien mevr Küline aanduid de als een gast, drc bij de familie gelogeerd had. Getuige had zich toen vorder niet om den man bekommerd. Getuige wist niet, dat de arrestatie die hem gelast was, met den brand in den rijksdag in verband stond Vervolgens wordt gehoord de journalist Z i m m e r ni a n n. die op10 September nan- .giftVTnj' hét rIJksgcrecliL>fiof had gedaan van een ontmoeting met Torgler. Hij ver telde Torgler in de tram te hebben gespro ken en had den indruk gekregen, dat er iets bijzonders aan de hand was. Bij het zien van S A. lieden had Torgler gezegd: ..Er wordt van allerlei voorbereid; er hangt iets in de lucht. Als liet signaal ontvlamt, zullen zij wel in hun muizengaten krui pen." Deze ontmoeting had op Donderdag of op Zaterdag plaats. Torgler: Ik moet mij er over verba zen, dat een man, die aanspraak op intelli gentie wil maken, een zoodanige fantasie heeft. Houdt de heer Ziniincrmann mii voor een ezel? Er ontspint zich een langdurige discus sie tusschen Torgler en getuige Zimraer- mann, waarbij Torgler ontkent, dat hij ge noemde uitdrukking heeft gebruikt. Dr Sack stelt getuige een groot aantal vragen cn wijst hem, evenals de presi dent, cr op, dat het vreemd is. dat hij thans pas aangifte heeft gedaan, hoewel hij zich toch onmiddellijk na den brand het gesprek had moeten herinneren. I)r. Sack wil weten waaruit getuige conclu deert, dat Torgler den werkloozcn aanwij zingen In bepaalden zin had gegeven. Getuige: Wie de situatie in de districts vergaderingen te Lichtenberg heeft gezien, wie de massale opkomst van arbeiders heeft gezien en de redevoeringen der com munisten in deze vergaderingen heeft ge hoord, wie gezion heeft hoe Torgler te midden der arbeiders stond, die met ver wrongen gezichten stonden te luisteren, die moot do overtuiging hebben gehad, dat Torgler toch minstens uiteenzettingen heeft gegeven, die in deze zaak licht kun nen brengen. Dr. Sack wil weten: Wanneer hebt U voor de laatste maal van beklaagde Torg ler dreigementen of opwekkingen tot ge welddadigheden gehoord? Getuige: Den tijd herinner ik mij niet meer nauwkeurig. Dat is in een tijdsverloop van acht jaar bijna onmogelijk. Maar ik weet, dat dc dreigementen, die Torgler In de districtsvergaderingen heeft uitgespro ken, grootendcels vielen tusschen 1921 cn 1924. Torgler vraagt den getuige waarom deze in 1930 zijn mandaat in den districlsraad heeft neergelegd en constateert, dat hij in het gesprek nooit het woord signaal („fa- nal") heeft gebruikt cn nooit heeft gespro ken over S.A.-lieden en muizengaten. Torgler verzoekt hem in de gelegenheid te stellen de politieke gesprekken, die hij indertijd heeft gevoerd, aan dc rechtbank mede to dcclen. Dc weergave van deze gesprekken zou voor hem van de grootste bcteckenis zijn. President: Daarvoor zal hij het politieke gedeelte nog gelegenheid zijn. ITet is be ter, wanneer het in zijn verband geschiedt. Hierna wordt gepauzeerd. Bij het begin van dc middagzitting komt Torgler nog even terug op het verhoor van den getuige Zimmermann en deelt mede, dat hij op 23 Febru ari tusschen 11 en 1 uur aanwezig was in da yergadering van de grondwetcom missie en den Zaterdag tevoren den gehee- len dag tot 's avonds in den Rijksdag. Het is dus onmogelijk, dat hij op een van deze beide dagen den getuige Zimmermann ont moet heeft. Volgende getuige is een mijnwerker Kun- zak, waarvan dc voorzitter mededeelt, dat hij verscheidene malen gevangenisstraf heeft ondergaan wegens oplichting, zede- iijkhcidsdelictcn en gevangenis-oproer en dat hij bij de laatste veroordeeling dc bur gerlijke eere-rechtcn heeft verloren. Getuige Kunzak heeft zich in dc gevan genis aangemeld als getuige, omdat hij beweert Van der Lubfce uil liet jaar 1925 te kennen. Getuige, die voorlóopig niet bc- cedigd wordt, was eerst lid van de U.S.P.D., de onafhankelijke socialistische partij, doch ging later over tot dc K. P. D. tot het begin van 1932. Hij was leider van. een communistische cel en werkte in den ille galen tijd als koerier. In 1932 was hij uit de K.P.D. geroyeerd. President: „Hoe zat het nu met die ver gadering in Dusseldoi'f in 1925?" Getuige Kunzak: „Ik woonde in Keulen onder den valsclien naam Anton Kemnitzer en werd als gast. uitgenoodigd op een func- tionarissenvergadering, waar ook partijge nooten uit Holland cn Belgiè aanwezig wa ren. De leider van de communistische par- tijafdoeling te. Lelden stelde Van der Lubbe aar. ons.allen voor. Het ging om den op- bcuw van de jeugdorganisatie, waarvoor Van der Lubbe de geschikte man was." President: „Heeft ook Heinz Neumann gesproken?" Getuige: „Ja. maar wat Van der Lubbe zei kon ik niet verstaan. Ilij sprak slechts gebroken Duilsch.' De bijzittende rechter Cocndn-s laat Kun zak dan een geïllustreerd handboek van leden van don Rijksdag zien en loont hem een portret terwijl hij zijn hand op het on derschrift houdt. Het is het portret van Heinz Neumann. Kunzak herkent het por tret echter niet. De verdedigers Dr. Sack en Dr. Scuffert wijzen erop. dat de getuige.bij zijn vroeger verhoor heeft medegedeeld, dat Van der Lubbe zelfs goed Duitseh sprak, terwijl hij thans verklaart, dat hij Van der Lubbe met kon verstaan cn dal zijn rede'vertaald «•noest worden. Getuige wijt d:t hieraan, dat hij zich bij zijn vroeger verhoor verkeerd heeft uitge drukt. De verdedigers herinneren Kunzak aan ren brief, die hij in Mei aan den rechter van instructie hoeft geschreven. Hij biedt zich daarin aan als getuige en schrijft, dat hij do mede-daders van Van der Lubbe kan helpen opsporen In liet bijzonder kan hij mededeeling doen over illegale terreurgroepen en voor al over vrouwelijke parlijgenootcn. die aan hel illegale wérk deelnemen. Hij garandeer de. deze terreurgroepen in acht dagen te zullen opsporen, wanneer hij verlof uit de gevangenis kon krijgen. De verdediging zoowel als het gerechts hof komen opnieuw over do vroegere straf fen van dezen getuige te spreken. Dc ver dediging verzoekt de acten van deze straf fen ter inzage te mogeu hebben, opdat de ïcclithank een critische maatstaf zal heb ben bij de beoordccling van de verklarin gen van dezen getuige. Kunzak wordt verder verhoord naar Aan leiding van zijn vroegere mededeclingen over een springstof-opslagnlaats in de Wuhlheidé. waar'geheimzinnige experimen ten met vloeistoffen zouden zijn gedaan. Kunzak deelt hieromtrent metlc: „In Sep tember 1930 was ik werkloos en werd naar Berlijn ontboden. Met eenige partijgenooten ben ik uit Berlijn naar het station Wiibl- heidc gegaan. Er waren ongeveer zeven man. Wij zijn langs dc spoorlijn gegaan, trokken door een gehucht cn kwamen toen :n een boschje. Het boschje was een soort verdekt aangelegde loopgraaf, een kuil van ongeveer twee meter diep. Daar had men r-enige gaspijpen lot ontploffing gebracht, ongeveer acht stuks. Bij deze onderneming was een man geweest, die cr ongeveer uit zag als Torgler. President: „U hebt hij het verhoor door den rechter'van instructie niet gezegd, dat hij er ongeveer uitzag als Torgler, doch U hebt met zekerheid gezegd: „Die ccne was Torgler", omdat U hom kende. Is er ook over gesproken, wat men in de lucht zou laten vliegen?" Getuige: „Klaarblijkelijk in de eerste plaats openbare gebouwen." President: „Is ook van liet stichten van branden gesprokén?" Getuige: „Neen". Getuige Kunzak vertelt 'verder, dat in de communistische terreurgroepen vrouwen zouden worden opgenomen, terwijl oök liet gebruiken van iPcgalc buitenlandsche par tijgenooten werd aanbevolen. In een vergadering was een zekere Bar natschak, een spoorwegeitiployé. die in een kelder voor eenige partijgenooten brand sticht ihgsproèfriemingcri had gedemon streerd. Op een vraag van Torgler, waar getuige hem had leeren kennen, antwoordt Kun zak. dat hij Torgler in het Karl Liebknecht huis had gezien cn hem dikwijls op ver gaderingen had hooren spreken. Volgende getuige is de rechercheur Sta- nek, die een onderzoek naar de rnededee- lingen van getuige Kunzak heeft ingesteld. Dit onderzoek strekte zich in de eerste plaats uit lot het terugvinden van de spo ren van do springstofexperimenten bij hét station WublTVeide. Getuige is daar twee maal met Kunzak geweest. (Zie vervolg op pagina 2).'' DIT BLAD HEEFT EEN DAGELIJKSCHS GECONTROLEERDE OPLAAG VAN BUITENLAND. Bezwarende getu igeverklaring voor Torgler. (Eerste Blad, pag.-4») Panter wordt uit Duitschland uitgewezen. (Derde Blad, pag. 1). BINNENLAND. Dc regeeringsuitgaven sedert 1900. (Tweede Blad, pag. 1.) Dc regeering acht den corporatievcn Staat absoluut verwerpelijk. (Mem. van Antw. Rij ksbêgroo ting.) (Tweede Blad, pag. 2). Incident in den Raad van Iloorn over een verboden Graal-optocht. (Tweede Blad, pag. 2). Auto rijdt bij Loenersloot in het Merwe* dckanaal. Twee dooden. (Tweede Blad, pag. 2). De arbeid in broodbakkerijen. (Eerste Blad, pag. 2.) STADSNIEUWS. Nabï/rachting over den gemeenteraad. (Eerste Blad, pag. 3.) De beweging Dollar en Pond. (Eerste Blad. pag. 3). Het gouden jubileum van „De Gulden Korenaar." (Eerste Blad, pag. 3.) Lezing van den heer Fernandez voor NederlandFrankrijk. (Eerste Blad, pag. 3.) Dc resultaten van den alhier gehouden Wcreklspaardag. (Eerste Blad, pag. 3). Medegedeeld door het K.N.M.I. te De Bilt. Hoogste barometerstand 775.8 te Aku- reyri. Laagste barometerstand 717.1 te Visby. Verwachting: Krachtige tot matige?,,, Westelijke tot Noord-Westelijken of Noor delijke: wind, zwaar bewolkt met tijdelijke opklaringen, waarschijnlijk regen of hagel buien, iets kouder. Nog steeds blijft over vrijwel geheel West-Europa de buiige vveerstoestand aan houden. Een secundaire depressie trok gis teren via Schotland Zuid-Oostwaarts en passeerde heden ons land. Ferme stijgin gen van den barometer volgden vooral in IJsland, alwaar in Akureyri sinds gist: n dc luchtdruk ruim 24 m.M. gestegen is. Dc temperatuur is over IJsland en tenge volge van don koude-inval ookin Noord- Icrland en Noord-Schotland gedaald. Over al waaien over de Britsche eilanden nog krachtige of vrij krachtige winden uit Noordelijke tot Noord-Westelijke richtin gen. De depressiekern over dc N"oorschc> zee vulde op. Thans zijn nog lage druk- kerneh over de Oostelijke Noordzee cn Zui delijke Oostzee gelegen Over vrijwel het gehcele waarnemingsgebied viel regen. In ons land had Vlissingen met 8 m.M. de grootste hoeveelheid. Voor morgen blijft ten onzent guur on buiig weer te wachten. 6-7 PERS. AUTO MET CHAUFFEUR IANGESTRAAT 49-51 TELEFOON 190 Effen wollen Stof 230 c.m. breed S3 cent per meter Slechte 3 dagen Mooi Ruiten 49 en 53 cent per meter (niet per el).

Historische kranten - Archief Eemland

Amersfoortsch Dagblad / De Eemlander | 1933 | | pagina 1