GOUDEN KOETS ALS KUNSTWERK EEN RIJTUIG Geschenken uit Indië DE LUCHTROOVERS VAN HOITIKA WEERMACHT ZIET DEN FUHRER EXTRA per kruik f 3.25 DE AANSLAG OP KONING EDWARD VAN GROOTE WEELDE Ver over de grenzen bekend Witte orchideeën en een schilderij Ongeregeldheden te Gibraltar SCHOTERMAN'S OUDE GENE VER 99- UTRECHTSCHESTRAAT 17 TELEFOON 145 Alle onderdeelen in actie DADER SCHULDIG VERKLAARD Ie BLAD PAG. 2 AMERSFOORTSCH DAGBLAD DINSDAG 15 SEPTEMBER 1936 Het schitterende geschenk van de Amsterdamschc bur* gerij bij de Kronings» feesten BIJ het openen der Staten-Gcneraal is het traditie, dat H.M. de Koningin zich daarJieen begeeft in de Gouden Koets, Haar bij Haar aanvaarding der Regeering in 1898 aangeboden door de Amsterdamschc burgerij. Degenen, die dezo plechtigheid wel eens hebben aanschouwd, zullen zeker rnet veel blnngstelling dit voertuig heb ben bekeken, echter is het op zoo een oogenblik onmogelijk de grootheid en kunst in dit werkstuk neergelegd, vol doende op te nemen. Het is daarom, dat we hier, aan de hand van een afbeelding, een nadere beschrijving geven in de veronderstel ling dat velen zich hiervoor iuteressce- ren. Er is vanzelfsprekend een geheele voorgeschiedenis aan het uitvoeren van een dergelijk werk, waaruit 'k alleen wil aanhalen, waarom nu juist voor het aanbieden van zoo'n kostbaar huldeblijk de keus viel op een rijtuig, een gala koets. Betrekkelijk is dit aan toevalligheid toe te schrijven. Bij het bestuur van de Amsterdamsche vereeniging „Oranje Vriendenkring" was in die dagen al vaak over versieringen van straten en stadsdeelen voor het Kroningsfeest ge sproken, maar men had tevens, geliik meerdere vercenigingen. het denkbeeld geopperd Hare Majesteit bij die heug lijke gebeurtenis een blijvend huldeblijk aan te bieden. Nu was in die dagen in de Rijtuig fabriek van de Gebr. Spijker aan de Stadhouderskade een galakoets voor een Indische vorst gereed gekomen. Deze koets was door een bestuurslid van „Oranje Vriendenkring" van de straat af gezien. Op een goeden avond was er weer vergadering en de Oranje-vrienden had den het weer over het huldeblijk. De Indische koets komt ter sprake en zie daar de idee was gevonden. Dit plan zou en moest verwezenlijkt worden Alle Amsterdamsche oranjevrienden moesten daaraan mede doen, want het moest een volksgeschenk worden. De ontwerpers, de gebroeders H. J. en 7. Spijker, hadden direct het standpunt Ingenomen, dat het besteden van een aanzienlijke som geld. door het Amster damsche volk bijeengebracht, alleen dan gerechtvaardigd was, indien deze saam- gegaarde penningen zooveel mogelijk de kunst en den nrheid van Nederlanders ten goede kwamen. Den ontwerpers komt dan ook alle lof toe voor dit initiatief en de uitvoering Hoewel hun fabriek destiids volledig was ingericht om alle onderdeelen voor rijtuigen zelf te vervaardigen, wan het vanzefsprekend dat voor dit buitenge wone werk eveneens de hulp van epn aantal andere industrieën werd ver- eischt: bijvoorbeeld voor bet hoètseer- en beeldbouwwerk, voor passement- werk, goudstiksel, tapijtwerk, vergulden enz. Ook voor déroratie-schildering, geëtst glas, ivoor- en bronswerk. moest de h«1n van verschillende kunstenaars worden Ingeroepen. Constructie BEGINNEN we met de constructie, dan moet direct geconstateerd wor den, dat hiervoor een zeer waardige at ijl is gekozen, de stijl uit Holland's bloeitijd, de Renaissance stijl. De hoofd lijnen zijn fraai van vorm en statig, zon der achterstelling van strenge degelijk heid. Bij de constructie waren vele moeilijkheden te ovenvinnen. Het bleek b.v. dat H.M. deze koets graag zoo hoog gebouwd zou zien. dat zij Haar volk kon overzien, terwijl Zij daarin rechtop zou willen staan, zonder Haar hoofdtooi te schaden. Aan den anderen kant was er dan weer de moeilijkheid, dat de koets, wat de totale hoogte betrof een zekere maat niet te boven mocht gaan om in ver schillende poorten en doorgangen geen beletsel te vinden. Aan deze voorwaarden is bij de con structie voldaan, zonder te vervallen in wanstaltige hooge wielen en zonder ver der de goede proporties op te offeren. Door beleid en overleg zijn de verschil lende schikkingen in de constructie zoo ge trof ten. dat al de genoemde zwarig heden met goed gevolg zijn overwonnen, hetgeen bij grondige beschouwing van nevenstaande afbeelding wel zeer over zichtelijk blijkt. De in dien tijd gebouwde koetsen han gen op een dubbel stel veeren met hang riemen. Door deze veering ontstaat een minder aangenaam rijden, die aan zwa re deining doet denken. Bij de construc tie van De Gouden Koets is men er even- wel in geslaagd, dit beletsel te onder ven gen. Bij dit systeem van veering is het te vens noódzakeliik. dat pen ijzeren stan^ het voordraaistel met de achteras ver bindt, hetgeen echter verhindert kort te kunnen keeren. Hier is evenwel deze verbinding door twee stangen terziiHo verkregen, waar door wel degelijk kort gedraaid kan worden. Tevens ziin aan deze stangen de treden bevestigd, waarmede het in stijgen wordt vergemakkelijkt. Smeedwerk De assen ziin uit één stuk crecmeed de fraaie middenverQipring inbegrepen de naafhussen van nhosforbrons en in gericht naar Amerikaénsch systeem met kurkisolafie. Wat hef smeedwerk trouwens betreft werkeliike meesterstukken zfin vervaar digd. De veerstangen b v. die met bon derden bladvormen zijn bewerkt. Zoo wel het voorstelbeslag als de treden zijn buitengewoon fraai. liet harde metaal heeft moeten gehoorzamen aan den wil en den smaak van den kunstenaar. Het voorstel is versierd met twee lieve kinderfiguurtjes, als het ware wuivend de karos voorafgaande. Ter weerszijden ervan zijn chimères aangebracht, die in kapiteel vorm overgaande, den bok tor sen. nadat deze door in kunstsmeed werk uitgevoerde stcunsels geschraagd K Do voetplank voor den koetsier is daar tevens aan verbonden. Zij wordt gedragen door twee knryatiden. In haar keurig in stijl gehouden versiering is een cartouche opgenomen, die het jaar tal 189S draagt. Beeldhouwwerk DE groote beeldgroep op de koepel vormige -kap stelt de vier voor naamste bedrijven voor, die de volks welvaart uitmaken en de kroon van oranje hoog houden. De kroon rust op een kussen, met den koninklijken scep ter en het Rijkszwaerd. Do vier vrouwenfiguren stellen voor: Handel (met staf), Arbeid (met ha mer), Scheepvaart (rnet sextant) en Landbouw (met korenschoof en sikkel). De Handel, vergezeld van een leeuw als symbool van dc heerschappij over de aarde, de scheepvaart van een dolfijn, symboliseerend het water, de Arbeid van een salamander als symbool van het vuur en ten slotte de Landbouw van een schaap. De hoofden der beelden zijn omkranst rnet eikenloof. Dit verdienstelijke werk is uitgevoerd door de beeldhouwers Bos sche en Grcvcls. De bovenrand van de kap is boven de portieren versierd met de koninklijke initialen, met lauwer kransen omgeven, welke door Cheru bijntjes worden gehouden. Op elk der vier hoeken van den bo venrand, waar de kroonlijst in kapiteel- vorm achthoekig voorspringt, staan twee kinderfiguurtjes, die de koninklij ke wapens op cartouches met lauweren omhangen Achter de ophangpunten der guirlan des. die dc geheele kroonlijst omgeven en op smaakvolle wijze in deze lijst af wisseling brengen, verheffen zich de wa pens der elf provinciën van Nederland. Ter weerszijden houden twee leeuwen muilen de draagpunten der riemen voor de achteropstaande lakeien. Op de vier hoeken zijn aangebracht vier Atlanten in brons. Dezo steunen met het hoofd de kap en dragen tevens de lantaarns. Deze laatste, van geheel oorspronke lijk model, zijn door koninklijke kro nen gedekt, met gebogen geëtste ruiten cn ingericht voor electrische of acety- leenverlichting. Onder de ramen langs is de koets versierd met een fries in re lief, een rijke ornamentatie aan den bloeitijd der Hollandsche kunst ont leend. In dit relief zijn gesymboliseerd de Godsdienst, het Leger, het Recht, de Kunst, de Wetenschap en de Arbeid. DE portieren draaien om scharnieren, georneerd met motieven van den Leeuw, als het symbool der Kracht, en van den Uil als dat der waakzaamheid. De sloten, speciaal voor deze koets ge construeerd, zijn bijzonder ingericht, de krukken, midden in de portieren aange bracht, zijn eveneens volkomen oor spronkelijk van model en éénig in haar soort. Zij stellen n.l. narren voor uit den Renaissancetijd, houdende met beide handen een ivoren stok, die hier als handvat dienst doet. De overgang der assen in de wielna- ven is bedekt en afgesloten met 't beeld der zon in brons, welker stralen zich aan die dor spaken aansluiten. Deze geheele voorstelling van de. Zon als symbool van den glans, die van het Koninklijk Huis uitstraalt, is door een gelukkige ge dachte verder uitgewerkt in het firma ment door de hcmelteekens van den die renriem. Aan de achterzijde van de wielen zijn dezelfde hemelbeelden uitgedrukt in Grieksche teekens. De spaken en de vel gen, alsmede de naven zijn rijk van beeldhouwwerk voorzien. De achter plank, de plaats voor de voetknechten, wordt versierd door twee horens van overvloed. Twee brieschende leeuwen sluiten het achtergedeelte van de koets met een ketting af Décoratie PANEELBESCHILDERING door Prof. N. v. d. Waay, toentertijd hoog leeraar aan de Rijksacademie v. Beel. dende Kunsten. De drie paneelcn van elk zijvlak vor men telkens tezamen één afzonderlijk geheel. Het rechterpaneel stelt voor de Hulde van Nederland en wel als volgt: in het midden een figuur, de handen sa mengevoegd. voorstellende Nederland en Oranje, nader aangeduid door bla zoenen. On den voorgrond zijn door het jonge Nederland witte en rose leliën en rozen gestrooid. Om de figuur groepeeren zich, rechts van den toeschouwer: de Vrede, het Onderwijs, het Geloof, de Landbouw, de Veeteelt, de Handel en de Nijverheid; links van den toeschouwer: de Muziek, de Dichtkunst, de Wetenschap en de Beeldende Kunsten, het Recht, geleid DE GOUDEN KOETS door de Wijsheid en geschraagd door het Leger, de Tucht en do Orde. Het linkerpaneel steit voor de hulde der Koloniën. In het midden bevindt zich de figuur, voorstellende: de Hollandsche Maagd. Het wapen achter haar geeft dit nader aan. Voor haar liggen op de huid van een karbouw, een toeken van groo te vcrccr.ing, schatten en voortbrengse len uit Oost- en Wost-Indië uitgespreid. De handen der Ned. Maagd houden de wapens van Oost- en Wesl-Indië. Aan dc rechterzijde des toeschouwers: Een Indi sche vorst met pajongdrager en andere Indische waardigheidsbekleders, hun eerbiedige hulde brengend, Nevens hen zonen des lands, die geschenken en voortbrengselen van het land aanbieden. Vóór dc figuur: een inlander op Ja- vaanscho wijze hurkend en een paar in landers, beschermd door een vrouwen figuur, symboliseerend dc bescherming tegen willekeur. Deze voorstelling wordt gesloten door een verschiet ojj Oostlndië. Links van den toeschouwer is een groep van vier figuren, voorstellende: het brengen van beschaving en ontwik keling. Vóór deze figuren een knielende neger. Verderop een kleurlinge, suikerriet aan dragend en negers mot voortbrengselen uit West-Indic. Deze voorstelling wordt afgesloten door een vergezicht op West- Indië. De voorzijde van dc koets symboliseert de Toekomst. Rechts zien we onderwijs aan het volk, voorgesteld door leergieri gen. Links het Recht, diegenen uit het volk beschermend, die hulp behoeven, als een gekwetste arbeider, een blinde grijsaard, een weduwe met weezen. Er onder als bas-relief een voorstelling van de Levensverzekering. Het achterpancel symboliseert de His torie en vcrrmt memorie aan dc inhuldi ging van de Koningin zelve. De muze der historie vereeuwigt het feit der Volkshuldc in het boek van den Tiid. Kinderen ter linkerzijde wijzen Mercu- riiis met het wapen van Amsterdam op deze handeling. Aan de rechterzijde bevindt zich de Trouw, houdende het wapen der Konin gin. omgeven door kinderfiguren. De hond is het symbool van trouw cn ge hechtheid. Op den achtergrond een ge zicht op Amsterdam: het Paleis, de Nieuwe Kerk cn in het verschiet 'de scheepvaart op liet IJ en den Amstel. Prof. v. d. Waay heeft in zijn schilde ringen gestreefd naar grooté rust in het geheel en in iedere figuur op zichzelf, in de lijnen der figuren zoowel als in het klem-gamma, waarin het geheel is ge schilderd. De schilderingen hebben een gouden fond, waardoor deze zich aansluiten bij het geheel. De kleur is rustig, dc schil dering luchtig. Het was niet de bedoe ling,, dat ze sterk op zich zelf spreken moet, maar meer een rustige versiering van de koets, die eerst bij nadere, af zonderlijke beschouwing genot kan geven. Bckleeding en stolfeering KUNSTNAALD- en borduurwerk door de Amst, vrouwen en meisjes ver vaardigd, werd getcekend door Prof. Sturm. Wat dc bckleeding betreft is de hok omhangen met een kleed van konings- rood laken. Heeft de hok, wat den hoofd vorm aangaat, karakter, ook aan de ver siering is de noodige zorg besteed. Ter weerszijden ziet men het Rijkswapen, keurig in kunstnaaldwerk en heraldie ke kleuren uitgevoerd. Stiksels in echt goud vormen fraaie guirlandes en galons en worden o.a. met franje en kwasten, eveneens in het edele metaal uitgevoerd, omgeven. De riemen, waarin de koets hangt, geven blijk van bijzondere zorg: om kleed met rood Marokkoleder, gestikt met gele zijde en met vergulde sterren versierd, passen zij bij de overige weelde. Bij de bezichtiging der koets van bin nen, blijkt wat vrouwenarbeid vermag. Geweven passementwerken en franje, naar bijzondere ontwerpen vervaardigd, trekken de aandacht. De bekleeding van het koepelvormige nlafond is versierd met cherubijntjes. Het geheel gednmasseerd met oranje bloesems. De verbindingen der vakken, waarin het nlafond is verdeeld, ziin af gesloten, door verguld metalen bogen, in het midden vereenigd in een lauwer krans met de gekroonde naamcijfers der Koningin, bestraald door een. goed in stijl gedachte zon. die het middelpunt van het plafond vormt, in matgoud uit gevoerd. Het tapijtwerk is van echt kameelhaar, natuurlijk langs mechanischen weg ver vaardigd^ De motieven van de versiering zijn hier echt Ilollandsch. ontleend aan de tulp, de narcis en de hyacint en zetten zicli voort op de treden. Zij symbolisee- ren het met bloemen bestrooide pad der toen jeugdige vorstin. Dat bronsdeelen in echt goud zijn ver guld. zal wel geen bijzonder betoog be hoeven. doch van dc massa goudblaad jes, die noodig waren om den naam „Gouden Koets" zoo goed mogelijk te be il menigeen zich moeilijk eer voorstelling kunnen maken. Behalve dan dit bladgoud, zijn alle benoodigde grondstoffen uit Nederland of zijn koloniën betrokken. Zelfs het Djalti-hout daarvoor is uit Java aange voerd. Do bespanning "T\ E Gouden Koels is bestemd om door J—/ acht paarden te worden getrokken. De zes achterste paarden worden van den bok af bestuurd. Daarom heeft de bok afmetingen, die bij gewone rijtuigen overdreven zouden zijn. De rossenmen- ner moet tot de beide voor-paarden het geheele span kunnen overzien. Tenslotte wil 'k wijzen op de monu mentale waarde van dit kunstwerk, dat hier door samenwerking van verschil lende eerste klasse vaklieden en kun stenaars met algeheel e toewijding is l stand gebracht. Een werk op 't gebied van rijtuigbouw dat t.ot ver buiten onze grenzen groote bekendheid heeft verworven. Een werk. dat in woorden alléén niet is weer to geven, men moet dit aan schouwen om het in de volle weelde en schoonheid te genieten cn te bewonde ren. Ren zoo prachtig werkstuk en toch in alle deelcn rustig, het grootste geheim van voornaamheid. Een kunst w e r k, waar van latere eeuwen zullen spre- k e n. H. HARTEMINK De eerste spontane reacties der bevolking SCHIPHOL, 14 Sept. Met het K.L. M.-vliegtuig, dat onmiddellijk na het bekend worden van de heugelijke tij ding der verloving van Prinses Juliana uit Indië vertrok, de „Djalak", die he denmiddag op Schiphol is geland, wa ren de twee eerste geschenken uit In dië voor het vorstelijk paar binnenge komen. Het waren de spontane reacties op de vreugde in Indië en het eenvou dige karakter ervan, getuigde van den geringen tijd van voorbereiding, waar over men had beschikt, doch tevens van den wil om zonder dralen door een enkel gebaar uiting te geven aan de gevoelens van medeleven met het moe derland. De „Djalak" had n.l. aan boord een prachtige bouquet witte orchideeën, een geschenk van de Indische bevol king aan Prinses Juliana, alsmede een schilderij van Ernst Dezentje, een ge schenk van den burgemeester van Ba- la via voor Prinses Juliana en Prins Bcrnhard. De beide geschenken zijn onmiddel lijk naar Waalhaven getransporteerd, vanwaar zij per bestel-auto van de K. L. M. naar Den Ilaag zullen worden gebracht om nog iii den loop van den avond bezorgd te worden. BUITENLAND LONDEN, 14 Sept (D.N.B.) Zon dagavond is het te Gibraltar tot ernstige ongeregeldheden gekomen, toen onge veer 800 Britscho vluchtelingen uit La Linea tegen het besluit der overheid protesteerden, het vluchtelingenkamp te sluiten. Het kamp was ingericht voor de uit La Linea afkomstige Eritsche vluchtelingen, die met het oog op den burgeroorlog naar Gibraltar zijn ge vlucht. De mededeeling, dat het kamp Maan dag zou worden gesloten, heeft groote onrust teweeggebracht. Zij waren niet bereid naar La Linea terug te keeren, daar zij den toestand aldaar alsnog te onzeker achten. De vluchtelingen begaven zich naar het regeeringsgebouw, waar zij evenwel niet werden toegelaten. Eenige perso nen werden gearresteerd. De menigte geraakte hierover in opwinding en pro beerde het politiebureau te bestormen. De politie maakte van de gummistok ken gebruik, waarbij eenige personen gewond werden. Aangezien men voor een voortzelling der ongeregeldheden vreest, is het regeeringsgebouw door de politie in breedert omtrek afgezet. De vluchtelingen hebben den nacht an Zondag op Maandag doorgebracht op de pleinen der stad. 253. Toen riep de leider: Zoo, nu zien jullie er als nette schurken uit. Hèhè, nu kunnen we tenminste gaan draaien. Eerste bedrijf: het diner ten huize van Katajanka Alles klaar achter? 254. Ze gingen met hun drieën aan tafel zitten en even later kwam de rooverhoofdman Katajanka ook. Er stond brood op tafel, schalen met pisangen, kroezen cn kannen en alle vier vielen er op aan, als hongerige wolven. Ze aten en dronken en schenen doof voor wat de leider door een soort van groote trompet hun toe-toeterde. „Duitschland is thans weer zijn soldaten waard" NEURENBERG, 14 Sept, (D.N.B.— A.N.P.) Op het Zeppelinveld para deerde het Duitsche leger voor den führer, die vergezeld was van de lei ders van leger, luchtmacht en marine en verscheidene andere kopstukken van partij cn staat. Alle wapens demonstreerden hun vaardigheid. Snel reden de escadrons huzaren en pantserwagens over het veld, snel werd geschut van elk kali ber in stelling gebracht en mitrailleurs tot vuren gereed gemaakt. Feilloos exerceerde de infanterie. Vliegtuigen vlogen in formatie over het veld, waar luchtafweergeschut in stelling werd gebracht. Na de parade hield de führer een rede tot de Duit» sche weermacht. Voor het eerst, zoo zeide hij, ziet ge voor u de vanen van de Duit» sche weermacht. Duitschland wordt thans bewaakt. Allen zijn bereid hun leven te geven om te behouden, hetgeen thans is bereikt. Tegen alle gevaren en dreigingen zullen de verdedigers van het land stand houden. De Duitscher is steeds een goed soldaat ge» weest. Toen Duitschland in» eenstortte, was dit een gevolg van de inwendige politieke in» eenstorting. Dit is thans voor bij en Duitschland is thans weer zijn soldaten waard. Indien moeilijke tijden komen, zullen de soldaten nooit wankelen, nooit moe deloos worden of laf, want allen we ten, dat het rijk der hemelen niet door halven kan worden verworven. Laf aards bewaren geen vrijheid en de toekomst behoort slechts aan de moe digen. De twee iaar. welke de jeugd aan het vaderland moet geven, zal hun in hun ouderdom terug worden ge schonken, want het komende geslacht zal sterk ziin, gehard in zon en buiten lucht, gestaald door lichaamsbeweging en niet verstikt in bureaux of fabrieks- lokalen. Duitschland heeft zijn soldaten lief en zij zullen zich deze liefde waar dig maken. Duitschland vergt van hen geen ondraagbare offers, want nooit zullen de treurig© tijden van het vel leden terugkeeren. Het vaderland za\ sterk en groot zijn. Na deze rede werd de führer luido toegejuicht. LONDEN, 14 Sept. (Reuter-A.N.P.) In Old Bailey Is vandaag het pro ces begonnen tegen Mac Mahon, die op 16 Juli j.l. gearresteerd werd on der de beschuldiging, een revolver aanslag op het leven van koning Edward gepleegd te hebben. De ver dediger, Hutchinson, pleitte „niet schuldig". Merkwaardige verklaring Bij zijn verhoor verklaarde Mac Ma hon, dat hij begin October 1935 contact heeft gehad met een vreemde mogend heid, waarvoor hij zou moeten spion- neeren. Hij ontving ook geld van die mogendheid. De vertegenwoordigers van dien staat hadden, aldus verklaar de hij verder, getracht hem op te zet ten tegen de Bril sche regeering en de Britsche natie. Hij moest den koning dooden tijdens den wapenschouw ter gelegenheid van 's konings verjaardag, Hij zou daarvoor een belooning van 150 pond sterling ontvangen. Negen ande ren moesten hem vergezellen om zijn ontsnapping mogelijk te maken. Hij had het ministerie van oorlog van dit complot mededeeling gedaan. „Het was niet mijn bedoeling den ko ning te verontrusten", aldus vervolgde de beklaagde, „maar om hem te red den. Anders hadden de anderen zelf misschien kunnen optreden." Op de vraag, welk voordeel de dood van den koning zou hebben geboden, antwoordde Mac Mahon: „Indien de koning niet meer aan het bewind zou ziin, zouden zekere deelcn van het Britsche rijk aan den betreffenden «iaat worden overgegeven. Bovendien zou het land in de verwarring, die op den dood. van den koning zou volgen, minder in staat ziin zich te mengen in buitenlandsche gebeurtenissen." Het vonnis Terwijl de Jury Mac Mahon heeft vrijgesproken van de beide eerste beschuldigingen der ten laste leg ging heeft zij hem schuldig ver klaard aan het derde delict: het te voorschijn halen van een revolver in de nabijheid van een souverein persoon met de bedoeling hem te verontrusten. Mac Mahon is tot een jaar dwangarbeid veroordeeld.

Historische kranten - Archief Eemland

Amersfoortsch Dagblad / De Eemlander | 1936 | | pagina 2