DOODENCULTUS BIJ DE DAJAKS
KEITJES
H. 5V3„ KOENE Jzn.
3 x plaatsen
voor f 1.-
Uitsluitend bij voor
uitbetaling.
DJON JOE VERTELT
WARNER BROS PRODUCTIE
DE BLOKFLUIT
WONINGINRICHTING EN
KUMSTNIJVERHEIDSARTIKELEN
Waaronder ruime keuze:
AARDEWERK
GLASWERK
SMEEDWERK
SOLAMASSIVE
BYOUTERIECN
Kapstok, divan- en
tafclkleeden, Drcs-
Handgeweven soir- en schoor-
steenloopers, Kus-
sens.
TORENSTRAAT 1 hook Plantsoen W.
Iedereen heeft er wel van gehoord, dat
bij de o-p logeren trap van ontwikkeling
r staande menschen bij den dood allerlei, in
de oogen van den ontwikkelden Wester
ling „dwaze" ceremoniën plaats vinden.
Tooh hebben die gewoonten een diepe bc
1 teekenis. In verband hiermee zou ik den
lezer willen vragen of hij beseft waarom
onze rouw'-kleading zwart is, waarom bij
i den dood van vorstelijke peivsonen kanon
nen worden afgevuurd, waarom bij een be
grafenis de klok luidt, waarom men in
Friesland bij de begrafenis den doode drie
maal om het kerkhof draagt. Die gewoon-
ten zijn overblijfselen uit oeroude tijden,
t toen enze voorouders nog op dezelfde trap
van ontwikkeling verkeerden als do Da-
K jaks van thans. Het doel was de booze
geesten te misleiden, to voorkomen, dat
ec de geesten der levenden meenamen,
I m.a.w. te voorkomen, dat de levenden
zouden sterven!
Ik laat nu Djong Joo vertellen. Wan
neer een Radja erg ziek is, en het blijkt,
dat er geen hoop meer is, wordt er op
trommen en gongs geslagen. Ï6 hij ge
storven. dan gaat men hiermee door. Men
slaat tot Zi keer of meer op de zware
trom.
(Een dergelijke trom is meer dan 2 me
ter lang en van boven ruim 0.5 meter
breed. Het geluid dat er uitkomt, is zeer
sterk. T.). Noodzakelijk is het niet, maar
men doet het uit eerbied voor den Radja.
Den volgenden dag maken de menschen
een kist. De opmetingen zijn: lengte ruim
één vadem, breedte 3 span, hoogte bijna
één vadem. Dan wordt er ook een houten
beeld gemaakt, van een panter op ware
grootte. De kist wordt met opzet zoo groot
gemaakt, omdat den dcodo verschillcndo
zaken worden meegegeven. De doode
wordt nu op een gong geplaatst en ge-
wasschen. Gedurende het wasschen wordt
de doode mooi aangekleed en weer op de
groote gong geplaatst. Hij krijgt een hoofd
doek van boomschors. Die hoofddoek van
boomschors is een overblijfsel van vroe-
ger (toen men nog niet do ingevoerde ka-
1 toenen weefsel? kende. T.) Na het kleeden
wordt ihij op een stellage van planken ge-
j zet. Nu loopen acht vrouwen en één man,
die zioh allen mooi hebben aangekleed,
vijftien keer om hem heen. Dit heet: „men-
gandjoei". Dit geschiedt om oniheil af te
weren. Deed men liet niet. dan zou al wat
groeit, verkommeren, er zou ziekte in de
kampong komen, geen arbeid zou 6lagcn.
Na het „mengandjoei" gaan allen, die er
aan hebben meegedaan, aan de voeten van
den doode zitten. Niemand mag voor 't ge
zicht van den doode loopen. Hem, die 't
deed, zou ongeluk treffen. Dan wordt de
doode in de kist gelegd, waarvan de bodem
eerst met een mat is bedekt, die bestrooid
ie met zilvergeld, dat van een kruis is
voorzien, ('t Mag dus geen Nedcrlandsche
munt zijn, want dit heeft geen kruis als
beeltenis. T.). Dit geld wordt den doodo
meegegeven. Nu legt men in de kist aller
lei kostbare gaven als: goud, zilver, kra-
i len (dc oude kralen hebben bij de Dajaks
een zeer liooge waarde ,T.) enz. Vervolgens
wordt de kist dichtgespijkerd. De gaven
zijn voor den doode in het hiernamaals.
Daarom krijgt hij ook eenige stellen klee-
ren mee. Veel men6ohen houden dc wacht
bij de kist in de woning. Ilct houten beeld
Bij den ingang der (A!po-Kajansohe kam
pongs staan beelden. Ze hebben tot doel de
ziektebrengende geesten toe te brullen en
.weg te jagen (Soms ds de mensohelijke fi
guur «ervan niet dadelijk te. heikennen)
van den panter wordt nu onder de woning
gebracht (de woning staat op palen, T.) en
omgeven met een stevige lieg. Het krijgt
een ketting om de lendenen en wordt ste
vig aan het huis vastgebonden. Het wordt
voortdurend en nauwlettend door een man
bewaakt, die er voor zorgt, dat hij stevig,
vastgebonden blijft on de omheining niet
wordt beschadigd. Nu plegen de mannen
onderling overleg inzake het halen van
een kop voor der doode. 1 oen in Mei 1033
dc „Keizer van Mahakkam" overleden was,
verkeerden de Dajaks langs de rivier in
hevige onrust, omdat gevreesd werd, dat
voor hem een kop zou moeten worden ge
haald! T.).
De doode blijft onder voortdurende be
waking gedurende ongeveer een jaar in
huis. Ook het houten beeld wordt zoolanv
bewaakt. „Want", zeggen dc menschen.
„die panter is later van nut voor den doo
de". Is de kop gehaald, dan wordt er feest
gevierd, zooals dit reeds is Iberchroven.
Maar er bestaat verschil: kinderen mogen
beslist niet komen zien en evenmin den
kop aanraken. 16 dc verbodstijd na liot
feest verstreken, dan wordt de kop bij het
beeld gebracht, llij wordt tegelijk met een
ei in diens bek geplaatst. Hiervoor wordt
een oude man uitgekozen. Vóór deze den
kop in de bek plaatst, praat hij met den
kop, waarbij hij dezen mededeelt, dat hij,
in de bovenwereld aangeland, weer levend
zal worden en dan alle bevelen van don
Radja moet opvolgen, diens dienstbare zal
zijn. (Let weer op de beteekenis van het
koppensnellen. T.).
Is dit afgeloopen, dan wordt er een bood
schap naar dc andere Radja's in de buurt
(Koetei; Boelocngan, Kclei, enz.) gezon
den, dat op den zoo en zoovcclsten dag het
lijk zal worden weggebracht.
(In Apo Kajan gebruikt men voor derge
lijke afspraken een „touwtje* van rottan,
waarin zoovele knoopen zijn gelegd als dc
afspraak luidt, b.v. 30. Eiken dag wordt
dan een der knoopen losgemaakt. Men
weet dan precies hoeveel tijd er nog rest
T.). Op den bepaalden tijd komen die gas
ten en hunne begeleiders. Alle bewoners
der kampong zijn daar verzameld. Nu ge
last het kamponghoofd om' de kist uit de
woning te halen en ze op den vloer onder
de woning te plaatsen. Nu pas wordt er
feest gevierd. Den volgenden dag worden
er varkens geslacht ten behoeve van den
overleden vorst en de verzamelde men
schen, die ieder een varken hebben mee
gebracht. Er zijn ook varkens bij den over-
ledeo vorst. Allen, die een varken hebben
meegebracht, verzamelen zich met die var
kens, waarna een oude man met een paar
rijstkorrels en een pakje kleefrijst naar het
varken van don Radja toegaot. Hij legt
dit alles in den bek en zegt: „Dit geven
wij je mee, je moot nu naar onzen over
leden vorst toegaan en zeggen, dat het van
jou is. cn de anderee varkens van ons om
voor onzen vorst feest te vieren, opdat jij
den vorst naar zijn overleden familieleden
kunt brengen". Dan pas worden alle var
kens gedood door ze niet een mes de keel
door te snijden, waarna zc in drie dagen
worden opgegeten. Volgens het geloof
wordt het varken in het hiernamaals weer
levend, gaat naar den doode toe en wijst
dezen den weg naar de overleden familie
leden. Nu viert men hier drie dagen feest,
waarbij men dobbelt, hanengevechten
houdt, djakan (soort slappe alcoholische
drank, gemaakt uit rijst of suikerriet, TI
drinkt, enz.
Na afloop deelt het kamponghoofd mede,
dat de kist moet worden weggebraoht. Den
volgenden dag wordt dc kist in een prauw
geplaatst, waarna ze door tal van mannen
naar een grot in den berg. speciaal voor het
doel ingericht, wordt vervoerd. De bewo
ners van den Segah volgen n.l. niet dc ge
woonten van de stammen, die de lijken in
den grond begraven. Dc kist wordt nu bo
ven in dc grot geplaatst. Behalve de goede
ren in dc kist meegegeven, plaatst men er
nog andere naast. Als 't mannen betreft een
prauwtje, zwaard cn schild. Vooral dani-
marhars mag niet worden vergeten. Even
min de lans. Hars en lans zijn noodig om
den weg te vinden op de lange reis naar dc
familie in den hemel.
Een vrouw krijgt ook allerlei mee wat ze
kan gebruiken. Vooral een mes mag niet
worden vergeten, omdat ze anders den
draaienden boomstam over het ravijn in
den weg naar den hemel niet stil kan icg-
gen om er overheen te loopen. Als de kist
ter plaatse is, gaan allen naar huis terug.
Dicht bij de kampong gekomen, vormen
mannen en vrouwen, ieder apart, een lange
rij. Elke eerste der rij heeft een ei in de
hand. En dan zegt deze: „Matau (kwade
geest, duivel) we werpen alle ongeluk van
ons, opdat ons een gezegende ouderdom
deelachtig zal worden, dat WÜ niet ziek zul
len worden, en dat de rijst cn dc andere
gewassen goed zullen gedijen." De man
werpt het ei in het water. Op dezelfde wijze
i -
■-
Y, ,KV:
.yr-;. :-v ryr,"
„Oejat's", zoo noemt men in Apo-Kajnn in
hout gesneden mensohelijke figuren, bij de
ingangen der kampong, die tot doel hebben,
ziektebrengende geesten te verdrijven
(Hoewel de menschen geen notie van in
fectie hebben, begrijpen ze, dat er nauw
verband bestaat tusschen verkeer en be
smettelijke ziekten
handelt dc vrouw.
Nu gaan allen naar de kampong, waar een
verbodstijd wordt gehouden, die 0 dagen
duurt. Ze mogen hierbij dc kampong niet
verlaten. (Het begrip van verbodstijd zal
minder vreemd (of dwaas!) aandoen, als
men bedenkt dat wij in onzen Zondag soms
ook een verbodstijd hebben T.). Den Tden
dag verzamelen de bewoners van het sterf
huis vruchten, die ze op gen stok steken. Nu
moeten alle menschen, ouden, jongen, man
nen, vrouwen die vrucht op den stok vast
houden. En dan zegt ieder voor zich. net
alsof hij legen den Radja praat: „Nu is de
verbodstijd voorbij, jij moet niet meer aan
ons donken". Hiermee is het onderhoud met
den Radja afgeloopcn.
Het begraven van een gewoon mcnsch
gaat op eenvoudiger wijze toe, dan dat van
een Radja. Zoo gaan er slechts 2 a 3 perso
nen mengandjoci; het wegwerpen van liet
ei geschiedt alleen door familieleden, treden
er slechts drie dagen verbodstijd in, enz.
Maar een varken moet er worden geslacht.
Ie. omdat dc overledene anders don weg
niet zou kunnen vinden naar de overleden
familieleden, cn 2e. omdat men beschaamd
zou zijn voor de dbrpsgenootcn. als men
't naliet. (De Dajak schaamt zich al even
ongaarne voor zijn omgeving als dc Wes
terling. T.). Een plicht is er nog waaraan
moet worden voldaan, onverschillig wie
het is* Radja of gewone kampongman, man
of vrouw al is li ij nog zoo ziek, zoodra het
leven bijna geweken is, moei men den man
een raandau (kapmes) aangorden, dc lans
in de rechterhand laten vasthouden, het
schilde in dc linker. Dc vrouw geeft, men
een mes in de hand. Dit moet, omdat dc
doode op den weg naar het hiernamaals
dapper zal zijn, voor geen gevaren op dien
weg zal terugdeinzen."
Kort samengevat blijkt het, dat alle cere
moniën tot doel hebben: le.den doode te
vreden te stellen, hem het leven in den he
mel aangenaam te maken, misschien wel
met c,e bedoeling te verhinderen, dat hij te
rugkeert om gezelschap te halen, m.a.w.
te beletten, dat hij dc dood van anderen
veroorzaakt, cn 2c. om de ongunstige om
standigheden, waarin rnen door den dood is
komen verkccrcn, .zoodat men vatbaar is
voor onheilen (ziekte, misgewas) te doen
veranderen in normale en de geesten wee»
gunstig voor de levenden te stemmen.
Dc Warner Bros heeft voor het aanslaan
de seizoen een groot aantal films aange
kondigd. Van verschillende werken is dc
rolbezetting reeds bekend, terwijl met de op
namen al een aanvang gemaakt is.
Momenteel zijn in productie:
A perfect weekend, waarvan het
scenario gebaseerd is op een bijdrage van F.
Hazlett Brennan. De hoofdrol wordt ver
vuld door James Cagney met Patricia Ellis
als leading woman; de regie voert Ray En-
right.
sell anything, met Pat O'Brien,
Ann Dvorak en Claire Dodd, ondcr regie
van Lloyd Bacon.
Here comes the navy is de tilcl
van een dramatisch filmwerk, waarin Ja
mes Cagney en Pat O'Brien de hoofdrollen
vervullen. Dc film is gebaseerd op een no
velle van Ben Markscn en geeft een beeld
van de strijdmacht van Amerika. Roman
tiek wisselt af met sensatie; Cagney en
O'Brien zijn twee machten, die elkander op
leven en dood bestrijden. Een vloot met
drie duizend matrozen verleent medewer-
Dat men in West-Europa van een zclf-
standigc instrumentale muziek kan
spreken, is betrekkelijk nog pas korten tijd,
laat ons zeggen drie- a vierhonderd jaar.
Zeker, er waren voor dien tijd wel instru
menten, doch „dc" officicclc muziekbeoefe
ning was bijna geheel vocaal, de instrumen
ten hadden hoogstens een begeleidende fun-
lie. In de volksmuziek was dit anders, de
ze bezat een veel levendiger instrumentaal
spel, dat hecht verbonden was met het
lied en den dans. Do instrumenten vertoon
den een bonte verscheidenheid, zoowel wat
betreft hot aantal als dc samenstelling: ly-
ra's, luiten, harpen, trompetten, bazuinen,
schalmeien, blokfluiten, kromhoorns, ja
wat al niet.
Toen nu in dc lGc eeuw de instrumentale
muziek met een groote kracht en frisch-
lieid begon door te breken, kwamen ook de
ze cn nóg.vele andere nieuwe instrumenten
tot groote ontwikkeling. Daarbij bleef ech
ter nog geheel de vokale muziek als richt
snoer geiden, hetgeen o.a. zeer duidelijk tol
uitdrukking komt in den inslrumentenbouw:
men vervaardigde lil. ieder instrument in
sopraan-, alt-, tenor-, bas-, ja, soms in nog
meer liggingen, geheel naar analogie der
mcnschelijke stern. Zoo bespreekt Michael
Praetorius (15711621) in zijn Syntag
ma Musicu m negen verschillende blok
fluiten, vanaf dc has- tot aan de zeer hooge
discantblokfluit.
Sinds het midden der 18e eeuw (Bacil
schrijft nog blokfluit voor in enkele zijner
Cantates en Brandenburgsche Concerten;
eveneens zijn tijdgenootcn Tclcmann cn
Mattheson) hebben dc meeste dezer oude in
strumenten plaats gemaakt voor onze te
genwoordige instrumenten, die zoowel aan
uitdrukkingsvermogen, als aan technisch
kunnen, dc ouden ver overtreffen. Dit is
voor een groot deel te verklaren uit het feit,
dat deze vroege instrumenten niet meer bc-
antwoordden aan den geestelijken achter
grond der laat-lSe cn 19c ecuwsche muziek.
Echter doet zich dc laatste jaren een
merkbare herleving dezer oude instrumen
ten voor, (speciaal clavecymbcl, blokfluit,
luit) en men vraagt zich dadelijk af: hoe
komt dit, geldt het hier een archaiscerend
streven, ligt het doel uitsluitend in histo-
risch-juistc uitvoeringen? Of, wil men weer
teiug tot dien ouden tijd, en dus de moderne
vleugel, viool, dwarsfluit, hobo, enz. aan den
kant zetten en deze vervangen door het cla-
vecymbel, dc viola da braccio, blokfluit cn
schalmei? Nee, zeker niet; immers hoe kan
een cultuur levensvatbaarheid hebben, wan
neer zij haar ideaal niet in dc toekomst,
doch in het verleden ziet. Dan is zc immers
al bij voorbaat ten doode opgeschreven. Wij
moeten dc gronden, waarop deze „bewe
ging" steunt, op geheel ander terrein zoe
ken. Het geldt liier den drang naar een le-
vendigo Icckcn-muziekbcoefening, die niet
het technisch kunnen, doch de muzck zelve
in het middelpunt stelt. Daarom voelt zij
zich sterk aangetrokken tot dien tijd, waarin
do instrumentale muziek nog zeer jong en
eenvoudig, doch, laat ons dit cr direct bij
zeggen, daarom vooral niet minder diep
was.
Voor een dergelijke muziekbeoefening
eigent dc blokfluit zich buitengewoon. De
naam „blokfluit" (het is een rechte, geen
dwarsfluit) is te danken aan het feit, dat
de luchtstroom, voor zij het z.g. labium in
trilling brengt, over een blokje gaut. Do
techniek der blokfluit is eenvoudig, stelt
een mooie toon lioogër dan grooto „Fingcr-
fertigkeit." Voor den klank is dc Franscho
naam der blokfluit dan ook zeer karakteris
tiek: In het land van Lully cn Rameau
noomdo men hem: „fltile douce" en dit
geeft volkomen het eigenlijke der blokfluit
weer. Voor ouderen verschaft hot blokfluit-
spel toegang tot ongekende schoonheden
der vóör-Bachschc muziek. Wie der gemid
delde muziekbeoefenaars kent de vroolijkc
dansen van Mclchior Franck, Valentin
Hausmann, wio dc prachtige polyphonie
van de driestemmige zettingen der Souter-
liedckcns van Clemens non Pajia? En dan
dc wonder-mooie vierstemmige kerstliede
ren van Michael Praetorius? Doch ook com
ponisten uit dezen tijd als Siegfried Ilose,
E^nst Lothar von Knorr, Paul Ilindemith
e.a. schrijven muziek, die door echte „Spicl-
freudigkcit" ten zeerste boeit.
Voor jonge kinderen bctcckcnt het blok-
fluitspel in do eerste plaats een spel, geba
seerd op het zingen. Dc vreugde die ont
staat, wanneer zij voor het eerst een be
kend liedje, al is het ook nog zoo eenvoudig,
één- misschien tweestemmig op hun fluit
spelen is werkelijk buitengewoon groot.
Door de eenvoudige techniek voelen zij zich
in korten tijd geheel met hun instrument
vertrouwd. En dit is dan ook een groot
verschil met b.v. het viool- en pianospel en
tegelijk do reden waarom het hlokfluitspel
juist voor jonge kinderen en speciaal als
voorbereiding, zoo belangrijk is: het kind
ziet hier dodelijk mogelijkheden cn vindt
bevrediging voor z ij n muzikale verlangens.
Vanuit het spelen leert het luisteren, leert
het onderscheid kennen tusschen hooge en
lage, korte cn lange tonen, m.a.w. dc grond
slag wordt gelegd voor een algemeen mu
zikale vorming. Daarnaast, cn dit is mis
schien nog liet belangrijkste, wordt dc be
langstelling voor het zélf muzickmaken le
vendig, zoodat,.wanneer het later een ander
instrument gaat bespelen, dc moeilijkheden
veel geringer, het pleizier cn daaroor de re
sultaten oneindig grootcr zijn.
Dat dit dc actieve muziekbeoefening
sterk ten goede komt, lijkt ons zonder ecni-
gen twijfel.
RENSKE NIEWEG
JAMES CAGNEY.
king bij dc opnamen, welke geregiseerd
w orden door Lloyd Bacon.
O'Brien heeft eveneens een engagement
gekregen voor de film Flirtation walk,
een musical met een uitgebreide bezetting,
waarin ook nog do jeugdige ster Dick Po
well cn Ruby Keeler een belangrijke rol
vervullen. Niet minder dan -iOO dansgirls
spelen in deze vroolijkc prent mede. Bobby
Conally heeft de leiding van de dansnum-
mers, die' een groot aandeel in deze film
hebben.
In Happiness ahead heeft Dick Po
well als partnerin Josephine Hutchinson;
de regie is in handen van Mcrvyn Le Roy.
Voorts zijn nog in studie bij dc Warner
Bros de volgende films:
Firebird, met Verree Teasdalc cn als haar
tegenspeler Ricardo Cortez. William Dieter-
le zal de leiding krijgen. Miss Teasdale vol
tooide onlangs haar rol in Desirable,
waarin ook Jean Muir en George Brent me
despelen, terwijl wij binnenkort met haar
kennis kunnen maken in Madame Du-
ba rry, waarin zij de rol van de Gravin
Grammont vertolkt. Zooals men weet is zij
de vorige week in het huwelijk getreden
met Adolphe Menjou.
Just out of college heeft Franchot
Tone in de hoofdrol, die tegenover zich drie
leading ladies ziet geplaatst, n.l. Ann Dvo
rak, Jean Muir cn Margareth Lindsay. Ver
der spelen ook mee Ross Alexander en Mcr-
vin Light.
Binnenkort wordt, ook een aanvang ge
maakt met Babbitt, naar dc bekende no
velle van Sinclair Lewis. Dc filmversie
wordt gemaakt door Tom Reed; de titelrol
vervult Guy Kibbcc, die als partner heeft
Alino Mac Mahon.
Deze combinatie heeft zooveel succes ge
bracht in Big Hearted Herbert, die
thans gereed gekomen is, dat men dc bei
de sterren nogmaals samen in een film op
laat treden.
Spoedig zal ook de première tegemoet ge
zien kunnen worden van Dames, die on
dcr den Hollandschón titel Leve de
vrouwtjes uitgegeven zal worden, Ruby
Keeler, Dick Powell, Joan Blondcll, Guy
Kibbcc, Hugh Herbert cn Zasu Pitts ver
leenden hun medewerking aan deze rol
prent, die met zijn 300 beauties een echte
Warner show zal vormen. Dc songs zijn o.a.
van Al Dubin, Harry Warren.
Panama Canal zal de titel zijn van
een groote verfilming van het historisch ge
beuren, waarbij Paul Muni reeds als een
der hoofdvcrtolkers genoemd wordt.
Door do Warner Bros zijn ook de film
rechten aangekocht van Devotion naar
een gegeven van Michael Va rod, waarin de
levensgeschiedenis van Charlotte Bronte
wordt beschreven. Het voornemen bestaat
de hoofdrol in handen te geven van Kay
Francis.
Claudette Colbert heeft een contract aan
gegaan met de Warner Bros voor het ma
ken van twee films. De namen hiervan zijn
echter nog niet bekend.
Aan dc pas geengageerdo Helen Trenhol-
me is een hoofdrol toegewezen in The ea
se Ox the howling dog, waarin zij de
tegenspeelster van Warren William zal
zijn. De film is gebaseerd op den sensatio-
ncclcn detectiveroman van Erie Stanley
Gardner.
