FILMS voor deze Week:
JOH. BOTTINGA
r
STADSNIEUWS
Tusschen Amersfoortsche
Burgemeesters
GROOTE VOORRAAD
in ZOMERSCHOENEN
AGENTUUR
P.T.T.-dienst
op 29 Juni
2e BLAD PAG. 1
AMERSFOORTSCH DAGBLAD
ZATLr.oAG 2i JU;;I :G33
I Overzeesche klanken
„My Amersfoort is vir my die mooiste en beste dorpie
in die hele wereld, omdat dit my eie is zegt
kol'onel F. J. Lotz, burgemeester van
Amersfoort in Transvaal
OP den 11 Juni 1938* dus nu meer dan een jaar geleden, werd
ten behoeve van een radio-uitzending in Zuid-Afrika, op
gramophoonplaten opgenomen een korte toespraak van den
Burgemeester onzer gemeente tot den Burgemeester, de Wet
houders en de verdere ingezetenen van het Zuid-Afrikaansche
dorp Amersfoort.
Op 9 Mei j l. om 21.30 uur Zuid-Afrikaansche tijd werd door
de Suid-Afrikaansche Uitsaai-korporasie, op golflengten: 384,
315 en 49.94 M, deze op de plaat opgenomen redevoering uitge
zonden met begeleiding van het klokkenspel van den L. Vrouwe
toren, ook opgenomen op de plaat. Het werd bespeeld door den
Amersfoortschen klokkenist S. A. van Kalveen.
Gespeeld werden o.a.: Het Transvaalsche Volkslied; Mijn
grootvaders klok; Onder Moeders paraplui en Gezang 180
(Avondzang: 'k Wil U, o God! mijn dank betalen).
Het is echter niet waarschijnlijk, dat deze uitzending in
Nederland gehoord is, vandaar, dat we voor onze lezers den
inhoud van deze redevoering en het antwoord van den Burge
meester van de Zuid-Afrikaansche gemeente Amersfoort, Kolo
nel F. J. Lotz, hier mededeelen.
Onze Burgemeester
zeide:
AMERSFOORTERS uit Zuid-Afrika!
Thans hoort gij de stem van den
Burgemeester van Amersfoort, de
oude stad van Nederland.
Zeer verrast was ik, toen ik hoorde,
dat er nog een Amersfoort was: gij moet
dan weten, dat er in N.-Amerika bij
Nieuw-Amsterdam, het tegenwoordige
New-York, ook een Amersfoort was,
.welke plaats men heeft herdoopt in
Flatlands. De stichters van het Ameri-
kaansche Amersfoort waren personen
van hier afkomstig, meer weet ik van
hen niet af. En nu: Uwe voorouders
stamden die ook uit mijn aloude stad
en waarom verlieten zij hun geboorte
land? Ik zal het zeer op prijs stellen, als
U mij iets daarvan kunt vertellen! Ik
sprak van: mijn aloude stad! Ja, in 1259
kreeg Amersfoort wat men noemt
stadsrechten van den Bisschop van
Utrecht, die destijds ook wereldlijk Heer
van deze landen was. Reeds lang vóór
dat jaar was de naam van de piaats
bekend en de naam heeft de beteekenis
van voorde, d.w.z. doorwaadbare plaats,
door de Amer, een riviertje, dat thans
Eem wordt genoemd. De Eem dan ont
staat door samenvloeiing van eenige be
ken en stroomt naar het IJsclmeer,
vroeger de Zuiderzee; gij weet wellicht,
dat de Zuiderzee eenige jaren geleden
werd afgedamd van de Noordzee, zoodat
zij nu een binnenwater is. Die water
weg naar zee heeft voor onze stad eeni
ge beteekenis gehad, een bezwaar was,
dat hij dikwijls verzandde.
Dat oude siadje dan was in de Mid
deleeuwen geheel ommuurd, de omtrek
was niet meer dan 1500 meter: in een
.kwartiertje heeft men dus de ommegang
gedaan en wel door een straat, die eenig
is in ons land! Men heeft n.l. tegen de
oude, zeer dikke muur die de stad be
schermde tegen aanvallen, later huizen
gebouwd, die „de Muurhuizen" werden
genoemd en nu heet de straat ook: de
Muurhuizen.
Midden in de oude stad staat de Groo-
te Kerk, die gewijd was aan St. Joris,
den Schutspatroon der stad en na de
reformatie voor den Protestanten Eere-
riienst is bestemd. De afbeelding van
St. Joris met den door hem verslagen
Draak komt voor op de oude zegels van
de stad; het wapen van de stad is een
rood kruis op een zilveren veld.
De St Joriskerk is een machtig bouw
werk, maar de trots van Amersfoort is
toch de groote, 95 meter hooge toren die
van verre de aandacht trekt door haar
mooien vorm, zwaar en massief en toch
slank. In het begin der eeuw was hoog
noodig een ingrijpende restauratie!
Kunt U begrijpen dat die niet minder
dan 800.000 gulden kostte, d.w.z. 66000
pond sterling, gerekend naar de waarde
van voor de devaluatie? Die toren is
genaamd Lieve Vrouwe Toren, naar
de Maagd Maria, van wie een beeldje
in de beek was gevonden, en aan Maria
zijn nu wonderbaarlijke genezingen toe
geschreven. Het gevolg was. dat tal van
pelgrims naar die bedevaartplaats kwa
men en dat men overging tot, den bouw
van die overschoone Toren met annex
daaraan een kapel. Dit gebeurde onge
veer van 14441471.
De stad had vele aanslagen van vij
anden te verduren, maar breidde zich
voortdurend uit, zoodat in de 16e eeuw
een nieuwe omwalling moest worden
gemaakt, waarvan nog gedeelten be
staan o.a. de beroemde Koppelpoort,
een eenig voorbeeld van land- en water
poort, de laatste sloot n.l. met een groot
luik de schepen buiten, die van de Eem
kwamen.
Koppelpoort! Kent gij dat woord
„Koppel" ook? Het wordt anders nooit
meer gebruikt en moet beteekenen: ge-
meene weide, de weide van een stad,
waarin de burgers hun vee konden laten
loopen, tegen betaling allicht. Het aan
tal inwoners zal ongeveer 8000 zijn ge
weest, maar vooral in het laatst van de
19e eeuw werd dit aantal steeds groo-
ter, in 1910 24000 en nu ruim 47000. (Dat
was in Juni 1938. Op 1 Juni 1939 bedroeg
het 48315). Het oude stadje is thans
maar een klein gedeelte van de gemeen
te; deze breidde zich uit naar het hoo-
gere gedeelte: hoog naar onze begrippen
van plattelanders, want het langzaam
hellend stuk, wat wij met trots: „Berg"
noemen, is niet meer dan 46 Meter hoog.
Vandaar heeft men schitterende verge
zichten, waardoor onze plaats benijdens
waardig is.
Nu hebt gij, maar zeer oppervlakkig
natuurlijk, eenigen indruk gekregen
van mijn mooie gemeente. Van haar en
van hare bevolking kan ik U niets dan
goeds melden. Alleen: ook zij gaat ge
drukt onder de kommervolle omstan
digheden van groote werkloosheid.
Amersfoort is bovendien de grootste
garnizoensplaats van Nederland, hare
ligging midden in het land aan een
Solide, oude Brandverzekering Mij.
.zoekt voor een bestaand agentuur
een actieve opvolger. Alleen zij, die
tot een behoorlijke uitbreiding in
staat zijn. gelieven te reflecteeren. on
der No. 3184 bur. Amersf. Dagblad.
kruispunt van 5 spoorwegen is van
groote beteekenis.
Ten slotte een persoonlijke her
innering: In het eind van 1900 wa
ren mijn vrouw en ik getuigen van
de aankomst van den ouden Staats
president Paul Krüger in Marseille,
die daarheen was gevaren op Harer
Maje^teits oorlogsbodem de „Gelder
land"; het waren oogenblikken om
nooit te vergeten, oogenblikken,
waarin men sterk gevoelde de nau
we verwantschap van Zuid-Afrika
en Nederland.
Ik groet U hartelijk ook namens mijn
medeburgers.
Waarde Burgemeester van Zuid-
Afrika's Amersfoort en gij Wethouders
en U allen burgers van deze plaats, ik
hoop, dat U met belangstelling zult
hebben kennis genomen van hetgeen ik
U verteld heb over Uw Vaderstad.
Kolonel F. J. Lotz
zeide:
I.N antwoord hierop sprak de Zuid-
Afrikaansche Burgemeester:
Geagte Burgemeester en Burgers
van Amersfoort in Nederland.
Dit is vir my'n groot eer om die
voorreg te .mag hê om die groet van
U Burgemeester aan my dorp te
mag beantwoord.
Amersfoort hier is 'n Hoëveldse
dorp in die Transvaal, met 'n blan
ke bevolking van ongeveer S00 siele.
Die dorp het die tweede hoogste
ligging bo die seevlak. Dit word hier
dus bitter koud in die winter. Maar
die klimaat is buitengewoon gesond.
Ongeveer 1866 het twee burgers oor-
eengestem om gedeelte van hulle plase,
Schulpspruit en Vlakplaas respektiewe-
lik af te staan vir 'n Kerkdorp. Vir
liierdie doel is ongeveer 250 morge af
gestaan op die wal van Schulpspruit,
wat oos van die Kerkdorp in 'n noorde-
like rigting vloei om by Rietspruit aan
te sluit wat verder noord met die wel
bekende Vaalrivier verenig.
Op hierdie 250 morge is toe in 1867
'n kerkdorpie uitgelê. Enve is met os-
rieme afgemeet en verkoop. 50 Erwe van
150 x 70 Voet is verkoop aan kerk
gangers, met 'n plein in die middel, en
met die res van die 250 morge as ge
meente-grond vir weiding van trekdiere.
Ds. Lion Cachet, oorspronkelijk uit
Utrecht of Amersfoort in Nederland,
het van Utrecht af (wat toe nog
deel van .die Suid-Afrikaanse Repu
bliek uitgemaak het, maar nou in
die Provinsie Natal val) periodies
die gemeente van Amersfoort kom
besoek om dienste waar te neem,
n.l. die Heilige Nagmaal te bedien,
huwelike te voltrek, ens. Dit is dan
ook Ds. Lion Cachet wat die dorp
Amersfoort gedoop het soos hy
Utrecht gedoop het. Deur die be
noeming van hierdie twee dorpe na
twee naburige dorpe in Nederland,
is 'n hegte sentimentele aanknoping
met dié in Nederland gevorm.
My Grootvader, Frans Jacobus
Lotz, was ouderling van die gemeen
te, en het dadel ik ingesien dat 250
morge grond te klein is vir 'n dorp;
toe het nog 7 ander lede van die
gemeente beweeg om elk oor die
500 by te dra om Vlakplaas, groot
3000 morge, aan te koop vir die dorp,
wat iatcr deur die Republikeinse
Regering oorgeneem is. So het
Amersfoort vandag die pragtige
ruimte.
In dié dae was die wereld rondom so
woes en ruig en deur gediertes bewoon,
dat ons voorouers met die geweer in die
hand kerktoc gekom het. Wild was vol
op vir die ou jagters. Aan die weste van
die dorp het 'n leeufamilie teen die rant
gewoon, wat die naam Leeurand vir die
heuwéls aan die weste besorg het, nes
die „Elandsberg" nou nog die naam dra
oos van die dorp.
My dorp was ook platgebrand en vcr-
woes deur die Britse troepe gedurende
die laatste deel van die Anglo-Boere
oorlog 1899 tot 1902. Al die vrouens en
kinders was na Volksrust en elders ver
voer en in kampe geplaas.
Na die oorlog moes hulle van die
grond af begin om lewensmiddels aan
te skaf, en huise weer op te bouw onder
baie moeilikc omstandighede.
Ek was drie jaar oud toe my vader
deelgeneem liet aan die Eerste Vry-
heidsoorlog 1881, en die veldslae byge-
woon het van Laingsnek en Amajuba.
Op ongeveer 21-jarige leeftijd het ek
persoonlik deelgeneem aan die Tweede
Vryheidsoorlog, 1S991902, toe my
dorpie so vcrwoes was, soos redds ge-
noem, tot ek op 29 Descmber 1901 as
krygsgevangene na St. Helena gestuur
was. Ek was persoonlik teenwoordig toe
Lord Winston Churchill (Nou Minister
op die Britse Kabinet) krysgevangene
geneem is, deur die Republikeinse mag-
te by Frere stasie, Natal, in 'n gepant
serde trein. Ek het verskillende groot
veldslae bvgewoon. soos Colenso, en talie
van gevegte op die hoë-veldse vlaktes
en van die Vrystaat, saam met dappere
Nederlanders, wat saam met. ons teen
die Britse oormatige die twee Repu-
blieke help verdedig het, en waardeur
Cum Laude geslaagd
Mede doordat de zenuwen gekalmeerd
en de geest helder bleef door het ge
bruik \an
Mijnhardt's Zenuwtabletten.
Zenuwstillend Zenuwsterkend.
Buisje 75 ct. Bij Apothekers en Drog.
Met betrouwbare draagkracht
maken Uw wandelingen tot een
waar genot - 1e klas merken
als BALLY, BERTHY enz.
ALLEEN BIJ:
LANGESTRAAT 28
TEL. 59
die band tussen die Nederlandse en
Afrikaanse volke so sterk geword het.
U geagle Burgemeester maak daar
spesiaal melding van toe in 1900 my ge
liefde ou staatspresident, Paul Kruger,
daar per „De Gelderland", aangekom
bet, dat dit 'n oomblik was waar U ge
voel het, die noue verwantskap van
Suidafrika en Nederland, ons stel dit
boog op prys, want dit is wat ons hier
ook voel.
Mv Amersfoort, hoewel 'n klein dorpie,
is vir my die mooiste en beste dorpie
in die hele wereld, omdat. dit. my eie is,
en ek sal alles in my vermoë doen vir
sy vooruitgang.
Geagte Burgemeester en Burgers
van Amersfoort in Nederland, Ek
groet u hurtlik namens my Burgers en
Raadslede van Amersfoort, Transvaal.
Wees verseker dat ons die groet wat
u vir ons oorgesluur het, hoog \vaar~
deer, en dat hierdie daad van u geen
ander resultaat kan en sal hê nie, as
om die gevoel van verwantschap tus
sen ons en u hegter en sterker te laat
voortleef.
Oranjevereeniging
Men verzoekt ons opname van het vol
gende:
Ditmaal zal de Oranje-Vereeniging
(Stad) op den verjaardag van Z. K. H.
Prins Bcrnliard naar buiten geen activi
teit ontplooien. De plannen voor de vie
ring van dezen dag waren reeds gereed,
toen de mcdedeeling kwam, dat door de
Stafmuziclc van het. 5e Reg. Infanterie,
op den avond van 29 Juni, een concert
zou worden aangeboden aan de Amers
foortsche Burgerij.
Het zou geen vriendelijk gebaar zijn
tegenover de Stafmuziek en den kapel
meester, den heer Van der Glas, als nu
de Oranje-Vereeniging juist op dienzelf
den avond een muzikalen rondgang zou
houden.
Het Bestuur besloot dan ook dezen
rondgang niet te doen doorgaan, in de
overtuiging, dat, met en door dit con
ceit, de echte feeststemming er toch wel
zal zijn.
En... misschien heeft de Staf nog wel
een verrassing in petto?
Qrand-Theatre
„Luchtduivels der Marine
VAN de vele onderwerpen, die
de film ten dienste hebben
gestaan en nog 6taan, neemt de
luchtvaart wel een zeer belangrijke
plaats in. Het vliegwezen heeft zich
de laatste jaren enorm snel ontwik
keld, voor het bloote oog bijna niet
meer te volgen.
Techniek van de film heeft even
eens ongekende afmetingen aange
nomen. Reeds meerdere malen heb
ben deze twee moderne uitvindin
gen elkaar's pad gekruist met als
resultaat een verbluffend, sensa
tioneel schouwspel op het witte
doek.
De film „Luchtduivels der marine"
is wederom een nieuwe schakel in deze
ketting, waarvan het einde voorloopig
nog niet te berekenen valt.
En toch doet dit. schouwspel van de
Jacht van het filmtoestel achter het
vliegtuig reeds denken aan een eind
punt, aan een zekeren vorm van vol
maaktheid
De titel van de film verraadt ons
reeds dat hier de allermodernste hulp
middelen te baat zijn genomen, om het
gevaarlijke en sensationeele van het
huidige vliegwezen tot uitdrukking te
brengen.
Angstwekkend en dx-eigend razen de
gevleugelde monsters door het lucht
ruim, elke ï'isico wordt getart. Meer
aan ooit overtuigt deze imponeerende
vliegfilm ons van het geniale van de
zen tijd, meer dan ooit doet zij den
mensch op den beganen grond de ver
zuchting slaken, dat dit alles bij de
monstraties moge blijven en geen alles
vernietigende werkelijkheid moge wor
den!
Met al hebben de Amerikanen gele
genheid te over om de wereld te "too-
nen hoever hun leger het gebracht
heeft. Ook de opleiding van de toekom
stige officieren is geheel in beeld ge
bracht.
Het jagende tempo van deze vliegfilm
wordt onderbroken door een vei'haal,
waarin twee mannen strijd leveren om
een vrouyv. De gemoedelijkheid van
dien strijd vormt wel een bijzonder
sprekend contrast. Het meisje is aan
vankelijk verloofd met Cass Hari'ing-
ton, instructeur bij de Amei'ikaansche
vliegbasis. Deze gang van zaken wordt
gestoord, wanneer zijn broeder, Jerry
Harrington van den onderzeedienst
overgaat naar de vliegbasis. Jerry en
Irene vatten liefde voor elkaar op en
wachten slechts op een gunstig oogen-
blik om de bestaande verloving te ver
breken.
Bans Af hers en Andrews Engel mann in een scène uit de film
John Payne, George Brent en Olivia de Havilland in de filrt
,JLuchtduivels der Marine" (Grand Thédtre)
„Alaska"
Wanneer echter Cass door een onge
luk tijdens een oefenvlucht voor zijn
leven verminkt wordt, verandert Jer-
ry van gedachte en besluit hij een
nieuw ontwerp voor zijn broeder te
beproeven.
Dit wordt een succes en daaruit
vloeit weer voort, dat. Gaas*.- zich uit
eigen beweging terugtrekt en zijn en
gagement met Irene verbreekt.
Het slot laat zich gemakkelijk den
ken! George Brent en John Payne zijn
de broeders. Zij vertolken hun moeilij
ke rollen op eminente wijze en toonen
zich in de lucht even stoutmoedig
als op den grond.
Olvia de Havilland is het meisje, dat
hij nader inzien haar keuze naar den
jongstcn broeder richt, zonder den
oudsten te kwetsen. Haar spel is vlot
en aantrekkelijk. Ook de muzikale
illustratie mag genoemd worden.
In het voorprogramma kan men o.m.
de verschillende sportprestaties op den
Olympischen Dag bewonderen.
(City Theater)
City-Theater
Üq&nda
GRAN'D-THé&TRE. Van Vrijdag 23 t.m.
Donderdag 29 Juni vertooning van de
film „Luchtduivels der Marine".
Voorstellingen: Zondag 1-454.U0; 6.16
en 8.30 uur n.m. Woensdag en Zaterdag
matinée om 2.30 uur Overiee avonden
8.15 uur n.m
CITY THEATER. Van Vrüdag 23 t.m. Don
derdag 29 Juni vertooning van de film
Voorstellingen- Zondag 1.45: 4 OU; 6.15
en 8.30 uur n.m. Woensdag an Zaterdag
matinée om 2.30 uur. Overige avonden
8.15 uur n m
REMBRANDT THEATER. Vertooning van
„De Machtige" en „De Vader, die zich
zelf beschuldigde."
FLéHITE. Vanaf Zaterdag 24 Juni ten
toonstelling „Kruik en Kan".
STERHUIS Beekenst.Iaan 6. - Voor alle
meisjes iederen avond geopend des Zon
dags van 2 uur.
GILDEHUIS. Voorjaarstentoonstelling A.
K. G.
OPENBARE LEESZAAL MET JEUGDLEES
ZAAL, Muurhuizen 9.
R.K. LEESZAAL Wb'ersstraat 2. Filiaal
Uitleenbibliotheek Edisonstraat 35.
MUSEUM FLéHITE. Westsingel. Geopend
dagelijks van 1012 en 14 uur, uitge
zonderd Zondags, 's Zaterdags 1012 en
1.303 uur. (Stadgenooten hebben 's Za
terdags vrijen toegang).
MUURHUIZEN 1. 24—30 Juni. Ateligr
Callenbach. Demonstratie en expositie
van toegepaste kunst.
OPENLUCHT THEATER BIRKHOVEN.
28 Juni. Concert Amersf. Mannenkoor en
Amersf. Muziekver. 8 uur.
PLANTSOEN ZUID. 29 Juni. Concert
door 5e R. I. 8 uur n.m.
BIRKHOVEN. 2 Juli. Landdag Metaal-
bewerkersbond.
DE VALK. 5 Juli. Vergadering Oranje
vereeniging. 8.15 uur.
BAARN
BAARNSCH LYCEUM. 14 Juni t.m. 5 Juli.
Tentoonstelling schilderijen van D.
Komter.
In verband met den verjaardag van
Prins Bernhard op 29 Juni a.s. zal het
Post- Telegraaf- en Telefoonkantoor te
Amersfoort op dien dag te 12 uur voor
den postdienst sluiten.
Gedurende de openstelling worden
alle postzaken, ook die van den Giro
dienst behandeld, Girostortingen met
spoedbehandeling worden op 29 Juni a.s.
ten Centraal Girokantore geboekt voor
zoover deze aldaar vóór 11 uur aanwe
zig zijn.
De Postagentschappen sluiten even
eens te 12 uur, zoowel voor den post- als
den telegi-aaf- en telefoondienst.
De 3e lichting van de bijbrievenbus-
sen vervalt.
De middagbriefpostbestelling zal niet
worden uitgevoerd terwijl slechts één
pakketpostbestelling zal plaats vinden.
EXAMENS
Aan de SL Ludgeruskweekschool te
Hilversum slaagde voor het examen
handenai*beid, onze stadgenoot den heer
J. Bosman.
Te Utrecht slaagde voor het Staats
examen voor onderwijzers (essen) onze
stadgénoote mcj. II. de Vries.
Te Delft ölaagde voor het cand. exa
men voor werktuigkundig ingenieur
onze stadgenoot den heer D. van Amstel
en J. Ingerman.
Voor het ingenieursexamen voor werk-
tuigk. ingenieur onze stadgenoot de heer
E. J. van Beek.
Te Leiden slaagde voor het doctoraal
examen Rechten onze stadgenoot, de
heer P. J. v. d. Mark.
Alaska
EEN oude bekende van het ilm-
publiek. Hans Albers, ver
schijnt wederom op het doek in het
middelpunt van een avonturen
film „Alaska."
Aan spannende situaties en sen
sationeele oplossingen daarvan ont
breekt het hier waarlijk niet.
Sabotage bij de aanleg van een wa
terleiding naar het gouddelversstadje
Canitoga vormt het thema van dit film
verhaal en men zal begrijpen dat ex
plosies, vechtpartijen en wat dies meer
zij den hoofdschotel vormen.
De leidende ingineur van de water-
leidingwerken, Montstuart (Albers)
ontdekt bij het nagaan van de oorzaken
eener te sterke explosie, dat er een
WIJKVERPLEGING IN NEDERLAND
De Bond van Prot. Chr. Vereenigingen
voor Wijkverpleging in Nederland hield
dezer dagen in Amsterdam zijn alge-
meene vex*gadering.
In een vacature van het hoofdbestuur
werd o.ni. ds. K. v. d. Berg gekozen.
te groote lading springstof gebruikt is.
Wanneer hij den saboteur tot de orde
wil roepen, staat, deze hem naar het
leven, en is hij genoodzaakt zijn tegen
stander uit noodweer dood te schieten.
Daar er bij dit voorval geen getuigen
zijn, valt de verdenking op Montstu
art; aan het feit, dat hij uit zelfver
dediging handelde, wordt geen gelooi
geschonken.
Montstuart moet vluchten. Wanneer
hij na veel ontberingen in Canitoga
terugkomt, herkent men hem niet
meer. Hij besluit echter, zich te re-
habiliteercn.
Onder den naam van Nicholson bindt
hij nogmaals den strijd aan tegen de
machtige saboteurs. Wanneer deze een
laatste poging wagen, om de aanleg
der waterleiding te verijdelen, daalt
Montstuart in een caisson af, om het
werk te redden. Dit kost. hem zijn le
ven. Onder de vlag van zijn vaderland
wordt hij echter begraven. De smetten
zijn van zijn naam gewischt.
