No. 14.
Zaterdag 18 Februari 1905.
2e Jaargang
Liberaal Orgaan voor Amersfoort en Omstreken
Uitgave van de Vereeniging „DE EEMLANDER".
Binnenland.
En toch beweegt zij zich.
FEUILLETON.
Piet van Teenen's huwelijksreis.
DE EEMLANDER.
Verscliyiit
Woensdags en Zaterdags.
Bureau
Hendrik van Viandenstraat 28
Abonnementsprijs
Per jaarf 3.00
Franco per post- 3.50
Per 3 maanden- 0.75
Franco per post- 0.90
Prijs der advertcuticn
Van 1 tot 5 regels 0.40
voor iederen regel meer 0.08
Bij abonnement aanmerkelijke korting.)
■Nadat Galilei in 1633 op last der
Inquisitie er toe was overgegaan, zijne
bewering, dat de zon zich binnen zeke
ren tijd om haar as wentelt, als strijdig
jnet de Schrift, in plechtige zitting had
algezworen, zou hij de woorden hebben
geuit: E pur si muovcl En toch be
weegt zij zich!
De geschiedkundige waarheid dezer
woorden schijnt niet vast te staan.
Doch de poezie der legende maakte
zich er meester van en legde ze in den
mond van den grooten wetenschappe-
lijken onderzoeker, die zwichtend voor
't gezag, de uitkomsten van zijn onder
zoek verloochende, doch niet in staat
was de stem der waarheid in zijn bin
nenste voorgoed het zwijgen op te
leggen.
En toch beweegt zij zich! Die woor
den zijn gebleven, door alle eeuwen heen,
het protest van de wetenschappelijke
overtuiging tegen dogmatische behoud
zucht; de triomfkreet der waarheid tegen
over het geweld, der vrije gedachte, die
niet gesmoord wil worden; die hoé:ook
vervolgd door hoon en spot, gestraft
aan lijf en goed, haar recht om te twij
felen aan de officieel gestempelde waar
heid opeiseht en tegenover hen, die het
nieuwe afkeuren omdat het strijdt met
het oude, met wat steeds als waar ge
leerd werd, jiaar: En toch beweegt zij
zich! laat hooren.
^Die gedachte heeft hen allen bezield,
de groote denkers, leeraars, vorschers
van den ouden en den nieuwen tijd; zij
viias de gist welke steeds en overal het
djpode deeg der leerstellige waarheid
levend maakte; zij was de prikkel voor
iederen vooruitgang op elk gebied; die
een Mozes als wetgever van zijn volk
deed nederdalen van den top des bergs;
die den grooten Meester van Nazareth
de Nieuwe Wet deed stellen in de
plaats van de Oude; die luer een
Savonarola, ginds een Luther en Calvijn,
daal' een d'Aquino of een Spinoza be-
zjelde om ah hervormers van het be
slaande, als leiders der menschheid langs
nieuwe banen op te treden. Een Darwin
poitte uit haar de kracht om te midden
van zijn lichamelijk lijden zijne navor-
scliingen voort te zetten en het weten
schappelijk kapitaal der menschheid te
verrijken met de bestaande theoriën
I Tegenspraak verlevendigt het gesprekjuist
H
daarom sijn de horen zoo vervelend.
Een tragi-komisclie geschiedenis
uit Transvaal.
2.)
Hij vertelde van Amsterdam van den
„laag, van Scheveningen, toen van de
jonge koningin, van zijn oude moeder,
weer van de zee en de groote schepen
al hei vele schoons, dat zij zien
zouden. En Stientje verheugde zich zoo
nnig, zoo echt hartelijk op dat alles.
De oude kwam terug. „Kinderen, pak
sje zaken bij elkaar. Ik heb een dag
'tstel verkregen. Overmorgen vroeg om
acht uur zal de dominee jelui trouwen
om half tien vertrekt de trein naar
ost-Londen. Met jou, Piet, heb ik nog
at te bespreken.''
Die beide bespraken nu de geldzaken.
Zooveel had Piet bij den Nederlandschen
onsul in bewaring, dat zot! hem in
omverwerpende uitkomsten van zijn onder
zoek; zij dwong een Pasteur, te vol
harden in zijn streven om tegenover de
door hem onjuist geachte leer der
spontane generatie, te stellen die van de
ontwikkeling vau het groote uit het
oneindig kleine; aan haar danken wij
de toepassing van den stoom, de won
deren dor electriciteit, de ontsluiting
van de geheimen van licht en lucht,
den stoffelijkcn vooruitgang en de gees
telijkc ontwikkeliug, welke het leven
mooier maken dan het voorheen was.
En toch beweegt zij zich! Tooverwoord,
dat ook den geringsten onder ons aan
spoort, zijne krachten beschikbaar te
stellen voor het welzijn van anderen.
De arbeider, die na een vermoeiende
dagtaak zijne avonduren, dikwijls tot
laat in den nacht, gebruikt tot verzame
ling van kennis en ontwikkeling van
zijn geest, teneinde waardig te zijn als
leider op te treden van zijne mede
werklieden, ondergaat haren invloed.
De man van studie, die beproeft nieuwe
rogclen te vinden voor de verdeclitig
van de vruchten van den arbeid of om
door wettelijke maatregelen bestaande
maatschappelijke toestanden te verbete
ren, hij put daaruit de kracht om telkens
nieuwe bezwaren te overwinnen, zij 't
ook zonder hoop op dank of loon.
En toch beweegt zij zich. Troost
woord voor ons allen. Reeds is er een
jaar voorbijgegaan sinds de gruwelijke
strijd uitbrak in het Oosten, met schaars
gekende wreedheid gevoerd. Hij, de
man, die zich door vleiers begroet zag
met den uaain van den Vrede-Tzaar,
laat de beste krachten van zijn volk
roemloos ondergaan in een door niets
gerechtvaardigen strijd; hij overtreedt
alle door hem uitgelokte overeenkom
sten, om den zwakkeren, maar door
vaderlandsliefde bewonderenswaardigen
tegenstander te verpletteren. De gcheele
wereld schijnt één legerkamp, de wereld
oceaan één oorlogsbassin; aan alle zijden
hoort men van niets dan van legervcr-
sterking, van nieuwe vuurwapenen welke
de vroegere in verdelgingskracht over
treffen, van uitbreiding oorlogsvloten.
En toch beweegt zij zich! Tocht neemt
het aantal toe van hen, die het voor
komen en oplossen van geschillen zoeken
te verkrijgen door middel van arbitrage
en niet door brute kracht of door over
machtig geweld. Hoe ook telkenmale
teleurgesteld, zij gelooveu, zij blijven
Holland uitbetaald worden. Zooveel gaf
hem de oude voor de reis mee, en zoo
veel aan ziju dochter. Hij gaf heui ook
nog eenige brieven aan zijn broeder
en zuster in Holland mee, opdat hij
dadelijk ergens hulp kon vinden, als hij
die noodig had.
Die twee dagen ging in Hoftema's
huis alles ten onderste boven. Stientje
pakte hare zaken bij elkaar en die van
haar bruidegom, terwijl hij in de stad
rondliep, van kennissen afscheid nam,
zijn geldaangelegenheden en andere nood
zakelijke dingen regelde. Eindelijk was
's avonds van de tweede dag alles in
orde en den volgenden morgen schreed
het bruidspaar en de oude, begeleid
door twee getuigen en ecnige kenniisen
naar do kerk. Om te rijden was niet
mogelijk, want behalve de paarden van
het Eiigelsche leger, waren er in Pre
toria geen meer.
De huwelijksplechtigheid was zeer
spoedig afgcloopen en men haastte zich,
naar het station te komen.
Daar gaf het me een drukte! De
consuls der verschillende mogendheden
en de jgeneraal-provoost, een Engclsch
officier, stonden daar bij elkaar en be
raadslaagden of men dezen of dien ver
bannen zou. Menigeen weerde zich met
handen en voeten en wou volstrekt weg,
andere weer verzochten dat zij mee
mochten gaan, zij hadden in Pretoria
niets meer te eten. Overal Engelschc
gelooven aan de eindelijke zegepraal
van hun beginsel, omdat zij weten dat
de geest tenslotte dc stof beheerscht.
Doch wellicht nimmer méér dan in
deze dagen hebben wij allen behoefte,
troost te putten uit hot legendarisch
woord, nu een geest van reactie, zich
steunend op wat der menschheid ten
allen tijde dierbaar was, allerwege hot
hoofd verheft. Onder de valschc leuze,
dat de godsdienst bedreigd wordt
door het wetenschapenlijk ongeloof en
zijne verkondigers, wordt van alle zijden
opgetrokken tegen de voorstanders der
vrije gedachte op elk gebied; wordt in
eigen land door deu geniaalsten en meest
gezaghebbenden Staatsman na Thorbecke
de scheidslijn getrokken tusschen twee
deelcn der ééne natie, deze verdeeld in
geloovigen en niet-gcloovigen en de
eersten aangevuurd tot den geestelijken
strijd tegen de laatsten.
Aan welke zijde de overwinning zal
zijn in de naaste toekomst is niet twijfel
achtig. De vereenigdc macht van het
behoud in zijn verschillende gedaanten
zal de sterkste blijken.
Toch behoeven wij ons niet te laten
ontmoedigen. Immers wij wéten: En
toch beweegt zij zich! Zij, de vrije ge
dachte, zal, moet ten slotte overwinnen,
omdat zij onsterfelijk, omdat zij het
levensbeginsel der menschheid is.
Daarom met goeden moed, ondanks
de ongunst del' tijden, den nieuwen
strijd tegemoet getreden.
En wanneer straks weer de meest
brute reactie de overwinning mocht be
halen, wanneer het volk nog dermate
verlengend mocht blijken, dat het zich
weer laat vangen door de intens vaische
leuze: voor den Christus, wanneer de
kerkelijke partijen wederom de over
winning mochten behalen, laten we ons
dan aan hun vreugdcgeschetter niet
ergeren maar bedenken, dat de reactie
ook zegevierend juichte in het jaar
1663, waarin tot logen word gestempeld
wat Galilei als waarheid had verkondigd,
en dat toch:
E pur si muove
soldaten, die hier geschut uitlaadden,
daar proviand oplaadden, en ondertns-
schen liep ook de trein waarmee ons
jonge paar op reis zou gaan aardig vol.
Een dikke sergeant van dc imperial
yeomanry ontving hen aan het afsluithek
met de woorden: „Wilt gij ook een
goedkoop reisje meemaken', en zijn
kleine oogen flikkerden ondeugend on
der de borstelige wenkbrauwen. 1 lij be
merkte de bloemen der pasgehuwden
en riep lachend Wat, een huwelijks
reis? Wel, dat zal een pleizierreisje
worden
Toen de bruiloftsgasten ook het afsluit
hek wilden doorgaan, werden zij tegen
gehouden, en zoo moest Stientje daar
wel van allen afscheid nemen.
Maar het ergste moest nog komen.
Piet had na lang zoeken den kaffer
gevonden, die zijn bagage aan 't station
gebracht had en eigenhandig had hij
het op een open kolenwagen geladen.
Toen hij nu aan dc soldaten, die het
instappen regelden, om eene plaats vroeg,
kreeg hij hel lakoniekc antwoord, ver
gezeld van een handbeweging naar de
koffers: „TJ kunt daar plaats nemen."
Piet was geheel verbluft, maar daar
hem niets anders overbleef dan zich te
schikken, hielp hij zijn vrouw boven
op den wagen.
Maar dat was den Engelschen ook
weer niet naar den zin, want dames
moesten afgezonderd in gesloten w agens
Wisten zij, wat zij ileilcii
Rome en Dordt hebben een groote
voorstelling gegeven in het Feestlokaal,
Willemstraat, 's-Gravcnhage. Rome, ver
tegenwoordigd door meneer Kolkman,
lid van de Tweede Kamer; Dordt ge
representeerd door den orthodoxen
dominee, Talma, oveneens Kamerafge
vaardigde. Het doel der hoeren was
blijkbaar de beruchte antithese van dr.
Kuyper zoo fel mogelijk voor den
volke uit te werken, liet ontbrak er
nog maar aan, dat de hoeren zich ge
tooid hadden met soutane, bef en toga
om tocli vooral zinnebeeldig uit te. beel
den, hoe hot volk geblinddoekt moet
worden door de zoo valschelijk aange
heven geloofsleuze.
Het eerste begon meneer Kolkman
de godsdienstige hartstochten op te
zweepen. Wij wisten inderdaad nog niet,
dat in dezen Roomschcn Kamervertegen
woordiger zulk een hartstochtelijk dema
goog school. Hij eindigde zijn speech
inet dc woorden:
Eenmaal zal de juichkreet wederom
klinken, die op Golgotha zijn oorsprong
nam
„Christus zal zegevieren; Hij is de
redder!'
Daarna was de beurt aan dominee
Talma.
Zeer liefelijk, zooals dat een prediker
der christelijke erbarming en ontferming
betaamt, vertelde deze spreker:
ij, (dat waren Rome en Dordt) heb
ben gemeenschap in Onze liefde; Zij
(dat zijn de vrijzinnigen) hebben gc-
meeuschap in hun haat'.
De lezer voelt, w elk een edel vuur dezen
christen bezielde, toen hij zonder blikken
of blozen deze lastertaal uitsloeg. Zooals
men weet, heeft dr. Kuyper alle vrij
zinnigen betiteld als paganisten, wat zoo
veel als heidenen wil zeggen.
Wilt ge nu eens hooren, lezer, hoe
meneer, pardon dominee Talma op die
verfoeilijke betiteling uien weet te tap
pen?
Luister dan:
„Ds. Talma wijst op den kreet vol
gens de N. R. Ct. aangeheven bij de
verkiezing van Roodhuyzen in den Uriel:
„leve de heidenen." Dat noemt hij ont
zettend. Men zal zeggen: dat is de schuld
van dr. Kuyper, die de liberalen paga
nisten heeft genoemd. Dat is onjuist.
Wel is het waar, dat als men de libe-
rijden. Wat zij hier ook tegen in brach
ten, het hielp niets, „'t Spijt mij wel
maar 't is hoog bevel!' zoo heette het,
en zoo moest dan Stientje achter in den
trein plaats nemen, terwijl Piet vooraan
hoog bovenop de koffers troonde.
Dat was nu eigenlijk niet bijzonder
aangenaam voor Piet en voor Stientje
nog minder. Piet's gezelschap bestond
uit een aantal lieden van twijfelachtig
allooi, Slientje zat geperst tusschen
vrouwelijke lotgenooten, die allen hoogst
opgewonden waren.
Zij begon stil te schreien en Piet zat
binnensmonds te vloeken. Toen zette dc
trein zich in beweging en zoo begon
hun huwelijksreis.
Zij reden door de vervelendste streek
der aarde, de hoogvlakte van Zuid-Airika.
Overal opgeblazen bruggen, schansen
rechts en links van den spoorweg opge-
geworpen, nu en dan een platgebrande
hoeve en dan weer paardelijken en kleine
heuvels soldatengraven. Wolk ecu
troosteloos gezicht! Bovendien viel er
een fijne stofregen, die overal doordrong.
De nieuwbakken echtgenoot hulde zich
in een dikken reisdeken en sloeg de
breede rand van ziju hoed naar beneden.
Tot Elandsfontein duurde liet vier uur.
Vroeger was men daar tweemaal zoo
gauw.
Bij Elandsfontein hield men een tijd
lang stil, en omdat Piet, naar zijn maag
te oordeeleu, vermoedde dat ook Stientje
ralen hoort spreken men vaak denkt:
„je komt zeker van dc hei."
Daargelaten nu, dat dominee Talma
blijkbaar dc Geldersche heidelucht drin
gend noodig hoeft om ziju verbijsterde
zinnen bijeen te gareu, vragc men zich
eens at, hoe laag-bij-do-grondsche poli
tiek er tegenwoordig gevoerd wordt, als
een „christelijk' woordvoerder zich van
aanhitsing in geloofszaken en dergelijke
uitjes moet bedienen omeen lach
succes te behalen!
Let wel, lozer, deze predikant, die
het zoo ontzettend vindt, dat in scherts
een kreet in deu Briel in aangeheven,
vindt het bijna heelemaal niet ontzettend,
het voor te stellen alsof iemand den
naam „heiden' in den Briel ernstig be
doeld had, vindt 't niets „ontzettend'
bij ons slechts gemeenschap in haat te
zoeken. Voor een politiek „christen' is
zoo iets heelemaal niet ontzettend naar
het schijnt.
Ook deze spreker kwam aan 't slot
van zijn rede weer op het Geloof
neer.
Hij zeide wonderlijke dingen.
„Ilij zou de banier, waarop geschre
ven is de heilige naam van Christus,
nooit gekozen hebben maar nu hij die
draagt en de linkerzijde er hem op
aanziet'
Och kom, dominee Talma schikt zich
maar naar de omstandigheden. Straks
zal hij waarachtig nog vertellen, dat de
vrijzinnigen hem tot die keus geuood-
zaakt hebben.
Als dat zoo voortgaatzoo ein
digt de N. R. Ct. En we voegen er
ronduit bij: dan zouden we denken, dat
't bij Rome en Dordt wordt voor dc
stembus van 1905: „het doel heiligt de
middelen."
Toen onlangs do Gemeenteraad
van Warmond dc verordening vaststelde,
dat kinderen van ouders, die nalatig
zijn in het betalen van schoolgeld, van
de school zullen \i orden verwijderd, nam
het liberale Raadslid, de heer Van Aar-
denne, het op zich voor deze kinderen
het schoolgeld te betalen, wat zeer tegen
den zin der Katholieke meerderheid w as.
Dc gemeente-ontvanger bleek ook
niet ingenomen uiet dat besluit en moot
zich hebben uitgelaten dat hij, als de
wel honger zou hebben, nam hij den
zak, waarin zich hunne eetwaren bevon
den, en ijlde naar haar wagon.
Och, die grme Stientje! Nu, of ze
honger had; zij had van 's morgens vroeg
af niets gegeten, zoo opgewonden was
zij geweest. Gelukkig zat zij bij het
portier en zoo konden zij dan tenminste
naar hartelust babbelen.
Terwijl zij de eene snee brood met
appelmoes na dc andere verorberde,
praatte zij er lustig op los en haar oogen
schitterden van vreugde, nu 1 iet weel
bij haar was.
„Och, Piet, pak de koffiiepot eens
aan en haal wat heet water voor me
vroeg ze.
„Maar waar vandaan, schat," vroeg
hij en keek om zich heen.
„Mijn hemel, van de machine natuur
lijk!" lachtte ze, en Piet draafde al weg,
om den machinist zijn verzoek te doen.
Nu, dat was een goedhartig incnsch, en
zoo dronken Piet en Stientje spoedig
hun dampende koffie.
Maar toen moesten ze weer scheiden,
en al verder ging het weer. Laat in den
avond was men in Vereeniging, daar
zeide hij haar goeden nacht.
Wordt vervolgd.