VONK
De historie der Duitsche film
K. DIKKESCHEY
DAMESKAPPER
LUNCHROOM VONK
BITTERGARNITUUR
REPARATIE en ONDERHOUD
Nog steeds ongezonde
toestanden
HARRY LIEDTKE
LETTERKUNDIGE KRONIEK
VAN ALLE SOORTEN
SCHRIJFMACHINES
Fa. H. ELZENAAR
Concertgebouw
„DE VALK"
ZALEN TE HUUR
voor alle doeleinden
BALOTTA DEMONSTRATIE
Het middel, dat alles
reinigt
H. v. VIANDENSTRAAT 20
VONK'S BEROEMDE
BANKETKOEKJES?
LUNCHROOM
FILMRUBRIEK
Wonderlijke begrippen over de
beteekenis van kunstwaarde
voor de filmproductie
Natuurlijk spel en natuurlijke
gezichten gewenscht!
(Van onzen correspondent).
Berlijn, 20 Jan.
Toen liet Duitsche volk zijn „nationale
omwenteling" achter zich had en de
nieuwe hecrechere zeer zelfbewust hun
regime begonnen, kreeg men onder tal-
looze andere beloftes ook te hooren, dat
op het gebied van de film met de oude
toestanden geducht zou worden opgeruimd.
Nu, dat was in hoogc mate vorheugend
Want overal op aarde, waar verstandige
menscben wonen, die tot nuchter denken in
staat zijn, zal men zich over het bijwerk,
dat met het begrip „film" tc doen heeft,
zeker even zeer geërgerd hebben als hier in
Duitschland, waar de filmindustrie sinds
jaar en dag van internationale beteekenis
is. Met dit bijwerk bedoel ik al die elemen
ten, die met het tot stand komen van een
film en het forceercn van het publick succes
te maken hebben. En dat is zoo het een en
ander.1
Lango, lange jaren i6 in Duitschland de
film een hoogst eigenaardig en ondanks
alle positieve prestaties naast veel artis
tieke en financieele mislukkingen een niet
bepaald sympathiek verschijnsel geweest
Ik herinner mij nog de Duitsche filmin
dustrio van vóór den oorlog, maar denk
hier in de eerste plaats aan latere jaren
toen plotseling een opbloei begon, die door
Skandinavië ingeleid was en die nog geen
„Ufa" in haar tegenwoordigen omvang,
geen groote Araerikaansche en Fransche,
zeker geen Nederlandfiche, Italiaanscho of
Spaansche productie kende. In dien tijd be
teckende „film" do groote toekomst. Het
waren vooral handige (en ook wel onhan
dige) Joodscho zakenmenschcn, die te voren
in heerenconfeclic, fietsen en auto'6, levens
middelon, phototoestellen of de hemel weet
wat nog meer gehandeld hadden, die eens
klaps hun liefdo (en hun „zakelijke ken
nis") voor de filmindustrie ontdekt hadden
en als „Herr Generaldirektor" kostbare bu
reaux betrokken, waaruit ze veelal na kbr-
len lijdenstijd door den deurwaarder hard
handig verjaagd werden.
Nog heden zitten kleine ondernemers met
groot vertoon in tal van filmondernemin-
gen, die aan de machtige „Ufa" of andere,
kleinere concerns hun films leveren of als
„uitleen-instituut" hun geld verdienen. De
Joodsche invloeden zijn natuurlijk grooten-
deels verdwenen of op den achtergrond ge
drongen. Gebleven zijn echter de wonder
lijke begrippon ovor zaken-doen, over de
beteekenis van kunstwaarde voor de film
productie, en over de waarde der „sterren",
die bij filmondernemingeu nog heden posi
ties innemen, welke tot hun prestaties in
zeer ongezonde verhouding slaan.
De nationaal-socialistische revolutie had
beloofd, hier radicale veranderingen in te
brengen. De „sterren" zouden opgeruimd
worden, gezonde toestanden zouden komen
goede, eerlijke, artistieke films met werke
lijke menschcn in plaats van mannequins
en modepoppen met mooi-zoete gezichten in
de hoofdrollen.
De vroegere filmproducenten hadden hier,
gelijk trouwens heden nog in Amerika,
steeds weer de stelling verkondigd, dat met
„werkelijke kunst", volgens den maatstaf
van den hoog-ontwikkelden toeschouwer,
geen geld te verdienen is. Zoowel Joodsche
als niet-Joodsche producenten gingen van
de grondgedachte uit dat men de filmpro
ductie vormen moet naar de mentaliteit en
do ontwikkeling van den „kleinen man". En
niet alleen de producenten dachten aldus. Ik
zou hier een typisch voorbeeld uit mljo
eigen ervaringen kunnen aanhalen! Verle
den jaar had ik gelegenheid, juist over deze
dingen met een zoo ervaren en talentvol
acteur als Hans Albers te spreken. En toen
ik hem als mijn eerlijke meening te kennen
gaf, dat men in de bioscopen over het alge
meen films voorgezet krijgt, die wat haar
inhoud, dus tekst en „romantische" ont
wikkeling betreft, zoo slecht zijn, dat men
ze in boekvorm zou wegwerpen of hoog
stens als treinlectuur zou laten gelden, gaf
me Aint-ra woordelijk liet volgende «is ziyn
meening te kennen: „Mogelijk, dat u gelijk i
heeft. Maar op filmgebied is niet uw oor
deel, maar dat van den eersten den besten
mijnwerker in het Ruhrgebied voor mij
van doorslaande beleokenis. Wat dio goed
vindt, is volgens mij geslaagd. Film
massa-productie on heeft zich te richten
naar wat de man of de vrouw uit de massa
verlangt."
Ik heb toen maar niet meer gevraagd, of
de wanverhoudingen in de filmwereld ook
een concessie aan massa-smaak bcteekenen
Albers i6 zelf een van de groote verdieners,
die nog heden in Duitschland volstrekt niet
van schrik omvalt, als hem 75.000 Mar
voor één enkele filmrol geboden wordt. Of
schoon dat nog weinig is in vergelijking
met zijn landgenoot Frederic March, die in
werkelijkheid Bccher heet en Duilscher is,
en die dezer dagen zijn verdrag inet de Pa
ramount niet verlengde, omdat heni door
een anderen producent voor een filmrol, die
slechts korton tijd beslag op hem legde,
50.000 dollar geboden werd, en bovendien
5000 dollar voor eiken dag „overwerk"!
dat ofschoon March toch volstrekt niet tot
do wereldberoemdheden op zijn gebied ge
rokend kan worden.
De nieuwe Duitsche regeering onder
Adolf Hitler had nu beloofd, een einde aan
dit ongezonde gedoe te willen maken. In de
eerste plaats wilde men met „echt nationale
films" komen. Toen de heeren producenten
daar achter kwamen volgde een nieuw
oriënteering, die van deze zijde eigenlijk
niet anders tc verwachten was. Men „deed
in nationaal", met het gevolg, dat men aan
het doel voorbijschoot, weeig-overdreven
hulde aan de nieuwe machthebbers bewees,
hl de manuscripten nog snel wat S A.-ro
mantiek. Hillermarschen e.d invlocht, dan
wel nieuwe films cnscéneerde, waarin de
nationale revolutie in het zonnetje gezet
werd. De hoeren hadden zich echter al even
zeer vereist nis toen ze het publiek altijd
maar weer „Wecnsche" zoetigheden met
HANS ALBERS en KSTHE VON NAGY
in „Eluchtlinge".
UIT DE NIEUWSTE U.F.A. FILM „GOUD".
Een blik in het onderzeesche laboratorium,
waarin door de splitsing van atomen goud
moet worden gewonnen. Dit laboratorium
vormt de fantastische omlijsting van dc
film „Goud", dia momenteel door de U. F. A.
wordt opgenomen.
arme „süsse Madel" en verliefde prinsen
voorzette alleen omdat indertijd de operette
en de filmwereld met „Walzertvaumc" en
dansende Congressen" veel geld verdiend
hadden.
Het Hitlerregime liet een donderend pro
test tegen dergelijke „Konjunkturreitcrei"
hooren en de regeering zelf verbood een
film. die het leven en sterven van den nieu-
en nationalen held Horst Wessel zou moe
ten verheerlijken. De film is nu, sterk be
snoeid en gewijzigd als „Hans Westmar" op
do markt gekomen, en heeft tot heden niet
al te veel succes. Betere „nationale films"
kwamen onder toezicht van regeeringsin-
stanlies tot stand. Ik wil liier slechts Hit-
Ier jungc Quex" noemen, waarvan ik de
première in Hitler's aanwezigheid in Mün-
chen meemaakte, oen film. die werkelijk
artistieke kwaliteiten heeft. Wat in dit ge
val od het conto van de almachtige „Ufa"
mag worden goedgeschreven.
In het algemeen echter is het juist niet
do „Ufa", die dc. werkelijk artistieke (en
financieele) successen heeft mogen hoeken.
De beste Duitsche film van 1932 was liet
ook in Nederland met. zooveel succes ont
vangen „Mürtchen in Uniform", een bewer
king van Kellermann's roman „Der Tun
nel" was een der beste films van 1933; en
reeds maanden lang wordt hier met fabel
achtig succes de prachtige Fransche film
„Maternelle" gegeven. Waartegenover de
„Ufa" slechts met eerlijk succes „Reifendo
.Tugend" te plaatsen had. nadat de „groote"
film van dit seizoen „Flüchtlinge" ondanks
Albers (die door Kathe von Nagy, een der
dalende sterren, zeer onvoldoende onder
steund werd), niet aan de enorme verwach
tingen beantwoord bleek te hebben.
Het publiek wil dc verbleekte „sterren."
ALBERT LIEVEN
niet meer, een Hans Albers. een Conrad
Veïclt, een Emil Jannings die na 'n rust
periode van Lwce jaren dezer dagen in Ber
lijn weer een nieuwe film spelen gaat en
eon Lilian Harvey die op hot ougenblik
door Hollywood volgons bekend recept be
dorven wordt wellictit uitgezonderd. Het
heeft vooral genoeg van de allcen-maar-filrn
actrices, die nimmer iels op de werkelijke
tooneelplanken gepresteerd hebben, dank
zij do autogram-idioten (die nog altijd in
drommen optreden on hun of haar licvolin
gen tot ondraaglijke inbeelding opzweepen)
moenon. dc wereld in pacht te hebben, ter
wijl ze niet6 andei's prestoeren dan wat vun
regisseurs en fotografen na-geaapto bewe
gingen en onbenullige zinswendingen.
Men verlangt in Berlijn tegenwoordig
natuurlijk spel en natuurlijk© gezichten,
mcnschon die ook in het gewone leven een
voudige, hartelijke personen zijn. Maar men
krijgt van deze soort, waarvan Victor de
Kovva, 011 y von Fluit. Hilde Wagner, Marie
Luise Claudius, Albert Lieven e.a. tc noe
men waren, nog veel te weinig te genieten.
Do nationale regeering, die op vele an
der© gedachten zoo snel en zoo „rücks-
sichtslos" ingegrepen heeft, schijnt nog geen
moed te hebben om groote opruiming onder
de „wereldberoemde diva's" te houden, die
hier nog alle voor zoover ze niet van
joodschen bloede zjjii haar tijd uitzitten,
ja zelfs door den chef der regeering of den
minister voor propaganda (en film) regel
matig op do thee uUgonoodigd worden, en
zokcr haar groote routine laten spelen om
dc heeren ministers-en hun adjudanten in
dc goede stemming -tc houd.cn.
Met het resultaat» dat nog altijd „Mia
Pia", de reeds tot caricatuur gewordon
,ster" met villa, gegalonneerde huisknecht,
luxe-cabriolet en obligate reizen naar Pa
rij6 en St. Moritz, de beroemdheid, die in
ullc geïllustreerde kranten en tijdschriften,
magazijnen en ièvctisfoesclïrijvingen onver
mijdelijk terugkeert, het Berlijnsche film-
wereldje bcheerscht, en de werkelijke
talenten op den achtergrond houdt.
Het socialisme in dc kunst, dat Hitier
predikt, is althans wat de filmkunst be
treft, nog „graue theorie" gebleven. Dc
.Gcncraldirektoren ïiebben hun machtspo
sitie nog niet opgegèvon. En Hans Albers
houdt het nog altijd met den mijnwerker
uit Gelsonkirchcn!
ROLAND
Een onzer lezeressen vroeg ons om in
lichtingen over Ilarry Liedtke, die ccnigo
jaren geleden een bekend filmspcler was
en van wien men den laatsten tijd niets
meer hoorde.
Wij kunnen onze lezers medodeelcn,
dat Harry Liedtke na een „filrn-vacantio"
van enkele jaren, juist dezer da/gen een
nieuwe rolprent voltooid heeft, getiteld
Der Page vom Dalmasse-Hotel", waarin
hij o.m. samenspeelt met Dolly Haas, Gina
Falckcnberg, Trude Ilestcrberg, Walter
Steinbeck en Hans Adalbert von Schlettow.
Bibelebonsche boeken.
„Op de Bibelebonsche bergen
Wonen Bibelebonsche menscben
En die Bibelebonsche menschcn
Hebben Ribelcbonsche kinderen
En die Bibelebonsche kinderen
Eten Bibelebonsche pap
Met cle Bibelebonsche lepel
Uil de Bibelebonsche nap.
Dat is het versje, dat ik mij uil mijn
kindertijd herinner, en dat altijd veel in-
uk op mij heeft gemaant, orndat er reus
achtige Bibelebonsche mannen, vrouwen,
kinderen, nap en pap hij stonden afgebeeld
Ik werd aan die sensatio herinnerd, tóen ik
hot nieuwste gewrocht (of moot men ge
rlrocht zeggen?) van Albert Helman zag.
Omtrent don titel: „Waarom niet?*, tast
ieder in het duister. Het antwoord kan een
voudig zijn. Waarom niet een dergelijke
kolos op stapel zetten, zoo vroeg Helman,
maar anderen vragen: Waarom wel?
Ik heb geen bezwaar op zich zelf tegen
groote boeken. Maar ik meen, in alle be
scheidenheid, dat de dunheid of dikte van
oen boek dient samen te hangon met de in
nerlijke noodzaak, die er bij den schrijver
bestond om het boek tot stand te brengen.
De omvang van een boek is afhankelijk van
de spanning der ziel die er mee bezig was.
Dikke boeken schrijven zonder wijde ziele-
spanning beteekent het eindeloos en zinne
loos uitrekken van het elastiek van hot
schrijfvermogen
Ziet daar nu rechtstreeks mijn bezwaar
tegen Ilclman's kolos. liet bezwaar is hier-
I in gelegen, dat het innerlijk organisme van
I het hoek niet aan den uitcrlijken omvang
I beantwoordt.
Dc- lezers kennen of kennen niet: liet mo
Izaïek van motieven, dat in dit boek ligt
uitgespreid. Hot boek vangt aan met een
I soort Robinson Crusoe-gcschiedenis, een ge.
schiedenis van drie kinderen, dlc bij
1 scheepsongeval \an een schip gered zijn, e
hun leven hebben kunnen hergen op een
paradijselijk eiland in den Indischen
Oceaan. Die drie kinderen, twee jongens en
een meisjo, leven daar vrij ongestoord hu
natuurbestaan uit, totdat er een Spanjaard
komt, die eveneens schipbreuk lijdt en oen
tijdlang de eenzaamheid van hei tropische
eiland met de kinderen deelt. Hij tracht de
kinderen op te voeden in een afwisselende
stemming van strengheid en gemoedelijk
hoid, maar ten slotte komt het toch tot een
conflict tusschen den Spanjaard en dc kin
deren, bij welk conflict Manuel, dc Span
jaard, één van de drie kinderen,den klei
nen Jan, met een steenworp treft, waardoor
den jongen een der armen voor goed wordt
verlamd.
Na deze eiland-idylle, zonder „happy
end", vergezellen wij Manuel naar Spanje,
zijn vaderland, nadat op het voor den schl'lj
ver juiste oogenblik een Engclsch schip aan
den horizont, is verschenen, om hem op te
pikkcu. Ilij laat de kinderen achter op liet
eiland, maar als hij in zijn vaderland terug
is gaat hem een lievige* wroeging kwellen
om wat hij heeft misdag, de kinderen den
terugkeer tot de geordende samenleving
to hebben afgesloten en hoven-
dien den kleinen Jun voor zijn leven
ongelukkig te hebben gemaakt. Die wroe
ging wordt versterkt door het eigen
aaardigc huwelijk, dat hij sluit met de
Spaansche vrouw, Lola, die dochter is uit
een familie van zelfmoordenaars, en die nu
geen moeder w ïl worden, omdat zij daar
mee wederom aan haar kinderen den doem
zal opleggen van de vernietiging.
Zij wordt tóch Moeder, maar het jongetj
is mismaakt, het heeft... een lammen arm,
Het is maar heel goed dat Onze Lieve Heer
liet knaapje vroeg tot zich neemt, en het is
ons (en den schrijver?) min of meer een op
luchting, dat de droefgeestige moeder op
tijd sterft, want nu kan er een vroolijl»
en avontuurlijk gedeelte van het verhaal
beginnen: de ontdekkingstocht van een rij
ken iSngelschman, bevriend met Manuel
die het geheimzinnige eiland, waar de drie
kinderen zijn achtergebleven, zal trachten
op te sporen, en die dan daardoor meteen
zal probeeren aan de wroeging van Manuel
mot den. common sense, die den Engelsclien
eigen is, een einde io maken. Ilct reisgezel
schap vindt. de.verlaten kinderen, en brengt
ze haar Europa terug, en dan wordt ons de
verdere levensgeschiedenis van die kinde
ren geteekond. Dc eene, liet meisje, wordt,
na een kort, maar duf en onplezierig sa
menwonen met een ouden Hollandschen
planter die zich als haar Vader aanmeldt,
in Engeland opgevoed,- en komt later
Spanje te land. Dc andci\ Karei, wordt
door den Engelsclien Lord grootgebracht,, en
ontpopt zich als een stevig technicus, de
derde, do jongen met de lamme arm, ont
vlucht bij de aankomst van het schip in de
haven en wordt communist. Dc Sovjets
kiezen hem uit voor hun huitcnlaiidsche
propaganda, en hij eindigt zijn leven met
een moordaanslag op een Spaanschen Mi
nister. waarna een kogel van een gendarme
hem van zijn noodlottig bestaan bevrijdt,
Aan het eind van liet boek, wanneer Jan
vlucht voor de justitie en politie die hem
op do hielen zitten, geeft dc schrijver nog
even gelegenheid aan Manuel om boete te
doen voor zijn kvvndo gedraging jegens Jan.
Hij helpt hem ontvluchten, en hij verbergt
hem in zijn eigen huis. Tevergeefs. De
politie weet de schuilplaats te vinden, on
oen der gendarmes schiet den achtervolgde
neer
De lezer begrijpt, dat ik in bovenstaande
weergave alleen maar hel. noodzakelijkste
van het noodzakelijkste vermeldde. Er zou
den nog drie letterkundige kronieken kun
nen geschreven worden, wilde men alle hij
motieven recht doen. Maar ik gaf alleen
iets van den inhoud weer, om een houvast
tc hebben voor mijn kritiek.
Welke is de hoofdvoorwaarde voor een
goed boek? Dut er één gedachte in ligt uit
gesproken, die volkomen is uitgewerkt. Eén
motief, één leven van een mensch of van
een familie.
In dit boek van Helman kriewelen de mo
tievcn als wormen door clkaêr. Men kan
telkens opnieuw bewondering koesteren
voor de origincele visie, voor de fantasie,
voor de vindingrijkheid van den schrijver,
maar geen zijner gedachten is uitgewerkt.
Voorbeelden: Hoe zullen drie jonge men
schcn. die hun knapen- en meisjesjaren in
de wildernis hebben doorgebracht reagce-
ren, wanneor zij weer in de geordende
samenleving zijn teruggekeerd? Het boek
laat dat niet duidelijk zien. Ilct spoor van
de wildernis raakt verloren. Tweede
voorbeeld: Het motief der wroeging
van Manuel is een voor Manuel's na
tuur kategorisch motief. Dio wroeging,
welke de schrijver zeer juist verbindt met
hot wroegingsmotief in Manuels vrouw en
do geteekendheid van zijn kind, verdampt
en vervaagt ook al weer. En zoo verdampt
en vervaagt alles in dit hoek. liet is vol
stronken, vol belangrijke aanvangsmotieven,
maar niets is doorgewerkt en ten einde ge
dacht. Dit is een hoek in het platte vlak,
een idndolooze legkaart van Helman's filo
sofieën en droomcrijon. Geen boek dat (ik
denk aan van Dcyssel's porstulaat): als een
man op ons afkomt!
En dat allemaal, heel doze verknoeiing
van oen der merkwaardigste talenten uit
onze heele literatuur, omdat Ina Bou-
dier Bakker het eenmaal in het hoofd ge
haald heeft en terécht in het hoofd ge
haald, want de omvang van h&fcr boek
was in overeenstemming mot de psychische
spanning om een eindeloozen roman de
wereld in te sturen. Nu meenen de uitge
vers en dc schrijvers in hun gevolg, dat het
publiek boeken zal gaan koopen als ze
maar goed lang zijn.
KANTOORBOEKHANDEL
Langestraat 84 Telefoon 528
Telefoon 281
DROGISTERIJ „DE GAPER"
JULIANAPLEIN 3, Amersfoort.
TELEFOON 1681
Hebt U al eens kennis
gemaakt met
Schrijven is iets anders dan dat een
talentvol geestig, fantastisch schrijver zijn
pen op papier zet cn gaat componeeren.
Achter een bock behoort een onmiddellijke
noodzuak te staan. Dat weet Helman óók
wel, en zijn geweten hooft óók wel gespro
ken, anders had hij zijn hoek niet van zoo
uitgebreide commentaren voorzien!
,In de droge skiles heb ik mij den duurloop
een beetje anders voorgesteld."
