12.
Zaterdag n Februari 1905.
2e Jaargang
Liberaal Orgaan voor Amersfoort en Omstreken
Uitgave van de Vereeniging „DE EEMLANDER".
Rechts of Links?
Het einde van de Geschiedenis.
Verschijnt
IVeensdags en Zaterdags.
liurcaii
Hendrik van Viandcnstraat 28
Abonnementsprijs
Per jaarf 3.00
Franco per post- 3.50
Per 3 maanden- 0.75
Franco per post- 0.90
Prijs der adverteutiën
Van 1 tot 5 regels 0.40
voor iederen regel meer0.08
Bij abonnement aanmerkelijke korting.)
9 Deze vraag wordt gestold en beant
Woord in een „politiek advies" van den
Em. Predikant 8.. H. Buytendijk en
wie wellicht op grond van het verleden
van den vroegeren redacteur van De
Wageninyer, den vader van de doodge
borene Nationale Partij, mocht verwach
ten dat het antwoord zal luiden: Links!
ziet zich teleurgesteld.
De heer B. heeft daarbij niet als zoo
vele anderen zijn hinderlijk geworden
oude plunje opgeborgen; neen, hij heeft
het radicaler middel toegepast, deze te
verbranden en roept nu de Nederlaud-
sclie natie tot getuige van dit autodafé,
j®. Niemand zal, natuurlijk, het goed
recht van den heer Buytendijk daartoe
betwisten. De vraag is evenwel gewet
tigd, of hij niet een beetje haastig te werk
gaat. Zelf verklaart hij iemand te zijn,
die wars is vau principieele politiek,
een opportunist die er geen idealen op
nahoudt en tot wien men vaak het ver
wijt richtte „dat (hij) heden züs en
morgen zóó adviseerde", een bekentenis
welke aan zijn jongste „politiek advies"
wol iets van de waarde ontneemt en de
mogelijkheid opent, dat het „Hechts"
van heden, wellicht morgen door een
„Links" zal worden gevolgd.
.-J'Die mogelijkheid wordt haast waar
schijnlijkheid, waar de gronden voor zijn
advies van heden eigenlijk pleiten voor
het tegenovergestelde. Adviseert hij
Hechts te gaan, hij bewijst daarentegen
dat Links de voorkeur verdient.
■Wie zich nog de dagen der Doleantie
herinnert en de taal van de Waycningei
dier dagen tegen dr. Kuyper en de
zijnen; haar strijd tegen elk samengaan
van Protestanten en Katholieken en
tegen de \rije Universiteit, zal in dit
geschrift de bevestiging vinden van het
gezegde, dat het woord jamais:, nooit,
niet in het woordenboek van den poli
tieker past.
Hlmmëi's wat toen onmogelijk scheen,
wordt thans werkelijkheid! de oud-
redacteur van De Wageningcr wordt
op zijn ouden dag de lofzinger van dl'.
Kuyper, de hekclaar van de Ned. Herv.
p) lieekta of Links? Een politiek advies
[ii S. II. Buytendijk, Em. Pred. (Utrecht,
na Erven J. Bijleyeld).
Sprekers, hoorders, denkers, daders.
Vindt ge in soorten, rijp en groen.
Zeldzaam eindt ge wel eerecnitjd
Spreken, hooren, denken, doen.
de Genestet.
Uit het Engelscli door A. J. M-
|Op een bovenkamer van een blok
huizen in „de Templezat een jong-
nftnsch, een journalist, diep in gedach
ten. Als inen in aanmerking neemt, dat
hij zonder bepaalde aanstelling of ver-
bihtenis in Londen was gekomen, is het
feit, „dat hij diep in gedachten zat,"
wel waard vermeld te worden, want zoo
iemand heeft zóóveel moeite zijn scheepje
Jagende te houden, dat hij geen tijd
lèeft, om over ernstige vraagstukken
aa te denken. In dit bewuste geval stond
liet geluk van twee, zoo niet drie levens
>p het spel en dat was de oorzaak van
len ernstigen trek op Harold Ilepburns
gelaat en de reden dat zijn pen in rus-
igc rust op zijn tafel bleef liggen,
ylllet was juist een week voor Kerst-
Kerk, de pleiter voor de Doleantie, de
bewonderaar der Katholieken, de ver
dediger der Vrije Universiteit; de oude
huisgoden worden op de mestvaalt ge
worpen en vervangen door die van den
vijand van voorheen.
Ziet hoe de vroegere verdediger van
de Ned. Herv. Kerk tegen de aanvallen
van de mannen der Doleantie, den staf
breekt over zijn oude liefde:
„Is er bovendien reden om de be
langen van de Herv. Kerk zoo bizon
der op den voorgrond te plaatsen? Ook
ik heb haar lief; ze is mijn moeder
en voedster. Men heet haar Volks
kerk, omdat ze van alle protestantsche
kerken en godsdienstvereenigingen de
oudste brieven heeft en de meeste
leden telt. Maar deze hangen voor
een groot deel als droog zand aan
elkander. Een tallooze menigte, vooral
in de groote steden eh in oorden waar
't modernisme de overhand heeft, komt
in kerk noch kluis. Een ander deel
noemt zich vrijzinnig, d. w. z. is
humanist met een godsdienstig tintje.
En de overigen heetcn orthodox,
maar zijn weer verdeeld in z.g.
Ethischen, Evangclisch-rechtzinnigen,
Konfessioneelen, Kohlbruggiauen en
Supralapsarische Gereformeerden. Bo
vendien aan schakeeringen in deze
richtingen of partijen geen gebrek,
ook niet aan krakeel en haat onder
ling. Alles volgens de noodlottige wet
van den cirkelgang, waaraan 't onge
lukkig menschdom zich heeft te onder
werpen".
Natuurlijk moet iemand, die dus
schrijft, groote bewondering koesteren
voor de eenheid in de Katholieke Kerk,
wat dc volgende verzuchting verklaart
„Denk u ten onzent alle Roomschen
protestantsch, en in de politiek met
denzelfden geest der verdeeldheid be
zield als de niet-Roomschen, de ellende
ware niet te overzien".
Dat die bewondering den oud-predi
kant evenwel verleidt tot de verklaring,
„dat het protestantisme niet alleen niet
gegeven heeft wat de Hervormers er
van verwacht hebben, ja betrekkelijk
fiasco gemaakt (heeft)", zal wellicht
moeten toegeschreven aan den ijver van
den neophiet, die er licht toe overgaat
te liooncn, wat hij eertijds vereerde.
liet merkwaardigste van dit alles is
evenwel, dat deze bekeering tot meer
mis en Ilarold had dien morgen twee
uitnoodigingen voor die feestdagen ont
vangen. De eerste kwam van zijn moeder,
die bij een aardig verwarde opsomming
van plumpuddings ?en andere heerlijk
heden, telkens in haar brief er op terug
kwam, hoe blijde zij allen waren, hem
weer te zullen zien en hoe zij er zich
op verheugden, 0111 de slapeloosheid en
de hoofdpijn, onvermijdelijk gevolg van
zoo'n vermoeiende betrekking als die
van „auteur", te helpen vei drijven.
De uitnoodiging ging vergezeld van
een kort, maar vriendelijk briefje van
het meisje, met wie Ilarold was ver
loofd. Zij woonde in het dorp, waar de
jonge journalist was opgevoed en zij
was de dochter van den predikant aldaar.
Zij hadden er een korten, gelukkigen tijd
samen beleefd, en toen Harold vertrok
om dc harten der Loudensche uitgevers
te vermurwen, hadden de beide jonge
lieden er geen oogenblik aan getwijfeld,
of zij zouden elkaar getrouw blijven.
Het meisje was inderdaad geen enkele
dag verflauwd in haar genegenheid. Ter-
wijl zij hare dagelijksche plichten ge
trouw vervulde in het stille landelijke
dorp, was haar grootste genoegen Me
vrouw Ilepburns te bezoeken en haar
de novellen en artikels voor te lezen,
die haar toegezonden werden door het
jonge mensch, dat zij beiden zoo lief
hadden.
En Harold? Nog geen twee maanden
humane inzichten tegenover dc Room
scheu is geschied onder pagunistischen
invloed en gericht tegen de onverdraag
zaamheid der Protestantsche Kristenen,
Ier afwering van de beschuldigingen
van Protestantsche zijde tegen de Jezuïten
ingebracht, beroept de schrijver zich op
Allard Pierson, zeker een paganist, van
de ergste soort, en schrijft 0.111.:
„Pierson besluit ziju beschouwing
van 't Jezuïtisme met deze woorden:
„Dit is voor mij 't ware beginsel der
verdraagzaamheid: aan iedere richtin
doet men onrecht, zoolang men weigert
in haar vertegenwoordigers menschen
te zien". Ik zeg t hem nau.
Tegenover den paganist Pierson stelt
hij nu de Protestantsche Kristenen, voor
velen van wie de „engel des satans de
Roomsche Kerk" is.
„Reeds onze gereformeerde vaderen
gaan ten dezen niet vrij uit. Luther-
schen vonden te nauwernood genade
in hun oogen. Ze waren bijna even
onverdraagzaam als hun vroegere ver
drukkers en hebben met hen mee deel
genomen aan vervolgen der leerlingen
van Kopernicus en aan den gruwe-
lijken heksenwaanDe „vromen"
van dezen tijd „zijn voor een deel
„Hardestaken", met wie niets te be
ginnen is; van wie't is te vreezen dat,
ondanks hun ijveren voor Hem en Zijn
rijk, de Heer hun zal toevoegen: „Ik
ken u niet". Daarentegen waren en zijn
er Liberalen van nobclen zin, onge
veinsde godsvrucht en vol vurige liefde
voor 't Oranjehuis".
De man, die zóó schrijft, bohoorfc te
staan aan de zijde van den paganist
Allard Pierson c. s. en aan die der
Liberalen, d. i. Links.
Dat hij anders adviseert, is te wijten
aan de waanvoorstellingen waaraan hij
lijdt omtrent de vruchten der Lager
Onderwijswet en de gevolgen cener
overwinning der Linkerzijde. Omtrent
de eerste leest men:
„E11 welke wrange vruchten die
horrible wret gedragen heeft en draagt,
aanschouwen we nog eiken dag inde
steeds toenemende ontkerstening van
ons volk, onderwezen op dc pseudo
neutrale school, voor een deel door
Sociaal-democraten en Atheïsten, waar
digc konfraters van een Domcla
Nieuwenhuis, Troelstra, Oudegecst en
konsorten".
geleden zou hij zich driftig hebben af
gewend van den man, die had durven
vermoeden, dat er een ander in 't spel
was. En nu haalde hij uit zijn zak de
photographic van een meisje, dat niet
de dochter van den predikant was en
plaatste ze op zijn tafel tegen ziju tabaks
pot. Het was het portret van een actrice,
waar hij zijn oog op vestigde zeer
elegant in haar sierlijk toilet en onloochen
baar aardig.
Voor de tiende keer nam Hepburn
liet briefje op van deze jeugdige schoon
heid en las het door. Het was in over
dreven liefdesbetuigingen gestold en wel
geschikt 0111 dc ijdclheid van een jong-
mensch te vleien. Het sterk geparfu
meerde billet-doux behelsde ook ecne
uitnoodiging voor Kerstmis en dit feit
gaf Master Ilarold veel te denken.
Natuurlijk zou de meerderheid van
zijn vrienden in Fleet-street, zoo hij
dezen 0111 raad had gevraagd, spoedig
voor hem ecne beslissing hebben ge
nomen, want zij waren meerendeels
ouder en verharder dan hij. Er was in
Ilarold heel veel goeds; zijne ouders
hadden hem eenc uitstekende opvoeding
gegeven, en de schat van zedelijke in
drukken, die hij in zijn jeugd had ont
vangen, was, Goddank, niet verloren
gegaan.
Terwijl hij zoo zat en de zaak van
alle kanten overwoog, werd er hard aan
de deur geklopt. Het was een telegram-
Deze caricatuur van de openbare 011
derwijzers kan alleen bestaan in een door
waan ontstelde verbeelding. Doch al
ware zij juist, men zou nog geneigd zijn
aan hen dc voorkeur te geven boven dc
door de bijzondcie school gevormde
„Hardestaken*. Zij althans verdoemen
niet als deze hunne katholieke land-
genooten.
Omtrent de tweede waanvoorstelling
lezen wij:
„Mocht waai Goddank weinl
uitzicht op is in 't volgend jaar de
Linkerzij bij de stembus triomfeeren
dan zou een ministerie Borgesius
DruckerTroelstra volgen, de laatste
met of zonder portefeuille; en daarna,
zoo spoedig mogelijk, algemeen stem
recht. Maar dan is ons goede Neder
land, met het Huis van Oranje inkluis,
erger dan aan heidenen overgeleverd.
Het „Ni Dicu, ni Maitre!" (Noch God,
uoch Meester!) wordt dan ook ten
onzent kt parool".
Dit is blijkbaar de uiting van oen
ontstelde verbeelding, die overal „Spoken"
en in een Borgesius, een Drucker de
schimmen ziet van een Blanqui en Felix
Pyatt.
Wij koesteren goeden moed dat dc
tijd spoedig zal komen, waarin ook deze
waanvoorstelling zal wijken voor een meer
helder inzicht van de werkelijkheid. De
Schrijver die zich democraat noemt en
verlangt
„dat evcuzecr de gcringeren als
aanzienlijken, voor zooveel zij daartoe
bekwaam ziju, 'eland mee helpen
besturen, altijd onder de opperste
leiding van "t Huis van Oranje".
Die erkent dat .„we aan de partij
van den zoogenaamden vooruitgang
veel te danken hebben Zonder kt huma
nisme der laatste ecu wen zouden de
volken nog verkeeren in onmondige»
staat; dc klerus, ook de protestantsche
klerus, zou nog zijn looden schcpter
zwaaien",
kan niet staan aan een zijde, die lt er
op toelegt de klerus opnieuw den looden
schepter te laten zwaaien; die de onver
draagzaamheid tot een politick-kristelijk
geloofsartikel verheft, die dc natie splitst
in twee deelcn, gescheiden door een
klove uiet loodrechte wanden; die de
democratie heeft opgeofferd aan de
coalitie en van geen kiesrechtuitbreiding
wil weten.
besteller met een dringend verzoek van
een uitgever 011 een kort verhaal.
Hepburn lachte ecnigzins weemoedig,
toen hij den jongen had weggezonden
en zijn pijp stopte. Op ieder ander oogen
blik zou hij die opdracht met blijdschap
hebben aanvaard, maar hoe zou hij nu
een luchtig verhaaltje vau een paar
duizend woorden kunnen opstellen, ter
wijl de toekomst van zijn geheel volgend
leven bij dat van een ander in de weeg
schaal lag? Maar, terwijl hij somber
naar het telegram staart, kwam een
denkbeeld bij hem op: „Ik weet wat!"
riep hij uit. „Ik zal van 't heele geval
een verhaal maken: mijii eigen ik buiten
spel laten en dan mijn geniale inspira
tics hoe die ook zijn mogen laten
beslissen."
En dadelijk bracht hij zijn plan ten
uitvoer; hij gooide zijn jas uit, ging
zitten, nam pen en papier en begon te
schrijven. In zijn voorrede beschreef hij
zich zelf objectief beschouwd cn
het resultaat bevredigde hem. Toen begon
hij van zijn eerste liefde te vertellen en
gaf hij eene korte, aantrekkelijke be
schrijving van het oude dorp bij sche
mering, en van den jongen journalist,
afscheid nemend van zijn aangebedene
voor hij naar Londen ging, om letter
kundigen roem te oogsten.
Dan verandert het tooneel. Dc lezer
wordt verplaatst in een Londensche
schouwburg en zijne ooren worden ver-
De man die Schrijft:
„Maar 't is onzin van geloovige of
ougeloovige wetenschap te spreken.
Wetenschap heeft niet geloof of onge
loof niets uit te staan".
Die zich over dc Vrije Universiteit
als volgt uitlaat:
„lk ben van haar niet gediend.
Reeds wegens haar gereformeerden
grondslag. Te zweren bij dc wijsheid
der Dord'sche Synode, hoe hoog deze
bij mij staat aangeschreven, acht
ik in strijd met de uitspraak van die
Synode zelf, een anachronisme een
traditionisnie, Rome waardig, eeu ver-
krachtiug der vrijheid vau een kristen-
mensch, schepselvergoding, een tekort-
doen aan de autoriteit der II. Schrift,
door nevens haar nog een andere van
bijna gelijk gezag te plaatsen, en
derhalve in zooverre ongeloof. Het is
voor een geleerd en zelfstandig man
een voortdurende kwelling bij zijn
studie cn onderwijs zich telkens te
moeten afvragen: is dit of dat soms
in strijd, zoo niet met het gerefor
meerd beginsel, dan misschien met
deze of gene bewering of uitdrukking
in een der formulieren van eenigheid
of liturgie?
En dan nog dat voortdurend toe
zicht van leden of besturen, gezamen
lijk of afzonderlijk, v 11 wijzen of die
er zich toe rekenen te behooron, om
uit te maken of wat de docenten
leeren, met den gereformeerden grond
slag is overeen te brengen. Indien niet,
dan écn van beide: óf dwaling erken
nen, óf naakt aan den dijk gezet
worden. Maar dat is immers voor een
wetenschappelijk gezind, een waarheid
lievend man onuitstaanbaar"!
De man die zóo schrijft, kan niet zon
der ontrouw te worden aan zijne heiligste
overtuigingen, Rechts staan.
Zijn plaats is Links
Eeii goed voorbeeld.
Zooals men weet, is er bij dc tus-
schentijdschc verkiezing in het district
Briclle druk gestemd. Als men in aan
merking neemt, dat dc kiezerslijsten bijna
een jaar oud zijn en er dus niet weinig
namen feitelijk geschrapt moeten worden,
b.v. van personen, die gestorven zijn of
van anderen, die vertrokken zijn, dan
geven do cijfers 5061 van de 0088 bij
eerste stemming en 5355 van de (5088 bij
gast op de tonen van lichte opera-muziek.
De kleine actrice verschijnt op de
planken en de opgewonden beschrijving
van haar bekoorlijkheden voorspelt
weinig goeds voor het lieve, landelijke
vriendinnetje. Maar Master Ilarold kon
niet lang over dit onderwerp uitweiden;
hem bleven nog slechts vijfhonderd woor
den over, waarin hij in een tooneel den
strijd van het jonge mensch moest schil
deren, daarna zijn besluit meedccleii en
dan het gordijn laten vallen.
Dc laatste vijfhonderd woorden kost
ten hem meer inspanning. Tot nu toe
had hij de feiten uit zijn herinnering
geput, nu kwam het aan op zijn ver
beeldingskracht. .Als 0111 zijn gedachten
wat op te frisscheu, stopte hij opnieuw
zijn pijp en ging op het kozijn zitten,
vanwaar hij op het plein uitzag. Het
was avond; talrijke ambtenaren cn kler
ken haastten zich om de kantoorlucht
te ont\lieden; waschvrouwen liepen, zoo
vlug zij konden, met verdacht groote
pakken.
Ergens buiten „de Temple" speelde
een draaiorgel. Onwillekeurig neuride
Ilarold het deuntje. Het was een aria
uit een opcra-comique, het gedeelte van
het «tuk, waarin het het andere
meisje, het meisje van het geparf urineerde
briefje, optreedt. Hij dacht aan haar
lachende oogen, haar zwevende gestalte,
als zij danste, aan hare bevallige be
wegingen en aan honderd andere bekoor-
