AMERSFOORTSCH DAGBLAD DE SNELTAX EEN WITBOEK OVER DE MUITERIJ Zaterdag 18 Augustus 1934 33 e Jaargang No. 42 TWEEDE BLAD HONIG'S BOUILLONBLOKJES th ans 6 voor lOct. DEP APAVER het speciaalhuis voor wol en handwerken IETS NIEUWS: FEUILLETON DE FREGATVOGEL GEEN NIEUW LICHT OP DE GEBEURTENISSEN De voorgeschiedenis der ongeregeld heden. Weinig leiding en eensgezindheid der officieren liet juist verschenen V, ilboek der Ne- dcrlandschc Regeering geeft een uitvoerig verslag van de ongeregeldheden bij de Ko ninklijke Marine ir- Nederiancïsch-lndie in het begin van 1933, welke haar hoogtepunt bereikten in de muiterij aan boord van H Ms. „De Zeven Provinciën". Het eerste hoofdstuk behandelt de ge schiedenis van de salariskorting, welke de onmiddellijke aanleiding tot die gebeurte nissen was, het tweede de ongeregeldheden in de vlootbasis Soerabaja. Daarop volgt het verslag van de muiterij, terwijl het vierde hoofdstuk een overzicht geeft van de aan de onregereldhcdcn gewijde beraad slagingen in de beide Kamers der Statcn- Gencraal. E 'ïi nieuw licht wordt door het Witboek op de gebeurtenissen niet geworpen; niet temin willen wij het belangrijkste hier onder eruit overnemen: De salariskorting. De genoemde saiariskorting maakte deel uit van de bezuinigingsmaatregelen, waar toe het Nederlandsch-Indischc Gouverne ment zich alt gevolg van de economische crisis gedwongen zag. Bij twee voorafgaan de salarisherzieningen, midden 1931 en be gin 1932, was gebleken, dat deze bij het Europecsche Marinepersoneel groote onrust verwekten, welke o a. tot uiting kwam in de bladen der personeelsbonden, waarvan de hoofdbesturen in Nederland zetelden. Naast het Europeesche personeel diende op de vloot in Nederlandsch-Indië een be langrijk percentage Jnlandsehe schepelin gen, die in net algemeen weinig contact hadden met hun Eurofeeschc collega's, doch in hun personeelebondcn gaarne hun voorbeeld volgden. Eind 1932 werd de korting op de salaris sen der Indische Landsdienaren van 10 lot 17% opgevoerd. Voor de toepassing van een overeenkomstige korting op de bezol diging van bet Marine-personeel inoest overleg worden gepleegd met de Nedcr- landschc Regeering; dit overleg was vóór het eind van dat jaar nog niet afgeloopen. Daarom werd aan het personeel bekend gemaakt, dat de bestaande korting voor- loopig zou worden gehandhaafd. Dit werd beschouwd als een bewijs, dat de Regce- ring was gezwicht voor den door de pcr- soneelsbonden uitgeoefenden drang. Toen op 25 Januari 1933 het bericht werd gepubliceerd, dat de korting op de bezol diging van het Europeesche Marineperso neel in Indië werd verhoogd tot 1-1%, steeg de onrust. Toevalligerwijze was- nagenoeg de geheele vloot te Soerabaja aanwezig, daar door de viering van het Inlandsche Nieuwjaar 3 vrije dagen (27, 28 en 29 Januari) elkaar opvolgden. Gedurende deze 3 dagen werden herhaal delijk vergaderingen cn beloogingen ge houden, waarbij Marinepatrouilles en poli tie moesten ingrijpen; ten slotte werd op Zondag 23 Januari liet geheele personeel aan boord en in de kazernes geconsigneerd. Op Maandag 30 Januari had een uitge breide collectieve dienstweigering van Europeesche korporaals cn manschappen plaats aan boord van een aantal schepen en bij inrichtingen aan den wal; de Ma rine-autoriteiten hadden verschillende voor zorgsmaatregelen genomen cn zich den steun van eenige compagnieën Landmacht- militairen verzekerd. De dienstweigeraars konden, voor zoover zij volhardden, door eigen personeel worden gearresteerd. Bij deze dienstweigering waren slechts Europeesche korporaals en manschappen betrokken; de onderofficieren, die voor een deel in hun bonden aan de agitatie vooraf hadden deelgenomen, onthielden zich ge heel van alle onkrijgstuchlelijke gedragin gen. Dicnzelfden dag werd bekendgemaakt, dat dc korting op de salarissen der Inland sche schepelingen op 17% zou worden ge bracht, in overeenstemming met de kor ting voor de overige Indische Landsdiena ren. Als gevolg daarvan weigerden een groot aantal Imandschë schepelingen op 2 Fe bruari 1933 orn aan het werk te gaan. Zij konden zonder daadwerkelijk verzet wor den gearresteerd Dé'onlusten waren liieimede bedwongen. Het aantal arrestanten bedroeg in totaal ongeveer 000. De muiterij. If. Ms. „Dc Zeven Provinciën" was begin Januari 1933 van Soerabaja vertrokken voor een reis rond Sumatra. Do stemming aan boord werd door den Commandant goed geoordeeld, ook nadat de berichten over de verhoogde saiariskorting en dc daarop gevolgde dienstweigering der Euro peanen waren bekend geworden. Nader hand is gebleken, dat na dit laatste be richt een gezamenlijke dienstweigering is beraamd, wc'ke achterwege is gebleven, omdat blijkbaar do meesten de consequen ties niet aan turfden Dc Commandant ontving op 2 Februari van d( n Vlootvoogd een bericht over de algemeune dienstweigering te Soerabaja. waarbij hij tevens werd aangemaand om op zijn hoede te zijn. Dien zc-lfdcn avond kwam het schip ter roede van Oleh-lch, de voorhaven van Koetaradja. Den 3en Februari werd er aan boord slecht gewerkt. De commandant ontving berichten over de dienstweigering der In landsche schepelingen Ie Soerabaja en liet daarop de officieren bij zich komen om hun waakzaamheid te bevelen De stemming onder de bemanning, voor al onder de Inlanders, werd onder don in vloed van de persberichten steeds slechter; bij de Inlanders overheersehte een gevoel van solidariteit met hun gevangen geno men kameraden. Dien avond werd voor het eerst in een kring van uitsluitend Inlan ders het plan geopperd om zich van het schip meestér te maken. Daarvoor werd de avond van Zaterdag 4 Februari zeer ge schikt geacht, omdat dan vele officieren cn een groot deel der Europeesche bemanning aan den wal zouden zijn, waar eenige feeslelijkheden zouden plaats hebben. Het gemis aan voldoende kennis van dc Inlandsche talen bij de officieren cn de Europeanen in het algemeen maakte het den Inlanders gemakkelijk om ongemerkt het geheele plan te ontwikkelen. Eerst later werden eenige Europeanen daarvan op de hoogte gebracht. Zaterdagavond -4 Februari waren dc com mandant, de eerste officier, een groot deel der officieren en vele schepelingen aan den wal. Een deel der Inlanders, die op de hoog te waren van het voornemen tot muiterij, keerden opzettelijk vroegtijdig naar boord terug. Daardoor waren overwegend Inlan ders aan boord, ongeveer 190 tégenover 75 Europeanen (waaronder 18 officieren en 8 onderofficieren). Omstreeks 21b werd do commandant te Koetaradja door een korporaal, die over de muiterij had höoren spreken, cn besloten had om daarvan melding te maken, ge- waarschuwd, dat de Inlandsche beman ning zich van het 6chip wilde meester ma ken cn daarmede naar Soerabaja wilde opstoomen. Nóch de commandant, nóch de eerste officier hechtten geloof aan dit be richt: evenwel zond de laatste toch een jeugdig officier naar boord om daar te waarschuwen, dat waakzaamheid moest 'worden betracht. Deze kwam daar aan, toen dc muiterij reeds was begonnen. Do muileie hadden zich te 21 li in het bezit gcstel-i van een hoeveelheid geweer- munitie. welke aan dek was geborgen. Dit werd ontdekt en gerapporteerd aan den oudstoanwezigen zeeofficier, die ccn onder zoek deed instellen, doch overigens geen maatregelen nam. De muiters schakelden de dekverlichling uit en maakten zich van een aantal gewe ren meester, waarbij do daar aanwezige officieren en onderofficieren werden terug gedrongen. De officieren kregen eerst thans last om lnin pistolen te laden, terwijl ook dc onderofficieren werden gewapend. Ook in dc machinekamer drongen de muiters door waar zij &toomklaar lieten maken; zij Lchtten twee jeugdige officieren, die reeds sliepen, van luin kooien cn hiel den deze gedurende twee uur gevangen, waarna zij zich weder bij hun collega's konden voegen. Door het geheelo schip werden schildwachten uitgezet, om dc offi cieren cn onderofficieren in het achterschip Ie isoleeren. Verder werd de deur naar de voormunitiebergplaats geforceerd cn daar uit munitie voor de handvuurwapens cn voor het lichte geschut gehaald; een der kanonnen werd geladen. Toen het schip sloomklaar was, werd het anker gelicht cn werden de sloepen gcheschen. Bij dc officieren ontbrak alle leiding. De oudste luitenant-ter-zce der le klasse was geheel in 1e war cn verliet ten slotte met een vlet het 6chip, om aan den wal den commandant te gaan waarschuwen. Daar door ging het hevel over op den oudsten luitenant ter zee der 2c klasse. Individueel werden door enkele officieren pogingen in het werk gesteld om tot het voorschip cn de machinekamer door te dringen. Op.een groep officieren, die zich naar de brug wilden begeven, werd door oen der schildwachten een schot gelost, waarop zij zich overhaast terug trokken De radio- »fficier liet in de radiohut via het Marinestation in Amsterdam den Vloot voogd van de muiterij, «pp de hoogte bren gen; hij werd door Ven der Europeesche muiters uit liet radiostation gedrongen. Na het ankerlichten bleek den muiters, dat de sluurbevveging niet in orde was Twee officieren en een onderofficier had den de stuurmachine, welke zich onder de door hen bezette compartimenten bevond afgezet en het roer aan boord gedraaid, zoodat het schip slechts met de machines bestuurd kon worden. Op initiatief van een der officieren had thans een bespreking tusschen de officieren en enkele «eiders der muiters plaats. De oudste zeeofficier legde zich voorloopig neer bij bet plan om naar Soerabaja op te 6too- men. De officieren en onderofficieren zou den de achterste compartimenten blijven bezetten, waar tegenover de oudste zee officier toestond, dat dc sluurbevveging weer in orde werd go-bracht. liet. 6Chip ver liet daarop nog in dien nacht de rcede cn stoomde benoorden Sumatra naar de West kust, met de bedoeling om door Straat Socnda naar Soerabaja tc varen. Op H. Ms. „De Zeven Provinciën" hadden de muitors een gcregcldcn dienst ingesteld, welke zich aan de normale routine aan- fraaie moderne interieurs met stalen meubelen in onze modelwoning maliesingel 20 te genover de heerenstraat =»vonlflOinRll%ic oudegracht r r r nachtegaalstr 9EKKEE utrecht (Adv.) paste. De Ncdcrlandsche vlag werd gche schen, bij vlaggenparodc werden de voor geschreven eerbewijzen gedaan. De leiding was geheel in handen van de Inlandsche muiters met enkele Europeanen. De meeste Europeesche schepelingen had den in den aanvang met de muiters samen gewerkt, maar weldra bleek, dat zij tot bezinning kwamen; de Inlanders vertrouw den hen zoo weinig, dat van Maandagoch tend af alleen die Europeanen, welke als schildwachten werden uitgezet, gewapend waren; overigelis waren dc wapens onder bewaking van Inlanders. Onder de officieren heerschtc weinig eensgezindheid. Vooral van de jongeren waren eenigen van mecning, dat zij zich niet tot lijdelijk afwachten konden bepa len; de oudste zeeofficier, mede onder den invloed van enkele der ouderen, wilde de beschikbare krachten sparen tot van buiten hulp zou worden geboden, cn deed alles vermijden, wat den muiters lot agressief optreden zou kunnen brengen. Hij bepaalde zich tot herhaalde bespre kingen met' de leiders der muiterij, die hij er van trachtte te overtuigen, dat hun on derneming hopeloos was cn dat zij het beste deden om zoo 6pocdig mogelijk den commandant weer aan boord toe to laten. De muiters hielden vast aan hun plan om het schip naar Soerabaja te brengen; slechts wijzigden zij dit in zooverre, dat zij wilden voorstellen om den commandant ëcn dag vóór Soerabaja aan boord te no men; een telegram in dien zin werd aan den commandant gezonden. De oudste zeeofficier trachtte hen tc overreden om dc muiterij zoo spoedig mo- uelijk le beëindigen cn den commandant direct aan boord toe te laten. Ten 6lottc werd hierover op 7 Februari een stemming gehouden; slechts een klein deel der Inlan ders stemde tegen. De Inlandsche leiders wisten echter, ook onder bedreiging, to be werken dat het voorstel werd afgewezen; daarna i6 geen poging meer gedaan om de muiterij vrijwillig te beëindigen Aan boord werden persberichten opge vangen, waarin de muiterij werd voorge steld als een communistische beweging. De muiters waren hierover zeer verontwaar digd, cn lieten hehaaldelijk in omroep een radiogram uitzenden, waarin zij verklaar den, absoluut geen communistische neigin gen le hebben, doch alleen te willen pro testeeren tegen de salariskorting en dc ge vangenneming van hun kameraden in Soerabaja. Hierna volgt het relaas der achtervolging van de Zeven Provinciën welker verloop wij voldoende hekend mogen achten, mede in verband met de dezer dagen nog door de regeering beantwoorde vragen inzake het werpen van de „bom" op het muitende schip. De Goedkoopste cn Ruimste taxi to cJezex stede. Naar Uw vacantieoord, maakt dan gebruik van onze speciale Reisauto's met kofferrekken. Zeer lage tarieven. Naar buitenland vraagt prijs. Luxe 4 en 7 pers. auto's te huur. Betrouwbaar personeel bekend in binnen- en buitenland. De ondernemer G. LENSINK. Tel. £354 Tel. 743 TOT WEERZIENS Bij het b3gin der Nederlandschc Rcisweek. (2027 Augustus). Tot weerziens! roept dc kruide nier, Sportief gekleed in 't grijs; Ilij denkt niet meer aan pondjes rijst, Alléén nog maar aan: reis. Tot weerziens! belt do scbillcman, Verheugd, zelfs enthousiast. Hij haalt zijn beste plunje uit De Zondagt-kleerenkast. Tot weerziens! brult de slagers knecht, En hoort een week geen klacht. Uit hoofde van zijn werkkring let Ilij dikwijls op „geslacht".... Tot weerziens! juicht het bakkera- jog Op 't vóórdeursche „tapijt". Hij reist heel ver cn zoekt vergeefs Het versohe-brood-ontbijt Tot weerziens! zegt de machinist En stapt „in 't oude vak". Maar nu reist hij in een coupé En voelt zich „onder dak". Tot weerziens juicht liet kinder koor In opgewekten geest. De Reiswoek is speciaal voor hen Een lijd van zon en feest. T o t w o c r z i e n s zegt de belasting man. Weg vrnesl Weg dwangbevel! Iltel minzaam wordt dc man gegroet... Kent hij zichzelvcn wel? Tot. weerziens! wenkt de ijscoman En helt een week niet meer. Nog sterker dan in „zakenlijd" Verlangt hij naar mooi weer! Tot weerzie n s! zeggen allen, die Hun huis verlaten gaan; Ze denken aan genot en vreugd En andermans-bestaan. Ze trekken saam het landje door In „Roiswee kN cderland": En reizend groeit het souvenir: De volksgemeenschapsbandI PHILIA. Beugels en standaard voor tasch en werkmand f 1- p. stsl UTRECHTSCHEWEG 85 TELEFOON 15 Wie nauwkeurig acht geeft op zich zelf, zal niet veel van anderen spreken. door GEORGE OWEN BAXTER naar den Amerikuanschen roman bewerkt door J. M P Plat op liet dak van den wagen liggend, nam hij de omgeving goed op; daarop strekte hij zich op zijn rug uit om te rus ten. De sterren flonkerden; er was geen uoik orn hen te verduisteren, maar slechts die diepe bronnen van oneindige schaduw, die hier en daar in het uitspansel, zelfs op do helderste dagen, tc zien zijn. Hij bekeek de bekende sterrenbeelden, die statig ver boven hem met het geha mer van de wiclstellen en het geratel der wagens door den nacht meereisden. Hij Avas blij weer in het open veld te zijn, ver heugd over dc snelheid van den trein; het v,as, alsof hij wat Van de onweerstaanbare energie in zich opnam. Maar zoo jagend door den nacht, werkten zijn zintuigen ge makkelijk en scherper. Hij had een moei lijker taak voor zich, dan hij had kunnen uitdenken; alleen do strijd tegen neef Ed- 8ar zou al zwaar genoeg geweest zijn, maar hij had ook nog met Renney te doen cn hij wist, dat die schavuit in dén eindstrijd ecu 8foote factor kon blijken le zijn. Maar hij moest Renney volgen, want Renney's spoor 7.0u hem naar zijn doel voeren en hij had de vage hoop, dat hij. aan het doel geko men. Renney zou kunnen vellen, voordat die bloedhond Robert Asprey kon dooden. Maar hij werd door de wet gezocht cn als Renney hem ontmoette, behoefde de ban diet het werk niet in eieren handen te ne men: hij had eenvoudig de politie te laten weten, dat Geraldi ccn zakkenroller was. die door het gerécht van Sankeytown werd gezocht. Dat zou voldoende zijn en men kon dan op Chalmers rekenen om zijn aandeel in de moeilijkheden te nemen. De fregalvogel glimlachte tegen de my sterieuze diepten der hemelen; hij had der gelijke moeilijkheden wel meer beleefd, ook wel ergere, maar dan had hij gelegen heid gehad om le verdwijnen, had kunnen wegvliegen over den horizon, zelfs in deze eeuw. waarin dc draadloozc de horizon tot oneindigheden had uitgewerkt. Nu echter was het anders; hij werkte met een blok aan het been een loode.n gewicht om den nek cn dat was de verplichting om As prey voor zijn dochter tc zoeken. De trein kwam aan een helling, ging langzamer lööpen cn begon loon uit alle macht te hijgen cn tc puffen, langzaam de steilte opklimmend. IIct werd tijd om op te passen. Aan den linkerkant rees dicht bij loodrecht een rotswand op; aan den rechterkant lag het andere spoor en daar aan wijdde liij zijn aandacht cn wel juist cp tijd om een schaduw ver vooruit van den trein te zien vallen cn in het kreupel hout terzijde van den weg verdwijnen. De fregatvogel weifelde. ITct kon wel een landlouper zijn. liet was niet. meer dan een tegen twee, dat het Renney was. En als hij van den wagen sprong om hem te volgen, dan zou hij stellig door den bandiet gezien worden, als deze het werkelijk was. Ilij besloot van den trein tc springen, maar wachtte tot deze dc volgende bocht door was; toen ging hij de ladder af, terwijl de spoorbaan daalde cn dc locomotief haar snelheid verhoogde cn liet zich op den grond zakken. ITij struikelde daarbij over een ronden steen, maakte een buiteling en kwarn, nogal versuft, weer op zijn boenen terecht. Maar er is een kunst van vallen, een moeilijkc^unst, die hij lang geleden in het circus van dc clowns had geleerd; hij was geschokt, maar had nauw olijks een schram en zonder aarzeling liep hij het kreupel hout in. Neerhurkend, wachtte hij (ot de trein voorbij was en het achterlicht verduisterd werd door den stofwolk, welke door de zui ging werd opgeworpen; toen verdween ook dat licht om de bocht van den kronkelen den weg. Hij was alleen, behalve dan wat betreft die andere schaduw, ergens in het kreu pelhout achter hem cn. als het Renney niet was, dan zou hij het spoor van Robert As prey totaal kwijt zijn. Was het Renney wel, dan zouden twee redenen den bandiet bob ben kunnen bewegen den trein te verlaten. Ton eerste had hij misschien geweten, dat ccn achtervolger op den trein was en dan kon het zijn, dat hij van plan was, na een schijnbegin, terug le keeren, niet zeker zijnde, dat hij gevolgd werd, maar eenvou dig om de zekerheid dubbel zeker tc ma ken. Geraldi voelde, dat hij, in eenzelfde situatie, ook zoo gehandeld zou hebben. Ilij ging nu op weg terug langs de bocht, vlug loopende door het kreupelhout met gescherpte zintuigen; hij was eenigen .tijd woudlooper geweest cn zijn ongelooflijke lichte tred kwam hen nu goed te pas, maar hij wist, dat er vele anderen waren, die beter in dié icunst thuis waren dan hij. Toen hij aan het punt kwam, waar het spoor langzaam naar beneden liep, waag de hij zich aan den rand van het hout en wachtte daar neergehurkt af. Dc sterren deden de rails flikkeren cn al wat zich over den weg bewoog, kon vanaf redelijken af stand worden waargenomen. Het was ech ter ook mogelijk, dat de landlooper recht uit het kreupelbosch was ingegaan met het plan om gedurende den naclit op een be kend punt tc kampceren; van Renney kon hij zooicts niet verwachten. Nauwelijks had hij dit alles overdacht, of ccn man stapte geluidloos uit het geblader te te voorschijn en bleef aan den rand van den spoorweg slaan. Ilij had de handen in de zakken en zijn pet was diep over de ocgen getrokken. Iets in den slanken bouw van de schouders en in het vooroverbui gen van het hoofd zeiden den fregatvogel, dat dit Renney was. De man floot zacht, alsof hij zich recht vergenoegd voelde; toen ging hij den spoorweg op en begon over de dwarsleggers naar Sankeytown terug tc loopen. HOOFDSTUK XII. Geraldi had meer clan een uur op den trein gereden en was dus dertig mijlen van de stad verwijderd of misschien wat meer, maaj* vlak bij den voet van de helling, die zij nu volgden, was de trein een kleine groep lichten gepasseerd cn Geraldi was er tamelijk zeker van, dat zijn prooi dit stad je zou gebruiken als een uitgangspunt voor het volgende gedeelte van de reis. De maan kwam op; de oostelijke bergen schenen wonderlijk dichtbij cn even steil als rotsen van zwart steen, maar naar het Wes ten, over zijn schouder heen. was het land in mistgolven gehuld. Er was echter gc- npeg licht om hem er op verdacht tc doen zijn, dat Renncv misschien zijn achter volger zou kunnen zien; hij bleef achter, totdat Renney's omtrekken voor hem uit een schim werden, meer vermoed dan ge zien. Het spoor hoog wat naar rechts in een wijde, lange bocht en spoedig kwamen zij tusschen de vlakke schaduwen van het dorp. Renney liep lot dicht bij liet station cn Geraldi zag hem verdwijnen in een klein nachtrestaurant, een van die gelegen heden, welke gewoonlijk open zijn in een stad, waar veel spoorwegpersoneel teza men komt. Door het berooktc deurvenster zag hij Renney zich voor de toonbank neer zetten en vlug iets bestellen. Geraldi stak daarop gerustgesteld de straat over, waar het evenbeeld van dit eet huis was gevestigd; de toonbank was be dekt met wasdoek, dat door boenen en e«- bogen tot flarden was versleten. De kcllner- kok keek geïrriteerd van zijn krant op, toen hij Geraldi zag binnenkomen. Niets is spoe diger bereid dan gehakt en dit bestelde Ge raldi dus, tezamen met brood cn koffie cn een stuk appeltaart. ITct gehakt bestond meer uit brood en uien dan uit vlcesch, maar hij at het met het geduld van iemand, die wel eens met minder tevreden heeft moeten zijn. Ilij at zelfs met graagte, want hij wist, dat dit mogelijk voor langen tijd zijn laatste kans kon zijn, voordat hij weer in de gelegenheid zou zijn om le eten. (Wordt vervolgd).

Historische kranten - Archief Eemland

Amersfoortsch Dagblad / De Eemlander | 1934 | | pagina 5