ie ruggegraat van Afrika in wording.
Uit de geschiedenis
der waaiers.
De ijzeren handgreep op de Sahara.
s
Mipoaa.zzt*
ALcens-
[anger jjffj
el
I Totfggourlfl #A
i^aéchor oOuj^lj
KarraKeo))
pTimmtmoüa
JOUAT,
[Adrar
I °lnSoJah
'ezrouft
Tombouotj
Zind<
aijodoVj
VOLTA-
Ondanks alle wereldproblemen, welke
de moderne menscheid trelsteren. levert
onze 20e eeuw toch nog voldoende optimis
ten, die zich wars van alle crisis de meest
fantastische en opzienbarende plannen be
denken om nieuwe ongekende mogelijk
heden te scheppen. Het behoeft daarom
geen verwondering te wekken, dat zij
meermalen hun aandacht schonken aan
een thans nog dor en troosteloos gebied
van meer dan zes millioen vierkante kilo
meters, dat aandrykskundig wordt aange
duid als de Sahara, waar volgens de Deen-
sche onderzoeker Bogholm en naar de ge
tuigenis van een aanzienlijke Fransche
expeditie in de grijze oudheid de Lyberi-
sche en Egyptische beschaving hoogtij
vierden. Allerlei denkbeelden worden de
laatste jaren dan ook geopperd om deze
onmetelijke woestijn in een bewoonbaar
land te herschapen. Een Zuid-Amerikaan-
sche irgenieur, die luistert naar den naam
van Pedro Paulet, wilde er kolonisten on
derbrengen in kleine steden van 5000 in
woners, welke nederzettingen echter zou
den bestaan uit één enkel gebouw van fa
belachtige afmetingen, waarvan de instal
latie in staat is de tropische hitte binnen
deze veste af te koelen tot een alleszins
dragelijke warmte. Om de bewoonbaar
heid dezer streken mogelijk te mak^n,
raadt prof. Augustu Chevalier, van het
Natuur-Historisch Museum te Parijs, die
met een expeditie de geheele woestijn ja
ren lang per kameel doorkruiste, aan, om
een reeds sedert eeuwen bestaand plan te
verwezenlijken, de Sahara door bevloeiing
door middel van irrigatiewerken vrucht
baar te maken en daardoor landbouw
veeteelt een kans te geven. De Duitsche in
genieur Herman Soergel wil die bevloeiing
doen volgen uit een nog fantastischer plan
door eenvoudig de Middellandsche Zee tot
wat bescheidener proporties terug te bren
gen! Hy voorspelt den ondernemers by
Schetskaart van de toekomstige route
Oran-Gao van den Trans-Saharischen
spoorweg.
niet nieuw. Reeds vijftig jaar geleden
hield men zich bezig met het bestudeeren
van de enorme moeilijkheden en techni
sche problemen, welke telkens onuitvoer
baar bleken te zijn. In 1879 werd doqr
ingenieur Rolland het
eerste plan gemaakt om
een spoorlijn door de
Sahara aan te leggen,
welk plan zelfs in het
Fransche Parlement ter
sprake kwam. Met de
technische middelen,
welke men toentertijd
ten dienste had, was er
evenwel geen kans om
dit geweldige plan tot
werkelijkheid te bren
gen en het ontwerp ge
raakte dan ook al spoe
dig op den achtergrond.
Toen er evenwel jaren
later sprake was van
den bouw van 'n spoor
lijn van Algiers naar
Kaapstad, dus een ver
binding tusschen Noord
en Zuid-Afrika, kwam
het ontwerp van den
Saharalijn weer ter
sprake, daar deze lijn
schakel in de verbin
ding AlbiersKaapstad
kon vormen. Studiecom_
missies werden ge
vormd en was de groo-
te wereldoorlog van
1914 niet tusschenbeiden
gekomen, de spoorlijn
door de Sahara zou
reeds lang werkelijk
heid zijn geworden.
Door den oorlog en de
daaropvolgende crisis
Voorbeeld van een huizen-kolos, zooals ingenieur Pedro Paul't geraakte iedere gedach-
zich denkt als woonstede der toekomstige Sahara bewoners, te aan een spoorlijn in
volvoering van zijn idee een onmetelij-
ken rijkdom. De internationale belangstel
ling voor deze te ontginnen vlakte onzer
aardbol blijkt dus wel aanwezig. Het is
dan ook begrijpelijk, dat de meer prac-
tisch aangelegde economen hun gedachten
hebben laten gaan naar gemakkelijker uit
voerbare plannen tot bewoonbaarmaking
van de Sahara, waartoe dan op de eerste
plaats gerekend mag worden een
Traris-Saharistische spoorweg. De
mogelijkheid van den aanleg van
een spoorweg dwars door de Sa
hara wordt de laatste jaren dan
ook druk ever wogen. Bij wettelijk
besluit werd in 1927 tot dit doel
door de Fransche regeering van de
„Commissie tot Bestudeering van
den Trans-Saharischen Spoorweg",
niet alleen de middelen, maar ook
de mannen ter beschikking gesteld,
die een uitvoerig gedetailleerd plan
hadden uit te werken tot den bouw
van den spoorweg. Deze studie
commissie had in 1930 haar werk
zaamheden beëindigd en 228 af
gevaardigden van het Fransche
Parlement bleken voor de uitvoe
ring te zijn. Verleden jaar zag het
er naar uit, alsof deze stoute plan
nen werkelijkheid zouden gaan
worden. Langdurige en nauwkeu
rige besprekingen werden toen ge
voerd tusschen de spoorwegautori
teiten van Frankrijk, Engeland en
België, doch verder dan besprekin
gen schijnt het niet te zijn geko
men.
Het plan om een cpoorweg dwars
door de Sahara aan te leggen is
de Sahara op den ach
tergrond. Eenige jaren geleden evenwel
gaf de Fransche regeering opnieuw op
dracht om het plan voor den aanleg van
een spoorweg door de Sahara zoo spoe
dig mogelijk uit te werken. Sinds 1930
kondigde deze commissie het eind harer
werkzaamheden aan, waarop de spoorweg
deskundigen van de landen, welke het
meest belang bij een spoorlijn door de
Sahara hebben, langdurige conferenties
hielden. Wegens den algemeen heerschen-
den noodtoestand schijnt men evenwel
huiverig te zyn de plannen door te zetten
en met den aanleg een aanvang te maken.
Men kan zich deze aarzelende houding
vooral van Frankrijk wel begrijpen, want
voordat tot aanleg wordt overgegaan,
dient men toch zeker te zijn van de voor-
deelen, welke een dergelijke, onderneming
moet afwerpen.
Zooals het met ieder nieuw plan het
geval is, heeft ook het ontwerp van den
Sahara-spoorweg zyn voor- en tegenstan
ders, welke beide categoriën even geest
driftig hun stan standpunt verdedigen .Tot
de voorstanders moet in de eerste plaats
worden gerekend geheel Algiers. Onge
twijfeld zal Algiers ook wel van een der
gelijke spoorwegverbinding het meeste
voordeel genieten, daar met de tegenwoor
dig ter plaatse bcstande verkeersmiddelen
een constante verbinding van Algiers met
den Midden-Niger niet mogelijk is. Het
beginpunt der ontworpen spoorbaan is ge
dacht bij de havenstad Nemours, welke
even ten Westen van Oran is gelegen.
Van hieruit zou de lijn eerst in westelijke
richting gaan langs de grens van Marok
ko, waarbij gebruik kan worden gemaakt
van een reeds bestaande lijn, welke tot Bu
Arfa is doorgetrokken. Van hieruit zou de
lijn in zuiver zuidelijke richting loopen
tot Buren aan den Niger, waar zij zou
worden gesplitst. De eene spoorweg gaat
in Zuid-Westelijke richting tot Segu aan
den Niger en de andere lijn in Zuid-Oos-
teijke richting naar Niamc, van waaruit
dan later een Trans-Afrikaansche spoor
weg moet worden aangelegd. De Sahara-
spoorweg, de „Trans-Saharien", zooals hij
in Frankrijk wort genoemd, zal niet min
der dan 3450 K.M. lang zijn, waarvan 1912
K.M. midden door de Sahara zullen loo
pen. Dit traject zal ongetwijfeld de mees
te boringen opleveren van den geheelen
aanleg, daar de spoorlijn hier een gebied
van honderden kilometers doorkruist, waar
geen druppel water is te vinden. Naar aan
leiding hiervan maken de deskundigen dan
ook nogal eenig bezwaar tegen den aan
leg. De moderne technici verzekeren even
wel, dat deze moeilijkheid wel te over
winnen zal zijn, te meer, daar er voor den
aanleg van den spoorweg weinig kunst
werken noodig zullen zijn. De bodemge
steldheid van de Sahara is n.lt van dien
aard, dat men er over het algemeen een
harden grond vindt, welke op sommige
plaatsen met platte steenenen is gelijk ge
maakt. Hierdoor zijn tusschen tal van
plaatsen ideale autowegen geschapen, wel
ke ook bij den aanleg van de spoorlijn
benut zouden kunnen worden. De kosten
voor den aanleg vormen evenwel het
groote struikelblok, waarop de onderne
ming dreigt vast te loopen. Men heeft ge
rekend, dat gedurende de acht jaar, welke
de aanleg zal vorderen, een kapitaal van
2500 millioen francs zullen noodig zijn,
waarbij dan nog komen de renten van
de verschillende leeningen, welke hier
voor zullen moeten worden aangegaan.
Bovendien zou er nog ongeveer 1500 mil
lioen francs noodig zijn voor aanschaffing
en onderhoud van materiaal. De tegen
standers, en dat zijn er niet weinig, zijn
van meening, dat onder dergelijke om
standigheden deze lijn onmogelijk renda
bel is te maken, te meer daar het reizi-
gersvervoer verre van overweldigend zal
zijn. De eerste jaren zou moeten worden
gerekend op een tekort van circa 60 mil
lioen francs! De lijn zal in hoofdzaak moe
ten rendeeren van het goederenvervoer
en men betwijfelt, of dit den aanleg recht
vaardigt. De lezer zal dan ook wel reeds
hebben begrepen, dat er bij een even
tueel toch doorzetten dezer plannen nog
andere motieven moeten gelden, welke
men van nog grooter belang acht. Behalve
economische voordeelen geeft bij Frank
rijk dan ook het strategisch element den
doorslag in deze kwestie. Vooral ten op
zichte van Italië is er voor Frankrijk veel
aan gelegen, dat deze spoorweg, welke
De monumentale werkelijkheid- Een karavaan, door een zandstorm verrast
eenmaal het begin moet vormen van een
Trans-Afrikaansche Spoorweg, welke door
de Fransche, Engelsche en Belgische kolo
nies naar Kaapstad zal loopen en daarom
de ruggegraat van Afrika wordt genoemd,
tot stand komt. Uit eenzelfde oogpunt
heeft echter ook Italië belang bij dezen
spoorweg en indien Frankrijk met den
aanleg niec voortmaakt, zou het wel eens
kunnen gebeuren, dat op een goeden dag
Italië de zaak in handen nam, vooral
daar dit land reeds sinds jaren dsn
wensch koestert zijn grondgebied in Can-
traal-Afrika uit te breiden. De Trans-Sa-
harische Spoorweg zou de reis, welke
thans ongeveer drie weken in beslag
neemt, tot vyftig uur beperken, hetgeen
vanzelfsprekend ook de militaire expedi
tie ten goede zal komen. Nog voor de
eerste rails vervaardigd zijn van deze in
uitzicht gestelde Trans-Saharischen Spoor
weg is men sinds jaren alvast begonnen
overal langs de toekomstige route, doch
met alle mogelijke wolkenkrabberscom-
fort en hygiëne ingerichte r Bordtj-ho-
tels te bouwen. Of deze koloniale penetra-
tiepolitiek, economisch of pacifiek zal
zijn, heeft men intusschen maar af te wach
ten. Merkwaardiger in dit opzicht is wel
het feit, dat deze „hotels" gebouwd zijn in
een styl, welke te raden laat, of men te
doen heeft met een moderne woongelegen
heid dan wel met een vestingAls
prototype van deze steenen-oases kan de
vesting Cisneros in de woestyn van Soe
dan gelden, welke in alle ^zichten een
sterke gelijkenis toont met de nieuwe
woestijn-hotels.
Nu de begeeri ge oogen der wereld cen-
maan op dit gebied zijn gevestigd, zal wel
spoedig de ijzeren handgreep der techniek
het in beslag nemen en kan het oude
Europa gaan vechten om de vriendschap
zijn zijn nieuwen buur.
Dat men in den tegenwoordigen tyd
het gebruik van den waaier zeker nog op
prys stelt, bewijst wel het feit, dat in
Whitehall te Londen dezer dagen een
speciale expositie op 't gebied der waaiers
werd geopend en welke expositie veel be
langstelling van de zijde der dames wekt.
Vandaar, dat wij thans iets willen vertel
len over de geschiedenis der waaiers.
De waaier is wel een der oudste ge-
bruiks- en luxe-voorwerpen der vrouw,
Reeds vóór Chr. geboorte schijnt men het
gebruik ervan te hebben gekend. Immers
op oude gedenksteenen en Egyptische fres
co's ziet men -euwenoude afbeeldingen van
vrouwen, die met een sierlijke beweging
haar waaier hanteeren. Deze waaiers moe
ten, op dergelijke afbeeldingen af te ga3n,
van struisveeren of bladeren zijn geweest.
Vooral in het oude Rome werden de
waaiers algemeen gebruikt; men zag geen
dame een wandeling maken zonder haar
waaier mee te nemen. Wanneer zij wa
ren vergezeld van een hunner bedienden,
dan werden de waaiers door laatstgenoem
den gedragen om haar meesteres koelte
toe te wuiven. China is het land, dat
door alle eeuwen heen heeft uitgeblonken
in het vervaardigen van waaiers. Vaak
waren het schitterende kunstvoorwerpen,
welke allen als pronkstukken werden ge
dragen. Zb waren belegd met een groot
aantal kostbare steentjes en vaak rijk ge
borduurd op zware zijde of satijn- In de
Oosten en Westen verschillen in veel op
zichten vein elkaar. De toegeslagen waaier
in het Oosten, welke aan een lint om den
linkerhand werd gedragen, beteekende
zooveel als dat dat de dame haar keuze
reeds had genomen en de cavalier geen
moeite behoefte te doen haar op een of
andere wijze te benaderen. Een waaier
aan de lippen gedrukt beduidde: ik denk
aan u, werd hy snel toegeslagen, dan
wilde dit zeggen: ik vrees, dat gij my
bedriegt. Op den grond geworpen betee
kende de waaier: uw liefde wordt beant
woordt en wanneer een dame het gelaat
met den waaier bedekte, beteekende dit,
dat zij boos was en niet langer meer van
de complimentjes van haar cavalier ge
diend was. De waaier is echter niet altijd
van zulk een sierlijken vorm geweest als
de laatste eeuwen het geval is. Toen hy
pas in de Europeesche landen werd in-»
gevoerd, bestonden er drie modellen, n.L
faafellum, vaanwaaier en schrijfwaaier;
dit laatste model was een bladvorm op een
steel en wel het meest geliefd. Daarna
kwam de opvouwbare waaier in de mode
en heeft zich tot op den huidigen dag
gehandhaafd. Deze vorm was in zijn be
ginstadium zeer primitief en bestond uit
een rechthoek van papier of gelijmde stof,
Jn harmonicavorm gevouwen en onderaan
saamgebonden. Door de vaak voorkomende
last, welke men van dezen waaiervorm
ondervond, wendde men steeds opnieuw
Kostbare waaiers op de Tentoonstelling in Whitehall te Londen geëxpo
seerd. Bovenstaande stand toont op den achtergrond moderne en op den
voorgrond eenige antieke waaiers.
middeleeuwen geraakte het gebruik van
den waaier op den achtergrond. Alleen de
aanzienlijke vrouwen vertoonden zich er
mee. Men kende hem nog alleen in de
kerkdiensten, waar hij werd gebruikt voor
zijn oorspronkelijk doel, want in het Oos
ten bezigde men den waaier tegen den
vliegenplaag op het altaar en 't spreek
gestoelte. Men plaatste dan groote blad-
vormige waariers op lage stelen naast het
altaar. Door de zwaarte dhr bladeren wuif
den de waaiers voortdurend heen en weer,
waardoor de lastige diertjes op een af
stand werden gehouden. Hoewel het ge
bruik van een waaier in de Westersche
kerk vrijwel nutteloos was, nam men deze
gewoonte toch al spoedig van de Ooster
lingen over. Zij werden dan ter versie
ring in de hoeken der kerken geplaatst
Dc waaiers werden echter niet altijd ge
bruikt om er koelte mee toe te wuiven;
zij werden ook -.vel gebruikt om de warmte
te verhoogen, want bij het aabblazen van
het haardvuur of het altaarvuur bewees
hij, vooral in het Oosten, groote dien
sten. Het gebruik van waaiers is uit het
Oosten naar Europa overgebracht onge
veer in de 16e eeuw. Wie dit gebruik
heeft ingevoerd, is niet met zekerheid te
zeggen. Wel is bekend, dat de invoering
van dit voorwerp in Europa den dames
veel beroering bracht. Voor velen was hy
een welkome modevariaties en was al
spoedig geliefd. Anderen, c]je niet in staat
waren een dergelijk voorwerp aan tc
schaffen, werden afgunstig op haar rijkere
zusters en strooiden tal van praatjes
rond omtrent het gebruik en de manier,
waarop de dames haar luxe waaiers han
teerden. In dezen tijd kwam n.l. da taal der
waaiers in de mode. Bij 'e Egyptena-
ren, Assyriërs en Perzen was de taal der
waaiers allang bekend, doch eerst vele
jaren nadat de waaier in Europa zijn in
trede had gedaan, werd de z.g. „waaier-
taal" hier bekend. Dc waaicrtaal in het
pogingen aan verbeteringen aan te bren
gen. Thans was het Japan, die een ver
andering in den waiervorm gaf. Dit land
hecht reeds vanouds veel waarde aan den
waaier. Niet alleen de dames gebruikte
de waaiers; ook de heeren gingen het
nut van zulk voorwerp inzien. Koning
Hendrik III had voorliefde voor waaiers
van zijn moeder, Catharina de Medicis,
geërfd. Deze vrouw bezat een groote col
lectie kostbare waaiers van alle denkbare
en ondenkbare materiaal. Aan het Hof
van Lodewijk XIV, de „Zonnekoning",
tijdens wiens bewind de meest overdre
ven luxe heerschte, was de waaier ge
liefd. De koning bezat waaiers van schit
terende zijde, satijn en brocaat, belegd met
kostbare diamanten, paarlen en juweelen
Ook Koningin Elisabeth van Engeland was
dol op waaiers en moet eens hebben ver
klaard, dat zulk een voorwerp 't eenig-
ste was, dat een onderdaan zyn vorstin
kon aanbieden. Nadien ontving zij een
groot aantal waaiers, de een nog rijker
en mooier in uitvoering dan den ander.
Algemeen bekend is, dat de waaiers de
laatste tientallen jaren op den achtergrond
zyn geraakt. Dit feit schrijft men toe aan
de „sportieve periode", waarin de wereld
zich bevindt. Immers in een tijd, waarin
wij thans leven, is dan ook wel te be
grijpen, dat het meer gaat om „snelheid"
dan om „gratie". Doch voor velen zat
het een verheugend feit zyn te weten,
dat de waaier opnieuw in eere is her
steld.
