Pseudo Gestapo - agent
bleek oplichter
STADSNIEUWS
Dr. H. Colijn over
Nederland's toekomst
Radio Centrale
jubileert
EXAMENS
Een jaar tegen
den verdachte
geëischt
Op eigen kracht vooruit
Brand in Frank's
Hotel Restaurant
Bekendmakingen
Stadsbussen
gaan weer rijden
L.W. GROENE VELDT
BEGRAVEN
BURGERLIJKE STAND
NIEUWE RICHT
LIJNEN
AANGEGEVEN
fe BLAD PAG. 1
AMERSFOORTSCH DAGBLAD
DINSDAG 2 JULI 1940
Nuttige instelling, die op
voorspoedige wijze
groeide
OP 2 Januari 1928 ving de
Amersfoortsche Radiocentrale
in haar toenmaals beperkte ruim
ten aan de Langestraat 39 het
werk aan, dat zij vandaag dus
twaalf en een half jaar lang ver
richt heeft. IFas de eerste Januari
van het oprichtingsjaar toevallig
geen Zondag geweest, dan zou de
dag van het jubileum de eerste
van deze hooimaand geweest zijn.
'Als eerbewijs aan de stiptheid
waarmee „de centrale" ons steeds
bediend heeft, willen wij haar
geen dag tekort doen en, even
stipt als zij, den feitelijken jubi
leumdag op den 2den Juli stellen
Bif de oprichting beschikte de Amers
foortsche Radiocentrale uiteraard nog
maar over betrekkelijk kleine mogelijk
heden. De technische apparatuur kon bij
lange na niet in dc schaduw staan van
vat tegenwoordig op de bovenzaal van
het gebouw in de Bergstraat te zien
valt. Op ervaring kon men nog heele-
maal niet bogen cn aanvankelijk had
men onk niet meer dan een bandievol
abonnó's. Het zullen er ongeveer twee-
honderdvijftig geweest zijn, die trou
wens na de oprichting nog geleidelijk
moesten worden aangesloten. Maar men
beschikte over enthousiasme cn gezonde
zakelijkheid. Hierdoor is de organisatie,
onder leiding van haar energieken di
recteur G. J. van Harten, uitgegroeid en
geworden tot wat zij nu is: één der
modernste en best geoutilleerde in den
lande.
Van O tot 3600
De Centrale toonde reeds direct over
veel levenskracht te beschikken. Al
spoedig bleek de ruimte in de Lange
straat te klein voor de jonge onderne
ming en zoo moest binnen enkele maan
den, in April van het oprichtingsjaar,
naar iets beters worden uitgezien. Het
oog viel op het pand in de Bergstraat
13, en ondanks dit zoogenaamde onge
luksgetal is, het de juhileerende instel
ling daar voor den wind gegaan. In de
voorbije I2V2 iaar steeg het aantal aan
geslotenen van practisch O tot omstreeks
"1600. Geen slecht resultaat!
Het zal duidelijk zijn, dat déze voor
uitgang niet alleen kon blijven staan.
Het ging dan ook gepaard met verbe
teringen op verschillend gebied. Wij
hebben dc technische installatie ge
noemd. Wie onzer stadgenootcn wel
eens een kijkje op de daartoe ingerichte
zaal heeft genomen, zal dit oogenblik
kelijk beamen. Trouwens, het is niet
noodig om de trappen van het gebouw
in de Bergstraat te beklimmen. Wie een
voorbeeld van den vooruitgang in die
jaren wil hebben, late slechts zijn ge
dachten teruggaan naar den ti|d. toen
de kahels, waarlangs de muziek cn het
gesproken woói'd dc woningen werden
binnengevoerd, nog niet onder den
grond, maar boven do huizen liepen, In
het begin was het blank draad, dat. zoo
doende nogal aan storing blootgesteld
werd. Later maakte dit plaats voor ge
ïsoleerd materiaal en nog later het
was geen bijster fraai gezicht, al die
draden over de daken en langs de hui
zen! gingen de kabels onder den
grond door. Terloops zij aangestipt, dat
al die veranderingen, gepaard gaande
met uitbreiding en verbetering der ver
sterkers. etc., herhaaldelijk ook belang
rijke wijzigingen van dc technische in
richting noodzakelijk maakten.
Op eigen kracht
Dit was echter onontkoombaar
voor een bedrijf, dat met zijn tijd
wil meegaan. En dat dit het geval
is met de Amersfoortsche Radio Cen
trale leest men ook duidelijk af uit
het feit, dat sinds een half jaar ach
ter het eigenlijke gebouw een motor
opgesteld is, die in noodgevallen
eigen stroomvoorziening moge
lijk zal maken.
Mèt de verbeteringen op technisch ge
bied steeg ook de kwaliteit van het uit
gezondene, niet slechts wat klank, dui
delijkheid en storingsvrijheid betreft,
doch ook op het gebied van de program
ma-keuze.
Een instituut als de radïoccntrale
heeft een opvoedende taak, die krach
tens haar maatschappelijke beteekenis
recht heeft op degelijke fundamenten te
berusten. De radio is nu eenmaal voor
duizenden een instituut, dat hen bij
voortduring in contact houdt met vrij
wel alles wat er op de wereld „te koop"
is. Als zoodanig is zij een bron van ken
nis, kunstgenot, wetenschap cn amuse
ment, die rijkelijk vloeit. Hierin juist
schuilt haar maatschappelijke cn op
voedende waarde en het is vooral daar
om, dat wij gaarne waardeerende woor
den wijden bij een dergelijk jubileum.
BIJZONDER LAGER ONDERWIJS
De Raad dezer gemeente heeft in de
25 Juni jl. gehouden vergadering beslo
ten medewerking te verleencn op het
verzoek in het adres van het bestuur
der Veréeniging tot bevordering van
Chr. Nat. Schoolonderwijs alhier om de
noodige gelden beschikbaar te stellen
voor de aanschaffing van zes twecpcr-
soonsbanken in verband met de uitbrei
ding van het leerlingenaantal dezer
school.
Spoedig ingrijpen van politie
en brandweer voorkwam
vernietiging van
het perceel
I" ETS over half tien gisteravond is
brand uitgebroken in Frank's
Hotel Restaurant op het Stations
plein, waarvan de tegenwoordige
eigenaar de heer J. Th. Vroom Jr.
is.
Aanvankelijk liet de brand zich
ernstig aanzien, maar dank zij spoe
dig en krachtdadig ingrijpen van
onze brandweer was de vuurhaard
in de bovenste verdieping na ver
loop van twintig minuten volledig
bedwongen en bleef het gebouw
voor uitbranden gespaard. Wel is
de schade, aangericht door het
blusehwater, aanmerkelijk. Begrij
pelijkerwijze ontbrak het op dit cen
traio punt niet aan een groote scha
re van belangstellenden, welke ech
ter door de politic op een behoor
lijken afstand gehouden werd.
Door een kruier van het station werd
gealarmeerd, dat er rookwolken uit de
bovenverdieping van het hotel opstegen.
In allerijl ving dc eigenaar met het per
soneel en de gasten met het in veilig
heid brengen van den inboedel aan. Zoo
werden een biljart, stoelen, serveerge
rei, klcedcn en wat dies meer zij buiten
dn gevaarlijke zóne gesleept. Een geluk
kige omstandigheid was, dat het vuur.
dat vermoedelijk in of bij een kast met
servetten op den overloop ontstaan is,
naar de bovenverdieping oversloeg en
geen uitweg naar beneden zocht.
De politie, die al zeer spoedig op het
ppèl verscheen, bond onmiddellijk den
strijd aan, waarhij zij even later geas
sisteerd werd door den brandweer, wel
ke op het alarm met groot materiaal
uitgerukt was.
Met behulp van de Magvrusladder
waren de brandweerlieden met de slan
gen in een oogwenk op het dak. Pannen
werden weggeschoven, slangen inge
schoven en afgeloopen was het met de
vlammcnpret. Gerinkel van ruiten aan
weerszijden van het gebouw kondigde
aan, de de vuurhaard van twee zijden
bespoten werd. Even tien uur stegen al
leen nog rookkolommen op en ging men
over tot nablusschcn.
Zooals gezegd is de 6chade, door het
vuur aangericht, niet zoo groot cn be
perkt gebleven tot de bovenverdieping.
Daarentegen heeft de uitwerking van
het water zich terdege op den inboedel
waarvan een gedeelte ongehavend hij
omwonenden ondergebracht kon wor
den doen gelden, vooral toen dit van
bovenaf ging doorlekken.
De brandweer werkte onder leiding
van haar commandant, den heer W. van
Haselen P. Ilzn.
Aanwezig waren burgemeester van
Randwijck en dc commissaris van po
litie G. Goorhuis.
Uitzending Nederlandsche
kinderen naar Duitsch-
land
De Burgemeester van Amersfoort
maakt bekend, dat de Secrctaris-Gene-
faal, waarnemend Hoofd van het Depar
tement van Binnenlandeche Zaken, hem
heeft medegedeeld, dat de gouwleider
van Bovcn-Donau (Boven Oostenrijk)
aan den Rijkscommissaris voor de Ne
derlanden dc uitnoodiging heeft doen
toekomen 6000 kinderen voor wie voor
herstel van gezondheid uitzending naar
buiten noodzakelijk of wenschelijk is,
in den ouderdom van 8 tot. li jaar. in
den Rijksgouw Bovcn-Donau voor den
duur van 2 tot 3 maanden in Kinder
herstellingsoorden en welgestelde gezin
nen onder tc brengen.
Inwoners van Amersfoort, die kinde
ren voor uitzending in laanmcrking
wenschen te zien komen, worden uitge
noodigd ten spoedigste cn wel uiterlijk
i Juli a.s. tusschen S'A uur v.m. cn 3
uur n.m. ter gemeente-secretarie, kamer
no. S, opgaaf te doen \an naam, dag cn
jaar van geboorte van die kinderen.
De kinderen moeten allen geneeskun
dig worden onderzocht.
Ter gemeente-secretarie, kamer no. S
zijn desgewenscht nadere inlichtingen
omtrent deze aangelegenheid te verkrij
gen.
AMERSFOORT. 1 Juli 1940.
De Burgemeester voornoemd
v. RANDWIJCK
Het Hoofd van de plaatselijke politie,
als bedoeld in artikel 1 van het Vreem-
dclingenreglement, in de gemeente
Amersfoort, gezien art. i van voornoemd
reglement,
VORDERT:
dat alle niet-arische vreemdelingen, die
na 1 Januari 1933 Duitschland hebben
verlaten en thans hun woon- of verblijf
plaats hebben in dc gemeente Amers
foort, zich binnen 8 dagen na dagtecke-
ning van deze bekendmaking bij hem
melden aan het bureau, gevestigd aan
het adres Utrechtschestraat, onder me-
debrenging van hun paspoort en even
tueel andere identiteitepapieren.
Men verzoekt ons mede te doelen, dat
met ingang van Woensdag 3 Juli dooi
de stadsbussen wederom een halfuur-
dienst onderhouden zal worden. Op elke
lijn wordt met 1 autobus gereden en wel
van 8 uur v.m. tot S uur n.m.
Te 's-Gravenhage slaagde voor het
Staatsexamen voor muziek L.O. onzo
stadgenoot dc heer S. Hesselink.
Aan de kweekschool O.L.V. Ter Ecm
slaagden voor de acte Handenarbeid de
dames J. M. Molthoff (Bussum) L. A.
Putten (Utrecht') M. v. Rijnsoever
(Zeist) G. Schepers (Emmer Compas-
cum), S. Vriezenga (Utrecht), W.
Weerdenburg (Laren N.-H N. Wert-
muller (Nieuwe Pekela), E. Weterman
(Deventer) en TI. Woltcrs (Ter Apel).
Voor het Mulo-dijiloma B slaagden te
Utrecht TI. Vrede ling, H. Lammers, G.
Barneveld en R. Kamerbeek, leerlingen
van de Chr. Nat. U.L.O. aan den Leus-
denveg.
TEMPERATUUR VAN HET WATER
De temperatuur van het water in
Pesie's bad bedroeg hedenmorgen 72 gr.
F. 22 gr. C.
ARR. RECHTBANK UTRECHT
P)IT zijn afschuwelijke feiten; dat
-^u zoo tegen uw landgenooten op
treedt is toch wel buitengewoon
minderwaardig" aldus zeide heden
ochtend de president der. Utrecht-
sche rechtbank, mr. Havelaar, tot
een verdachte, die wegens een op
lichting, op even grove als schanda
lige wijze gepleegd, terecht stond.
Den 25sten Mei, toen het geheele land
nog na de spannende oorlogsdagen in
rep en roer was, en zich eerst geleide
lijk de normale verhoudingen herstel
den, was deze verdachte hij een Amerê»-
foortschen grossier in auto-materiaal
gekomen, en zich bij dezen in het
Duitsch hekend gemaakt als ambtenaar
hij den Duitschen Geheimen Dienst en
had medegedeeld dat hij de opdracht had
den grossier oogenblikkelijk te arrestee
ren en naar Amsterdam mee te voeren,
waar verder over hem beschikt zou
worden.
De reden hiervan zou zijn dat de gros
sier na afloop van de oorlogsdagen ten
nadcele van de Duitsche weermacht
automateriaal, dat. in den oorlog door
Nederlandsche militairen was gerequi-
reerd, volgens den „Gestapo-beambte"
althans, aan de Duitsche troepen toe
kwam. weer naar zijn eigen bergplaat
sen had laten terugbrengen
Geen uitstel
De begrijpelijkerwijze hevig geschrok
ken grossier verzocht zich althans met
zijn familie, met de politie, met ecnige
autoriteiten in verbinding te mogen stel
len voordat hij zou worden meegevoerd,
wie weet waarheen, maar de „agent"
verbood dit ten strengste.
Als uiterste concessie stond hij slechts
een uitstel van arrestatie voor den tijd
van één dag toe, mits de „verdachte"
prompt driehonderd gulden betaalde.
Alles is beter dan zoo oogenblikkelijk
te worden meegevoerd, aldus redeneer
de de grossier, en hij zocht moeizaam
al het geld dat hij in huis en in de zaak
had bijeen. Hij bracht het tot tweehon
derd veertig gulden, waarmede de
Gestapo-agent dan genadiglijk ook wel
genoegen wilde nemen.
Toen ging de verstoorder van de
gemoedsrust van den grossier heen,
met de belofte dat hij over een dag
terug zou komen, en dc grossier
zette zich tot nadenken. Veiligheids
halve belde hij weldra de Amers
foortsche polilie op, die bij het hoo-
ren van het verhaal oogenblikkelijk
een onderzoek naar den „geheimen
agent" ging instellen. Met diens ge-
ensurpccrdc autoriteit was het nu
spoedig gedaan. Hij werd te Amster
dam gearresteerd, en bleek in gewo
nen doen aldaar het aanmerkelijk
minder „romantische" beroep van
expediteur uit te oefenen.
Vandaag stond hij dan in het ver
dachtenbankje. Hij zette uiteen hoe hij,
mede door zijn beheersching der Duit
sche taal, kans had gezien uit de situa
tie een slaatje te slaan, toen hij hoorde
dat het automateriaal uit Amsterdam,
waarheen het in den loop van de oor
logsdagen ten behoeve van reparaties
van auto's van het Nederlandsche leger
was gebracht, weer door den wettigen
eigenaar, den grossier in Amersfoort
was teruggenomen. Hij was bij den
grossier aangegaan en had daar door
bedreigingen en autoritair optreden
„even" tweehonderdveertig gulden ge
in d.
„U hebt dat geld voor uzelf willen
houden, nietwaar?" vroeg de president
den verdachte.
,...Ik heb het weggegooid", aldus de
„geheime agent".
„Ook prettig voor uw slachtoffer",
merkte de. officier op, „die man krijgt
nu waarschijnlijk zijn geld helemaal
niet meer terug."
De koude douche
Als getuige verscheen de benadeelde.
Hij vertelde hoe in den eersten dag van
den oorlog de Nederlandsche militairen
inderhaast zijn geheelen voorraad had
den gerequireerd, en zijn bedrijf due
volkomen werd lamgelegd. Zeer ver
heugd was hij dan ook geweest, toen hij
nr. afloop van de krijgsverrichtingen zijn
geheelen voorraad weer „als nieuw" in
Amsterdam kon afhalen.
Per vrachtauto had hij zijn eigendom
men „gerevacueerd", en in zijn blijd
schap had hij bij de behouden thuis
komst zijn helpers royaal onthaald. En
fin alles scheen pais en vree, toen twee
dagen later als een ijskoude douche,
voor het ontbijt nog wel, de zeer echt
en autoritair Duitsch sprekende agent
verscheen, die hem naar een concentra
tiekamp kwam overbrengen. In zijn ver-
Vanmorgen is op de begraafplaats aan
den Soesterweg het stoffelijk overschot
van wijlen den heer L. VV. Groeneveldt,
in leven oud-intendant van het Paleis tc
Soestdijk. ter aarde besteld.
De overledene mocht tijdens zijn le
ven talrijke vrienden maken en velen
van hen woonden de laatste plechtig-
1 id bij. Onder hen zagen wij gepens.
generaal J. L. van der Moer, de gepens,
kolonels C. C. M. Lcczer. G. Doorman, L.
Schutte, C. C. Pels Rijcken, alsmede ge
pens. luit.-kolonel A. Blussé van Oud-
Al 1>1 as.
Voorts waren er Mr. R. P. van der
Mark, Dr. F. C. Unger, Dr. B. J. van
Enst, Dr. D. Diddcns alsmede de hceren
C. G. Beltman, Y. Baan, S. en J. van
Vollenliovcn, M. D. J. Gerritsen, W. J.
van Dam en J. Valkhoff Jr. Ook leden
van het vroegere Koninklijke personeel
zagen wij, o.a. Jhr. J. A. de Jonge van
Zv ijnsbergen, die de overledene als in
tendant opvolgde, den tachtig jarigen
oud-chef bloemist van het Paleis M. J.
Kraayenbrink den vroegeren parkwacht
L. Groenevcldt cn Mejuffrouw D. Olden-
liof, die als kamermeisje bij wijlen de
Koningin-Moeder in betrekking was.
De begrafenis zelve heeft onder geen
uiterlijk vertoon plaats gevonden, in
overeenstemming met de herinnering
aan den ccnvoudigen levenswandel van
den overledene.
Toen de kist. die bedolven ging onder
vele bloemen er was ook een krans
van het personeel van het Koninklijk
paleis gedaald was. 'heeft een zoon
de heer Chr. Grocneveldt, enkele woor
den gesproken. Hij dankte vooral voor
dc vriendschap, welke men zijn vader
tijdens zijn leven heeft getoond. Voorts
uitte hij als wcnsch, dat thans „de Ko
ning aller Koningen hem in Zijn Hof zou
aannemen" en eindigde met de woor
den: „Rust zacht Vader".
BINNENLAND
GEBOREN: Petrus Johannes Richardus, z.
v. Petrus Johannes Antonius Arts cn Antonia
Theodora Wcsterl-aak; Carolina Maria, d. v.
Adrianus Cornelus Bunnik en Sophi Maria
Haakman; Thcrcse Maria, d. v. Adrianus
Cornelis Bunnik en Sophia Maria Haakman;
Theodorus, z. v. Antonie Vink en Antjo van
dc Vis.
OVERLEDEN: Johanna Maria Bos, oud 16
weken; Cornelis Gjjsbcrtus dé Gier, oud 66
jaar, echtgenoot van Christina Lok; Antonia
Fenna van Winterswijk, oud 36 jaar, echtge-
nooto van Renger van Ginkel; Willemina
Veldhuizen, oud 74 jaar, weduwe van Johan
nes Bixerman; Louis Wulf Groeneveldt, oud
85 jaar, weduwnaar van Johanne Francona
Verschoor:
NATIONAAL HULPCOMITé
Het gaat met den verkoop der brief
kaarten van Jan Wilmink, waarvan een
gedeelte komt ten bate der Plaatselijke
Commissie van het Nationaal Hulpco
mité uitstekend. Vooral in het Lcusdcr-
kvvartier zijn er veel verkocht, dank zij
do reclame van den heer Jokel, die in
zijn lijstenmakerij een speciale etalage
heeft ingericht van de oorspronkelijke
teekeningen. In de eerste veertien dagen
van den verkoop is het resultaat, dat de
heer Wilmink reeds f 23,66 aan het Nat.
Hulpcomité heeft afgedragen.
BALDADIGE JEUGD
Een viertal jongens van omstreeks
tien jaren heeft zich gisteren onledig
gehouden met het ingooien van ruiten
aan een school aan den Ouden Soester
weg.
Do jongens kregen een uitbrander van
de politie, terwijl de ouders de schade
zullen „mogen" betalen.
GELEGENHEID MAAKT DEN DIEF
Gisteren zijn weer eens 5 rijwielen ge
stolen. Deze ongewenschte soort van
werkverschaffing voor onze politie werd
door de eigenaren in de hand gewerkt,
doordat zeker drie rijwielen onbeheerd
en ongesloten weggezet waren!
PERSONALIA
Onze stadgenooto mej. M. Th. Westen
dorp is met ingang van 1 Juli benoemd
tot assistente aan de R.K. Openbare
Leeszaal.
FRUIT. EN GROENTEN VEILING
Prjjsnoteering veiling: 1 Juli:
Roode bessen 512; Kruisbessen 67;
Frambozen 1533; Aardbeien 1426; Perzi
ken 38; Zwartebessen 15; Meloenen 25
31; persen 1119; Tomaten 812; Dubb.
boonen 3038; Snijboonen 2234; Tumboo.
ncn 68; Sla 1031; Seldery 1114; Look
1520; Bieten 34—49; Rabarber 3141;
Wortelen 810; Doperwten 1323; Andijvie
59; Postelein 69; Spinazie 1012; Peter
selie 1114; Aardappelen 2356; Spitskool
67; Groenekool 78; Peulen 2535;
Bloemkool 514; Komkommers 59.
VOF.TRAL
H.V.C.A.G.O.V.V.
Zondagmiddag speelt H.V.C. I op het
jportterrein Birkhovcn een vriendschap-
pelijken wedstrijd tegen den Oostclijken
ecrsle-klasser A.G.O.V.V. uit Apeldoorn.
warring had hij, toen hem de kans op
uitstel werd geboden maar zooveel mo
gelijk de geëischt e geldsom voldaan.
„Het was heelemaal rle tijd", aldus ver
klaarde hij zijn achteraf gezien ietwat
lichtgeloovig optreden, „ik was nog wat
in de war." Overigens koesterde hij geen
wraakgevoelens jegens zijn oplichter.
Als deze, gelijk hij had beloofd, maar
het geld teruggafoch, dan....
De officier van justitie ,als hoeda
nig fungeerde mr. Twiss Quarles van
Ufford, hierna requisitoir nemend,
\ond deze oplichting een zeer ern
stig feit. daar de verdachte op min
derwaardige en listige manier heeft
gebruik gemaakt van de tijdsom
standigheden. In verband hiermede
eischte de officier dan ook een ge
vangenisstraf voor den tijd van een
jaar met aftrek der preventieve
hechtenis.
Verdachtes verdediger, mr. Hemsinp.
bepleitte in verband met het gunstige
over zijn cliënt uitgebrachte rapport,
een voorwaardelijke straf met de bij
zondere voorwaarde dat de verdachte
den benadeelde het geld terug zou ge
ven.
De rechtbank zal over veertien dagen
uitspraak doen.
OP de grens van twee werel
den" aldus de titel van een
brochure, die uit de pen van dr.
Colijn is gevloeid. De schrijver heeft
zijn stof over een drietal hoofdstuk
ken verdeeld, die onderscheidenlijk
getiteld zijn: „Tiet ziekteproces", „de
democratie in verval" en „Op do
grens van twee werelden".
„De democratie zoo schrijft dr. Co
lijn in stede, van voort te schrijden
van overwinning tot overwinning, be
vindt zich men kan het gerust zeg
gen zonder een slag om den arm te hou
den op een ordeloozen terugtocht. Lr
is geen uitvoerige opsomming van fei
ten noodzakelijk om de waarheid hier
van aan te töonen. De gebeurtenissen,
dio deze stelling schragen, zijn gebeur
tenissen van vandaag of gisteren cn dus
aan allen bekend."
Critiek
NAAST de bijzondere oorzaken, die
vallen aan te wijzen voor ieder
land, waar de democratie bezweken is,
of waar zij doodziek moet worden ge
acht, ziet dr. Colijn ook nog factoren
werkzaam, die een meer algemeen ka
rakter dragen.
„Daar is in de eerste plaats de afhan
kelijkheid der volksvertegenwoordigers
van dc kiezersgunst. Men kan een voor
treffelijk inzicht hebben in wat het
volksbelang vordert en over vele gaven
beschikken om die belangen te helpen
bevorderen, doch als men het ongeluk
heeft, de wrevel op te wekken van een
of andere organisatio, die tevens over
politieleen invloed in het land beschikt,
Dr. H. Colijn
dan wordt men al spoedig geofferd. Ook
in ons land zouden uit de laatste jaren
voorbeelden te noemen zijn van gekoze
nen, die door de kiezers tot de orde ge
roepen werden, niet omdat de zedelijke
hand der beginselen tusschen kiezer cn
gekozene verbroken was, maar omdat de
gekozene over een of andere futiliteit
niet gestemd had zooals de kiezer dit
gewcnscht had.
Met de ontwikkeling van den democra-
tischen geest is niet zelden ook gepaard
gegaan een verlies van gevoel van ver
antwoordelijkheid voor gezonde finan
ciën der publieke gemeenschappen. Zelfs
gaat men niet tc ver door te zeggen, dat
bij sommige volksgroepen hoe langer
hoe meer een soort plundergeest richt
snoer werd hij het beheer der publieke
financiën.
Ook de angst om neen! te zeggen,
zelfs wanneer dit noodzakelijk is. is een
der ziekteverschijnselen der moderne de.
mocratie. Wat met grooten aandrang ge
vraagd wordt m oct worden toegestaan,
ook al zegt het beter oordcel, binnenska
mers, dat het onzin is.
En de tegenhanger daarvan is een
even groote angst voor een ja!, wanneer
de regeering met voorstellen komt. waar
van men wel overtuigd is, dat ze noodig
zijn, doch die men om de gunst van ko-
ningkiczcr niet te verspelen, niet mede
voor zijn rekening durft te nemen. Dan
onttrekt men zich gemeenlijk aan de ver
antwoordelijkheid door aan de regeering
maar een volmacht te verleencn om te
doen wat zij noodig vindt De volksverte
genwoordigers wasschen dan tegenover
de kiezers hun handen in onschuld."
Ordening.
Bovendien staat het naar dr. Colijn's
meening vast, dat „van de democrati
sche bestuursvormen nooit in voldoende
mate de kracht kan uitgaan, die noodig
is voor een straffe leiding van het eco
nomisch leven door den staat, terwijl
die straffe leiding in een nationalistisch
georiënteerde economie juist onontbeer
lijk is."
„Als het nu juist is, gaat dr. Colijn
voort dat de overspanning van de
•egeeringstaak gezien moet worden als
een algemeen werkende oorzaak voor de
overwinning door dc totalitaire slaals
idee on de democratie behaald, dan volgt
laaruit, dat in het overgroote deel van
Europa vooralsnog niet op een terug
tred te rekenen valt. Want de zaak ligt
o.i. kortweg zoo: de neigingen tot een
van staatswege geleide economie wor
den nog niet zwakker; integendeel,
groeien ze nog. F.n hoe groöter de be
moeienis van den staat mot hot econo
misch leven wordt, hoe dichter men
komt bij den autoritaire»! of den tota-
litairen staat. d. i. bli de begrafenis van
de democratie".
Na zijn kijk op het verleden te hebben
gegeven, werpt dr. Colijn een blik op de
toekomst. Hij spreekt daarbij de mee
ning uit, dat zelfs het taaiste verzet van
Engeland niet zulk een keer in den toe
stand kan brengen, dat, Duitschland ge
dwongen zou kunnen worden zijn nieuw
verworven positie weer prijs te geven.
„Indien wij nu moeten aannemen
aldus dr. Colijn dat Duitsch
land voortaan op het vasteland van
Europa de beslissende factor is ge
worden, dan kan de vraag, welke
onze toekomstige politieke gedrags
lijn zijn moet, zelfs met geen moge
lijkheid meer worclfel» ontweken.
Men zal er een antwoord op moeten
geven. Struisvogelpolitiek is op dit
gebied de slechtst denkbare. Ze is
ook onwaardig, omdat dc dingen,
waarbij wij belang hebben of belang
kunnen hebben, even goed beslist
worden, maar dan in den geest van
de Franschc onderhandelaars tegen
het eind van den Spaanschen Suc
cessieoorlog: Wij onderhandelen bij
u, zonder u, over u!"
De Nederlandsche democratie, in den
vorm, waarin zij zich in de laatste jaren
geopenbaard heeft, is, naar het oordcel
van dr. Colijn, uitgeleefd. Diepgaande
wijziging van onzo staatsinstellingen
acht hij noodzakelijk. Een wijziging, die
zich óók zal dienen te bewegen in de
richting van een belangrijke versterking
van het staatsgezag.
Twee richtlijnen
De brochure besluit met een onder
zoek van de gedragslijn, die het Neder
landsche volk thans behoort in acht te
nemen.
„Hot alles domineerende feit aldus
Colijn is, dat, tenzij er werkelijke
wonderen gebeuren, het vasteland van
Europa in de toekomst geleid zal wor
den door Duitschland.
We nemen aan, dat er in dat Europa!
plaats is voor een vrij, zelfstandig Ne
derland, en dat de band Nederland en
Oranje niet verbroken zal worden.
Wij achten het voort te vloeien uit de
macht der feiten dat zulk een zelfstan
dig Nederland niettemin den invloed zal
ondergaan van de gewijzigde toestan
den in Europa, m.a.w. dat we staat
kundig economisch en sociaal met een
Duitschen leermeester moeten gaan re
kenen, zelfs al bestaat dit alleen in
„afkijken".
We zeggen het nog eens nadrukke
lijk: dit heeft niets uit te staan met
voorkeur; dit is rekenen met werkelijk
heden.
Moeten we in die richting nu zelf
meewerken of moeten we gelaten af
wachten, wet er over ons beschikt
word t
Wij kiezen uit volle overtuiging voort
het eerste. Omdat er zooveel op het spel
staat.
Wij gelooven, na Frankrijk'6 val, niet
aan de mogelijkheid, dat Engeland, ook
al wordt het zelf niet overwonnen, nog
veel invloed op onze lotsbestemming uit
oefenen kan. Duitschland zal bestem
men, welke positie Nederland na den
vrede innemen zal; of het onverkort
zelfstandig zal blijven, of die zelfstan
digheid beperkt zal worden, of wat
ook niet uitgesloten is, al verwachten
wij dit niet dat die zelfstandigheid
verdwijnen zal.
Dat is het eerste punt, waarop wij tfl
letten hebben.
En het tweede raakt wat voor ons hot
hoogste goed is: het behoud van onze
geestelijke vrijheden. Die vrijheden ach
ten wij verzekerd in een zelfstandig Ne
derland onder leiding van Oranje, ül
zou die zelfstandigheid in sommige an
dere opzichten ook ingekort worden.
Op deze twee doeleinden: behoud van
zelfstandigheid, waardoor ook de buiten
Europa gelegen gebiedsdcelcn behouden
blijven, èn behoud van onze geestelijke
vrijheden, moet al onze aandacht wor-
ien geconcentreerd.
Voorts stelt dr. Colijn de vraag aan de
orde of het Nederlandsche volk op dit
gebied iets kan doen. Een poging in deze
richting kan moeilijk worden onderno
men, zoolang niet blijkt, dat het volk er
om roept.
„Zoolang dit niet het geval is. staat
iedere actie bloot aan het verwijt, dat
men ageert tegen het nog bestaande ka
binet in Londen en moet men zich waar
schijnlijk nog laten welgevallen, dat
men als een sóórt landverrader wordt
beschouwd. Alleen als het volk roept om
nationale leiding in het hoJang van onze
toekomst, kan men tot stappen in dien
zin overgaan.
Ook kan zulk een poging niet uitgaan
van een fier georganiseerde politieke
partijen. De politieke verdeeldheid ten
onzent is te diep geworteld dan dat rnen
van een zoodanige actie verwachten
mag. dat zij tot het gewenschte resultaat
zou leiden."
Dr. Colijn besluit:
„Ik zie geen anderen weg dan
dat de leiders van de groote politie
ke partijen van weleer de handen
ineenslaan.
Eerst om in eigen kring het besef
te verdiepen waar het om gaat, wat
er. op het spel staat. Dat is: het be
houd eener constitulioneele monar
chie onder leiding van Oranje met
het daaruit voortvloeiende behoud
onzer geestelijke vrijheden. Vervol
gens de vorming van een nationaal
front, gerepresenteerd door perso
nen, die niet recht kunnen spreken
namens een overweldigende meer
derheid van het Nederlandsche
volk, die het zedelijke recht bezitten
dc wenschen van het Nederlandsche
volk onder de aaridacht der Duit
sche overheid te brengen."