ias
DAGBLAD VOOR AMERSFOORT EN OMSTREKEN.
No. 215.
DONDERDAG 15 SEPTEMBER 1910.
7e JAARGANG
Actie tegen Reactie.
Hoofdredacteur 11. O. RIJKEMS.
Bureau: KMÜI9IE lltAC 6. Telef. luiere. ls:t.
Abonnementsprijs
Prijs der Adyertentiëii
Van 1 tot 5 regels f 0.40. Voor icdoren regel meer f 0.08.
Buiten het Kanton Amersfoort per regol f 0.10. (Bij
abonnement belangrijke korting).
Per jaarf 4.Franco por
post id. f5.60. Per 3 maanden id. f 1.Franco per post
id. f 1.40. Afzonderlijke nummers f 0.05.
Tot plaatsing van advert, en reel, van baiten het kanton Amersioort iu dit blad is .uitsluitend" gerechtigd het Alg. Binnen-en Buitenlandsch Adrert.- bureau D. Y. ALTA, Warmoesstr. 76-78 Amsterdam
Iu Mei 1910 diende minister Heemskerk
een wetsontwerp in, waarvan het eerste
en voornaamste van de twee artikelen
luidt: „Vrouwelijke Rijksambtenaren, die
in het huwelijk treden, worden met in
gang van den dag van haar huwelijk, eer
vol ontslagen". Voorts worden een aantal
wijzigingen in de lager-onderwijswet voor
gesteld, om de gemeentebesturen te nopen
eenzelfde gedragslijn tegenover de onder
wijzeressen te volgen als de Staat tegenover
zijn vrouwelyko ambtenaren.
Eerst hebben wc in ons laDd kunnen
bewonderen een huppeldans van Konink
lijke Besluiten Een itnksche minister van
Binnenlandsche Zaken stond de gehuwde
ambtenares toe in haar betrekking te blij
ven nij huwelijk; een rechtsch verleende
haar ongevraagd, eervol ontslageen
linksch trok dat besluit weer in (Oct, 1907),
informeerde ridderlijk bij do wegens hu
welijk ontslagen ambtenaressen, of ze weor
wenBchten te worden aangesteld en
stelde ze ook werkelijk weer aan (Febru
ari 1908).
Twee maanden later deelde minister
Heemskerk mede, dat .in afwachting van
nader vast te stellen regelen, aan nieuw
aan te 6tellcn vrouwelijk personeel, ingeval
van huwelijk, eervol ontslag zal worden
gegeventen aanzien van in dienst zijnde
vrouwelijke ambtenaien zal „vermoedelijk
bij huwelijk ontslag volgen".
En onder dat genoeglijk „cnassez-croisez"
van onze rijksregeeringen genoten ook
onze gemeenteraden van een allerliefst
spelletjeRotterdam veranderde nu niet
meer zijn gemeente-verordening, om daar
in vast te stellen verbod van huwelijk voor
onderwijzeressen. zoo'n bepaling zou
toch immers weer door Gedeputeerdo Sta
ten worden vernietigd, als in strijd met
de wet op bet Lager onderwijs o, neen
het ontsloeg eenvoudig drie onderwijze
ressen, omdat ze huwden, en dit besluit
werd door Gedeputeerde Staten van Zuid-
Holland goedgekeurd.
Je moet den juisteu vorm maar vinden
In Maart 1909 deelde datzelfde ge
meentebestuur mede, dat het er geen be
zwaar in zag, de ontslagen onderwijzeressen
als „tijdelijke leerkrachten" aan te stellen.
Hoogstwaarschijnlijk dus tot er een kind
verwacht wordt 1 Onbezoldigd propagandist
voor het Hieuw Malthusianisme
Haarlem weigerde de haar toekomende
salarisverhooging aan een onderwijzeres,
omdat ze inmiddels gehuwd was. als
een vader, die aan zijn stout kind zijn
weekgeld ontneemt 1
Hengelo wil „ontslag bij huwelijk" niet
meer in de verordening plaatsen, maar
in de instructie.
Bolsward zal de onderwijzeres vriendelijk
verzoeken haar ontslag te nemen bij hu
welijk doet ze dat niet, dan zal ontslag
volgen
Amsterdam besloot .voortaan alle onder
wijzeressen en leeravessen met vollen dag
taak hij huwelijk te ontslaan", en verzocht
beleefd hoofden van scholen om van dit
besluit mededeeling te doen aan hun vrou
welijke leerkrachten.
En minister Heemskerk, als een lief
hebbend voogd, die zyn pupillen niet in
zorg wil laten, deelde mee, dat indien
uatuurlijk buiten de verordeningen de
gemeenteraden eene onderwijzeies bjj hu
welijk zouden wenschen voor te dragen
voor ontslag, do Minister een zoodanig
besluit zou bekrachtigen. „Wel door een
K. B., maar niet langs den koniuklijkcn
weg", resumeerde het tijdschrift „Belang
en Recht".
En nu is dan gelukkig het wetsontwerp
ingediend I Gelukkig 1 Want beter een
slecht ontwerp, ja, zolfs beter een verkeerde
wet, die vaststaat, waartegen geageerd en
gestreden wordeu kan, tot ze onder do
gezamenlijke slagen ineenstort, dan de
rechtsonzekerheid, het echichtignerveuse,
het zwaard van Damoctesachtige van Ko
ninklijke Besluiten zelfs van de goede,
waarvan we immers aan den lijve weten,
dat ze biunen 3 maanden tijd door juist
de tegenovergestelde kunnen vervangen
zijn
Beter ook voor ons volksbewustzijn en
ons zelfrespect de dwang van zelfc een
verkeerde nieuwe wet, dan het ontduiken
en omgaan van ecu bestaande oude, door
slimmigheidjes, geuiepigheidjea, leepc juris
terijtjes, zooals de laatste jaren ons zulk
een keurig gesorteerde staalkaart voor oogen
voerden.
Tegen dat vaste wetsontwerp dan, dat
als een zwaar blok reactie midden in ons
moderne leven gevallen is is een geor
ganiseerde 8trijdactie opgeroepen.
Opgericht heeft zich n.l. een Comité,
zich ten doel stellende „een actie to voeren
tegen het wetsontwerp 256, regelende"
enz.
Het Comité bestaat uit 27 personen, als
voorzitter treedt op Mr. E. Fokker, wiens
positie nemen tegen den geest van hot
wetsontwerp o.ra. bleek uit zijn betoog iu
den ,Gids" van Nov. j.l., vooorzit6ter (wat
een aardige oplossing om twee persouen
dezelfde hoofdplaats te kunnen geven!) de
onvermoeide, grijze strijdster, mevrouw
Rutgers Hoitsema, terwijl verder in het
Comité zitting hebben genomen vertegeu-
woordigeis en sters van zeer vele scha-
keeringen in de vrouwenbeweging. Zoo b.v.
Jonkvr. A. van Hogendorp, Mr. 8. van
Houten, Joh. Naber. Proff. Simons en
Molengraaff, Anna Polak, Jonkvr. Lewo
van Middclstuni, de heer Wibaut, enz.
Het Comité spreekt tevens uit naam van
vijftien vereenigingen, vertegenwoordigende
alweer zeer vele nuances uit de vrouwen
beweging. Van rechts af: Nederl. Vrouwen
bond tot verhooging van 't Zedelijk
Bewustzijn en Nederl. Vrouwenvereeniging
„Arbeid Adelt", over de meer in het
midden Btaande heen: Nat. Ver. voor
Vrouwenarbeid, Nat. Bureau voor Vrou
wenarbeid, naar links toe: jVer. ter
behartiging van de belangen der vrouw,
Ver. Tliugater, en Vrye-Vrouwen-Vereeni-
ging, Bonden van onderwijzers en -essen,
hoofden van scholen, leeraressen, telefonis
ten, dienstboden, en de Onderlinge Vrou
wenbescherming groepeeren zich om hen
heen.
Minder sober in zyn toelichting dan de
minister by die van het wetsontwerp,
waarin heel veel „als bekend mag worden
verondersteld", en die eigenlyk maar één
gozichtspuntje motiveert.... begint het Comité
te verklaren „dat het de quaestie of men
het wenschelijk of onwenschelyk acht, dat
de getrouwde vrouw buitenshuis loonarbeid
verricht, geheel huiten beschouwing wil
laten". En terecht! al te uitgebreid zou
anders het vraagstuk worden; al te veel
mceningen, beschouwingen, tradities, feiten,
filosofieën, voorspellingen zouden dan in
beroering wordeu gebracht! Het Comité
richt zich uitsluitend tegen het aan de
orde zijnde ontwerp. Het betoogt, dat
alleenlijk ongevraagd ontslag aan een
ambtenaar mag worden gegeven, indien
dut geschiedt iu het belang van den dienst;
dat het bewijs van schade, aan den dienst
toegebracht door huwelijk der ambtenares
sen, in ou8 land by lange na niet is gele
verd; dat ervaring in het buitenland, na
een ongestoorde werking van verscheidene
jaren, veel eerder naar het tegendeel hecn-
wyst; „en dat het bovenal in hoogc mate
oubillijk moet worden geacht, en een onge-
weusclit gevol van rechtsonzekerheid moet
doen ontstaan bij alle, zoowel tnauuclyko
als vrouwelijke ambtenareu, wanneer wet
telijk verkregen diploma's op dergelijke
willekeurige wijze door de wet voor een
groot deel praktisch weer waardeloos
zouden wordeu gemaakt." Verder toont
het aan, hoe de, door den minister ver
wachte, ethische en sociale gevolgen zullen
achterwege blyven, en andere die ook hij
niet wenscht, en die liet Comité by name
noemt, in groote getale hun eutréo zullen
maken.
Verzoeken om adhaesiebetuigiiigen zijn
verzonden aan verschillende vereenigingen;
hoe meer vereeuigingen van mannen en
vrouwen zich aansluiten, hoe sterker de
actie worden kan naar binnen en naar
bui'en.
De Ver. voor Vrouwenkiesrecht nam
zich reeds voor, de actie van hot Comité
te steunen, en ook de Nat. Vrouwenraad
zal niet achterblijven.
Twee prae-adviezen kwamen ongevraagd
het Comité hun hulp aanbieden: één door
mej. Jolt. Naber op eigeo initiatief inge
diend als medelid in de NutPcommissie voor
Onderwijs en door die Commissie gepubli
ceerd „al kunnen niet alle leden op alle
punten met haar meegaan"een tweede,
uitgebracht door de dames Mr. E. C. van
Dorp, Anna Polak en den heer Is. de
Vooys voor de Ver. van Staathuishoud
kunde en Statistiek. Hoewel dit trio prae
adviseurs onderling in onderdeden sterk
afwijkt, verklaart het zich toch unaniem
tegon den geest in het ingediende wets
ontwerp neergelegd.
Dat de vrouwenpers do quaestie van alle
kanten bekijkt, zal niemand verwonderen!
„Evolutie" wijdt een aantal artikelen aan
het ontwerp en rafelt het met zijn toelich
ting te zamen haarfijn uit elkaar. „Belang
en Recht", wat minder hartstochtelijk van
toon, verklaart zich toch vierkant tegen.
Weifelend staat „De Vrouw": bowonderen
kau ze dit ontwerp wel niet, en het hin
dert haar, dat slechts togen een klein deel
der gehuwde arbeidsters positie wordt ge
nomen maar die arbeid zelf kan ze uiet
goedkeuren, en zou ze wel wettelijk willen
verbieden. Een standpunt, waarover ze met
de andere vrouwenbladen in polemiek is
geraakt, ook met de „Proletarische Vrouw",
die hare beschouwingen „buiten de werke
lijkheid om" oordeelt
Het „Sociaal Weekblad", dat zich by
monde van zyn redacteuren wel eenB er
gerde over het drijven der burgerlijke
vronwenvercenigingen in de noordelijke
landen tegen het nachtverbod voor arbeid
sters en tegen verkorting van haren werk
dag spreekt zich door zyne mede
werkster II. van der Mey toch tegen dit
wetsontwerp uit, en hoopt dat een flinke
actie het beletten zal wet te worden.
En de groote persP Zoover de linksch
politieke bladen zich aan do zaak lieten
gelegen liggen, zijn ze, meen ik, alie tegen.
En de Rechtsche Eén van de recht6cho
dagbladen heeft voor een groote verrassing
gezorgd: „Do Nederlandor". In een drietal
kloeke hoofdartikelen verklaart het blad
zich onomwonden tegen het ontwerp. Dat
was, komend van die, voor het ministerie
onverdacht gunstige zijde, een welkome
steun voor het Comité, dat dan ook ver
standig genoeg was de artikelen van „De
Nederlandor", na verkregen verlof, in een
kleine brochure to vereeiiingen, plus een
nadere toelichting van dat blad. Want,
zooals zeer begrypelijk is, werd „De Ne
derlander" door vele rechtsche organen om
zijn 3tandpunt hard gevallen.
In de eerste plaats door „Het Centrum"
(viel daarom, n.l. om de R. K. te winnen,
in de te sobere toelichting tot het ontwerp
hot eenige licht op de gevreesde toename
in gebruik van Nieuw-Malthusiaansche
middelen in bet gezin, bij het in dienst
houden van gehuwde vrouwelijke ambte
naren P alsof het halveeren van het
inkomen van het gezin, na ontslag, en de
noodzaak vaak voor de vrouw, om in eene
vrije betrekking dat verminderde inkomen
aan te vullen oen niet nog sterker
propagandist voor 't N.M. zou blijken te
zijn 1).
Ook de „Maasbode" verklaart zich vóór
het ontwerp, al meent het „dat een alge
meen en absoluut verbod tegen den arbeid
der gehuwde vrouw geen aanbeveling
verdient". Nu, een R. K. principe kan
dat verbod ook n;et zijn. wuar b.v. in
België hot huwelijk voor onderwijzeressen
geoorloofd is Het blad wil bier echter
juist „beschermen" een sterke categorie
van vrouwen, die, waar ze goed gesalari
eerde plaatsvervanging in het gezin kunnen
betalen, gedurende het kleiD aantal uren,
die ze buitenshuis moeten doorbrengen
in de eerste plaats in aanmerking schenen
te komen om juist met haar de proef eens
te wagen
En wat zal nu. wanneer in de Ilde
Kamer het wetsontwerp in behandeling
komt, de leider van de „Nederlander"
wat zal met hem de Christelijke Historische
partij doen scherpe entiek toedienen,
zooals al meer het geval was, zich niet
gewonnen geven, en ten slotte vóór
stemmen Of zal die partij waar het
al of niet aannemen van dit ontwerp toch
bezwaarlyk een wig iu de coalatie zal
drijven den moed van haar overtuiging
tot het eind bewaren, en tegen stem
men
Het Comité van Actie tegon Reactie zal
vóór dien het vraagstuk laten toelichten
in een aantal lezingen, waartoe sprekers
en spreeksters van zeer verschillende
pluimage zullen worden aangezocht, Zonder
energieken tegenstand, vooral van vrouweu
met de weinige haar ten dienste staande'
middelen zal althane dit ontwerp geen
wet worden.
V. D.
1) In geen enkel ons omkransend land be
staat een wet, zooals dit ontwerp or ons een
schenken wil.
2) Dat „De Nederlander zyn betoog in
hoofdzaak richt tegen het ingrijpen van de
ovorheid in do persooDlyke vryheid, terwijl de
democratische richtingen dat ingrijpen desnoods
zonden billijken, indien de toestemming daar
toe maar gegeven was door mannen en vrou
wen beiden (das na do invoering van vrouwen
kiesrecht) behoeft bij het gever, van dit
overzicht, niet uitvoeriger besproken te wordeD
