GR00TE OPRUIMING
J. GROTENDORST - Hof 20
DE EEMBODE
KATHOLIEK NIEUWSBLAD VOOR AMERSFOORT EN OMSTREKEN
DINSDAG 9 NOV. 1920
XSsts JAARQANO No. 64.
Kantoor i Laitf «gracht JB, Amersfoort
DB BBMBODB verschijnt Dlnsdae-
Vrljdagmlddag.
abonnementen kunnen elke week
gaan. doch opzegging van abonnement moet
geschieden voor den aanvang van een nieuw
kwartaal.
Pr||» per drie maanden 10.00 Bulten de
gemeente Amersfoort 10.05. AfionderlIJke
nammera 10 ct.
AD VBRTBNTlfiN 25 cent per regel. BI
tarieven voor lundel en nijverheid bQ geregeld
AdvertentlCn r
vóór 0 uur wor
plaats kan niet worden gegarandeerd.
Aan alle welvaart en vooruit
gang moet orde voorafgaan-
tioomsebe Sport.
Men kan niet erg vóór, enkelen kun
nen misschien aelfs, om sommige meer
of minder goede redenen, tegen de
sport sijn, bijna altijd cal dit slechts
ïijn, omdat men de excessen, de over
drijving voor oogen boudt. Sport, goed
en met sekere mate beoefend, ia gezond
en geenszins af te keuren. Sport heeft
misschien haar nadeelen, zeker heeft
zij ook haar voordeelen.
Trouwens, een polemiek over de
voor- of nadeelen is hier niet de be
doeling i we hebben rekening te houden
met de feiten de sport is er, wordt
nu eenmaal druk beoefend- ook door
ome R. K. jongelui en daarom, al Is
men zelfs tegen sport, als goed katho
liek kan en mag men er niet tegen xijo,
dat de sport, nu ze er eenmaal is en
niet weg te kijken of weg te praten,
tenminste in goede banen wordt ge
leid dat ook hier oase R. K. begin
selen worden doorgevoerd en hoogge
houden. Overal en van alle zijden wordt
dit tegenwoordig al meer gevoeld en
•p verschillende plaatsen wordt er
krachtig voor gewerkt.
In een vergadering van de Limb.
R. K. Werkgeversvereniging (Kring
Maastricht) hield, volgens een verslag
in ,,De(n) Tijd", de Hoogeerw. hcerj.
Wouters, Deken van Maastricht, een
rede over den R. K. Arbeider en
de morderne Arbeiders-sport, wal
mutatis mutandis voor alle sportver
eenigingén geldt en waaraan wg het
volgende ontleenen
„Natuurlijk is voetbalspel en andere
sport in zich beschouwd heelemaal niet
zoo'n voorname kwestie. In zich is het
spel en telt op zich niet meer dan een
andere ontspanning. Ook is de voor
naamheid der kwestie volstrekt niet
afhankelijk van het feitof u of ik iets
geven om sport in zich.
„Het belangrijke der kwestie is veel
eer gelegen in het feitdat onze arbei
ders juist als alle andere klassen dol
zijn op sport dat onze arbeiders
door den 8-urigen werkdag volop den
tijd ervoor hebben en dat zij er dien
royaal voor zullen gebruiken dat die
sport niet door ieder op z'n eigen
houtje gespeeld wordt, maar in ver-
eeniging met anderen en dat deze ver-
eeniging een vereenlglngsleven mee
brengt, welk vereenigingsleven uiter
aard grooten invloed zal hebben op het
godsdienstig-zedelijk element van den
arbeider.
„Wij moeten de zaken nemen zooals
ze zijn. Wij leven in een zeer criticken
tijd een tijdperk, waarin de scheiding
der geesten, de scheiding der partijen
zich noodzakelijk, spoedig en beslissend
voltrekt in Rechts of links. En of
arbeiders goed R. K. blijven ofwel
zij afzakken naar de tegenpartij
dat is én voor die arbeider» zelf én
voor de werkgevers een zaak van be
slissend gewicht. En daarom juist is
de sport-kwestle van zoo groot belang
een feit is dat de R. K. beginselen
beslist groot gevaar loopen in de neutrale
sportvereeniging. En waarom I
„Omdat het uiteraard intieme sport-
verkeer hen in vrlendrchappelljk ver
band brengt met vijanden der goede
zaak. Omdat het neutrale (z.g. neutrale 1)
sportleven dikwerf misbruikt wordt tot
propaganda voor de kwade zaak. Om
dat de neulrale(l) sportvereeniging de
katholieke krachten onzer arbeiders
lam-ligt en omdat zij er ongemerkt
maar zeker hun R. K. beginselvastheid
varllezen het eerste, wat zij leeren
is.... de Kerkelijke Overheid, die het
neutrale vereenigiDgsleven veroordeelt,
te laten praten en zich daar niet
aan te storen
Het is dus van het grootste belang,
dat in deze treurige leemte spoedig
en afdoende wordt voorzien. >En als
deken van Maastricht acht Ik mij niet
verantwoord, zoolang dit werk niet is
tot stand gebracht....
Wij moeten zorgen de zakea vooruit
te zien, ze in de hand te nemen en in
veilige banen te leiden vóór de kans
ons ontnomen is. Nu is het nog tijd,
maar het is dan ook bepaald tijd W
Aan het bovenstaande is weinig
eer toe te voegen. Het zal voor
iedereen duidelijk zijn, hoe dringend
noodzakelijk onze R. K. Sportvareeni-
gingen zijn dringend noodzakelijk om
onze jongelui hun geloof en hun zeden
te doen behouden van groot belang
dus ook voor onze katholieke ouders,
jor lederen weidenkenden katholiek.
Dit alles dringt temeer in verband
met het komende wetsontwerp der
Regeering over de verplichte lichame
lijke ontwikkeling van jongelieden van
14 tot 19 jaar, waar toch met bestaande
'ereenigingen wel rekening zal worden
gehouden en wat clubs en leiders be
treft zal de katholiek dezelfde gedragslijn
moeten volgen als bij het Bijzonder
Onderwijs.
Een en ander was aanleiding, dat
hier in Amersfoort is opgericht de
K. Federatie van Lichamelijke Ont
wikkeling, die de verschillende R. K.
Sportbonden en R. K. Vereenigingen
voor lichamelijke ontwikkeling in
Amersfoort omvat en zich ten doel
stelt, te bevorderen de harmonische
lichamelijke ontwikkeling van de ge-
heele R. K. Jeugd, in den ruimen zin
genomen, en daarnaast bij die ont
wikkeling te waken voor de gods-
dienstig-zedelijke belangen
jeugd.
Als Directeur-Voorzitter t I
noemde Federatie is aangezocht eo
door den heogeerw. Deken als zoo
danig benoemd de weleerw. heer
G. Janssen, kapelaan der St. Henricus-
kerk, terwijl bet 9fcretariaat berust bij
J. Schwilzner, Krommestraat 14, bg
welke personen men dus alle inlichtingen
en steun kan ontvangen voor het lid
maatschap van een bestaande vereeni-
ging of voor nieuw op te richten
vereenigingen.
Maar hier is weer geld, veel geld
ioodigop de eerste plaats en direct
roor inrichting van terreinen om de
sport te kunnen beoefenen. Bovenge-
noemden Deken van Maastricht
werd staande dc vergadering door
enkele personen ruim f 1200 ter hand
gesteld het bleek sl weer duidelijk
voor zulke hooge belangen der R. K.
jeugd wordt door weldenkende katho
lieken veel gevoeld. De Amersfoortsche
katholieken moeten en mogen hierin
niet achterblijven. Om den Kerw.
Voorzitter tijd en moeite te besparen,
worden bijdrngen gaarne verwacht bij
den Voorzitter ot bij den penning
meester A. Jordi, Utrechtsche weg 50.
Een wandeling door Oud*
Amersfoort (1770),
Door T. PLUIM.
Dezer dagen kwam mij est
boek in handen, dat ons beschrijft, hoe
Amersfoort, nu.juist 150 jaren geleden
g. Ik kan mg voorstellen, dat
vele geboren Amersfoort er» dat met
belangstelling zullen lezen, en daarom
'aat ik hier in onze tegenwoordige
ipelling het voornaamste uit dat boek
volgen. Op enkele zaken zal ik door
cursiveering bgzonder dc aandacht
laten vallen.
Eerst wordt er een en ander gezegd
LIGGING.
Amersfoort is gelegen in 't oosten
der Provincie, dicht bg de Geldersche
grenzen, aan en op een Rivier, die
hier ter plaatse baar aanvang neemt
door de samenvloeiing van verschei
dene beken, die uit de Veluwe en de
Rhenentche Venen, haar oorsprong
hebben en vervolgens onder den naam
van de Eem ten Noordwesten der stad
met een kronkelenden stroom naar de
Zuiderzee loopen. Van deze zee ligt
Amersfoort omtrent drie, eo van de
stad Utrecht ongeveer vier
:rwgderd.
De stad is omringd door aangename
tuinen. Westwaarts ligt een hooge
idige streek, de Amersfoorter Berg
genoemd, over welken een bgna rechte
weg naar Utrecht loopt. Ten Oosten
en ten Zuidea der stad heeft men
vruchtbare graanakkers, ruimt tabaks-
landtrijen, eiken geboomte, en veel
kreupelbosch.
West- en zuidwestwaarts ontmoet
men heideo, heuvels en hakhout.
Noord- en Noordwestwaarts liggen
vette weiden langs de Eem, welke
stroom ook een bevallig aanzien heeft
in uit de stad.
Amersfoort is binnen tijn muren
omtrent half zoo groot als Utrecht, en
zgn omtrek wordt op omtrent 4000
schreden gerekend (dus omstreeks 3'/>
K.M., of 40 minuten gaaos, Amersfoort
werd eertijds voor een stsrke stad
gehouden, doch thans (dus in 1770)
verdient zij dien naam niet meer,
schoon zij van een wal of muur,
twintig torens versterkt en door een
ouiteugracht omringd wordt,
GRACHTEN EN POORTEN.
Binnen door de stad loopt nog e
gracht, de Singel genoemd,
twee binnenpoorten staan, n.l. de
Kamp- of Kamper Binnenpoort en de
Blocmendaalsche Binnenpoort, [(Vroe
ger hield hier de stad op, maar later
werd er een nieuw gedeelte bggebouwd,
zoodat beide poorten toen binnenpoor
ten werden). Door deze Binnengracht
(dus de Singel) wordt de oude van de
nieuwe stad gescheiden. Midden door
de stad loopt nog een andere gracht,
wegens uitbreiding mijner zaak
Alleen onze bekende kwaliteiten. Spotprijzen.
die het water, dat van de beken komt,
ontvangt en in den Singel brengt.
Behalve de reeds genoemde poorten
»gn er nog tes voorname en injf min
dere buitenfioorten, De zes eersten zijn
de Koppel-, de Utrechtsche-, de Slijk-,
de St. Andries-, de Kamp- en de
BloemendaaUche Poort. (De twee laat
ste waren buiten poorten, die de twee
gelijknamige blonenpoorten moesten
vervangen, toen de stad uitgebouwd
werd.) De vgf mindere buitenpoorten
zgn de Heeren-, de Koning»-, de St.
Aagten-, de Varkens- en de Kleine
Koppelpoort. De Koppelpoort, weleer
Spoel- ol Spuipoort genoemd, wordt
tegenwoordig (1770) onderscheiden in
de Groote, de Kleine en de Nieuwe
Koppelpoort De Kleine en de Groote
n ter weerszgden van de Haven en
it een groote Waterpoort, waarin
schot ia. dat voormaals schgot ge
diend te hebben om het water te schut-
r nu alleen gebruikt wordt om
bg nacht het in- en uitvaren te beletten.
(Toen was er dus reeds de schutsluis
tegenover Flehite.)
Deze Koppelpoort schgnt hi
gekregen te hebben van verscheidene
wateren, die hier vereenigd of „gekop
peld" worden of misschien naar een
stuk grond in de stad, de „Koppel"
geheeten en in 1394 vermeld, en waar
van waarschgnigk de naam van de
oude Koppelstraat nog eenoverbigfsells.
Boven de Koppelpoort hebben de
Veerschippers hun GildekameT en er
onder hebben die van het Dragcrsgildc
de sjouwerlieden, Christoffelsgasten
genoemd, een vertrek. (Ik vermoed, dat
■Jcze „Dragers" St. Christophorus tot
Patroon hebben gekozen, omdat deze
Heilige het Kindeke Jezus door den
stroom droeg.) Buiten de Koppelpoort
de Veerkaai. en een schoone Haven
de Eem voor tamelijk groote
tuigen, die met Utbak beladen van hier
naar Frankrijk en elders afvaren. Een
stuk weegs buiten deze poort aan de
Eem is een glasblazerij opgericht (In
mfn artikel over Pieter Pijpers heb ik
daarvan ook gewag gemaakt).
Dicht bg de Koppelpoort binnen de
stad is het Spui gegraven, waarin twee
schutssluiren (feitelijk is het één paar)
gelegd zgn, door middel waarvan het
bovenwater (bedoeld wordt het water
der beken) naar welgevallen opgehou
den of in dc Eem geloosd kan worden.
Behalve de Waterpoort bg de Kop
pelpoort is er nog een aan de Zuid.
zgde der stad, Monnikendam geheeten.
waarschgnigk, omdat zg door Monniken
zal zgn aangelegd. Door deze Water
poort met aan elke tijde een wacht/oren
(die staan er nog I) vloeit het water
van eenige beekjes in de binnenstad,
die den Singel en de Lange- en de
Kortegracht voorzien, en daarna niet
verre van het Spui en met het water
der buitengrachten in de Eem samen-
loopen. Hierdoor is er een gedurige
stuwing en doortocht van vertch water
in da stad.
Wordt vervolgd.
Amersfoort
De Commissie die tk*i ten doH
stelt gelden bgeen te brengen voor bet
St. Nicolaasfeest der Lagere Scholen
is hare werkzaamheden weder begonnen.
Zg heeft dit jaar hsre bemoeiingen
uitgebreid, door ook de soholen van
het Bgzonder Ondcrwgs er in te be
steken.
4500 kinderen komen dezen keer
voor een geschenk in aanmerking. Zeer
veel geld Is daarvoor noodig. Wanneer
wij voor elk kind de luttele som van
fó.75 rekenen, dan nog komen we tot
een bedrag van pl.m. 73500.
Helpt het geld bgeen brengen*.
Helpt den Sen December tot een
feestdag te maken. Bedenkt dat voor
tal van kinderen het feest op de school
de viering thuis moet vervangen. Wan
neer allen bijdragen naar vermogen,
dan zal het mogeigk zgn het goede
doel te bereiken.
De Commissie is samengesteld als
olgtA. Bezf«~ian. Jan Steenstr. 25
J. P. van Bug te. «n, Matthias Withoos
straat 26Mevr. F.. Dros-Keisev. Hof
genslaan 2 F. Fabcr. H. v. Vlanden-
•traat 14 H. Kuilman, P. Borstraat 33
Jansen, Fred, van Blankenh str. 36,
2e seer.H. J. Martens, 't Zand 33
G. A. v. Mechelen, Stellingwerf»». 87,
voorzitter; M. de Pool, L. Berg
straat 1voorzitterMej. W. Raven
horst, Hof 19L, W. Ravesloot, Sta
tionsstraat 32b, secretaris Mevr. San-
y demon
G. de Weerd, Joh. v. Oldenbarnevrldt-
laan 34, penningmeester.
Tgdens diens afwezigheid is, bg
den bakker M. op den Bisschopsweg
door onbekende oorzaak braad uitge
broken in een gebouwtje achter zgn
woning. Ofschoon de brandweer spoedig
ter plaaue was, brandde het gebouwtje
geheel uit.
Overzicht van de werkzaamheden
der arbeidsbeurs gedurende de maand
October *20.
Afdeeling voor mannen aanvragen
in werkgevers 168; aanbiedingen van
erkzoekenden 412 aantal plaatsingen
60; (over de maand October van het
vorige jaar waren deze cgfers reap.
305, 535 en 127).
Afdeeling voor vrouwenaanvragen
werkgevers 20; aanbiedingen i
8; (over
vorige ja
31. 21 en
3).
deze cgfers resp.
GeborenHinderica, d. v, E. Homan
J. H. Hulsman Gerritje, d. v.
A. v. d. Bom en M. v. Drie Nicolsas
Hcndrikus, t. v. P. J. de Wit en H. M.
Opscherp er j jhanna Geertniida, d.
v. G. J. Fitslde en C. Ahrens.
Albertje Gerritje, d. v. E.
Windbouwer en G. Rekers Johanna
Elisabeth, d. v. J. F. Linkester en P.
Degens Anthonia Johanna, d. v. H.
u> Aan de Ganges.
•Spreek, beveel, ons leven is in uwe
hsnd.a
•Loopen we geen gevaar beluisterd
te worden?*
•Allen zgn op het dek,* zei Palavan.
Waar is de kapitein Macpherson
•In de kajuit, hij slaapt nog.*
Weet ge, waarheen het fregat u
voert
•Niemand weet het, De kapitein
dat hg 't ons eerst zou laten we:
alt wg op de plaats van bestemming
aangekomen waren. Wg vreezen, dat
het fregat ons naar Raimangel voert,
om de broeders aan te grijpen.
•Gg hebt u niet vergist, ma»
fregat zal zgne manschappen niet la
ten landen.*
Hoexoo? Waarom?* -
•Wg laten de heele boel in de lucht
vliegen, voordat men het eiland heeft
bereikt'"
Als gg 't wenscht, steken wg het
vuur In de kruitvaten."
•Wanneer kunnen wg volgens uwe
berekening op Raimangal landen ?i
•Te middernacht l«
•Hocvrel soldaten sijn er aan boord
•Ongeveer Honderd.*
•GoedOm «lf uur tie ik den kapi
tein, dan laten wg het schip in de lucht
rliegen. Eén woord nogl*
•Spreek I*
Het is noodig, dat de kapitein om
:lf uur in diepen slaap verzonken is,<
•Ik zal hem een slaapmiddel in zgn
sijn mengen,* zei Palavan.
Kan men zgn kajuit bereiken,
der gezien te worden
«Ja wel, heden avond zal de deur
der kajuit open staan.*
Afgesproken. Om elf uur komt ge
ig hier halen*.
Tremal-Naik begou te eten. Hg sloeg
:n stuk vleesch naar binnen, dat voor
drie personen als voedsel kon dienen,
dronk een glas voortrcffeigke wijn, liet
zich een pijp brengen, sproog In
hangmat en legde zich te rusten,
wijl hg mompelde: »Op het dek gaan
is niet te vertrouwen. De kapitein kon
mg eens herkennen.*
ZESDE HOOFDSTUK.
Trsmal Naik's zb|«.
Tremal-Naik trachtte te slapeo, maar
het was hem totaal onmogeigk. Dui
zenden en nog eens duizenden gedach
ten loegen door zgn hoofd. Hg dacht
aan het verledeö, aan «gn Ada «n aan
het oogcoblik, waarop h| baar aa zoo
veel lijden en gevaren zou wederzien,
en aan den laatsten aanslag dien hg
moest volvoeren. Zonderling geheel
onbegrgpeigk voor hem altijd als hg
aan den moord dacht, dien bg spoedig
zou begaan, overviel hem een eigen
aardig, voor hem geheel nieuw gevoel.
Het was alsof die moord hem afschuw
inboezemde. Drie uren verstreken lang
zaam. Niemand was in de kajuit ge
komen, maar hg liet zich ook niet op
't dek zien. De scheepsklok sloeg negen,
tien en eindeigk elf uur. De laatste slag
was nog uict weggestorven toen twee
schaduwen geluidloos de trap afdaalden.
Snel,* zei eene gebiedende stem.
Wij hebben geen tijd te veilieien,
Raimangal is in zicht.*
Tremal-Naik herkende dc beide aan
hangers. >De kapitein vroeg hg zacht.
•Slaapt,* antwoordde Biadoe. «Hg
heeft het slaapmiddel gedronken.*
Laten we dan gaan.*
Bg hel uitspreken dier woorden beef
de Tremal-Naik's stem. Palavan opende
een deur, en men bevond zich tus-
schendeks voor dc half openstaande
deur eener kajuit, die van den kapitein.
•Zgt gg nog vast besloteo vroeg
Tremal-Naik.
•Wg hebben ons leven gesteld in de
handen der godin Kali.
Ik dood nu den kapitein,* zei hg
treurig. »Gg Biadoer, gaat naar de
kruitkamer, en tracht den rommel in
de lucht te doen vliegen. Gg Palavan,
voorsiet u van drie reddlngsgordcls en
komt naar mg toe. Gaat en uwe godin
moge u beschermen.*
Tremal-Naiknam een bgi, overschreed
den drempel en bevond zich in cene
door een wasfakkel verlichte kajuit. Het
eerste wat hg sag, was een spiegel, die
hem zgn beeltenis liet zien. Hg ver
schrok er zelf van. Zgn gelaat wat ge
heel verwrongen, en baadde in het
zweet, de oogen gloeiden. Een lichte
zucht drong tot hem door.
Zonderling,* mompelde hg. »Ikheb
i iets nog nooit ondervonden.* Hg
deed drie schreden en stond voor het
bed, wnarop de kapitein rustte. Deze
lachtte. Zeker droomde hg.
De Thoegs willen hem,* mompelde
de Indiër. Hg hief de bgi op boven
den sluimerende trok ze dsdcigk echter
weer terug, alsof zijne krachten, bem
plotseling in den steek lieten. Hg streek
met de hand over zgn voorhoofdhet
baade in het zweet. «Wat is dat?*
vroeg hg zich verba* asd af. »Zou Ik
vrees hebben Wie is die persoon
Wat is dat voor eene verschrikkeigke
ontroering, dia mg bevangt Wser
hief hg de bgi op, nisar wederem liet
hq den arm zakken. Het was, alsof
c geheimzinnige stem hem toeriep,
die penoon voor hem heilig was,
dat het bloed dat hg juist vergieten
wilde, voor hem geen vreemd bloed
was. »Adal Ada!* nep hij bgna toornig.
Plotseling verbleekte hg en trok zich
snel terug. De kapitein was ontwaakt
n zat rechtop in het bed staarde rond.
Ada!* riep Macpherson levendig ont
roerd. «Wie noemt den naam mgne»
dochter
Tremal-Naik, versteend van schrik,
kon geen voet verzetten. »Ad*her
haalde kapitein. De naam mgner doch
ter Toen bemerkte hg den Indiër,
Wat doet gg hier In mgn kajuit?
vroeg hg.
Een vreeseigke gedachte was bg Tre
mal-Naik opgekomen. «Maar wie »gt
gg dan?* vroeg hg met half verstikte
stem. .Van welke Ada spreekt gj?«
Ik spreek van mgne dochter 1*
Waar Is
•Waar In dc handen der
Thoegs I
Almachtige Brahma I Ala dat
waar wast Een woord, kapitein,
een naam, bid ik u. Hoe heet uwe
dochter
Wordt v