Het gelaat gekeerd
Üqsunjdla
Op bezoek bij den kweeker
van de Pioendahlia
naar
den
nieuwen
tijd
PREDIKBEURTEN
R.K. GODSDIENST
OEFENINGEN
In 1886 de eerste
kruisingen
Weefgetouwen
wachten
Hulpactie's vooi
Nederland
en België -
Japanners brengen
Engelsch schip op
Vroeger ontbrak
eendrachtig
streven
2e BLAD PAG. 2
AMERSFOORTSCH DAGBLAD
ZATERDAG 21 SEPTEMBER 1940
GE AND THéATRE. Van Vrjjd»* 20 t.m.
Donderdag 26 September vertooninz
van de film „Discretie verzekerd".
Zondaif doorloopend. aanvangend om
1.45, 4.00, 6.15 en 8.30 uur.
Zaterdag doorloopend om 2.30, 6.00 an
8.15 uur.
Overige dagen 2.30 en 8-00 uur. Maan
dag en Dinsdag geen matinde.
CITY THEATER. Van Vrijdag 20 t.m.
Donderdag 26 September vertooning van
..Boefje".
Zondag doorloopend. aanvangend om
1.45, 4.00, 6.15 en 8.30.
Zaterdag om 2.30. 6.15 en 8.30 uur. Ove
rige dagen om 2.30 en 8.00 uur.
REMBRANDT THEATER. Vertooning
van de film „Sejenka Rassin".
STERHUIS, Korte Beekstraat 4. Voor aïie
meisjes iederen avond geopend des
Zondags van 2 uur.
'GILDEHUIS A.K.G. 19 Sept. t.m. 1 Oct.
Expositie van Indische landschappen
van Adolfs.
OPENBARE LEESZAAL MET JEÜGDLEES
ZAAL. Muurhuizen 9.,
MUSEUM FLEHITE, Westsingel. - Geopeno
dagelijks van 10—12 en 14 nor, uitge
zonderd Zondag '«Zaterdags 10—12 en
1.303 uur (Stadgenooten hebben
's Zaterdags vTijen toegang)
AMICITIA. 26 Sept. Optreden van „De
Ramblers". 8 uur n.m.
v
BAARN
BAARN'S LYCEUM. 16 Sept. t.m. 6 Oet.
Tentoonstelling van etBen en aquarellen
door Jan Poortenaar. Geopend van 10—4,
's Zondags van 1.304.
ZONDAG 22 SEPTEMBER
St. Jorlskerk
10 uur v.m. ds. Dönszelmann.
6 uur n.m. ds. Gerritsen.
Nieuwe Kerk
10 uur v.m. ds. Blok.
6 uur n.m. ds. r. d. Berg.
Emmakerk
10 uur v.m. ds. Kievit, Baarn.
6 uur n.m. ds. Pannebakker, Jeugddienst.
Kapel „Zon en Schild"
10 uur v.m. ds. Nauta.
Gasthuiskerk
10 uur v.m. de heer v. d. Heide.
Wijkgebouw Laurens Costerplein
10 uur v.m. Kinderkerk.
Aula Gymnasium (B.W. laan)
Geen dienst.
Gebonw „Het Sluisje"
10 uur v.ra. Kindarkerk.
Evang. Luth. Kerk
10.30 uur v.m. ds. de Jongh.
Vriiz. Hervormden
Amicitla (foyer)
10.30 uur: ds. van Rossura.
Reraonstr. Gemeente
10.30 uur: dr. R. Miedema.
Doopsgezinde Gemeente
10.30 uur: ds. Golterman.
Geref. Kerk (Zuidsingel)
10 uur v.m. cand. J. v. Butrren.
5.30 uur n.m. ds. Popma.
Geref. Kerk (L. Vrouwestraat)
10 uur v.m. ds. Holwerda.
5.30 uur n.m. cand. J. v. Buuren.
Westerkerk
10 uur v.m. ds. Popma.
8.30 uur n.m. ds. Holwerda.
Gebouw „Bethel"
(Eemstraat)
10 uur Irinderkerk.
Vrije Evang. Gemeente
(Gab. Concordia, Langestraat 118).
10 uur Br. B. Prattenburg, Driebergen.
5ta uur: geen dienst.
Geref. Kerk in Hersteld Verband
10 en 5.30 uur: ds. Herngreen.
Chr. Geref. Gemeente
10 uur v.m. en 5.80 nam. ds. Drenth.
Vrije Geref. Gemeente
(Muurhuizen 53)
9.80 nur v.m. en 5.80 n.m. Godsdienstoefening
Geref. Gemeente
(Stoovestraat 11)
10 en 5.30 uur: Godsdienstoefening.
Oud Katholieke Kerk
't Zand 13
10 uur v.m. H. Dienst.
6.30 uur n.m. Vesper.
Vrije Katholieke Gemeente
10.30 uur: H. Mis.
Leger des Heili (Havik 25)
10 uur Heiligingsdienst, 7 uur n.m. open
luchtsamenkomst bij de Kei; n.m. 7.30 uur
Verlossingssamenkomst.
Christian Science Society
Arnhemscheweg 7
10 uur: Hollandsdhe dienst; ll.lo English
service. Onderwerp: Stof.
Nieasiusstraat 4
Evangelisatie-samenkomst 5.30 uur.
Amersfoortsehe Bergkapel
Theosofische Loge
10.30 uur ds. G. W. C. Vunderink, Zeist. On
derwerp: Bezwaren tegen God.
Deutscher Gottesdienst Gasthuiskerk
Westsingel 47
Geen dienst.
Jeziël
Stoovestraat 14
Donderdag 8 uur n.m. en Zondag 6 uur a.m.
Evangelisatiezending N. Vetter.
HOOGLAND
10 uur v.m. ds. Posthumus Meyjas.
LEUSDEN
'10 uur v.m'. ds. Hofstede.
(Wijzigingen voorbehouden)
Parochie v. d. H. Franciscua Xaverlu*
1 Zand 31
KR. Missen om 8 uur, 9.15 en 10.45 gezon
gen Hoogmis, 6 uur Lof.
Parochie O.L. Vrouwe Hemelvaart
Langegraoht 36
B4I. Missen om 7.30, 9 en 10.30 uur gezon
gen Hoogmis, 6 uur Lof.
Parochie v. d. H. Henricus
P. Borstraat 41
B H- Missen om 7.30 en 9 uur. Halfelf Hoog
mis. Om 6 uur Lof.
Parochie v. d. H. Ansfridus
Jacob Catslaan 28
H.H. Missen om 7.30 en 9 uur. Hoogmis te
10.30 uur, 6 uur Lof.
Zal Horns veld ons ook nog
eens met een blauwe
dahlia verrassen?
BAARN, 21 Sept.
r\ AHL1AKWEEKEN is altijd een
werk vol verrassingen geweest,
dit heeft de cactusdahlia geleerd en dit
is ook gebleken bij de pioendahlia, die,
nu 40 jaar geleden werd ontdekt door
den heer H. Hornsveld te Baarn, en
zulke geheel nieuwe perspectieven open
de voor de dahliaculfuur. Werd de
cactusdahlia in 1874 bij toeval op de
kweekerij van den heer v. d. Berg te
Jutphaas ontdekt, met de geboorte van
de pioendahlia ging het niet zoo voor
spoedig en 7 jaren heeft het den heer
Hornsveld gekost aleer hij op eenig
resultaat kon wijzen.
Dezer dagen heeft de 78-jarige Horns
veld op zijn eenvoudige onopgesmukte
wijze voor een beslotén gezelschap zijn
wederwaardigheden met de dahliacul
tuur verteld, een geschiedenis van val
len en opstaan, maar waaruit overdui
delijk bleek over welk een doorzettings
vermogen en wilskracht deze man van
de oude garde beschikt. Getuigt het b.v.
niet van zijn energie dat hij. mét den
heer Copijn uit Groenekan, nog op ruim
40-jarigen leeftijd naar de Berlitz-school
ging omdat zijn zaak kennis van de
Duitsche en Engelsche taal eischte en
hij deze in zijn jeugd nooit had kunnen
leeren omdat, zijn geheele jeugd slechts
uit werken, werken en nog eens werken
in zijn vaders tuin, bestond?
De aanleiding dat Hornsveld in 1886
begon met dahliakruisingen was een
prijscourant van een Duitsche firma die
de dahlia „Anton Grünwald" een lila-
ros© bloem, aanbood. Tot dusver be
stond het dahliamateriaal uit bloemen
met korte stelen. Hornsveld wilde de
Anton Grünwald nieuwe kleuren bren
gen maar hqe dat te doen? Stuifmeel
was er alleen voorhanden van de kleine
lage soorten maar gelukkig. Hornsveld
ontdekte bij de cactusdahlia eenige ab
normaal bloeniigen, waarbij het stuif
meel gemakkelijk te vergaren was. Hij
paste een kruising toe van de Anton
Grünwald met de bonte cactus. Het_ re
sultaat. was dat er het volgend jaar iets
rommeligs te voorschijn kwam, een re
sultaat dat menigeen- wat wist men
toen cn wat wist Hornsveld in het -bij
zonder van erfelijkheidsleer? voor
goed zou hebben genezen verdere proe
ven te doen! Hornsveld zette evenwel
door en eindelijk na 7 jaar verkreeg hij
een goede bloem, hoewel het hem leek,
dat als er slechts een blaadje van de
bloem brak. de geheele bloem geschon
den zou zijn. Hij ging toen verder zoe
ken naar drierijige bloembladen.
Het resultaat van die 7 jaren was,
dat hij over een collectie zaailingen
van de meest typische en grillige
vormen en kleuren beschikte, soor
ten die de jaren door, bewaard zijn
gebleven.
Het gevolg was kruising tusschen de
ze zaailingen, de beste zaailingen uit
deze kruisingen verkregen kwamen als
nieuwigheden in den handel, o.a. Ko
ningin Wilhelmina, Prins Hendrik. Ko
ningin Emma, Roem van Baarn enz.
Als bijzonderheid merkte de heer-Horns
veld op. dat het grondtype van den
Anton Grünwald uit 1S86, de oorspron
kelijke kruising, telkens weer sterk
naar voren kwam d.a. bij de kruisingen
in 190 i. 1907. 1908, 1914, 1915, 1916 enz.
Inmiddels was men in Engeland ge
porteerd voor cactusdahlia's met lange
stengels. Opnieuw werd een kruising
gedaan van een enkelbloemige dahlia
met een cactusdahlia, waarvan het re
sultaat was: de cactusdahlia in chry-
santhemumvorm. Doorgaande kruisin
gen van deze cactusdahlia met den
pioendahlia leverde den Tuincactus-
dahlia, de Mrs. J. L. Vaughan. die de
kroon zette op het werk in Engeland
en daar den zilveren cup benevens een
award of merit verwierf. Acht jaar lang
had Hornsveld getracht om in Enge
land vasten voet te krijgen, maar men
had vooroordeel tegen alles, wat uit het
buitenland kwam en alleen als het eti
ket „made in England" getoond kon
worden, kreeg het dahliamateriaal af
trek.
Hornsveld heeft volgehouden en
tenslotte kon men in Er^eland de
oogen niet langer sluiten voor het
steeds nieuwe dat hij uit Holland
meebracht. Hij werd uitgenoodigd
met 103 Engelsche concurrenten op
te planten in den proeftuin; het re
sultaat was verrassend, reeds 't eer
ste jaar legde hij beslag op den cup.
Later heeft de Engelsche dahlia-
vereeniging de verdienste van
Honsveld erkend door hem tot eere
lid te benoemen.
Tenslotte ontstonden uit de willekeurige
kruisingen van pioendahlïa's onderling
weer de schoone decoratieve dahlia's,
totdat hij dit jaar aan de markt kwam
met de „Pride of Burbankia". de bloem
die met haar witte kleur en prachtig
open hart. van geel, algemeen de aan
dacht trekt. Hornsveld zelf neemt dezen
„Pride of Burbankia" min of meer
vreemd; de bloem gelijkt, op een chry
santhemum. Reeds is Honsveld bezig
deze Pride of Burbankia te verkleuren
en dit schijnt'hem wel te gelukken ook.
Een ding is hem niet gelukt, het winnen
van de blauwe dahlia. Thans beweert hij,
dat de blauwe dahlia tot de onmogelijkhe
den behoort, doch we weten dat hij in zijn
hart hoopt, ook hiermede de wereld nog
eens te verrassen, gelijk hij dit 40 jaar ge
leden met de pioendahlia deed.
Gobelins voor 't Leidsche
stadhuis
fpDMOND DE CNEUDT, de bekende
4-s kunstwever uit Soest, heeft van den heer
Blaauw, architect van het nieuwe Leid
sche stadhuis, de opdracht gekregen om
de door Christiaan de Moor ontworpen
gobelins te vervaardigen. Hieraan zal de
niet onbelangrijke oppervlakte van ruim
honderd vierkante meter weefwerk be
steed moeten worden. En bovendien be
hoort het tot de Cneudfs taak. de met de
hand te weven wand- en mcubelbeklee-
ding te leveren.
De Cneudt is een der zeer weinige, mis
schien wel de eenige wever in ons land,
die zijn motieven ook zelf ontwerpt- Nu
echter een specialist op het gebied van
gobelins als Christiaan de Moor voor de
ontwerpen zorgt, is een samenwerking ge
schapen. waarvan men de beste verwach
tingen mag koesteren. Er spreekt in ieder
geval uit. dat de aandacht voor het edele
ambacht in ons land nog niet gestorven is.
En dat is goed.
Met de gobelins kan op het oogenblik
nog niet opgeschoten worden, daar Ed-
mond de Cneudt nog op het meerendecl
der-ontwerpen wacht. Voorloopig houdj,
hij zich dus bij het ontwerpen van de be-
klcedingsstoffen. die hij maakt naar eigen
ontwerp en van handgesponnen wol. Eeni
ge stukken staan reeds in het weelge
touw: men ziet de adel van het ambacht
er zich in spiegelenrustig cn be
schaafd in lijnen, kleuren en vlakken.
Zoodra de ontwerpen voor de gobelins
gereed zijn, worden groote teekeningen
gemaakt. Deze zullen tot stand komen in
voortdurend overleg met den wever. Ook
de gobelins zullen uit handgesponnen wol
groeien, hetgeen het typisch-levcndige ka
rakter van dit historische werk zeker ten
goede zal komen.
In de orangerie van het oude landgoed
.Middelwijek"waar den ganschen dag
een helder licht binnenstroomt door hoo-
ge ramen, zullen weefgetouwen geplaatst
worden en tegen den grooten wand zul
len de Moor's teekeningen als model
staan.
ENGELSCHE HULPKRUISER BIJ
RIO DE JANEIRO
RIO DE JANEIRO. 21 Sept. (D.N-B.)
In de baai van Rio de Janeiro heeft
de Engelsche hulpkruiser Asturias het
anker uitgeworpen om proviand in te
nemen. De bodem heeft, een convooi van
vijf schepen naar Rio vergezeld.
BUITENLAND
Georganiseerd door de katho
lieke kerken in Duitsch-
land
(Speciale correspondentie)
BERLIJN, 21 September. Na
dat de katholieke kerk in Duitsch-
land eerst eenige weken geleden
een inzameling van kerkelijke
voorwerpen voor de Spaansche
kerken gehouden heeft, koesteren
de Duitsche bisschoppen thans het
voornemen, een omvangrijke hulp
actie voor België en' Neder
land te organiseeren.
Met toestemming van de Duitsche re-
ring zal een geldinzameling in alle
katholieke kerken gehouden worden,
waarvan de opbrengst als een soort win
terhulp aan de Duitsche autoriteiten
ter verdeeling in de beide genoemde
landen ter beschikking zal worden ge
steld. Daarnaast zal een bijzondere kin-
der-hulpactie worden georganiseerd. In
dezen vorm zal aan de Hollandsche en
Belgische kinderen voor eenige maan
den verblijf worden aangeboden op de
landgoederen en andere bezittingen van
de Katholieke kerk iri Duitschland.
Naar wij in Duitsche Katholieke krin
gen vernemen, heeft de Paus zich tot
den president der Vereenigde Staten ge
wend, met het voorstel gemeenschappe
lijk een hulp-actie ten bate van de door
den 'oorlog getroffen landen op touw te
zetten en gedurende de wintermaanden
te blijven voeren. In de eerste plaats is
hierbij aan de verschaffing van levens
middelen van eiken aard en ook aan
kleedingstukken gedacht. In kerkelijke
kringen neemt men aan, dat president
Roosevelt het voorstel van den Paus zal
aannemen. Naar wij verder vernemen,
zal de Berlijnsche vertegenwoordiger
van den H. Stoel zich met de Rijksregee
ring over de uitvoering van de hulp
maatregelen in verbinding stellen, zoo-
dra de noodigp ridhtliinen voor de ge
heele actie zijn opgesteld.
BULGAREN TREKKEN
DE DOBROEDSJA
BINNEN
In een speciale parlementszitting
wordt dank gebracht aan
Führer en Duce
SOFIA, 21 September. (D.N.B.). De
Bulgaarsche troepen, die de Zuidelijke
Dobroedsja binnen zullen marcheeren,
hebben hun posten langs de oude grens
betrokken. Voor een soepel verloop van
de bezetting is de Zuidelijke Dobroedsja
verdeeld in vier zones, welke, de troepen
achtereenvolgens zullen binnenmarchee-
ren.
De bezetting van de eerste zone,
waarin de steden Baltsjik en Tut-
rakan liggen, is vanochtend vroeg
om negen uur begonnen en was
om 14 uur geëindigd. De termijnen
voor de bezetting van de drie vol
gende zones zullen nog precies
worden vastgesteld. Telkens zal
echter op één dag slechts één zóne
bezet worden. In de tweede zone
ligt de grootste stad der Dobroed
sja, Sobritsj, die het bestuurscen
trum der provincie en zetel van
den gouverneur-generaal zal zijn.
Een buitengewone zitting van het Bul
gaarsche parlement is geopend. Als eeni
ge. spreker voerde de voorzitter van de
kamer, Logofetoff, het woord. Hij drukte
er namens het huis zijn blijdschap over
uit, dat dank zij de politiek van koning
Boris en van dc rogeering het vraagstuk
der Dobroedsja is opgelost. Bulgarije was
echter ook verheugd er over, dat twee
groote staatslieden, de Führer en de
Duce. niet alleen ten volle begrip had
den getoond voor den nood van het Bul
gaarsche volk, doch ook metterdaad voor
de verwezenlijking van de Bulgaarsche
vvenschen hadden gezorgd. Het Bulgaar
sche volk voelde zich derhalve jegens de
groote volken Duitschland en Italië,
hun leiders en hun ministers van bui
ten landsche zaken tot onuitsprekelijken
dank verplicht.
Toen Logofetoff uiting gaf aan de dank
baarheid van het Bulgaarsche volk je
gens den Führer en den Duce stonden
alle aanwezigen op en braken ovaties
los voor den Führer, den Duce, den Duit-
schen minister van buitenlandsche za
ken, von Ri'bbentrop, en zijn Italiaan-
schen ambtgenoot. Ciano, en voor de ge
zanten van Duitschland en Italië.
Proclamatie van Korting
Boris
Ter gelegenheid* van den opmarsch 'der
Bulgaarsche troepen in de Dobroedsja
heeft Koning Boris een proclamatie ge
richt tot het. Bulgaarsche volk. Hierin
wordt, gesproken over den triomf der ge
rechtigheid en het herstel der traditio
neels vriendschap der beide nabuurvol
ken. De proclamatie eindigt met een op
roep tot eenheid van 'het Bulgaarsche
volk.
OOK GUY LA CHAMBRE
GEARRESTEERD
GENEVE, 21 September (D.N.B.)
De vroegere Fransche minister van
luchtvaart, Guy la Chambre, is uit
Spanje aan de Fransche grens bij
Perthus aangekomen en heeft zich
ter beschikking gesteld van de Fran
sche autoriteiten.
Guy la Chambre, tegen wien, zoo
als bekend, door den advocaat-gene
raal van het opperste gerechtshof
in Riom. een bevel tot arrestatie
was uitgevaardigd, is gearresteerd.
De ex-minister was vergezeld van
zijn vrouw,
SJANGHAI, 21 Sept. (D.N.B.). Het
Engelsche s.s. Marie Moller is Vrijdag
in Haimoenn in de Yangtse-deita be
schoten door een Japansch oorlogsschip.
Het schip werd door een granaat getrof
fen. Later werd de Marie Moller door
de Japanneezen opgebracht. Bijzonder
heden zijn nog niet bekend. Van Japan-
sche zijde wordt, verklaard, dat de ge
beurtenis in verband staat met de blok
kade van de Chineesche kust.
Niet al het oude heeft afgedaan, maar we moeten
eensgezind bouwen aan het nieuwe
TEMIDDEN van vele toekomstwenschen
en verwachtingen ten gunste van ons
land en volk, overheerscht toch wel één
gemeenschappelijk verlangen, namelijk dat
de toestand van vóór 10 Mei in geen geval
en onder geen voorwaarde weerkeertHet
voor ons land eindigen van den vijf-da-
gen-krijg is tegelijk geweest een keer
punt, een tijdwende in ons staatkundig,
economisch en maatschappelijk leven.
Deze nuchtere, eerlijke bekentenis be
hoeft. en zal voor velen ook niet inpli-
ceeren, dat al „het oude" plotseling dient
te worden veroordeeld. Dat in ons goede
vaderland eigenlijk nooit iets respectabels
is tot stand gebracht, dat we eigenlijk en
uitsluitend in een chaos leefden, enzoo-
voorts. Niemand zal een dergelijke beken
tenis verwachten en evenmin zal iemand,
die rustig en eerlijk oordeelt, een derge
lijke verklaring künnen geven. Ze zou een
onnoodige, ongewenschte en onverdiende
zelfbeschuldiging inhouden en een misken
ning zijn van veel dat tot stand kwam en
dat wij wenschen te behouden.
Niet alleen in de geschiedenis heeft
het Nederlandsche volk telkens weer be
wezen tot welke groote en grootsche
prestaties het in staat is, maar in menig
opzicht stond ons land aan de spits van
het. Europa van deze eeuw, waar het be
trof den arbeid door de besten uit ons
volk, met name ten aanzien van volks-
hygiëne, woningtoestanden, sociale voor
zieningen. enz. In dat opzicht is in den
loop der laatste veertig jaren veel tot
stand gebracht, dat tot ver over onze
landsgrenzen, ten voorbeeld werd ge
steld.
LPR zijn evenwel twee belang-
rijke factoren welke hierbij
niet uit het oog mogen worden
verloren. Ten eerste de vraag hoe
dit alles werd bereikt en ten
tweede in welke mate hierbij tot
uiting kwam de werkzaamheid van
alle lagen van het Nederlandsche
volk. Immers, de laatste is van
groot principieel belang bij de be
oordeeling van wat tot stand
kwam.
Was al het gegroeide in de
laatste veertig jaren een natuur
lijk gevolg van een gemeen
schappelijk willen en een
drachtig streven van alle
stroomingen der bevolking?
Om het wat, duidelijker te formulee
ren: was het de vrucht van het gemeen
schappelijk willen van alle groepen
uit ons volk: werkgevers en werk
nemers, de „gezeten burgers", de „beter
gesitueerden", de middenstand, de
„kleine luyden", de arbeidersklasse, het
proletariaat tot meer welvaart van
het geheele Nederlandsche volk?
Geen sprake van!
Wat bereikt werd ten gunste van heti
tot voor ruim veertig jaar nog volkomen
„ontrechte" deel van ons volk, werd door
eensgezind en oflvermoeid streven van
dat volksdeel, overwonnen op de kleine
groep, welke het staatkundig-, het eco
nomisch-, het maatschappelijk- en het
geestelijk leven van ons land, ons volk,
goeddeels beheerschte.
Domela Nieuwenhuis
'"POT dat tegen het einde van de
A vorige eeuw een predikant op
stond die de nooden van zijn volk
zag en begreep. Een man, die niet
langer kon aanzien hoé h^t meeren-
deel van zijn landgenooten werd be-
In het St. Vitus-gebouw te Bussum is een begin gemaakt met het uitreiken
der identiteitskaarten aan de bewoners der gemeente. (Foto Pax-Holland)
handeld. Het was F. Domela
Nieuwenhuis, die in 1879 zijn
„Recht voor Allen" oprichtte, het
eerste Nederlandsche socialistische
weekblad. Hij stelde zich in 1888 can-
didaat voor de Volksvertegenwoordi
ging en werd tot lid der Tweede
Kamer gekozen.
Mét hem deed een nieuw geluid, een
revolutionair geluid, zijn intrede in de
zalen van het Binnenhof. Op pleinen en
straten, in woord en geschrift verkon
digde hij de boodschap van het. socia
lisme, verwierf een grooter wordende
groep medestanders, waaronder eenige
jonge intellectueelen. om zich heen,
stichtte de socialistische partij, waaruit
hij zich evenwel later terugtrok en
waarna Pieter Jelle Troelstra
dit werk voortzette. Deze stichtte in 1894
met Van Kol en Schaper de Sociaal De
mocratische Arbeiders Partij, de S.D.A.P.
Van deze beweging ging de wekroep uit
tot alle hand- en hoofdarbeiders van
Nederland, om tezamen te ijveren voor
lotsverbetering, voor verhooging van het
levens- en welvaartspeil voor allen,
die deel hebben aan het productie-proces
in den breeden zin van het woord.
De wekroep verstaan
DE wekroep werd verstaan. Eerst
schuchter, zonder dat de meesten
den moed hadden zich openlijk te scha
ren achter de pioniers die de richting
van een nieuwen tijd aangaven.
Maar ze kwamen. Eerst langzaam,
maar sterker en sterker werd de groep
van menschen die voor een groot deel
niet in staat waren om het gehoorde
met de hersens te verwerken, doch die
gev o el.de n, hoe zij slechts door een
drachtig streven, verbetering van hun
lot deelachtig konden worden.
Het waren zuiver materieele verlan
gens die om bevrediging vroegen. Aan
geestelijke behoeften was het onontwik
kelde, slechts aan lange arbeidsdagen ge
wende volk niet toe. En is hen dit ten
kwade te duiden? Neen, want de „ont
wikkeling" der meeste arbeiders in die
dagen ging niet verder dan een paar
jaar lagere school, welke vele anderen
dikwijls zelfs heelemaal niet of maar
ten deele hadden bezocht.
Aan dat alles is in den loop van deze
eeuw wel ontzaggelijk veel veranderdl
Jonge en oudere intellectueelen, vooruit
strevende handwerkslieden, wisten de
nieuwe beweging en haar aanhangers
leiding te geven. En zoo werd de
S.D.A.P. en de daarnaast ontstane vak
beweging een organisatie waarin dui
zenden Nederlanders zich verzamelden.
Wat bereikt werd
"C*R kwamen een sociale wetgeving,
een wet op de volksgezondheid,
betere toestanden en grootere veilig
heid in werkplaatsen en fabrieken,
gunstiger arbeidsvoorwaarden, beter
onderwijs, openstelling van middel
baar- en hooger onderwijs voor het
arbeiderskind.
- Er werd in het kader der socialistische
beweging grootsch werk verricht tot ont
wikkeling en meerdere scholing der
oudere en jongere arbeiders. Zelf sticht
ten zij hun Instituut voor Arbeidersont
wikkeling, hun cultureel® instellingen,
hun radio-omroep, hun vacantie-oorden,
hun jeugdbeweging met eigen terreinen
en tehuizen, enz.
Een soortgelijk streven werd later
merkbaar in het Roomsch Katholieke en
protesiantsch-christelijke kamp, waar
men binnen eigen kader aan de sterker
wordende behoeften der arbeiders tege
moet kwam.
Maaren daarmee komen we
terug op ons punt van uitgang: hoe
werd dit alles bereikt en in hoeverre
kwam hierbij tot uiting de werkzaam
heid van alle lagen van het Neder
landsche volk?
A L waf bereikt werd, ging ten
koste van taai volharden van
hen die voor dit alles hardnekkig
streden. Menigmaal kwam het tot
stand tegen den wil van een kleine
groep, welker belangen tegenge
steld waren aan die van de hand
en hoofdarbeiders. Van een eens
gezind streven van het heele
Nederlandsche volk was geen
sprake. Het waren de jongeren
het waren de ouderen met jonge
frissche denkbeelden, die waar
achtig willen paarden aan onver
moeid ijveren tot de gestelde doel
einden waren'verwezenlijkt. Zij
zullen ook nu en in de toekomst
van die zelfde gezindheid moeten
en kunnen blijk geven. Het gaat
thans, meer dan ooit, om het be
lang van het geheele Neder
landsche volk.
Opvallend evenwel, is, hoe bepaalde
conservatieve elementen en groepen,
b 1 ij v e n denken in de vroegere sfeer,
hoe zij niet kunnen toekomen aan de ge
dachte dat aan een bevoorrechte positie,
voor wie dan ook, een einde dient te
komen en dat de nieuwe tijd welke ons
land cn volk tegemoet gaan, eischt:
nieuwe menschen. frissche denkbeelden
en grenzenloozen energie. Slechts zóó zal
ons volk het best kunnen woren gediend.
Met. een helder hoofd, een open oog, het
gelaat gekeerd naar den nieuwen tijd.
