Stadsnieuws^
toerde met consessies en al wat eraan
vast zat.
Het tweede kenmerjc was de corres
pondentie uil dc voornaamste provincie
steden. Meer nog dan nu vermeed in
die dagen do liberale provinciale pers
al wat kritisch was in den eigen kring
der stad. En er was zooveel behoefte
aan kritiek. De Koo vond geschikte
medewerkers, en in e!k noni nier stonden
een paar van die correspondenties, zaken
van openbaar belang besprekende, waar
over vroeger was gezwegen.
En ten dei de nam het „Weekblad"
stnkken op van Kloos, Van der Goob,
Iv. J. L. Alberdingh Ihijm (Van Deys-
sel), en opende aldus den strijd voor
de nieuwe literaire richting, die in 1885
haar eigen orgaan „De Nieuwe Gids",
zou stichten.
Dat was een opluchting in die dagen.
De arbeidersbeweging begon pas te ver
schijnen en stond nog op den achter
grond. De burgeiij leefde in gesloten
klieken, met grooten afkeer van publi
citeit. En De Koo kwam daar de ramen
en deuren openzetten. Is het wonder
dat het „Weekblad" gretig werd ge
lezen?
In 18S2 was het plan gerijpt om
naast het weekblad een .dagblad op te
lichten, en 1 Jan. 1883 verscheen-„De
Amsterdammer, dagblad voor Nederland",
als avond- en ochtendblad. Dat was
een opleving in de dagelijkschc jour
nalistiek. De Koo heeft er satisfactie
van beleefd tot 1888, toen de radikule
kiesveieeniging „Amsterdam", werd op
gericht en in de eerste twee of drie jaren
van die beweging. Later ging dat
luwen, en in de vrijzinnig-demokraten
van heden erkent hij zeker zijn kinde
ren even ongaarne, als zij in hem den
vader wiHcn zien.
Maar hij had ook veel bezwaren met
het blad. Het is nooit een financieel
succes geweest. Al wat in den douker
tierde werkte zoo hard mogelijk de op
rechtheid tegen, die hét blad kenmerkte.
En, ongelukkigerwijs, heeft de krant,
vooral in den aanvang, geen bekwame
administratieve leiding gehad, geschikt
om van het voorhanden geld het best
gebruik te maken en de krant „erin"
te brengen. Dit gemis heeft zwaar op
de uitgave gedrukt,
De Koo had een staf van geschikte
medewerkers rond zich verzameld, en
de krant was goed. Ze was wat men
zou kunnen noemen linksch-liberaal, en
kwam zelfs in den eersten tijd nog niet
rechtstreeks op voor algemeen kiesrecht.
Toch was er ecu demokratisch streven
in. Het was do eerste krant die van
volksvergaderingen uitvoerige verslagen
gaf, die een socialistenvergadering met
gelijke belangstelliug „versloeg" als
hot Nat of den gemeenteraad. Dat is
voor de beweging van groote beteekenis
geweest. Eerst was het gedurende 2 a
3 jaren Joh. de Meester, later in de
meer roerige tijden der straatbeweging
J. H. Gcerke, die het publiek op de
hoogte hield van wat er omgiug.
Dat was toen een daad. De arbei-
bersbeweging was altijd genegeerd of uit
dc hoogte behandeld. En men voelde
in de pers, dat men genoodzaakt zou
wezen het voorbeeld van „De Amster
dammer" te volgen, en was niet gesticht
over den nieuwen broeder. Als het
„Handelsblad" nu en dan genoodzaakt
was het blad te vermelden, werd de naam
nooit genoemd. „Dc Amsterdammer
heette dan: „een hier ter stede ver
schijnend dagblad". Met zulk een klein-
geestigen haat werd uit de regcerings-
kliek van toenmaals de nieuwe krant
vervolgd.
De Koo heeft met groote taaiheid
den trap hooien; de deur opent zich;
een man verschijnt, een man, groot en
sterk. Hij is liet! hij is liet! Was in
dit oogenblik Monsieur Aabry de minst
bevallige der echtgenootcn geweest toch
zou hij in de oogen zijner vrouw alle
schoonheid, alle denkbare volmaaktheid
licbbei bezeten. Hij had zich slechts
den tijd gegeven om zijne pistolen te
bergen en zijn van den regen door
weekten mantel af te doen. Gelukkig
van weer te zien wat hem het liefst op
dc wereld was, strekte hij de armen
naar zijne vrouw uit, die er zich stuip
achtig ill wjerp. Maar hare kalmte ge
heel hernemende, lag zij, zonder een
woord te spreken, haren vinger op de
lippen en met de anderen hand wees
zij haar man do twee voeten, die zich
onzichtbaar waanden. Monsieur Aabry
had niet verdiend den man zijner vrouw
te zijn, iudien hein beslistheid en koel
bloedigheid hadden ontbroken. Met een
gebaar dat haar deed verstaan, dat hij
wist hoe te handelen, zeide bij:
„Pardon, mijn beste, ik liet mijne
portefeuille beneden liggen. Ik ga haar
halen, ik kom dadelijk terug. De afwe
zigheid van Monsieur Aabry duurde
slechts twee minuten. Ilij trad biuneu
met een pistool in de hand. Ilij onder
zocht het laadkruit, naderde liet bed,
bukte zich, greep met de linkerhand
een der voeten, de wijsvinger zijner-
zoolang mogelijk volgehouden tot het
niet meer giug. En toen had hij al
heel wat van de oude politieke vrienden
van '88 zien heengaan uit zijn kring.
Er kwam met dezen journalist iels
nieuws. Men ging een hoofdartikel
lezen, zeker om wat erin stond, maar
niet minder om den literairen vorm.
Het was er toen in een dertig, veertig
jaren niet zoo pittig te lezen geweest.
Eu daarenboven, er was ook heel wat
te zeggen.
In de algcmcene politiek bracht de
grondwetsherziening van 1S841887,
gepaard niet de oprichting der Liberale
Unie in het voorjaar van 1885, aan het
licht dat aan een demokratischc herle-'
ving van het liberalisme niet meer viel
te denkeu. Met het kiesrecht-rappoi t
der Liberale Unie was de teerling ge
worpen. Het kwam niet verder dan een
liuur-census voor den „gezeten werkman",
het gevleugelde woord van Gleichman.
En als noodzakelijk gevolg ging de op
positie in de liberale kiesvereeniging
„Burgerplicht", die zich door A." C.
Wcrtheiui het woord „blauwe idealen"
had hooien toevoegen, zich zelfstandig
organiseeren in de kiesvereeniging „Am
sterdam". Daar waren Gerritsen, Treub,
lleineken, Hugo Muller, C'alisch, Bie-
derlack en anderen, een goede en wak
kere staf. En zij waren geflankeerd
door elementen uit den middenstand,
die hoofdzakelijk werden aangetrokken
door de kritiek op het Amsterdamsche
Gemeentebestuur van die dagen, -
minder door de radicale landspolitiek
Dat giug een gangetje. De leden
stroomden toe. Heb ik wel, dan is het
aantal tot 700 of 800 gestegen. De
candidaturen voor de Kamer van Ger
ritsen en ^'itus Bruinsma, de verkiezing
van Gerritsen en een jaar later van
Treub in den Baad, waren toengebeui-
tenissen van beteekenis in Amsterdam.
De Raad was een liberaal genootschap,
en werd in enkele jaren geheel gewijzigd
door de combinatie der minderheden.
De beide clericale groepen deden samen
met de radicalen, en zij brachten er
nieuw bloed eu kleur in.
In den Baad ging het toen tegen de
concessies, die eenige jaren later stuk
voor stuk bezweken. Maar er kwam
nog meer. Pensioen voor werklieden,
werkliedenreglement, besteksbepalingen,
evenredig schoolgeld zijn de vruchten
van die dagen.
Wat de landspolitiek betrof ging het
minder goed. De Amsterdamsche be-
weging sloeg niet aan in andere streken
van ons land. Hoogstens was er wat
verwantschap niet de Friesche Yolks-
partij.
De socialistische beweging was aan
het groeien, en een burgerlijk radica
lisme moest noodzakelijk vaste stelling
nemen ten opzichten van de rechten
van den arbeid. Kerdijk en zijn vrien
den hokten nog in de liberale partij en
zij hielden zich koel en wantrouwend
tegenover dc Amsterdamsche beweging.
Van Marken maakte een eigen kies
vereeniging in Delft, waar Treub van
zijn fameuze „oude juffrouw" sprak. En
in de verceniging „Amsterdam" zelf
gaven de wakkere strijders, die den
politieken bal naar hun doel wilden
schoppen, elkaar nu en dan een stevi-
gen trap, die niet altijd zoo goed werd
opgenomen als in het voetbalspel. Dc
middenstanders trokken zich allengs
voorzichtig terug in hun schulp, om in
„Anistcls burgerij" een eerste poging
van iniddenstandspolitiek ten beste te
geven.
Dit zijn de verschijnselen, niet de
oorzaken van het verval. Een partij, die
democratie!» was en brak met het libe
rechterhand op den drukker van zijn
wapen houdende. „Gij zijt des doods,
als gij u verzet", schreeuwde hij met
donderende stem. De iemand, aan wicn
de voeten toebehoorden, waagde het niet
de proef te nemen. Men zag een on
gunstig uitziend man verschijnen, bij liet
been tot midden in het vertrek gesleept,
en zich krimpende voor het pistool op
zijn schedel gericht. Direct onderzocht,
vond men op hem een zorgvuldig ge
slepen dolk. Hij bekende zijne ver
standhouding niet de meid, die hem ge
waarschuwd had, dat dezen zelfden
avond een rijke prooi hem wachtte. Er
bleef slechts overig de een en de ander
aan liet gerecht over te leveren. Madame
Aabry vroeg haar mar. nog genade
voor hen. Maar liet algemeen belang
ging boven het medelijden.
Gedurende al dien tijd was het kind
in zijne wieg slechts ten halve wakker
geworden.
Toen Monsieur Aabry het verhaal
had vernomen van al wat er gebeurd
was, zeide hij, zijne vrouw omhelzende
„Ik wist niet, dat ge zooveel moed
liadt". Maar in weerwil van hare dap
perheid, kreeg Madame Aabry dien
zelfden avond nog eenc lievige zenuw
aandoening en was tengevolge van
baren heldenmoed verscheidene dagen
ziek.
ralisme, had steviger grondslagen noodig,
dan men aan deze beweging kon ver
schaffen. Algemeen kiesrecht is een
muoie politieke leuze, maar het zegt te
weinig, als men niet weet wat u.en er
mee doen zal. En dat was nooit duidelijk
geworden. Men w ist dat men tegen het
socialisme was en legen het conserva
tisme der liberalen. Maar waar was
men eigenlijk voor? Zeker, er was een
tijd van hervormingen, zooals die nu op
het program vair nagenoeg alle partijen
is te vinden, maar wal wilde men van
de maatschappij zien groeien? Het
waren andere dagen geworden; het
socialisme liad positie genomen en voor
elke partij was het noodig een mecning
te zeggen over liet stelsel zelf der maat
schappelijke productie.
En dat gebeurde niet. Men bleef,
evenals nu de vrijzinnig-democraten,
hangen tusschen twee gedachten. Het
kapitalisme moest hervormd, maar ge
spaard worden. En zoo liepen de be
dachtzame middenstanders weg, terwijl
de arbeiders niet toetraden.
Na de latere fusie van Treub en Ger
ritsen met de Kerdijkianen is dezelfde
moeielijkheid blijven bestaan. Men ziet
ook nu nog dc vrijzinnig democraten
zoeken naar een standpun', en nu zo
wat tegenslag hebben, zitten ze met de
banden in het haar. De een redt mid-
denstandscongressen, de ander roept van
de daken de noodzakelijkheid uit van
een eigen radicaal en democratisch be
staan. Ze weten niet wat ze willen, of
wat ze zijn.
Toch moet er in deze tijden een toe
vluchtsoord zijn voor het deel der bur
gerij, dat wat vooruit wil, dat, zonder
het kapitalistisch karakter te verliezen,
den ethischcn terugslag der arbeidersbe
weging heeft gevoeld. "Maar het blijft
een tweeslachtige beweging: ze leeft op
het land van het kapitalisme eu in het
stroomend water der sociaaldemocratie
en maakt in geen van beide elementen
ware vrienden.
Ook De Koo heeft hun het standpunt
niet kunnen geven. Er is van hem een
serie van tien of twaalf artikelen in de
„Amsterdammer" van (ik meen) 1891,
waarin een program wordt ontvouwd,
maar hel vaste economische uitgangspunt
ontbreekt, en de eenheid van gedachte
kon niet komen.
Hij is in de latere jaren teruggekomen
tot enkel kritische werkzaamheid, waar
in zijn groöfê kracht was gelegen. Ilij
had een scherpen blik. Een artikel
als indertijd Kerdijk-Hamlet, of de be
handeling, jaren lang, van de raadsel
figuur Borgesius, ook zijn vroegere strijd
tegen liet regime-Tienhoven, zijn voor
beelden van krasse journalistiek door de
kracht der ontleding en door don zin
voor de waarheid, die ze kenmerkt.
Laat ons hopen dat de oude strijder
spoedig de kracht moge herwinnen,
om ons nu en dan nog een artikel te
geven. Ze zullen nog gretig worden
gelezen. Hij staat buiten het gewoel
van den politieken partij-strijd, maar hij
heeft verstand van vechten, en wat hij
van zijn eenzamen post nog zal te zeggen
hebben, blijft voor vriend en vijand de
overweging ten volle waardig.
De Koo heeft scherpe wonden ge
slagen en de pers der liberalen had hem
niet lief. Ze heeft zijn heengaan kalm
pjes opgenomen, en er niet veel van ge
zegd. Dat is niet moedig en niet nobel.
Want er is geen enkel Nederlandsch
journalist, die de laatste 25 jaren heeft
meegeleefd, of hij heeft wat van dezen
meester geleerd. Daarom is dit zwijgen
niet nobel. Eu niet moedig is het, om
dat een waardeering van De Koo voor
die gansehe pers een herinnering is aan
eigen zwakheid. En ook dat moet men
aandurven.
Vatten wij het oordeel samen, dan is
de journalist blijven uitsteken boven den
politieken partijleider. Maar de kritiek
van den journalist heeft een merk gezet
in zijn tijd. P. L. TAK.
Hel Volk.
Kennisgeving.
Verkiezing van:
5 LEDEN-PATROONS
5 LEDEN-WERKLIEDEN
van de Kamer van arbeid voor de
Bouwbedrijven te Amersfoort.
BURGEMEESTER en WETHOUDERS van
Amersfoort
Gezien cle beschikking van den Minister
van Landbouw, Nijverheid en Handel van
den '25 Juli 1907, No. 0120 Aid. A.
Brengen ter algemeene kennis, dat boven
bedoelde. verkiezing zal plaats hebben, ter
vervulling van de op 9 December 1907 open
zijnde plu itsen, op Maandag, den 2ti Augustus
aanstaande en de eventueele herstemming
up Woensdag, de 4en September daaraan
volgende.
Het stembureau zal zitting houden in het
Raadhuis, van "des voormiddags acht tot des
namiddags drie uur.
Amersfoort, 13 Augustus 19t)ï.
Burgemeester en Wethouders voornoemd,
De Burgemeester,
WUYTIERS.
De Secretaris,
J. C. STENFERT KROESE.
In de vestibule van het postkantoor
zijn gevonden twee portomonnaie's. In
de eene bevindt zich o. m. een portret.
Bij den nationalen schietwedstrijd te
Groningen behaalde de heer R. J. van
Eimeren den '22en prijs, vrije baan flo
bert, met 192 punten. (No. 1 had er
192).
De nieuw benoemde 2e luitenant der
veld artillerie G. A. van Hulstijn, inge
deeld bij het le reg., is bestemd voor
de 5e batterij, welke op 1 October a.s.
alhier in garnizoen komt.
Op de bloemententoonstelling te Drie
bergen behaalde de firma A. M. van
Bemmel (hoek van Ascli v. Wijckstraat),
twee le prijzen en een extra-prijs voor
fuchsia's, dracaeua's eu lobelia's.
Eenige jongens vermaakten zich Zon
dag op den hoogen muur bij het terrein
van de Oude Gasfabriek. Een der waag
halzen brak echter dit spelletje geducht
op. Ilij tuimelde lil. naar beueden en
dat hij zich daarbij ernstig bezeerde,
bewees het vervaarlijk gegil dat uit <le
diepte opsteeg. Dacht men aanvanke
lijk dat beide beenen gebroken waien,
in zooverre kwam hij er nog gelukkig
:if, dat dit maar met een been het
geval was.
Hoe gevaarlijk auto's en motorfietsen
het Beukenlaantje maken bleek weer
gisterenmorgen. Een officier reed per
fiets naar de zijde van den Arnhemschen
weg, toen om den hoek een motorfiets
kwam aanzetten. Aangezien aan den
kant van de beek een karretje stond
leek een botsing onvermijdelijk. De
wieli ijder had echter de tegenwoordigheid
van geest van zijn fiets te springen en
gooide het rijwiel ceii eind van zich af
zoodat de motorfiets voorbij snorde zon
der iets aangereden te hebben. Een
minder kranig fietser had het er zeker
niet zoo goed afgebracht.
De generaal-majoor A. D. Petter com
mandant der 4e divisie infanterie, zal tot
19 Aug. uit het garnizoen afwezig zijn
voor het houden van een inspectie over
onderdcelen, behoorendo tot genoemde
divisie.
De luitenant-kolonel J. H. v. d. Burg
(fung. plaatselijk commandant) en de
kapitein J. A. P. Keetell, beiden van
het 5e regiment infanterie zijn naar
Oldebrock vertrokken om aldaar tot
'23 Aug. de schietoefeningen hij te wonen
van het 2e regiment vestingartillerie
(le serie).
Aan het bureau van politie zijn in
lichtingen te bekomen omtrent een hond,
reu, gladharig wit en bruin gevlekt.
Over eeu bericht.
In ons nummer van Woensdag 7
Augustus gaven we een stukje uit het
Amersfoortsch Dagblad naar aanleiding
van een terechtwijzing die de Eembode
had gemeend te moeten richten tot dat
blad. Het katholieke orgaan geeft nu
daarop weer antwoord in haar nummer
van j.l. Zaterdag. Na eerst hot antwoord
van het A. D. te hebben afgedrukt laat
de redactie van de Eembode het onder
staande volgen.
Op dit bericht, ons van uit de hoogte
toegereikt, meenen wij allereerst te
moeten opmerken, dat wij op de „voor
naamheid" van het blad niet 't minste
wenschen af te dingen. Het zij onzer
zijds aan het „Au ersfoortsch Dagblad"
van harte gegund zijn aanzien te
cintlecnen aan het „Utrechtsch Dag
blad". Maar dat sluit toch zeker niet
in, dat men stilzwijgend erin moet
berusten als liet blad zijn kolommen
aanvult met nieuws, dat geheel
uit den duim gezogen i s, al
wordt dat dan ook gedaan volgens
zeggen van het blad door een R. K.
Intusschen meenen wij ook sterk te
mogen betwijfelen of het wankele
voetstuk, waarop het blad zich in over
moed verheft, door het bovenstaande
bericht wel hechter te maken is.
Hel A ui e ra f o o r t s ch Dagblad
dient in het nummer van Zaterdag 10
Augustus nog van repliek en wel in de
volgende bewoordingen.
De Eembode antwoordt in zijn num
mer van heden met een paar laffe
opmerkingen op hetgeen wij, in ons
nummer van verleden week Zaterdag,
in liet midden brachten tegen de
onhebbelijkheid van dat blaadje om
zonder eenig bewijs, een onzer
berichtgevers een „duimzuiger" te
noemen.
Op de „voornaamheid" van ons
blad wenscht de redactie niets af te
dingen; maar intusschen gunt zij ons
dat wij „ons aanzien ontleenen aan
hot Utrechtsch Dagblad". Wij zijn
erg gevoelig voor die goede gezind
heid, ofschoon wij eerlijk moeten ver
klaren, dat wc in eeu dergelijke sym
pathiebetuiging evenveel vertrouwen
stellen als in de bewering van den
vos, die zegt een voorstander te zijn
van het vegetarisme.
De alwetende redactie beweert, op
belachelijk hoogen toon, dat men (let
wel: „men") er niet stilzwijgend in
kan berusten' dat wij onze kolommen
aanvullen met nieuws, dat geheel uit
den duim gezogen is.
En zulks naar aanleiding waarvan?
...Omdat wij hebben duiven be
richten, dat men er reeds thans
ernstig overdenkt hier een
vierde R.-K. kerk te stichten. Het
was toch ook wèl kras van dat
Amersfoortschc Dagblad!
De Eembode kent blijkbaar de ge
dachten vau alle Amcrsfoortcrs!
Daar is geen redenecren tegen.
Om de fraaie tirade betreffende
„het wankelende voetstuk waarop wij
ons in overmoed verheffen", hebben
wij hartelijk gelachen.
Wellicht dat ze op de boereu in
Hoogland wel indruk maakt.
Mocht de redactie van dc Eembode
over deze weinig beteekenende zaak
nog meer willen schrijven, bij wijze
van bladvulling, bijv., dan zullen wij
daarop niet meer antwoorden.
We kunnen onzen tijd beter beste
den en willen onze lezers liever
niet vervelen.
I>e Oranjevereeuiging.
Maandagavond hield de O r a n j e-
vcreeniging een ledenvergadering
in de Keizerskroon. Na opening dooi
den voorzitter en voorlezing der notulen
kwam de agenda in behandeling.
I. Bestuursverkiezing.
In plaats van den heer D. van Schoo-
ueveld, die als zoodanig heeft bedankt,
wordt tot bestuurslid gekozen de keer
A. J. van Zalingen met 38 stemmen,
tegen 17 op den heer D. Meester.
'2. Verkiezing van een com
missie bciast met het nazien
van Rekening en Verantwoor
ding v a n den penningmeester.
Tot leden der commissie worden ge
kozen de hecren J. W. Eggink, W.
van Meggelen en R. Goossens.
3. Medcdeeliugen betref
fende dc feestviering op 31
Augustus.
Dc commissie voor den historiseken
optocht moet tot haar spijt medcdeelen
dat al haar ,,ogingcn tot het doen wel
slagen van dit nummer vruchteloos zijn
gebleken, tengevolge van onvoldoende
medewerking.De commissie heeft zich
gewend tot dc directeuren van Hoogcr
Burgerschool en gymnasium met ver
zoek om de oudste leerlingen tot mede
werking uit te noodigen. De heeren
konden echter daaraan niet voldoen door
de vacantie. Ook eene oproeping aan
55 heeren leed schipbreuk; 19 beloofden
hunne medewerking, doch moesten zich
later weer terugtrekken, zoodat vele
hoofdpersonen bij den groep zouden
ontbreken.
Nu ontspon zich eene zeer langdurige
discussie. -
Een der leden stelde zelfs voor om
maat- weer de kei om te trekken. En
kelen wilden beslist eene optocht doen
doorgaan. Men beweerde dat het bestuur
verkeerd hail gehandeld. Immers, zeide
men, men ziet aanplakbiljetten van de
Oranjovereeniging, waarop het pro
gramma der festiviteiten wordt bekend
gemaakt, terwijl de vereeniging eigenlijk
nog niets besloten heeft.
Later werd door 10 heeren reglements
wijziging voorgesteld, welke met alge
meene stemmen werd aangenomen en
waarbij werd. bepaald, „dat voortaan
voor een te houden Oranjefeest het
bestuur het programma ter goedkeuring
aan de leden voordraagt'-.
De vraag werd nu gedaan wat ge
daan zou worden. Verschillende inec-
uingen werden geuit.
Een lid stelde voor om, met het oog
op den voorgenomen bidstond, niet te
vroeg met de feestviering te beginneu.
Het bestuur deelde mede, dat op een
tot Burgemeester en Wethouders gericht
verzoek, om de muziektent van de
Regentesseluan naar den Hof te verplaat
sen, wegens de groote slijtage en de
kosten afwijzend was beschikt. Hierop
werd een motie ingediend van de volgende
strekking: „De leden der „Oranjover
eeniging", den l'2u Augustus 1907 op de
bovenzaal der Keizerskroon vergaderd
zijnde, gehoord hebbende de beslissing
om afwijzend te beschikken op het ver
zoek om op Koniuginnefeest de muziek
tent van de Regentesselaan naar den Hof
te verplaatsen, betreurt dit genomen
besluit, en gaat over tot de orde van
den dag".
Hierna word besloten om, bij genoeg
zame deelname, het volgende programma
zoo mogelijk santen.te stellen, waartoe
zich staande de vergadering reeds eenige
personen voor enkele afdeelingen opgaven.
1. Des morgens om 7'/2 uur zang
uitvoering op het terras van „Amicitia"
van de zangvereeniging „Looft den Heer".
