J
No. 95.
Zaterdag 26 November 1904.
ie Jaargang
Liberaal Orgaan voor Amersfoort en Omstreken
Uitgave van de Vereeniging „DE EEMLANDER".
Zenuwachtig.
FEUILLETON.
DE
LANDER.
Verschijnt
Woensdags en Zaterdags.
Itnrenu
Hendrik van Viandenstraat 28.
Abonnementsprijs
Per jaarf 3.00
Franco per post- 3.50
Per 3 maanden- 0.75
Franco per post- 0.90
Prijs der advertentlën
Van 1 tot 5 regels 0.40
voor iederen regel meer0.08
(Bij abonnement aanmerkelijke korting.)
Onderhandselie of openbare
aanbesteding van gemeen-
telljke leveranties
Bovenstaande vraag is reeds meer
malen, ook in onzen Gemeenteraad, bij
de debatten ter sprake gebracht, zonder
dat eenstemmigheid over hare beant
woording tot dusver verkregen kon
worden. Sommige Raadsleden, vol
komen te goeder trouw zijnde bleken
met geen mogelijkheid heil te kunnen
zien in openbare aanbesteding en gaven
beslist in ieder opzicht de voorkeur aan
onderhandselie inschrijvingen voor ge
meentelijke leveringen. Anderen echter,
niet minder ter goeder trouw, spraken
als hun vaste overtuiging uit, dat, in
meer dan één opzicht, de eerstgenoemde
leveringswijze zouder twijfel als regel
gekozen behoorde te worden boven de
laatste, welke slechts bij uitzondering,
in enkele bijzondere gevallen, door eene
Gemeente in toepassing mocht gebracht
worden.
Van waar toch eene zóó schrijnende
tegenstelling, bij „vroede mannen", die
toch allen uitsluitend het gemeente
belang als grondslag hunner uiteen-
loopende beschouwingen bezigen?
Het zal wellicht niet zonder belang
zijn, dat wij, een oogenblik de aandacht
onzer lezers vragende, in het volgende
eene poging aanwenden, om de gestelde
vraag ouder de oogen te zien, en daarna
tra algemcenen zin hare juiste beantwoor
ding trachten te benaderen, om eenig
licht to laten vallen op de besprekingen
die bij punt 16 (den aankoop van een
gashouder), in de jongste vergadering
van onzen Gemeenteraad werden ge
houden.
In de eerste plaats willen we dan
onderzoeken, (omdat we meenen, dat de
hóófdoorzaak der bedoelde meenings
verschillen dóürin schuilt), of er prin
cipieel onderscheid bestaat in de
wijze waarop een goed koopman zijn
eigen handelszaak behoort te behartigen,
èn die waatop een Gemeente het beheer
en de exploitatie harer eigendommen
moet organiseeren en contróleeren. Naar
onze meening is dit zeer zeker het geval.
Immers een koopman vereenigt in zijn
persoon alle functies, zoowel die van
uitvoerenden aard als van contröleereud
Weet altijd meer dan uw concurrent denkt
dat gij weet.
Naar het Duitsch, van
5). ERNST ECKSTEIN.
Weigert gij, zoo houd ik niet slechts
op uw geneesheer, maar ook uw vriend
te zijn. De duivel mag mij halen, als
de gansche zaak mij niet gruwelijk be
gint te verToleu, Zoo als gij tegen
woordig rondloopt, met holle oogen en
bleeke, ingevallen wangen, ziet gij er
uit alsof gij alle nachten, tot aan het
eerste hanengekraai, in de kroeg door
brengt en zijt een wandelende bespot
ting van mijn bekwaamheid als arts.
Gij ondermijnt mijn goeden naam en
bederft mijn praktijk."
„Zijt gij nu klaar?" vroeg Hugo ver
wonderlijk bedaard.
„In hoofdzaak, ja. Ik verlang nu geen
beslissing. Morgen krijgt gij mijn voor
schrift in bijzonderheden, overmorgen
karakter. De band tusschcn de uitvoe
ring en de verantwoordelijkheid is bij
hem zoo nauw mogelijk aanwezig. Aan
hem zelf is, binnen de perken der wet,
overgelaten welke middelen hij wil kiezen
om het belang zijner zaak tot in de
uiterste mate te behartigen, en het
menschelijk eigenbelang treedt daarbij
als krachtigen prikkel op, waardoor de
zoogenaamde „koopmanssliniheid" is ont
staan, die naarmate van meerdere of
mindere ruimte van consciëntie 7an het
individu, soms de wonderlijkste resultaten
voor den bloei eener zaak weet te be
reiken. Van vast salaris is geen sprake,
tijd en werkkracht zijn de factoren
die rechtstreeks geldwaardig gemaakt
kunnen worden. Ziedaar de koopman in
volle vrijheid, steeds het belang zijner
zaak voor oogen lyoudende, in den vollen
maalstroom der economische concurrentie.
Onverbiddelijk atyes'uitden weg ruimende,
wat de ontwikkeling zijner zaak kon
belemmeren, niet gebonden aan de cischen
door de openbare meening gesteld in
sociaal opzicht omtrent het loon en de
behandeling der door hem gehuurde
mensohelijke werkkrachten.
Hij kan door gewaagde speculaties,
die hij alleen tegenover zich zelf heeft
te verantwoorden, in sr.elle sprongen
groote rijkdommen vergaderen; maar ook
kan hij, als keerzijde der medaille, plot
selinge groote verliezen te doorstaan
hebben, die zijn zaak ten gronde kunnen
brengen, hem zelf maatschappelijk ver
loren doen gaan, zonder dat een helpende
hand naar hem uitgestoken wordt
Welk een groote tegenstelling vormt
de omschreven werkkring niet met dien
van het beheer van gemeentelijke eigen
dommen! Hierbij geen sprake er van
dat alle krachten in één belangheb
bend persoon geconcentreerd zijn. De
gcheele organisatie draagt een noodzake
lijk coöperatief karakter, met het alge
meen belang als richtsnoer en als eisch
strenge verantwoordelijkheid tegenover
gestelde of gekozen machten, als gevolg
van de verdeeling van den arbeid door
verscheidene personen gedragen, waar
bij twee hoofdbeginselen op den voor
grond moeten treden. Ten eerste: dat
de zoo moeizaam door belastinginning
bijeengebrachte geldmiddelen met de
uiterste zuinigheid beheerd worden. Doch
in dien zin, dat geen cent noodeloos
gewaagd of nutteloos weggeworpen mag
worden. Alzoo wordt gioote zuinigheid
kom ik om antwoord vernemen. Stemt
gij toe: dat wil zeggen, belooft gij stipte
gehoorzaamheid: goed. Weigert gij, dan
zend ik u des avonds mijn rekening,
of liever mijn quitantie, waarmede ik ge
heel tabula rasa maak en uw voorma
lige vriend is dood voor u. Mevrouw
ik heb de eer u te groeten."
Hij gaat af door de middendeur!"
zcide de advokaat. „Die anders zoo
kalme Bcnno was vrij wel uit zijn hu
meur! Zouden in dezen ellendigen tijd
zelfs de geneeshceren zenuwachtig wor
den?"
Twee dagen later kwam Benno zijn
besluit vernemen. Hugo was niet te huis;
Leonore ontving den getrouwen raadsman
met een eigenaardig lachje.
„Wel?" vroeg de dokter, „hoe
staan de zaken?"
„Hugo is tot alles bereid", verklaarde
zij aarzelend. „Hij wil acht weken op
Rigi-Scheideck blijven, volstrekt niet wer
ken, uw diëet volgen, slechts twee lich
te sigaren per dag rooken; zelfs versche
melk drinken, warm van de koe on
der één voorwaarde...."
„Eu die is?"
„Dat ik medega."
„Onmogelijk! juist die scheiding is
hier hoofdzaak! twee zenuwlijders te
samen dezelfde kuur doen dat deugt
niet, dat zou alle goede gevolgen ver
ijdelen...."
„Ja, dan vrees ik, dat Hugo zal wei
ten plicht gesteld, doch onder do hoo-
gcre eisch, dat die nooit de wijsheid
mag bedriegen, en dat het dubbeltje
van heden niet hooger berekend mag
worden dan de gulden van morgen.
Want in één opzicht staat liet gemeente
lijk beheer verre boven het drijven
eener handelszaak, dat een gemeente
rekening moet houden met de duurzaam
heid van haar bestaan eu niet de be
langen dor nakomelingen. Zij mag toe
komstige belangen niet achterstellen bij
tegenwoordige, zij mag geen speculaties
op touw zetten, die verder gaan dan de
door allen erkende feiten veroorloven.
Haar soliditeit zetelt vooral in de duur
zaamheid van haar bestaan, reden waarom
gemeentelijke leeningen gemakkelijk
gesloten worden. Zij behoeft voor even-
tueele tekorten of verliezen niet terug
te deinzen als het algemeen belang
tijdige voorziening eisch t in
bestaande of toekomstige behoeften. De
meest afkeurenswaardige politiek bij het
gemeentelijk beheer bestaat hierin, dat
terwille van de geldelijke belangen dei-
tegenwoordige belanghebbenden erkende
groote belangen van de toekomst in de
waagschaal worden gesteld. Gouver-
n e r, c'e s t p r v o i r, behoort de zin
spreuk te wezen van een verstandig
gemeentebestuur. Het groote gevaar
eener haudelszaak, dat zij te niet kan
gaan, bestaat niet voor een gemeente.
Eischen inderdaad de belangen van het
levende of toekomstige geslacht kostbare
voorzieningen, dan mogen die niet achter
wege gelaten of voortdurend uitgesteld
worden; door leeningen en belasting-
verhooging is het altijd mogelijk de
daarvoor benoodigde uitgaven op billijke
wijze te verdoelen over hen die er van
genieten, of er van genieten zuil en
In de tweede plaats bestaat voor een
gemeentelijke regeling, de onafwijsbare
voorwaarde, dat iedere handeling dei-
verantwoordelijke ambtenaren of beamb
ten voortdurend aan contróle onderwor
pen kan worden. Immers bij hen ont
breken in algemeenen zin bijna alle
prikkels, die den koopman zijn krachten
tot het uiterste doen inspannen. Eergevoel
en plichtsbesef alsmede kans om vooruit
te komen, ziedaar de eenige stimulans
voor gesalarieerde ambtenaren, op
zich zelf bij hoog staande karakters méér
dan voldoende om de gemeentebelangen
niet minder tot hun recht te doen komen.
Maar niet alle karakters staan in dat
•zeren. De gedachte van mij te moeten
scheiden, drukt hem ter neder; ik ge
loof, dat hij sinds eergisteren nog zenuw
achtiger is.
„Zoo? En hoe toonde hij dat?"
„Hij heeft verschrikkelijk op u ge
scholden. De warme melk en de stroo-
sigaren wilde hij zich desnoods nog la
ten welgevallen; maar acht weken al
leen, dat is bem onmogelijk."
Werkelijk?"
„Ja, dat zegt hij. Hij vroeg, waarom
gij niet liever in eens echtscheiding voor-
schrceft? Dat zou ten minste consequent
zijn, en dan wist men, waaraan men
zich te houden had. Kort en goed, waarde
dokter, zonder mij gaat hij niet. En
opdat gij met zoudt denken, hem nog
wel te kunnen ompraten, heeft hij zijn
eerewoord er op gegeven en gezegd,
dat ik hem een ellendeling mocht noe
men, als hij nog over dit punt onder
handelde. Dokter Kulnner stond een
oogenblik radeloos. Slechts met moeite
bedwong hij zijn ergernis.
„Dat noem ik een verliefde echtge
noot!" zeide hij eindelijk. „Acht volle
weken! Men zou haast denken, dat het
een eeuwigheid was."
„Nu, waarde dokter, het is toch ook
erg lang. Gij als vrijgezel, begrijpt dat
niet! ids twee menscheu elkander lief
hebben..."
Benno liep een paar maal de kamer
op en neer.
opzicht op de gewenschte hoogte en de
organisatie moet óók rekening houden
met de uitzonderingen, die altijd en
overal mogelijk zijn. Vooral in het gel
delijk beheer is de uiterste contróle
noodzakelijk, reden waarom bij zulk een
„coöperatie" vaak een zóó uitgebreide
„papieren-winkel" onvermijdelijk is, dat
een koopman die voor zijn zaak als
„ballast" zou beschouwen.
Ten slotte heeft vooral in den tegen-
woordigen tijd ook het bestuur eener
gemeente te voldoen aan hooge moreele
eischen, en niet alleen aan wettelijke,
zooals dsommigen meenen, althans in
socialen zin.
De bezoldiging harer werkkrachten
Tnag niet naar de markt van vraag en
aanbod geregeld worden, doch in dat
opzicht moet de Gemeente bij de uit
voering harer werken en bij de regeling
der salarissen, het door de openbare
meening geeischte peil der loonen vol
gen, en als voorbeeld dienen voor
particuliere werkgevers. Dót eischt ook
het gemeentelijk belang, want alleen dan
is men zeker, dat de beste werkkrachten
zich voor den gemeentedienst beschik
baar zullen stellen; waarin zij bovendien
groote voordeelen kunnen genieten door
betere rechtspositie, duurzaamheid van
hun werkkring; en ontheven zijn van de
zorg voor den ouden dag, tengevolge
van de gebruikelijke pensioenregelingen.
Souis kan het zijn, dat de gemeentelijke
ambtenaren zóó groote verantwoordelijk
heid hebben te dragen in comptabel
opzicht, dat van hen zeer veel nauw
gezetheid van geweten geëischt moet
worden, omdat hun handelingen in menig
opzicht niet voldoende gecontroleerd
kunnen worden en tóch grooten gelde-
lijken of anderen invloed kunnen hebben
op de gemeentebelangen, zoodat het vaak
noodzakelijk is, boven de genoemde
voordeelen, aan bedoelde speciale ambte
naren eene zeer bevoorrechte positie te
verschaffen, en hooger jaarwedde toe te
kennen dan gelijksoortige minder comp
tabele ambtenaren genieten. Deze be
voorrechting vindt echter haar grond in
de omstandigheid, dat zulke betrekkingen
in het „particuliere" nog veel beter
gehonoreerd blijken te worden. Dit laat
ste is vooral een gevolg van de omstan
digheid, dat de strenge concurrentie op
handelsgebied gebruiken iu het leven
heeft geroepen, die bij gemeentelijke
regelingen onbekend zijn of belmoren
„Het is ongelooflijk!" zuchtte hij han
denwringend, „als twee menschen el
kander lief hebben! „En dan heeft men,
niet verlof, alle dagen twist! Hemel en
hel, wat hebt gij toch eigenlijklief aan
dezen lastigen kribbebijter?"
„Maar dokter....!"
„Nu ja, ik geef toe, dat hij van na
ture een aangenaam mensch was, maar
zooals het tegenwoordig met hem ge
steld is, moest gij blij zijn voor een
paar maanden dat eeuwige gekibbel te
kunnen ontloopen!"
„Ach hij kau toch zoo goed zijn! Gij
hebt er geen denkbeeld van hoe trouw
hij aan mij gehechl is!"
„Zoo?"
„Het is onbeschrijfelijk! Toen gij eer
gisteren weg waart, stonden de tranen
hem in de oogen. „Acht weken geschei
den sprak hij „liever spring ik in
het water."
„En dat noemt gij goed?" Nu over
smaken valt niet te twisten....! Dus hij
heeft zijn eerewoord gegeven! Het is
een ellendige manier, om zich aldus
den terugkeer tot het gezonde verstand
af te snijden!"
Hij trad naar het venster, en staarde
een paar minuten stilzwijgend in de
gloeiende Julihitte. Blijkbaar ging er
iets in hem oiu: hij peinsde over een
nieuw plan.
Met opgetrokken wenkbrauwen, keerde
hij zich ernstig tot de jonge vrouw.
te zijn. Een dier gebruiken is bijv. liet
geven en aannemen van eene provisie
of korting bij of in verband met het doen
van leveringen. Bijna alle firma's, naar
men zegt, bieden provisie aan om leve
ringen machtig te worden, en zulke
provisie's, die vaak tot 10 i\ 15% stijge
vormen in het particuliere vaak gebruike
lijke emolumenten voor het hoogeplaatstc
personeel eener handelszaak, van zóó
hoog bedrag, dat hun jaarwedden soms
naderen tot „burgermans-kapitalen".
Zulke toestanden zijn iu gemeentelijken
dienst niet mogelijk, althans mogenjniet
voorkomen bij de ambtenaren, dóar-
over zal ieder het wel eens zijn.
Gaan wij thans er toe over de ge
stolde vraag nader onder de oogen te
zien, dan merken wij aanstonds op dat
iedere aanbesteding, 't zij ouder
handsch of openbaar, een tweesnijdend
zwaard is. Éenerzijds heeft zij ten doel
iederen inschrijver te noodzaken, uit
vrees voor lagere aanbiedingen vancon-
curreerende inschrijvers, zóó laag moge
lijk „in te schrijven," op poene van
zich de Verlangde levering te zien ont
gaan, d.w.z. zoo weinig mogelijk
geld te vragen, in ruil voor de door
hem te leveren waar. Als zoodanig is
het stelsel van aanbesteding de „mo
derne nijptang" bij uitnemendheid ge
worden, waaidoor concurrecrende fabri
kanten genoodzaakt werden de produc
tiekosten en de deugdelijkheid hunner
waar tot de laagst mogelijke grenzen
terug te brengen. Er ontstond alzoo
een premie voor wie de laagste ar-
beidsloonen uitbetaalde en het meest
wist te „knoeien* in de hoedanigheid
der materialen en de kwaliteit der af
werking, binnen de grenzen derge-
stelde eischen, waardoor de ouder-
wctsche „solide behandeling" in onbruik
moest geraken. Men ging er op reke
nen dat de kooper het geleverde in
laatstbedoelden zin toch niet volkomen
kon beoordeelen, eu moest er op uit
zijn te trachten hem knollen voor ci
troenen te verkoopen. Alleen oude en
gevestigde firma's die een naam te ver
liezen hadden, voelden zich door hun
reputatie weerhouden in dat opzicht
zoover mogelijk te gaan, reden waarom
niet-deskundigc koopers gaarne inschrij
vingen van zulke firma's inwachten, en
volkomen gerechtigd zijn deze te kie-
„Het kan niet anders!, begon hij op
zachten aarzelenden toon. „Gij moet de
zaak helder inzien, anders staat heterg-
ste te vreezen!"
Daar Leonore ontsteld tot hem opzag,
vervolgde hij met nadruk:
„Gij kunt uwen gemaal naar Rigi-
Scheideck volgen, onder voorwaarde, dut
gij de kracht in u voelt, om uwe
tusschen twee haakjes vrij onbedui
dende prikkelbaarheid te beheerschen.
Zoo gij dat niet doet, zoo gij slechts
het minste of geringste met hem twist,
zal de kuur niet baten, en de kwaal
van uw echtgenoot ontzettend verer
geren....,"
Leonore verbleekte.
„Is het dan zoo erg met Hugo gesteld
vróeg zij bevend.
„Ja zeker, zeer zorgwekkend!"
„Maar dat is wanhopig.!"
„Wanhopig? Dat zie ik niet in! Door
rust en matigheid kan hij zijn verlo
ren gezondheid terugwinnen, rust is
hoofdvereisehte. Als het dus volstrekt
onvermijdelijk is, ga dan met hem mede!
Maar volgt mijn raad, en speel niet met
vuur! Hugo lijdt aan een ernstige zenuw
ziekte en aan lichte hersenaandoening!
Een enkele twist met u kan de nood-
lottigste gevolgen na zich slepen.
En waarom zegt gij mij dat eerst
heden.
(Wordt vervolgd.)