„EEN BITTER ERNSTIG PROCES"
Donderdag 2 November 1933 AMERSFOORTSCH DAGBLAD
32 e Jaargang No. 107
HET NETELIG PROBLEEM
SCHULDKWESTIE
GOERING OVER DEN
RIJKSDAGBRAND
PANTER GP VRIJE VOETEN
MOEILIJKE REDDING
DUITSCHE SPION BIJ
0STRAU GEARRESTEERD
'DE BRAND IN DEN RIJKSDAG
„De regeering-.Hitlev had geen
brandstichting noodig"
(Van onzen correspondent).
Bellijn, 29 October.
Met proces-v. d. Lubbc noopt ook uwen gc-
.Woneö briefschrijver er hier even op terug
te komen cn de voorloopigo resultaten te
beschouwen in algemeen verband. Het is
mij bekend, dat in Nederland ook heden nog
in zeer brcedo kringen wordt vastgehouden
aan de hypothese, dat dit proces ten slotte
niets anders is dan een groote politiek-justi-
'Cicele comedie, door de Duitsehe nationaal-
eocialistcn ineengezet om hun eigen schuld
aan de brandstichting te verdoezelen, on
schuldige communisten als zondebokken te
Vcroordeelcn cn uit de resultaten van dit
proces politieke munt te slaan
Nog heden kan men in alle Nederlandsche
boekhandels en kiosken het z.g. „bruinboek
1en zijn vervolgen koopen, in Nederlandsche
Vertaling. In de Hollandsche radio wordt
Regelmatig ik hoor deze zendingen in
mijn Berlijnsche werkkamer mede aan
voor de lezing van de tegenstanders der
tegenwoordige Duitschc regeering propa
ganda gemaakt. En alle berichten en be
schouwingen, die van een mogelijke of reeds
gedeeltelijk bewezen schuld van de commu
nisten spreken, verdwijnen in honderddui
Kenden Hollandsche prullemanden.
Het oogenblik schijnt mij gekomen om
tic vraag te stellen, of zulk een houding wel
past voq'r burgers van een z.g. „neutraal
jand" 'om nog eens lot de termuiilogie van
'den wereldoorlog terug te keeren) cn in
overeenstemming tc brengen is met. de veel
geroemde reputatie van objectieve eerlijk
heid, waarop de Nederlander ook heden nog
prat gaat. Deze vraag heb ik op dezelfde
plaats reeds oénigc weken geleden gesteld,
toen het proces-v. d. Lubbc zich nog in het
beginstadium bevond en nog geen enkele
getuige a charge of a décharge was opge
treden. Ze moge thans in veel duidelijker
Norm nadrukkelijk herhaald worden. Waar
bij wij als bekend veronderstellen mogen,
dat. schrijver dezes geen onbeperkt bewon
deraar noch van liet Italiaansche fascisme,
noch van het Duitsehe nationaal-socialisrne
is cn zekér allerminst geneigd om als een
soort propagandist voor deze bewegingen en
programma's onder liet Nederlandschepu
bliek te worden aangezien.
Maai ik meen. dat wij Nederlanders
rechtvaardig én onpartijdig moeten blijven
en niet a priori van schuld of onschuld
overtuigd mogen zijn, voordat onomstoote-
lijke bewijzen voor een of ander ter beschik
king staan. En dat we dubbel voorzichtig
met ons oordeel behooren tc zijn als het gaat
'om mogelijke schuld van mejasehen, par
tijen of bewegingen, tegen wie we om de
y Oen of andere réden ingenomen hceten.
Ik heb alle verslagen van het proces-v. d.
Lubbc op den voet gevolgd, heb tal van zit
tingen bijgewoond, Vnet vrijwel alle betrok
ken menschen ook buiten de proces-zaal
gesproken en op deze wijze mijn, mehsche-
lijkcrwijs gesproken, onpartijdig voorloopig
oordeel gevormd. En het komt mo nuttig
en noodig voor. daarover eens kort te be-
D ichten.
Nemen we in de eerste plaats de ook in
Nederland algemeen verbreide hypothese,
dat dc Duitsehe nationaal-socialisfen den
brand in den rijksdag „noodig hadden met
het oog op dc verkiezingen van begin
Maart' en dut deze brandstichting voor hen
j.c-cn geschenk des hemels bclcekendc.
Geen Hitler-aanhanger in cn huiten Düitsch-
land zal ontkennen, dat een communistische,
brandstichting vlak voor een parlements
verkiezing een enorme propaganda voor dc
antipoden dezer communisten kan beteeke-
ïien. Maar bedenken we toch even, hoe de
situatie in Dnitschland op. 27 Februari 193.3
was Stonden de nationaal-socialisten er
voor, gelijk op 29 Januari 1933 Moesten ze
de politieke macht nog veroveren Snakten
fce naar een marxistische onvoorzichtigheid
op-grooter-schaal om den grijzen rijkspresi-
dent, die nog altijd aarzelde om den „nazi's"
de macht in handen te geven, door zulke
wandaden tot wankelen cn toegeven te
brengen
Geen sprake van 1 Röcds op 30 Januari
was Adolf Ililler rijkskanselier geworden.
Dat boteekondc practisch het einde van het
marxisme in Dnitschland. Ware het uit
voerbaar geweest, dan zouden de beide roode
arbeidersgroepen reeds den dag daarop tot
algemeone werkstaking' zijn overgegaan,
gelijk zij dat jaren geleden met zooveel
succes gedaan hadden, toen dr. Kapp en
generaal v. Lóttwitz hun contra-revolutie
waagden. In JanuariFebruari 1933 zou
zulk een staking nauwelijks succes gehad
hebben. Dat wisten de sociaal-democraten,
die er. dan ook niet toe besluiten wilden.
Toen Hitler op 30 Januari alle macht in zijn
hand veieenigde, stonden l'j milliocn «S.A.-
mannen, 100.000 man rijksweor en 150,000
man politie (deze laatste door den vroege
Ven kanselier von Papen reeds geheel vrij
gemaakt van socialistische invloeden) tot
zijn beschikking. Een andere georganiseer
dc en gewapende macht was er in Duitsch
land niet meer Rijksbanier en roode front-
strijdersbond waren vrijwel machteloos en
slechts zeer onvoldoende bewapend. Slechts
lijdelijk verzet en ondergrondschc woelingen
kwamen nog in aanmerking. Wij weten
sinds drie dagen uit verklaringen van com
munistische leiders in het proces-v. d. Lub-
be, dat nog op 27 Februari, den dag van den
brand dus, sociaal-democraten en commu
nisten liet niet over een gemeenschappelijk
optreden tegen dc rcgeering-IIitler eens
konden worden en in het bijzonder de socia
listen van meening waren, dat zulk een
artic op een volkomen mislukking moest
uitloopcn.
Neen, de regcoring-Hitler had geen
brandstichting „noodig Zij had practisch
reeds alle nict-marxistcn achter zich, be
schikte over alle machtsmiddelen van den
staat en bovendien over een geweldig par-
tijleger. Daarbij kwam, dat zij, om elke
marxistische samenzwering den kop in te
drukken, midden Februari overal m
Duitschland, maar xooral in de commu
nistische centrale, liet toenmalige Karl
Licbknecht-IIuis in Berlijn, de partijbu-
reaux bezette en een voor dc marxisten
zoo compromitleórend materiaal tot voor
bereiding Van opstand en burgeroorlog ont
dekte, dat dc publicatie daarvan meer dan
voldoende was voor dc verkiezingspropa
ganda, welke zij nog zou kunnen mecncn
noodig te hebben voor den 3cn Maart.
Maar ging liet bij die verkiezing eigen
lijk nog om de intusschcn ontbonden
communistische partij? Ging bet nog om
de reeds tol absolute machteloosheid ge
doemde en van haar aanvoerders beroofde
sociaal-democratie? Neen, 't ging tegen de
„burgerlijken", tegen centrum, democraten,
Duitsehe Volkspartij, Beiersche Volkspartij
en kleinere cn kleinste groepen der „boui-
geoisie'. Hel ging om een zoo groot mo
gelijke nalionaal-socialistischc fractie ter
verschuiving van de meerderheid naar dc
Hitler-bevveging. Daartoe was geen brand
stichting „noodig."
Maar men bedenke ook, dat zulk een
brandstichting, dooi regecringsinstanties
voorbereid, tocli ook een bijna bovenmen-
schelijk-gcvaarlijk experiment moest betec-
kcncn. In de eerste plaats al dadelijk, om
dat zooicts een wel zeer tweesnijdend
zwaard moest worden. En ook geworden
is! Zoo kort voor verkiezingen zooiets tc
„organ isoereu", moet immers achterdocht
opwekken van alle tegenstanders in bin
nen- en buitenland. Dat lag zóó voor de
hand; dat dc „nazi's" wel van alle gezond
verstand beroofd moesten zijn, als zc het
tóch gewaagd hebben. En bovendien, welk
een waagstuk, als men als brandstichter
een buitenlander met zoo opvallend uiter
lijk nam als deze Hollander, die zich we
ken tevoren uitsluitend in communistische
kringen bewogen heeft en steeds radicaal-
communistische leerstellingen heeft aange
hangen! Welk -een waagstuk, dan brand
materiaal naar binnen tc brengen langs
wegen, die door oude, vertrouwde beamb
ten, ten deele zelf sociaal-democraten uit
de periodc-Löbe, dag en nacht gecontro
leerd orden.
Nu ligt, nemen wc aan, de helft van dit
proces achter ons.
liet is geen „farce", geen „comedie',
maar een bitter ernstig proces.
Het onderzoek wordt zoo nauwkeurig,
zoo akclig-precios gevoerd, dat wij toe
schouwers er kribbelig van worden en
hard naar het einde verlangen. Op elke
vraag, op elk verzoek van verdedigers en
beklaagden gaan de rechter in, met een
geduld, dat lol nu loe uitsluitend aan en
gelen wercl locgeschreven.
En wat leverde een en ander lot nu toe
op? Geen spoor Van bewijs, dat dc rcgec-
ring met deze brandstichting iets te ma
ken gehad heeft cn aan den anderen kant
tal van getuigenissen onder code, die de
waarschijnlijkheid grootcr maken, dat ten
minste ecnige communisten, wellicht in
een stemming van wanhoop over de ont
binding van hun partij en de zichtbare on
mogelijkheid cn een algemecno werksta
king een feit to doen worden, de onvoor
zichtigheid hebben begaan met dezen Hol-
landschen nihilist samen te werken, ten
einde een verwarring te stichten, die wel
licht dc weifelende sociaal-democraten toch
nog zou overgehaald hebben, met werk
staking en burgeroorlog mede tc doen.
Het is in dit verband wel zeer opvallend,
dat volgens getuigenis van den communist
Ncubauer cn den linksradicalen journalist
Oelimc op Maandag 27 Februari nog afge
sproken was, dat op Dinsdag 28 Februari
nieuwe besprekingen over zulk een verzoe
ning tussclien communisten cn socialisten
zouden plaats hebben. Dc beklaagde Torg-
lcr zag daarin een verschijnsel ie zijnen
gunste, uitgaande van do veronderstelling,
dat communisten, die Dinsdag willen po
gen een hoogst belangrijke samenwerking
te bereiken, niet Maandagavond dc regeo-
ling door een brandstichting zullen alar
meeren. Maar wij kennen de geheime plan
nen tc weinig en weten daarom niet, of
niet juist die brandstichting bedoeld was
als laatste stimulans om dc sociaal-demo
craten te dwingen tot een fusie, waarvan
zij zoo weinig weten wilden.
Onder een eveneens weifelend kabinet
Brüning ware zulk een plan waarschijnlijk
gelukt en ccn eerste heftige botsing op 2G
Februari wellicht niet voorkomen.
ITet kabinet-IIiller cn in het bijzonder
de Pruisische regeering-Göring met de S.A.
achter zich, pakte toe; met het gevolg, dat
Dinsdagochtend vele communistische cn
socialistische leiders achter slot en gren
del zaten en nóg zitten. Maar andere
ieiders der roode partijen konden ont
vluchten. En onder hen dc voorzitters, do
gevaarlijks teil. Zou dat mogelijk geweest
zijn, indien de regccring den brand in scè
ne gezet had cn alle leiders had kunnen
bewaken?
Men zal goed doen in een neutraal land
deze cn soortgelijke overwegingen naast
een „bruinboek" cn andere publicaties te
leggen. En men zal tot de conclusie komen,
dat deze opwindende gebeurtenissen van
twee kanten beschouwd moeten worden,
wil men eerlijk en onpai tijdig zijn.
ROLAND.
Ziehier de portretten der tien eerste candidaten, wier namen voorkomen op alle stembiljetten in
verband met de rijksdagverkiezing in Duitschland op 12 Nov. a.s.
Eerste rij van links naar rechts: rijkskanselier Adolf Hitler, dc plaatsvervanger van den leider, Rudolf
Hess, rijksminister dr. Wilhelm Frick, rijksminister Hermann Goering, rijksminister dr. Joseph Goebbels.
Tweede rij van links naar rechts: de stafchef Ernst Röhm, rijksminister Walter Darrc, rijksminister
Frans Seldte, vicc-kanselier Franz von Papen, de gewezen rijksminister dr. Allred Hugenberg.
Buitenlanders hebben de brutaliteit
ons daarvoor verantwoordelijl'
ie stellen
Breslau, 1 Nov. (V. D.) De Pruisische
premier Hermann Goering heeft hedenavond
hier ter stede een vérkicaingsrcdevocring
uitgesproken. Spreker criliscerde de orn-
treilt Duitschland in.het buitenland n om
loop zijnde leugenachtige bewcrii.: waar
na hij wees op wat de rogcerin.; i;i dc acnl
maanden van haar bestoai: tot - atul had
gebracht. Vervolgens behandelde l ij den
tijd van het vorige system.!, waarbij b'.j er
op wees, dat het buitenland vi ege'r Meeds
op dc zwakheid kon rckeip>n jan de egec-
renden, die zelfs financieel vjp. hot bui u p
land afhankelijk waren. In ruil voor deze
toegevendheid hclpofde -het buitenlahd den
vrede. Nooit echter is ceii continent, zoo
door onvrede geteisterd als Europa n dc
laatste veertien jaar. Voortgaande kwam
spreker tot den rijksdagbrand <-n het des
betreffende proces. Buitenlanders lebben
den lijksdag in brapd gestoken en nu heb
ben zij de brutaliteit «ildus Goering
ons voor den rijksdagbrand verantwoorde
lijk te stellen. Ik ben niet voornemens dat
tc acccptcercn. Sedert wij uan.de i-egeering
kwamen, is dc veiligheid gestegen. In de
eerste.acht maanden mijner regiering is ei
in Pruisen slechts één roofmoord gepleegd,
terwijl dit. vroeger aan dc orde van-clea dag
was. Natuurlijk zijn cr ook thans nou mis
dadigers, maar nu vólgt de straf de daad
op den voet. En nog belangrijker is het ;lén
te vervolgen, die door landverraad een ge
heel volk willen vermoorden. Het commu
nisme is thans zoo erg als ooif. Daaróm
moet ook thans nog niet volle kracht ge
streden worden. Wij hebben nu het bui.- n-
land ongetwijfeld sterker tegen on* dan
vroeger, maar uitsluitend om dé reden, dat
Duitschland weer in de zon wil jrederi. om
dat Ililler een volk geschapen 'heeft.
DE JAPANSCHE WENSCHEN OP
MARITIEM GEBIED.
Tok-io. I November. (V.Dv) Met betrek
king lot het m de Daily Telegraph ver
schenen bericht, dat Japan bereid is zijn
gehecle duikbootvloot af te schaffen, mits
dc andere mogendheden volgen en de
vlicgkampschepcn eveneens worden afge
schaft, verklaarde dc woordvoerder van
het Japanschc ministerie van marine, dat
dit bericht een verkeerde voorstelling geeft
van het Japansche standpunt. Hij voegde
er aan loc, dat hot- Japansche standpunt
volgens hetwelk vlicgkampschcpen, die
aanvalswapens' zijn, zouden moeten wor
den afgeschaft, reeds dooi vele andere lan
den, o.m. Italië, op de aJgémecnc ontwape
ningsconferentie is goedgekeurd, terwijl
Japan staande houdt, dut duikbooten, wel
ke van dcfensièven aard zijn, onontbeer
lijk zijn voor landen met- kleinere vloten,
waarbij Japan door de andere mogendhe
den wordt gesteund op enkele naties na.
De Japansche marine slaat' nog op liet
zelfde standpunt.
STAAT VAN BELEG TE MADRID?
Madrid, 1 Nov. Y.D.) Naar aanleiding
van den door de stakende bouwarbei
ders uitgeoefenden terreur, cn de talrijke
bomaanslagen op verschillende plaatsen te
Madrid, heeft de regeering met scherpe
maatregelen gedreigd. Indien «Ie terreur
niet onmiddellijk een einde neemt, zal tc
Madrid dc slarii van beleg afgekondigd
worden.
FRANKRIJK EN DE AMERIKAAN-
SCHE GOUDPLANNEN.
Parijs, 1 Nov. 'Y.D.) Het voornemen
van president Roosevplt, om in het buiten
land groote voorraden goud voor de Ver-
eenigdc Staten te laten opkoopen, heeft in
Frankrijk groot opzien gebaard. Hot eerst
reageerde de pers door min of meer scher
pe aanvallen op deze valutapolitiek. In
middels schijnt men van hooger hand de
wenk te hebben gekregen, dat de pers er
beter aan deed de publieke opinie gerust te
stellen dan de draagwijdte van Roosevelt's
plannen te overschatten.
Dc Parijschc ochtendbladen van heden
constotcercn vrijwel unaniem, dat de franc
niet in gevaar verkeert. liet koopen van
goud bij de Bank van Frankrijk kan niet
met dollar- of pondbiljetten geschieden,
doch moet gebeuren in Fransche valuta.
Wanneer Amerika dus bij de Bank van
Frankrijk goud wil koopen, moet het zich
eerst de daarvoor noodige deposito's in
francs verschaffen. Van bcteckenis voor dc
stabiliteit der valuta is niet de omvang
van dc goudreserve, maar de verhouding
waarin de goudreserve staat tot den in
circulatie zijnde bankbiljeltenvoorraad. Vol
gons het laatste overzicht bedroeg de goud
reserve 81 milliard, terwijl de waarde der
in circulatie zijnde bankbiljetten even
groot was. Overigens wordt er aan her
innerd, dat in legenstolling tot dc vrees,
die geuit werd toen dc Vereenigdo Stalen
voor de eerste maal den gouden standaard
loslieten, de Fransche i goud réserves niet
zijn gedaald doch niet bijna 1 milliard zijn
gestegen.
Hij zal echter uit Duitschland
worden uitgewezen
Berlijn, 1 Nov. (Y.D.) Naar verluidt, is
het bevel'gegeven, dat de Engclschc jour
nalist Panter, dio eenigc dagen geleden tc
München is gearresteerd onder verdenking
van spionnage, op vrije voeten zal worden
gesteld. liet resultaat van het onderzoek is
voorgelegd aan den Obcrrcichsanwalt cn
NOEL PANTER,
deze heeft op grond daarvan geen aanlei
ding gevonden, een formcelc aanklacht in
te dienen. Waar anderzijds Panter het jour
nalistieke ambt heeft uitgeoefend op een
wijze, die zijn verblijf in Duitschland on-
gewcnschl doet blijken, zal hij worden uit
gewezen.
Xegen menschenlevens
behouden
Stockholm, 1 Nov. (Y.D.) De motor-
schoener Alice Gaulke, die gisteren in den
storm op de kust van Gotland strandde, is
niét, zooals men aanvankelijk geloofde, een
Finscb, doch een Duitsch schip. De schoe
ner was met em lading hout op weg van
Trangsund naar een Duitschc haven. Het
schip raaklc lek en strandde bij Gotska
San doe. De uit negen personen bestaande
bemanning verkeerde in een criticke posi
tie. Alle pogingen van het strand af, om
met een uurpijlapparaat hulp te brengjn,
mislukten. Pas na langdurig en gevaarlijk
reddingswerk slaagde men cr in de negen
schipbreukelingen behouden aan lend te
krijgen Het ongeveer 600 ton metende schip
is waarschijnlijk niet te redden. Zoowel in
de 'Botnische als in de Finscbe Golf zijn
verscheidene kleine schepen gestrand, doch
menschenlevens zijn daarbij gelukkig niet
te betreuren.
Ook een Nederlandsche erbij
betrokken?,
De correspondent der X. R. Ct. Ie Praag
meldde gisteravond:
Naar de bladen berichten,, heeft dc politie
te Ostrau op het oogenblik, dat hij bij Oder-
b'crg de Duitsehe grens wilde overgaan in dc
richting naar Berlijn, den apotheker Hel-
mulli Klocoke uit Leipzig gearresteerd. Te
gelijkertijd werd de 19-jarige mej. ohanna
Sophia Mcipcrs aangehouden, een Neder
landsche, wier moeder te Parijs woont.
Beiden hadden twee maanden lang ge
reisd langs de Tsjechisch-Hongaarsclie
grens. Zij begonnen hun tocht in Berehovo
in het Karpathenland cn zetten hem gedeel*
lijk tc voet en gedeeltelijk per auto tot Bra
tislava voort. Kloeke stelde zich overal voor
als man der wetenschap, die de strategische
ligging der grens tusschen T6jcého-Slowa-
kijc en Hongarije wildo bostudeeren. (Dit
lijkt weinig waarschijnlijk. Ik kan mij niet
goed voorstellen, dat men een vreemdeling
hier twee maanden lang tijd zou hebben
gelaten tot het uitvoeren van zoo'n delicate
studie. Corr.) Uit do inlichtingen, die hij in
won en uit de wijze, waarop hij zich voor
aantal inwoners, gezindheid, nationaliteit,
godsdienst enz. interesseerde, verder uit het
feit, dat hij voor zijn kom6t naar Tsjccho-
Slowakijc eerst te Berlijn cn daarna to Boe
dapest was geweest, rees bij de politie het
vermoeden, dat Kloeke oen spion was in
dienst van de irredentistische centrale te
Berlijn, waarvan het bestaan reeds eenigen
tijd bekend was en welke met Boedapest
samenwerkte. De juistheid van dit vermoe
den acht dc politic bewezen uit het mate
riaal, dat bij Kloeke in beslag is genomen
en met name uit de gezonden instructies
van Berlijn, die hij daar voor zijn ver
trek naar Boedapest meekreeg en uit zijn
gedetailleerde aangeteekeuingen en stapels
foto's.
Kloeke heeft Lij dc politic verklaard, dat
mej. Meiners zijn verlooofde was en dat zij
van zijn werkelijk bedrijf geen vermoeden
had. Zij golooofdc, dat hij gegevens voor een
wetenschappelijk werk veVzamelde. Voorloo
pig is zij daarom op vrije voeten gelaten.
(Waarmede echter nog niet is gezegd, dot
zij ook haar paspoort heeft teruggekregen.
Corr.)
In ieder geval houdt de politic zich nog
bezig met de vraag, hoe een bij haar gevon
den brief van haar moeder, die behalve haar
naarn op het adres slechts Boedapest-Hon-
garijc vermeldde, haar heeft kunnen berei
ken.
EERBETOON AAN DEN ONBEKENDEN
SOLDAAT.
Ter gelegenheid van Allerheili
gen.
P a r ij s 1 No v. (TL N.) De feestdag van
Allerheiligen is tc Parijs op de gebruike
lijke wijze gevierd. Het aantal bezoekers
van dc kerkhoven was buitengewoon groot
cn de graven werden met versche bloemen
versierd. Dc president van de republiek, de
minister-president cn andere leden van de
regccring en autoriteiten brachten eon be
zoek aan het graf van den onbekenden sol
daat, waar talrijke bloemstukken en kran
sen worden neergelegd, ook door de diplo
matieke vertegenwoordigers en afgevaar
digingen van talrijke verecnigingen.
DE SCHEURING BIJ DE FRANSCHE
SOCIALISTEN.
P a r ij s, 1 No v. (IJ. N.) Het congres 'der
socialisten, dat tc Montauban wordt ge
houden, heeft zich met algemeene stem
men voor de uitsluiting der socialisten, die
le Angoulémcs het woord hebben gevoerd,
verklaard.
Voorts stemde de meerderheid van het
congres voor de motie, waarbij de uitslui
ting uit dc partij van die afgevaardigden
wordt verlangd, die voor de regeering-Da-
ladier gestemd hebben*
