No. 80.
Woensdag 5 October 1904.
ie Jaargang
Liberaal Orgaan voor Amersfoort en Omstreken
Uitgave van de Vereeniging „DE EEMLANDER".
Wees U Zelf!
NUMMER 24.
Niets geleerd?
FEUILLETON.
DE EEMLANDER.
Verschijnt
Woensdags en Zaterdags.
Bureau
Hendrik van Viandenstraat 28.
Abonnementsprijs
Per jaarf 3.00
Franco per post- 3.50
Per 3 maanden- 0.75
Franco per post- 0.90
Prijs der advertentien
Van 1 tot 5 regels 0.40
voor iederen regel meer0.08
Bij abonnement aanmerkelijke korting.)
In de Nieuwe Arnhemsehe Courant,
een liberaal orgaan, dat ons zeer sym
pathiek is om vele redenen doch o.a.
ook, omdat het even als wij krachtig
aanstuurt op liberale concentratie en
waaruit we meermalen 't een en ander
overnamen, komt thans een artikeltje
voor, met welks hoofdstrekking wij het
volkomen eens zijn, al meenen wij, dat
dit in de toepassing van het concentratie-
idéc te ver gaat.
Zooals de lopers van onze hoofdarti
kelen weten, hebben wij er hij herhaling
op aangedrongen, dat alle fracties der
vrijzinnigen den strijdbijl moeten begra
ven, hunne onderlinge verschilpunten
ter zijde moeten stellen in den strijd
tegen do kerkelijke reactie.
't Geldt hier en we denken nu bijv.
aan den aanslag op het openbaar onder
wijs, die de regeering voornemens is -4-
het geldt hier te behouden, wat wij hebbed
en wanneer we bezig ziju om den strijd
te voeren voor het goede, dat de liberale
partij in ons land heeft tot stand gebracht,
dan is liet niet den tijd om onder elkaar
te kibbelen over de juiste methode,
waardoor we het meerdere zullen ver
krijgen.
En vooral daar, waar het er op aan
komt een anti-kerkelijk candidaat te doen
zegevieren, moet van alle kanten zoo
noodig, „wat gegeven en genomen"
worden. Wat het zwaarste is, moet het
zwaarste wegen.
En dan is het natuurlijk iu zwakke
districten, dat de meest mogelijke voor
zichtigheid in acht genomen moet worden.
Wij zouden bijv. iu een district, waai
er met dergelijke candidaten kans van
slagen was, met onze volle sympathie
de candldatliur steunen van mannen als
Treub en Kerdijk doch we zouden
het ernstig betreuren en ten zeerste
ontraden om in een zwak district als
.Amersfoort is, althans voor de Tweede
Kamer, dergelijke geprononceerd voor
uitstrevende mannen candidaat te stellen.
Wij achten op grond van vroegere stem
mingen, op grond van onze kennis van
het district, de kans van slagen voor een
kandidaat als de heer de Beaufort oneindig
veel grooter, en zouden het dus het
toppunt van onhandigheid, we zouden
liet ergelijke principiënreiterei achten,
alleen geschikt om het district aan de
Tot dc hoogste en dringendste plichten der
menschheid behooren de bescherming cn in-
standhouding der tncnschelijkc arbeidskracht, j
1. I.
Men was bezig met eene nieuwe ge
vangenis te bouwen, want het bestuur
over het gevangen wezen had besloten
de gevangenen te Cl.... te splitsen dooi
de vrouwen, die er op gesloten waren,
naar eene andere plaats over te bren
gen. Toen de Inspecteur Generaal ver
klaard had, dat' de gebouwen van liet
oude klooster van Auberive bijzonder
goed voor dit doel geschikt waren en
de minister hieraan zijne goedkeuring
gehecht had, werd de oude verblijfplaats
der Cistercijnen door den staat aange
kocht, en was men nu bezig haar voor
hare nieuwe bestemming in orde te bren
gen, tot groote ergernis der bewoners
van het stadje, die weinig gesteld wa
ren op een gevangenis en verbeterhuis
in hun nabuurschap. Dc directeur van
Cl.... verlangde vol ongeduld van het
kerkelijken over te leveren, indien men
in de huidige omstandigheden met een
kandidaat kwam, waarvan men „op zijn
tien vingers" kan narekenen, dat zijn
kans van slagen „nihil" was.
De aangevoerde gronden geven waar-
chijnlijk aan de Arnh. Courant een
artikeltje in do pen, getiteld: Niets ge
leerd, dat we in hoofdzaak hier laten
volgen
„Toen dc Fransche emigranten, door de
„Revolutie 'uit hun land verdreven, na den
„val van het Napoleontische Keizerrijk naar
„Frankrijk terug-keerden, werd [van hen ge
legd, dat zij niets hadden geleerd.
„De wereldgebeurtenissen dier twintig
„jarffli, welke Europa hadden beroerd, waren
„over hun hoofd heengegaau, zonder iu hun
„btvin eenig spoor, eeuigen indruk achter
„te laten. Zij keerden terug, zooals zij waren
„heengegaan, fossielen uit een tijdperk, dat
„voor hunne achtergebleven landgenootèn
„reeds eeuwen achterwaarts scheeij te liggen.
„Onze vrijzinnigen van allerlei gading
„schijnen déze emigranten naar den kroon
„te steken, pok zij schijnen niets te hebben
„geleerd uit" de gebeurtenissen der laatste
„jaren. Nog immer leven ook zij in hunne
„gedachten in den tijd toen de vrijzinnigen
„de meerderheid vormden en men zich de
„weelde mocht getroosten bij de stembus
„te twisten over de nuances der vrijzinnige
„candidaten. Zij meenen nog immer dat ook
„de groote massa dor kiezers er zich bijzon-
„der voor interesseert ot deze of gene eandi.
„daat oud- of jong-liberaal, vooruitstrevend
„liberaal, Unie-liberaal, vrijzinnig, vrijzinnig-
democratisch enz. moet worden geacht.
.Zij hebben niets vergeten van hunne oude
twisten en verdeeldhedenzij hebben niets
.geleerd uit hot voorbeold hun door den
„zegevierenden tegenstander gegeven.
,Nog altijd gaan zij door te handelen, als
„beschikten zij over de meerderheid bij de
„stembus, zonder te letten op de teekenen
„des tijds, die eendracht, het vergeten van
„wat het verdeelt prediken. Zij zijn er zich
„niet van bewust, zoomin als de Fransche
„emigranten, dat zij eenvoudig' ten spot zijn
„van anderen.
„Asson gaat voor. Treub contra Pierson
„Pierson contra Treub.
„Alsof het er bij den tegonwoordigen stand
„van zaken iets toe doet, wie der twee ge-
„kozen wordt, de liberale oud-minister of de
„vrijziunig-democratisi'ge minister in spe,
„waar beiden één ziju in hun bestrijding van
„de plannen van den tegenwoordigen Minister.
toezicht over de vrouwelijke gevangenen
ontslagen te zijn; hij trachtte daarom
met koortsachtigen ijver het werk te
verhaasten, cn daar de nieuwe gebou
wen slechts acht mijlen van Auberive
verwijderd waren, bracht hij dc helft
van zijn tijd door op bet in aanbouw
zijnde werk, bekeek dan de dikke muren,
plaagde den architect, bracht den aan
nemer in de war en maakte het werk
volk nijdig. De directeur was een ge
zond, kort ineengedrongen man, met
grijs krullend haar en een negerachtig
voorkomen; zijn rood, door de pokken
geschonden gelaat werd verhelderd door
een paar grijze oogen, die het best met
die van een fret te vergelijken zijn, koud
als staal maar vol uitdrukking. Tot dat
de gebouwen gereed zouden zijn, om
voor de vrouwelijke gevangenen gebruikt
te worden, had hij besloten er een vijf
tigtal jeugdige veroordeelden te bren
gen, ten einde hen voor het graven te
gebruikenbij verwachtte hen dicu zelf
den avond.
Op den weg wandelend, die van uit
de hoogte een blik in het dal van de
Aube aanbood, besprak hij de voor
deden van dit besluit met den hout
vester IJvert, zijn tafelgenoot in de
eenige herberg te Auberive.
„Ze zijn op dc komst" zeide bij, „bin
nen een kwartier kunnen ze bier zijn.
Zij komen te voet van Clonder ge
leide van hunne bewakers, ge zult eens
Uit het vervolg van dit artikeltje blijkt,
dat een groep vrijzinnigen in Arnhem
getracht heeft tegenover de door de
vrijzinnigen kicsvereenigiiig gestclden
kandidatuur van den heer D. Boswijk,
den lieer De Waal kandidaat te stellen.
Gelukkig is door den heer De Waal
zelf de eenheid bewaard, door dat hij
zoo verstandig geweest is te weigeren
die kandidatuur te aanvaarden.
Wij achten het van belang deze waar
schuwing van dc Arnhemmer onder de
oogen van onze lezers te brengen, omdat
dit ons weer de gelegenheid biedt het
idéé van concentratie der liberalen of
liever dor vrijzinnigen op den voorgrond
te brengen, hoewel we niet gelooven,
dat het speciaal in Assen kwaad kan,
dat een Pierson of een Treub tegenover
elkaar kouicn te staan, dewijl daar geen
gevaar beslpat, naar wij meenen, dat clc
kerkelijkepartijen er de overhand zul
len behalen en in een dergelijk geval
ligt liet voor de hand dat de aanhangers
van Pierson voor die van Treub en
omgekeerd niet uit den weg willen gaan.
Mocht slechts een van beiden in her
stemming komen, dan staat liet o.i. vast,
dat alle vrijzinnigen han stemmen op
den vrijzinnigen kandidaat zullen uit
brengen.
Doch afgezien van deze practische
toepassing van het concentratie-beginsel,
gaan we natuurlijk volkomen accoord
met hetgeen de Arnhemmer zegt.
Het vorenstaande geeft ons gelegen
heid nog een enkel woord te zeggen
over de gehouden stemming voor den
gemeenteraad in het 3e district.
In liet vorig nummer hebben we uit
een gezet, wat naar onze meening de
beteekenis was van den uitslag van
dezen stembusstrijd.
Laat ons thans uog wijzén op een ander
verschijnsel, dat we met vreugde en
met dankbaarheid constateercn en
dat ons hoop geeft voor dc toekomst.
Het feit, waarop wij hier do aandacht
willen vestigen is dit, dat de vrijzinnigen
als één man ter stembus zijn getrokken
om den heer Gerritsen in den Raad tc
brengen.
Dc pogingen, die naar men zegt,
zijn aangewend door enkele mal-conten-
ten om tegenover den heer Gerritsen
een ander liberaal te stellen zijn mislukt.
Dit is een verblijdend verschijnsel.
zien hoe goed die snaken er uit zien.
Ze zijn vroolijken gelukkig."
Een tevreden glimlach kwam over
zijne dikke, door een lidtoeken verminkte
lippen, terwijl hij met zijn rotting met
ivoren knop naar een distel sloeg. ICort
daarop zag men een stofwolk inde rich
ting van het dorp de Bay. De direc
teur hield zijn breede hand met stompe
knokkige vingers boven de oogen en
riep
„Daar zijn ze."
Hij vergiste zich niet. Men zag ze
weldra als uit ecu stofwolk te voorschijn
komen. Ze liepen vier aan vier, degroo-
ten voorop, de kleintjes achteraan, en
de bewakers als vleugelmannen. Tus-
sclien de groene boschjes aan den weg,
zag men ben het pad inslaan, dat naai
de muren van liet oude klooster liep.
Toen zij gehoord konden worden, hie
ven zij op een teeken van den oudsten
bewaarder een lied aan, dat liet ge
not van tc werken, en de schoonheid
der natuur tot onderwerp had. In een
uniform mouwvest gekleed, de pet tot
op de ooren over hun geschoren hoof
den, liepen zij goed in den pas op mi
litaire wijze voorbij den directeur en
zijn medgezel. Zij hielden allen hun
blikken vol eerbied ter nedergeslagen,
en galmden werktuigelijk bun lied.
Op liet eerste oogenblk was het of
deze kinderlijke figuren als uit één vorm
gegoten waren, zij hadden allen dezelfde
We weten dat tal van personen, ook
vrijzinnigen, doch die in engeren zin
niet tot de partijgenooteii van den heer
Gerritsen behoorden, toch met ijver voor
hem gewerkt hebben. Juist wat dc
Arnhemmer wcn6chte, heeft hier plaats
gehad „oud- cn jong-liberalen, vooruit
strevend en Unie-liberalen, vrijzinnig-
democrateu" enz. allen zijn opgetrokken,
vergetend, wat hen verdeelt, om slechts
te denken aan wat hen vcreenigt.
Dit verdient ongetwijfeld een woord
van hulde en dankbaarheid van onze
zijde.
Mogen ook, wanneer we in 1905 ter
stembus geroepen worden alle groepen
van de vrijzinnigen even eendrachtig
optrekken, dan zal voor Amersfoort 1905
een „mooi" jaar worden.
De eerste stap is gezet. De wakkere
leiders der verkiezing hebben succes
gezien op hun werk en dit zal hun
aansporen tot hernieuwde geestkracht.
Maar dat niemand zijn steun onthoude.
Het jaar 1905 belooft een mooi jaar
te worden, doch tevens een tijd van zeer
groote inspanuing. Dat allen die thans
gejuicht hebben over den uitslag, dit
ook kunnen doen over het aandeel, dat
zij er zelf in gehad hebben.
Wilt ge weten hoe een sociaal-demo-
kraat, en we vreezen, niet ten onrechte,
oordeelde over de actie van de liberalen
in zijn district?
Luister dan:
„Dc liberalen dutten van verkiezing
„tot verkiezing, wrijven zich even te
„voren de oogen wat uit, laten merken,
„dat ze toch nog een poosje wakker kim-
„nen blijven, om dan weer vust in te
„slapen, zóó, dat ze tusschentijds noch
„door vrome knepen, noch door onze
„porren wakker zijn te krijgen.
't Is uit de Stem des Volks, dat
we het hier geciteerde knippen, het
gold niet het district Amersfoort.
Laat ons zorgen, dat een dergelijke
oordeelvelling nooit op ons van toepas
sing kan zijn.
De „eerste stap" moet spoedig door
meerdere gevolgd worden en er is thans
reeds heel wat werk aan den winkel.
Wij plaatsten een vraagteeken achter
het opschrift van ons hoofdartikel;omdat
naar onze meening de verkiezing, die
achter ons ligt, duidelijk aantoonde, dat
uitdrukking als van een geslagen hond;
zagen er allen geel en opgeblazen uit,
en maakten allen dezelfde werktuigelijke
gebaren.
„Zien zij er niet goed uit?" vroeg
de directeur terwijl hij niet zijn rotting
op den grond sloeg; „zij hebben nu
reeds acht mijlen afgelegd. Men zou het
niet zeggen. Ze zijn flink, gezond, friscli
als rozen en vroolijk als veulens.
Gezond was mogelijk, ofschoon som
migen moeilijk liepen. Maarwatdevroo-
lijklieid aanging, daarover kon de hout
vester IJvert weldra beter oordeelen.
Terwijl de directeur met den oudsten
bewaarder stond te praten, bleef één
van deze jonge gevangenen achter, den
houtvester strak aanstarende. Zijn ge
zicht vol sproeteu kreeg op eens een
gelukkige uitdrukking, terwijl zijn blau
we oogen schitterden.
„Nummer 24," riep barsch de hoofd
bewaarder, „waarom blijft gij daar op
eens als een zoutpilaar staan? Voort in
liet gelid, eu wat vlug ook." Het ge
laal van den jongeu betrok onmiddellijk
eu IJvert, die hem juist aankeek, ont
stelde van de woeste, oudachtige, ge
huicheld onderdanige uitdrukking, van
dezen bleeken mageren knaap. Steeds
zingend, trok de troep den gang vau
i et klooster binnen, en de ijzeren tra
lies van de groote poort werden met
geweld achter deze jonge veroordeelden
gesloten; maar de indruk van dat bleeke,
wij, hier in Amersfoort door het drieste
optreden van de kerkelijken wel degelijk
„iets geleerd" hebben, 't Is met groote vol
doening, dat wc dit mochten constateeren.
Dat de les blijvende zij.
UIT DE PERS.
We meenen, dat het onzen lozers be
lang kan inboezemen het oordeel van
hot sociaal-demokratisch orgaan „dc
Stem des "Volksover de laatst gehouden
gemeenteraadsverkiezing te vernemen.
Laten we hier tevens bijvoegen, dat de
Amcrsfoortsche correspondentie thans
aan heel wat bekwamer bandon schijnt
toevertrouwd, dan vroeger, toen wc nog
wel eens genoodzaakt waren, den Amoi-s-
foortschen correspondent op de vingers
te tikken. Het gedeelte van de corres
pondentie over de verkiezing luidt als
volgt
Inmiddels is in de vacature, ontstaan
door het bedanken van het raadslid
Crooekewit voorzien cn is de liberale
candidaat Gerritsen met flinke meerder
heid bij eerste stemming gekozen. Deze
uitslag doet ons genoegen en om het
feit zelve én om de gevolgen daarvan.
Het feit toch, dat de kiezers zich mot
zulk een meerderheid ten gunste van dcu
heor Gerritsen, die hot vorige jaar in
een ander district als raadslid niet werd
herkozen, hebben uitgesproken, doetous
zien, dat door velen de taktiek van per
soonlijkheden in cn buiten den raadniet
wordt goedgekeurd en ook dat de kie
zers voor de denkbeelden van den can
didaat, die als tamelijk vrijzinnig be
kend staat, nu niet zoo bevreesd zyn,
als men trachtte te doen voorkomen
Doch het feit ook, dat de heer Ger
ritsen zitting neemt, doet ons evenveel
genoegen als dat de verkiezing van een
der boide andere candidaten ons onaan
genaam ware geweest. Want hoewel we
weten, dat wat de priilcipieele reden be
treft van onzen strijd om het bezeilen
van functies als raadslid, het gekozen
lid niet aan onze zijde staat en wc dus
iu alle opzichten niet op zijn steun
kunnen rekenen, zijn wij er toch ver
zekerd van, dat waar het betreft de ver
betering van arbeiders-toestanden en
wat daarmede indirect in verband staat
en het keeren van den reactionairen
geest in den Raad, de heer Gerritsen
zich niet onbetuigd zal laten.
gelaat, bewogen slechts een oogenblik
gedurende liet voorbij trekken van den
troep gezien bleef als liet ware gegrift
in de herinnering van den houtvester,
en toon hij 's avonds iu zijne kamer
was, kwam hem dit voorval onwillekeu
rig telkens weel- voor den geest. Hij
was overtuigd, dat hij dat gelaat meer
gezien, of tenminste iemand gekend had,
die zeer sterk geleek op nomiuer 24,
maar de herinnering was zoo onbepaald
zoo lang geleden misschien, dat hij er
geen naam meer aan vast kon knoopen.
Hij besloot daarom er niet meer aan
te denken, en was het gehecle geval
bijna vergeten, toen eenige dagen daarna,
terwijl hij alleen ontbeet, zijne waardin,
die vrij babbelachtig was, tot hem zeide,
terwijl zij hem bediende;
Wel, mijnheer IJvert, u hebt laatst
zoo de jongens gezien, die aan de nieu
we gevangenis werken."
„Ja, waarom?"
„Wel, er is er er één bij die uit uw
lauds treek komt, cn die u dadelijk her
kend heeft terwijl hij voorbij ging."
IJvert zag op eens weer die open
gesperde starende oogen en het ont
roerde gelaat van nummer 24. Het kon
bepaald niemand anders dan deze zijn.
Toeii putte hij weer te vergeefs in zijn
geheugen, maar kon geen juiste aan
wijzing vinden omtrent dit kind, due nu
in een verbeterhuis te land was geko
men. Het geval boezemde hem echter