No. 19.
Woensdag 8 Maart 1905.
2e Jaargang
Liberaal Orgaan voor Amersfoort en Omstreken
Uitgave van de Vereeniging „DE EEMLANDER".
Wees U Zelf
r
Het zoekende Licht.
WAT NIEMAND BEWEERT!
FEUILLETON.
Verscliljut
Woensdags en Zaterdags.
DE EEMLANDER.
Itiirenn
Hendrik van Viandenstraat 28.
Abonnementsprijs
Per jaar
Franco per post
Per 3 maanden
Franco per post
f 3.00
- 3.50
- 0.75
- 0.90
l'rljs der advertentiën
Van 1 tot 5 regels 0.40
voor iederen regel meer0.08
(Bij abonnement aanmerkelijke korting.)
Er is verdeeldheid onder de
v r ij z i u n i g e n.
Leg de programma's van de Rechts-
Liberalen, de Liberale Unie en den
Vrijzinnig-Democratischen Bond naast
elkaar en ge zult verschil bespeuren
niet alleen, maar bij het Kiesrecht bijv.
taan de Vrijzinnig-Democraten en de
Rech ts-Li beralen
lijnrecht tegenover elkaar.
En dat verschil in opvatting wordt
nimmer door cén van de fracties der
vrijzinnige partij weggedoezeld.
Kan men er ronder en meer open
voor uitkomen, dan die verschilpunten
neer te schrijven in programma's, waar
van geheel Nederland kennis kan nemen?
Trouwens ook op andere wijze blijkt
genoegzaam, dat vele vrijzinnigen het
op sommige zelfs belangrijke punten van
staatsbeleid niet met elkaar eens ziju.
Dat alles is over en over bekend en
wordt nimmer verborgen gehouden.
Dit is nü zoo, dat was vroeger zoo en
dat zal wel zoo blijven.
En we zouden het betreuren, als
het anders werd.
Evenmin als wij ons zullen ontzien
om partijgenooten te bestrijden, waarmee
wij het niet eens zijn, evenzeer zijn we
er van overtuigd, dat andere vrijzinnige
organen zullen voortgaan te ciitiseeren,
wat ze niet goed achten in het optreden
van personen en bladen, die overigens
ook tot de liberale partij kunnen gere
kend worden.
Dat is nuttig en noodig en al ware
dit niet zoo, het is onvermijdelijk.
Alleen daarop willen wij aandringen,
dat die .critiek en die bestrijding een
welwillend karakter moet hebben.
In zóóverre willen we offeren op het
altaar der taktiek, dat we noodelooze
verbittering zooveel mogelijk willen ver
mijden.
Haar nimmer mag de taktiek opge
offerd worden aan de
„oprechtheid".
Dit achten wij „paganisten* moreele
politiek.
Waarom dit neergeschreven?
Omdat telkens en telkens weer die
z.g. verdeeldheid der vrijzinnigen (onlangs
nog in een ingezonden stuk in de Ecin-
Het heilige voor een ander Ut tnjj heilig
in mijne liel.
Thorbeckk.
Uit het Duitsch
van
ERNST VAN WILDENBRUCH.
3).
Van dat oogenblik af stond het bij het
dienstpersoneel vast, dat de baron You
Fahrenwald gek was. De oude Johann
was zijn bewaker en de bewaker had
het gezegd.
En van de dienstbodenkamer werd
dit, als gewoonlijk, naar de binnenkamer
overgefluisterd: de baron Yon Fahren
wald was gek.
En wie, die hem aanzag, had er aan
kunnen twijfelen? Als de deur openging
en hij binnentrad, met langzaam slcpenden
tred, die lange, vierkante figuur met
donker, bijna zwart haar en met het
bleeke, bijna marmerwitte gelaat, door
bode alhier) door de clericale pers
wordt uitgespeeld, om zoodoende de
gelegenheid te hebben te kunnen wijzen
op de tot tranen roerende „eensgezind
heid van Rome en Dordt".
Onze pen weigert bijna verder te gaan.
Niet omdat wc óók zoo getroffen zijn
door die broederlijke eensgezindheid
dat zijn we wel maar het is iets
anders, 't is een idéé, dat ons door het
hoofd speelt en dat we, maar niet goed
kunnen uitwerken.
Wij dachten ons een oogenblik in de
plaats van onze tegenstanders en wat
een heerlijk middel van reclame zou
het zijn voor hunne politieke propaganda,
als ze eens een voorstelling in levende
beelden gaven, om de innige verbroede
ring vau het Calvinisme en het Katho
licisme. aanschouwelijk voor te stellen.
Allerlei motieven spelen ons door het
hoofd, doch misschien zouden we voor
stellen om deze anti-these: de verdeeld
heid der liberalen, de eensgezindheid der
clericalen" tot onderwerp van een prijs
vraag te maken. We zien 'tal voor ons:
Kuyper bijv. met „Ons Program* en
Kolkman met deu Syllabus in de eene
hand, de andere hand om elkanders
schouders geslagen maar arecu''„Ons
Program" bevat te veel oude plunje en
de Syllabus gelegenheidsplunje,
die soms maar eens voor den dag ge
haald wordt, zoo gaat het niet.
Danmaar, we voolen wel, dat
het heel mooi kan worden, doch ons
ontbreekt het op het oogeublik aan de
noodige bezieling om te trachten verdere
aanwijzingen omtrent de prijsvraag te
geven.
Dat komt door dat ééne woord, dat
onze pen ontglipte, het woord Syllabus
zou daarin niet do grondslag te vinden
ziju van de zoo benijdenswaardige een
stemmigheid, eeuworteligheid schreven
wc bijna? Laat ons zien.
De volgende stellingen zullen de meeste
„Paganisten" wel heel gewoon vinden
en zelfs met veel instemming lezen. Maar
men lette er wel op, dat:
Voor alle kinderen <ler Katko
lieke Kerk zijn onvoorwaarde
lijk „algekenrd, verboden en
veroordeeld" de volgende stellingen:
„XV. Aan ieder staat het vrij dien
godsdienst te omhelzen en te belijden,
welken hij, door het licht der rede ge
leid, denkt waar te zijn.
XYI-XYIII. In dienst van elk geloof
een donkeren baard omzoomd, dan
kwamen onwillekeurig allen onder den
indruk, gastheer en gasten, dames en
heeren.
Die kracht ging voornamelijk uit van
de oogen van dien man, welke zeer diep,
als twee donkere, diepe gaten iu het
bleeke gezicht lagen en waaruit een
starende, zoekende, borende blik als liet
ware te voorschijn kroop, langzaam bijna
als een worm.
„Goed beschouwd, ziet hij er merk
waardig interessant uit," had de jonge
comtesse Karmsdorf, toen zij hem den
eersten keer zag, achter haar waaier
langs tot haar vriendinnen gezegd, „maar
nu men weet, hoe het met hem gesteld
is, is hij mij wel een beetje al te interes
sant!"
De vriendinnen hadden knikkend en
giebelend te kennen gegeven, dat zij er
precies zoo over dachten, en al6 de baron
eene beweging maakte om op hen toe
te treden, waren zij gezamenlijk of ieder
op zich zelve, als door een panischen
schrik bevangen, naar een andere hoek
der zaal geweken, en het had niet veel
gescheeld, of zij hadden het uitge
schreeuwd.
Zoo verging het don baron You Fahren
wald. De gastheer en gastvrouw, die
hem uitgenoodigd hadden, konden zich
natuurlijk niet aan zijn begroeting ont
trekken. Maar als hij dan met een stijve,
statige buiging „op hen toetrad, kon men
kan men den weg des eeuwigen heils
vinden en het eeuwige heil hereiken.
Ten minste kan men een goede hoop
koesteren voor do eeuwige zaligheid van
al diegenen, die in geenen deele in de
ware Kerk van Christus zijn.
Het Protestantismus is niets anders
dan oen andere vorm van denzelfden
christelijken godsdienst, waarin het ge
geven is even goed als in de Katholieke
Kerk aan God te behagen.
XXII. De verplichting, waaraan de
Katholieke leeraars en schrijvers zich te
onderwerpen hebben, strekt zich slechts
uit tot datgene, wat door de onfeilbare
uitspraak der Kerk als leerstukken, door
allen te geloovcn, wordt voorgesteld.
XXXI. De kerkelijke rechtbank voor
de tijdelijke rechtsgedingen, hetzij in
burgerlijke, hetzij in lijfstraffelijke zaken,
moet buiten allen twijfel afgeschaft wor
den, zonder den Heiligen Stoel daarom
trent te raadplegen of zijn verzet gehoor
te geven.
XLII. Wanneer er wrijving lus-ellen
de wetten der beide machten ontstaat,
dan komt aan de staatsmacht de boven
hand toe.
LXVII. Niet de kerk heeft de be
voegdheid om hindernisseu te bepalen,
die het huwelijk onwettig, nul en van
géener waarde maken, maar die macht
hoort ..aan het burgerlijk gezag.
LXXYII en LXXIV. In onze dagen
is het niet goed meer, dat de katholieke
godsdienst als de eenige godsdienst van
staat gehouden wordt met uitsluiting van
alle andere.
Daarom ook is het prijzenswaard, dat
in sommige katholieke landen bij de wet
voorzien is, dat aan allen, die zich in
de lande neerzetten, de openbare uit
oefening van hun godsdienst, hoedanig
deze ook zij, gewaarborgd wordt.
Het is trouwens ook onwaar, dat de
burgerlijke vrijheid van elke eeredienst,
dat de volle vrijheid aan allen toegezegd
van hun opiniën en gedachten openlijk
te uiten, leidt tot een gemakkelijker
verderf van 's volks zeden en gezind
heden, en tot het verspreiden van de pest
der "onverschilligheid op het stuk van
godsdienst".
Begrijp het nu goed lezers, de stellin
gen, die wij citeerden worden door het
Pauselijk schrijven „onvoorwaardelijk
afgekeurd, verboden en veroordeeld"
Bekijk ze nog eens aandachtig, en
stellig zult ge het met ons eens zijn
het hem aanzien hoe weinig hij in een
vroolijk uitgelaten gezelschap paste. Hij
beproefde wel, zijn gezicht een vriende
lijke uitdrukking te geven en te lachen
maar dat lachen ging den man met zijn
bleek, zwaarmoedig voorkomen moeilijk
af; het zag er uit, als deed het hein pijn.
Bij het dansen bleef hij toeschouwer;
aan het kaartspel nam hij geen deel.
Zoo bleef hij eenzaam staan, en dit her
haalde zich in elk gezelschap, zoodat
men zich onwillekeurig afvroeg hoe lang
hij die doellooze bezoeken en pogingen
nog zou voortzetten.
Blijkbaar gevoelde hij dat zelf ook,
want de uitdrukking van sombere zwaar
moedigheid op zijn gelaat werd van dag
tot dag sterker; zijn bewegingen werden
steeds slepender; de man zag er uit, als
werd het leven hem een ondragelijke last.
Zoo naderde de winter zijn einde. Er
werd een groot bal gegeven, dat de
baron, eenzaam als altijd, bijwoonde
zonder er feitelijk aan deel te nemen.
Terwijl hij, tegen een deurpost leu
nende, naar het gewoel der dansende
paren staarde, die in de zaal heen en
weer zwierden, wendde hij plotseling
het hoofd ter zijde het was hem
alsof
Op een scoel, dicht tegen den wand
gedrukt, zat een jong meisje. Zij nam
aan den dans geen deel; blijkbaar had
zij geen cavalier een muurbloempje
dus, zooals men pleegt te zeggen.
dat de broederlijke eensgezindheid van
Rome en Dordt bijua van zelf-sprekend is.
Hoe Dr. Kuyper denkt over het
Katholicisme is te overbekend, om dit
nog eens hier te vermelden.
Dr. Kuyper keut ook den Syllabus
wel.
Wat is hot verschil tusschen liet samen
gaan der Vrijzinnigen en dat der Clciï
calen? De vrijzinnigen, die verdeeld
zijn gaan sainen, omdat ze voor ons
land liet ergste vreezen van een voort
zetting van het tegenwoordige regime.
Maar ze zeggen volstrekt niet
dat ze het in alle opzichten
met elkaar eens z ij n.
De clericalen gaan samen, op grond
Yan hunne eensgezindheid, op grond van
den gemeenschappelijken bodera, waarop
hun politiek systeem rust: „de open
baring".
Het loont de moeite 0111 eens na te
gaan, hoe dit gemeenschappelijke uit
gangspunt niet belet tot geheel tegen
gestelde conclusies te komen.
Ver behoeft men niet te zoeken, men
denke maar aan de laatstgehouden
beraadslagingen over de pensioenwetten.
voor de één ecu rechtstreeks gevolg
is vau het „Christelijk" standpunt is
voor den ander staatssocialisme.
Telkens en telkens weer blijkt, en
het is volkomen natuurlijk, dat aau de
overzijde, waar het de practijk van de
wetgeving betreft, in hoofdzaak precies
dezelfde verschillen bestaan als bij de
vrijzinnigen. Dit is dan ook de grond,
dien wij hebben voor onze opinie, dat
staatkunde en kerkelijke dogma's niots
met elkander te makeu hebben, en dat
de vermenging van deze heterogene
zaken de gezonde ontwikkeling van het
politieke leven belet.
Herhaaldelijk is dit door ons betoogd
en nimmer is ontkend, dat ér ook tus
schen de vrijzinnigen zeer belangrijke
geschilpunten bestaan.
Onze tegenstanders zijn bezig, een
open deur in te trappen, wanneer ze
zich moeite geven aan te toonen, dat
de vrijzinnigen het niet in alle opzichten
met elkaar eens zijn.
Niemand beweert, dat het wel zoo is.
Yruchtbaarder ware het voor hen te
trachten om eens duidelijk te maken
liefst aan de hand van den Syllabus b.v.
het natuurlijke, het logische van het
samengaan van Rome en Dordt.
Als men haar aanzag, kon men het
eenigszins begrijpen; zij had een weinig
in 't oog vallend voorkomen, scheen niet
opgewekt en was eenvoudig genoeg ge
kleed 0111 arm te schijnen. Een zilveren
halsketting was het eenige sieraad, dat
zij droeg; een tamelijk ordinair wit tulen
kleedje stak opvallend af bij de rijke
kleedij der andere meisjes van haar
leeftijd.
Terwijl de baron het hoofd van haar
omwendde, bemerkte hij, dat zij hem
reeds eenige oogenblikken van terzijde
had opgenomen. Hij zag twee eerlijke,
niet bijzonder mooie, doch oneindi
zachtmoedige oogen, die in stille aan
dacht, doch zonder nieuwsgierigheid op
hem rustten. Op het oogenblik, dat hij
haar aanzag, sloeg zij de oogen neer
en vond hij gelegenheid haar op zijne
beurt gade te slaan.
Zij kreeg een zacht kleintje van ver
legenheid; de kleine mond, die zich een
weinig naar voren spitste, beefde bijna
onmerkbaar, waardoor het geheele ge
zichtje iets droevigs uitdrukte, alsof het
moeite moest doen om niet te schreien.
Hij was dus niet de éénige eenzame
vanavond; er was er uóg eene, en hij
zag dat zij zich ongelukkig gevoelde.
Zulk een jong meisje, dat voor een bal
genoodigd is, niet gevraagd wordt voor
een dans en in een hoek blijft zitten,
moet immers wel bitter lijden; zulk eene
orongelijking drukt de jonge ziel.
Wat kunnen <le vrouwen doen
bij de verkiezingen.
Medewerken! juist als in Engeland.
Wij, bewoonsters van de Residentie, die
over het algemeen niet afkeerig zijn
van een buitenlandsch glimpje, waarom
zouden we ook in dit opzicht het buiten
land niet eens navolgen? In welk op
zicht Schrikt niet, lezeressen, wij vragen
uwe medewerking bij de aanstaande
verkiezingen! Leest nu even door, wilt
ge Een paar jaar geleden bevatten
onze dagbladen het volgend berichtje:
„Lyttelton, Chamberlain's opvolger aan
Koloniën, moet zich door zijn benoeming
tot minister aan oen nieuwe verkiezing
in zijn district Leamington onderwerpen.
Maar hij is ziek en nu leidt zijn vrouw
de verkiezingscampagne. Zij bezoekt
niet alleen de kiezers, maar beantwoordt
alle vragen over het. program vun haai
man en praat over de Zollveieiu, de
militaire kwestie eu alles wat incn maar
wil."
Zooveel vragen we nu niet, we weten
te goed, dat waarschijnlijk geen enkele
Hollandsche vrouw al genoeg doorkneed
is in de politiek, om op zóó voortreffelijke
wijze haren echtgenoot ter zijde te kun
nen staan. Maar er is ook met eenvou
diger werk een begin te maken, zitting
nemen in de contróle-bureaux, met de
heeren, en voor haar, wie dat nog te
buitensporig mocht achten, h u i s b e-
o e k.
Yisites maken is voor ons niets onge
woons en dit is in den verkiezingstijd een
van de doeltreffendste middelen tot het
winnen van stemmen.
Tal van vrouwen zien in, dat het
voortduren der tegenwoordige richting
in het regceringsbeleid er onvermijdelijk
toe lijden moet, dat de domper weor
gezet wordt op de vrije ontwikkeling
der vrouw.
De daden vau dit ministerie (uitgezon
derd die van den minister van Justitie)
hebben dat wel getoond.
Hoe men over de koninklijke besluiten
van 2 Maart en 7 December 1904 moge
denken, de wijziging der Gemeentewet,
waarbij vrouwen van betrekkingen werden
uitgesloten die haar vroeger open ston
den, is maar in éénen zin op te vatten:
Tegen de vrouw.
Al deze vrouwen zullen wenschen
mede te werken tot den val van het
ministeric-Kuyper. En enkele harer
hebben zich afgevraagd, wat ze in deze
De kleine eenzame schrikte licht op,
de kleur vau haar wangen verschoot,
hare handen, die een dunnen waaier in
den schoot vasthielden, klemde zij sainen
baron Ebcrhard von Fahrenwald had
nevens haar plaats genomenZij had
natuurlijk, evenals al de anderen, hooren
sproken van den „gekken baron", en
nu zat zij plotseling vlak naast hem. En
dit was niet eens bij toeval, want hij
had haar opgezocht. Zij gevoelde zich
bang te moede.
Zooeven, toen zij deu bleeken, eenza
men man, wien men het ongeluk op zijn
gelaat kon lezen, tegen de deur geleund
had zien staan, was haar hart met een
diep medelijden vervuld geworden
thans maakte do nabijheid van dien ge-
heimzinnigen man haar angstig.
Een tijd lang zwegen beiden; dan
hief de baron het gelaat op.
„Het doet mij leed, mejuffrouw," zeide
hij, „dat ik niet dans, anders zou ik u
verzoeken het voorrecht te mogen heb
ben u daarheen te begeleiden."
Hij wees met het hoofd naar de
balzaal.
Met onwillekeurige verbazing wendde
zij haar gelaat naar hem loe en zag
hem aan. Was dat de stem van een
ugek"
Er lag oen zoo diepe, {melodieuze
klank in die weinige woorden, iets zóó
zachts, zóó warms, zóó goedigs, dat het
haar was, als had eene hand haar hand