f
u
R. K. SPAARBANK
L. Posthouwer
9
Adek Douglas
DE EEMBODE
R. K. Nieuwsblad voor Amersfoort Vrijdag 13 April 1923 No. 4
en Omstreken FXUEyS Zeven en Dertigste Jaargang
ABONNEMENTEN kunnen elke week In gaan, doch opzegging van II i/amthop. r AMnpnoaruT ia Aupownnw tfi ppohm ma II ADVERTENTIÊN 25 cent per regel. Billlke tarieven voor handel en
abonnement moet geachledcn voor den aanvang van een nieuw kwartaal. kaniuuk. lanubukalhi ia, AMLHbr UUKi, iLLti uun J14 nijverheid bl] geregeld adverteeren. AdvertcntiEn moeten Dinsdag
Prijs per drie maanden f 1.00. Bulten de gemeente Amersfoort 11.10. DE EEMBODE VERSCHIINT DINSDAG- EN VRIIDAOMIDDAG cn Vrijdag vóór 8 uur worden bezorgd. Een bepaalde plaala kan
Afzonderlijke nummers 10 ct. II nlel worden gegarandeerd.
In Home.
VII.
Rome is de stad van waterwerken en
fonteinen. De verschaffing van goed
driokwater was van den beginne af voor
de stad met haar moerassigen grond
tusschen de heuvels een grootc zorg.
Reeds in den keizertijd en daarvoor
bouwde men reusachtige squaducteD
(waterleidingen), bouwwerken, waarvan
men nu nog de schilderachtige ruïnes
kilometers ver door dc Campagna ziet,
die het heldere gezonde bergwater naar
Rome voerden. Zoo was in latere tijden
de drinkwatervoorziening van hun stad
voor de Pausen een voortdurende zorg
waarvan zij zich op praktische en
artistieke wijze hebben gekweten, ge
tuige de Acqua Pasla, de Fontani di
Trevi en zoovele anderen. De Fontane
di Trevi verheugt zich vooral in druk
bezoek van vreemdelingen, omdat het
volksgeloof wil, dat de reiziger, die
vóór zijn vertrek uit Rome aan deze
bron komt drinken en er, heengaande,
over zijn rug heen een geldstukje in
werpt, nog eens in Rome terug zbI
keeren. Wij hebben het verzuimd,
helaas
De wandeling zbI U, lezer,
hebben vermoeid als ze het ods deed.
Daarom stel ik U voor door te
delen over het Tibereiland, de Monte
Palatine en de Monte Caelio naai
Sint jan van Lateranen, vandaar
de Maria Maggiore en dan nas
fraaie parken van de Pmeio, waa
wat uitrusten. We hebben dan
ztourné: dc Rome» gemaakt in de
richting West-Zuid Oost-Noord en daar
mee het grootste deel vaD de stad gezien,
De Basilica di San Giovanni in La-
terano ligt aan de uiterste Zuidgrens
van de stad, vlak aan de oude stads
muur, Ze ligt dus eigenlijk wat achteraf
en de omgeving, een groot, ma
waarloosd plein toont, dat men
de aandacht en zorg aan besteedt, die
zij verdient. De forsche gevel, veer
groote beelden dragend is een
fraaiste van Rome en wint het m.i
stijleenheid en statige rust an die
Siut Pieter. Ook het inwendige maakt
rustiger indruk. Het vergulde dak en
de marmeren vloer zijn een waar sieraad
van deze kerk, maar vooral beroemd
is de overrijkc cu lijne mozsïk-
ting van het priesterkoor. Prachtige graf
monumenten slaan er in deze kerk: ver-
meldingverdienen vooral die van Paus
Innocentius III, der grooten Paus der
Middeleeuwen en van Leo XIII. Leo
XIII wordt staande cn zegenend
gesteld, aan zijn rechterhand s
treurende Kerk, aan zijn linker staat
een werkman, die met liclde
trouwen in zijo blik opziet na
Paus der werklieden». Het monument
beantwoordt in zooverre niet aan zjjn
bestemming, dat het nog steeds niet
de overblijfselen van Leo bevat. Deze
had den wensch geuit in Sint Jan
Lateranen begraven te worden, n
de houding van staats- en stadsbestuur
heeft het nog altijd ondoenlijk gemaakt
aan dezen wcosch gevolg te geven.
Evenals in den Sint Pieter ziet met
ook hier biechtstoelen, waarin men ii
alle talen der beschaafde wereld zijl
biecht spreken kan. De Sint jan vai
Lateranen voert den trotschen titel van
Moeder en hoofd van alle kerken van
Rome en de wereld«. In kerkelijke
rangorde staat zij dan ook nog boven
Sint Pieter. Het oude (later verwoeste)
paleis van Lateranea werd door keizer
Constaniijn aan Paus Melchiades ge
schonken cn was lot in de 14e eeuw
de gewone verblijfplaats der Pausen.
Zoo is deze kerk rijk aan historie. Ze
zag o.a, vijf algemeene kerkvergaderin-
s binnen hare muren. Op een dezer
1215 onder Innocentius III gehouden
kwamen 500 bisschoppen, 800 abten
en tallooze gezanten uit alle declen der
wereld bijeen. Een historische bijzonder
heid, die deze kerk voor ons Hollan
ders aautrekkelijk maakt, is, dat Willi-
brord en Bonifacius hier van den Paus
hun zending ontvingen voor de lage
landen in het Noorden.
Deze kerk bezit een rijken schat
relikwieën o.a. de hoofden der beide
Apostelvorsten, de tafel van het laatste
avondmaal, twee groote partikels van
liet H. Kruis en een groot aantal over
blijfselen van heilige martelaren, belij
ders en maagden.
Vlak in de nabijheid, maar in een
afzondeilijke kapel, bevindt zich de
grootste reliek van Lateranen de
Scale Santa, de heilige trap. Dit is de
marmeren trap uit het Praetorium te
Jerusalem, waarlangs Jesus tijdens zijn
verboor bij Pilatu; ecnige malen naar
binnen en naar buiten gevoerd is, en
die Hij na Zijn geescling met Zijn
Bloed heeft besproeid. Om uitslijten Ic
voorkomen is de trap met hout be
kleed stukken kristal, daarin gelegd,
geven op verschillende plaatseri gele
genheid de trap zeil te zien. Twee
aangrijpende beeldengroepenJuds
verraad en Ecce homo verlevendigen
de vanzelf aangewezen overwegingsstof.
alvorens men de trap gaat bestijgen,
Dit geschiedt slechts geknield. Aldus
wordt de trap iederen dag biddende
door honderden, in de Vasten- en
Lijdenstijd vaak door duizenden in
stichtende godsvrucht beklommen.
Natuurlijk spot de ongeloovige wereld
deze devotie cu veiklaarl zij dc
trap voor onecht, Maar 't is wel op
merkelijk, dat het marmer,
waaruit zij vervaardigd is, niet in Italië
of Griekenland gevonden wordt, mal
in de buurt van Tyrus. Het is ni-
onwaarschijnlijk, dat zij door keizeri
Helena uit Jerusalem naar Rome
gebracht.
Maar we gaan weer op stap. De
ooie breede Via Merculana brengt
is in rechte lijn de kortste afstand
tusschen twee punten naar de Maria
Maggiore. Een waudeling
kwartiertje. Ik vertelde U i
haar slanken toren, die haar onder
scheidt van bijna alle andere kerken.
Deze toien is niet, zooals wij hier ge-
zijn vóór aan, maar midden op
de kerk geplaatst en bevindt zich tus
schen twee koepels. Ook de voorgevel
maakt een geheel anderen indruk dan
'ij hier vau een kerk gewoon zijn
door haar muur-indeeling en gewone
kleine ramen duet zij meer aan een
groot huis dan aan eea kerk denken.
Maar de ingang met zijn vijf breede
dubbele deuren brengt ors in een heer
lijke, diiebeukige basiliek, wier prachtig
eHet fijnste voor Pudding, Vla's i
gouden dak gedragen wordt door 36
ionische zuilen, die nog uit eeu ouden
heidenschen tempel afkomstig zijn. Het
goudwerk aan de zoldering is van het
eerste uit Amerika aangevoerde goud,
dat door Ferdinand en Isabella ter eere
der Onbevlekte aan dit heiligdom werd
geschonken.
Door de hooge vensters vallen breede
lichtbundels binnen en verboogen de
gewijde en feestelijke stemming, die
zich aanstonds van den binnentredende
maakt. Weelderig en verblin
dend door den kwistigen overvloed
kostbare marmersoorten, van goud,
zilver eu edelsleenen zijn de beide zij
kapellen, waar Sixtus V en Paulus V
begraven zijn, twee Pausen, die zeer
veel voor de grootheid en schoonheid
Rome hebben gedaan. Behalve de
graven van meerdere Pausen bewaart
deze kerk o.a. het gebccDte van den
Apostel Matthias en den H. Kerkleeraar
HieroDymus. 't Is in deze kerk, dat
Paus Bcncditus XV tijdens den oorlog
een monument heeft laten plaatseD, dat
Maria voorstelt als Koningin des vredes.
De kostbaarste schal dezer kerk is
wel het grootste gedeelte van óc kribbe
in Bethlehem deze wordt alleen
et Kerstmis ter bezichtiging
iing uitgesteld.
Nog een enkel woord om di
dezer kerk te verklaren. Zij wordt ge
noemd Maria dc Meerdere (Maggiore),
omdat ze de grootste is ouder de 80
Maria-kerken te Rome. De andere naam
O.L.Vr. ter Sneeuw houdt verband n .-1
de geschiedenis van haar ontstaan. De
legende verhaalt hiervan, dal een rijk
man te Rome m de dagen van Liberius
besloten had een Gode welgevallig
werk te verrichten. Hij bad tot God
om te mogen weten, wat Hij van hem
verlangde. In den nacht nu van 4 op
5 Augustus verscheen hem Maria ic
den droom eu vroeg hem een kerk te
bouwen op die plants in de stad, waar
den volgenden morgen sneeuw zou lig
gen. Paus Liberius had denzelfden
nccht een dergeiijk droomgezicht. En
ziet den volgenden morgen vond men
een gedeelte vau de noordelijke helling
van den Esquilijuschen heuvel met
sneeuw bedekt, waarop dan ook de
keik verrees.
We gaan ouze wandeltocht eindigen,
Langs het station en de Villa Margherita
bteng ik U door de Porta Pinciana op
den Piucio, «Rome's bloeraenheuvel»
noemde Schaepman hem. In den ouden
lijd hadden palriciëis als Siilustius c
Lucullus dezen beuVcl uitgekozen vól
hun paleizen en tuinen, terwijl de kt
zers zetelden op den Palatijn. In latere
jaren maakte het grootste deel van
dezen heuvel de bekende Villa Borg
hese uit. Tegenwoordig is het 't ge
lielde paik van Rome. Iederen dag
telt het zijn bezoekers bij auizc.iden,
aar Zondags kan men men wel zeg-
:n, dat half Rome er komr.
In de breede palmen- en cypresseo-
AMERSFOORT
onder controle Centrale Accountantsdienst
van den Nederlandschen. Boerenbond.
De zittingen voor het inleggen en terugbetalen van gelden worden
gehouden R. K. JONGENSSCHOOL BREEDESTRAAT.
ZONDAGS van 12 tot 1 uur
WOENSDAGAVONDS van 7 tot 8 uur.
l
Dadelijk ingaande Rente 36,0
Spaarbusjes gratis verkrijgbaar.
pCt.
Rijwielen Motoren
wilt iets nieuws koopen
wilt slechts PRIMA KWALITEIT
wilt 'n ZEER OROOTE SORTEERING zien
wilt SCHAPPELIJKE PRIJZEN betalen
Dat kunt U alles hebben door c
Utrecbtschestraat 25
ra bezoek aan
Telefoon 81
j
laren is 't dan een*parade van chic
gekleede Romeinen en Romeinschen
fijne auto's cn elegante equipages rijden
laogs de hoofdwegen onder de zware
eiken bij de prachtige vijvers is geen
plaatsje onbezit. Maar liever was ons
toch de Pincio op de rustiger werk
dagen, als we er tegen het vallen van
avond giggen uitiusten van onze
omzwervingenals wij daar zaten op
het terras bij de Piazza del Pepoio met
den blik op den koepel van Sint Pieter
tegen den kopeien avondhemel, genie
tend van dc heerlijke natuur en de
ie muziek nabetrachtend overal
looie wat we op den dag gezien
en genoten hadden.
Ik heb getracht U hier en daar een
kijkje op Ronr te geven, U eenig
voorstellingen bij te brengen van de
stad, waarvan wij zoo dikwijls hooren
spreken en die ieder katholiek dierbaar
is. Natuurlijk is het maar zeer weinig
en zeer oppervlakkigmaar Rome
beschrijven ir.et al wat het biedt aan
schoonheid op het gebied van gods
dienst, kunst, geschiedenis en natuur
zou botkdeelen vergen, en... zou
mijn werk niet zijn. Daarvoor is
verblijf van jaren in Rome noodig.
Mijn doel was slechts met dankbaar
heit U iets mede te declen van indruk-
keuen stenrairgen, die een achtdaagsch
verblijf in Rome bij mij wekten.
TH. BREMER, Pr.
Binnenland
Staat en Ambtenaren.
Oud-niir.ister prof. Treub besprak
onlangs de verhouding van den Slaat
tot den ambtenaar als volgt
»De verhouding tusschen ambten
andere dan die tusschen
particulieren werknemer en werkgever.
»In theorie staan in het particuliere
bedrijf beide partijen op gelijken voet,
doch in staatsdienst niet. De staat is
igenaardig werkgever, staande
boven de ambtenaren, die alleen uit
voerders zijn van de staatstaak. De
loonen en arbeidsvoorwaarden kunnen
in - gezamenlijk overleg worden
bepaald, want waar zouden het budget
blijven, de verantwoordelijkheid van
den Minister en de autoriteit van het
volk Daarop berust bet geheele staats
recht in Nederland.
De ambtenaar heeft geen stakings
recht,' de staat kan niet staken en de
ambtenaar ook niet, want dan keert hij
zich tegen den staat.
»De theorie is, dat iemand, die in
staatsdienst treedt, het stakingsrecht
prijs geeft, waartegenover gelegenheid
tot overleg moet bestaan. In deD dienst
moet de ambtenaar zijn plicht doen,
buiten den dienst niets, wat tegen het
belang van den staat iodruischt.
«Wanneer iemand buiten zijn dienst,
zonder openbare orde of veiligheid te
schaden, het dienstbelang schaadt, moet
n daartegen opkomen.
Een ambtenaar mag bewust, buiten
den dienst schrijvende of sprekende, de
dienstbelangen niet schaden.
«Hij moet dit achterwege laten, elk
fatsoenlijk man moet zulks nalaten,
rnaar de ambtei)aar|in de eerste plaatse.
Prol, Treub is van oordeel, dat de
ambtenaar ook ambtenaar is,
de kantoordeur achter hem dicht is.
Hij mag niets doen tegen het gezag.
In ';et algemeen moet het gezag wor
den hoogg-houden, doch de eerste die
dit doen moet, is de ambtenaar.»
De R.-Kath. Kerk van Baarn.
door T. PLUIM.
De hedendaagsche Herv, kerk op den
Brink was oorspronkelijk het bedehuis
der R.-Katholieken, en dagteekent van
omstreeks 1350. Voor dien lijd heeft
er een oudere kerk of kerkje gestaan,
zooals ik toevallig uit andere gegevens
heb kunnen opsporen. Wij lezen n.l„
dat de bewoners van Nardinciant (oor-1 stuk
spronkelijk het land tusschen Vecht
in 1888 gevonden. Toen is de (Herv.)
kerk vergroot en bij die gelegenheid
werd een hardstecncn doopvont uitge
graven, dagteckcnende uit dcu Romaan-
tcheo tijd. d.i. uit 900 a 1000, Het
was 1.20 M. hoog en bad ecu middel
lijn van een halve meter. Het bekken
zelf bezat vier hoeken, elk
gebeeldhouwde kop, voorstellende de
stroomen van het Pjradijs. Een
van 'i bekken ontbrak, helaas!
is na de voltooiing der restauratic
Étro) hurt belastingen of thinten, diejonder den toren geplaatst. Dit zeldzame
de Abdis van Elten verschul
digd waren jaarlijks op het kerkhof te
Baarn kwamen storten. Dc eigenaar
van dit Nardinciant, nl. Graaf Wichmau,
slichtte voor zijn dochter Luitgarde de
Abdij van Elten en schonk aan haar
klooster genoemde landstreek (968)
Er moet dus toeu al een kerk of kerkje
in Btarn bestaan hebben. En nog ui
1413 sluit hertog Albrechl, die door
den aankoop vanwege Floris V in bezit
gekomen was va» Nardinciant, met de
Landgenooteu van Baarn, Soest en de
beide Eemnessen een verdrag over de
thijos, dien zij hem schuldig zija te
betalen «jaerlijx op St.-Mariynsdagh
(11 Nov.) te Baerne op het kerekh- ff».
Een tweede bewijs voor het bestaan
van een zeer oude kerk aldaar werd
doopvont bewijst dus ook, dat Baarn
n der oudste Katholieke Godsgc-
>uwcn uit deze streken bezat.
Over de geschiedenis der keik vóór
dc Hervorming ligt een diepe duisternis
niet verder gaan de berichten terug dan
tot 1577, toen Pastoor Guilelmus Lam-
phridus was overleden en opgevolgd
werd door den heer Everlacus Hendrikx.
Tijdens zijn bediening gingen de Staten
Utrecht tot de zijde van deu Prins
(zij werden «Geusch,» zoo men
zeide), en besloten toen overal den
Herv. Godsdienst in te voeren.
Op 25 Dec. 1580 bij 't begin der
Kerstv.eriog verdreven de Calvinisten
de Katholieken uit de kerk op den
Brink en namen haar in bezit. Al spoedig
zonden uu de Staten als predikant'
hierheen zekeren Cornells Egbertsen
in Duigen, die in Baarn geboren
De Roomsch-Kaiholieken warei
in een eigen Godsgebouw verstoken,
evenals van een eigen Pasteer,
placemen werd hun de uitoefening
hu» godsdienst vciboden, en zoo
moesten zij in 't gJuim door cer.ige
onversaagde geestelijken van elders
oedieud woideu. Zoo lezen wij o.a. in
1593, dat «heer Jan t' Amersfoort
mcnichmael in doodsnood: bij dc huijs
luijdeu gehaeld wordt», en nog in 1606
klaagt ds. Van Duugen er over, dat
«heer Eibert Proot (dc ontslagen Pastoor
van Eernbruggt), te Baarn wonent,
hem afbreuk doet cn de lieden van c!e
(Heiv.) kerk zoekt .if te trekken.»
Meer dan een eeuw lang bleven de
Katholieken hier zonder eigen kerk eu
zonder eigen Pastoorin al dien tijd
moest de R. K. gemeente alhier door
geestelijken vau elders bediend worden,
of wat zelden gebeurde door
een tijdelijk vertoevenden Eerw. Pater.
Zoo lezen «ij, dat van 16Ó01672
(de tijden waren al iets verdraagzamer
gewordeii) zekere Joannes of Laurentius
Kam hier arbeidde cn daarna gtdure ide
anderhalf laar een Benedictijn, Gijs-
bertus La irenburg, die van hier naar
Hoogland vertrok.
Na hein werd de gemeente bediend
door joannis Haegen, sinds 1666 dc
eerste Pastoor na de Hervorming te
Soest; er kwam dus al meer verdraag-1
zaamhei;'.
Eerst in 1703 kreeg ook Baarn een
eigen Pastoor. Vermoedelijk is toen
ook dc eerste Kath. kerk na dc in
voering der Hervorming gebouwd ec
wel op Zandvoort, een buurtje buiten
't dprp. Voor dien tijd schijnen de
Katholieken alleen een «orarium», d.i.
bidhuis gehad te hebben. Volgens
o vei levering, die ik hoorde, was
dit de latere boerderij van Van de
Vuuist, die omstieeks 1888 Is afge
brand. Dit huis moet cenige kruisramen
en spitsbogen gehad hebben, waut wel
werden dc godsdienstoefeningen oog
luikend geduld, maar 't gebouw mocht
uiterlijk in 't geheel met op eeu kerk
gelijken.
Ik zal nu de lijst drr Pastoors
volgen en daarbij tevens gewichtige
feiten uit de geschiedenis der kerk
melden. (De aantcekcaiugen, die
wijlen Pastoor Kok had gemaakt, mocht
ik indertijd van Z.Eerw. raadplegen.)
1. Cornelis van de Breugel, 1703—
1712. Hij was in Amsterdam geboren
en trad op 19-jarigen leeftijd, n.l. op
26 Juni 1691, in dc Propaganda. Hij
werd Priester te Rome, waar men over
zijn werk en sludie-ijver zeer tevreden
was. Hij verliet de Propaganda op 26
Mei 1696 en keerde naar Holland terug,
hij te Amsterdam door den Aposto-
lischen Vicaiis, Petrus Codde, eerlaog
benoemd werd tot kapelaan van heer
Gabriel Prauwels, Pastoor op 't Singel
bij de Oude Spiegelstraat. Hij bleef
aldaar tot 1702, toen hij tot Pastoor
te Muiden werd benoemd. Hij werd
spoedig daarna, n.l. 2 Nov. 1702,
Pastoor te Didarn, en kwam in 1703
Baarn. Hij was hier tot 1712 werk-
im, toen hij naar De Rijp en Graft
werd overgeplaatst, waar hij den 30
Nov. 1731 overleed.
I. Jacobus Kistenmaker, 17121714.
Hij vertrok van Baarn als Pastoor naar
Goes, (1714—1738) en arbeidde ver
volge, s te Hoogland waar bij in 1759
stierf,
3. Jacobus van der Grabben, 1714—
1743. Hij had hier nog slechts 163
coinniuuicanten. Hij overleed te Laren,
waar hij vermoedelijk tijdelijk vertoefde.
4. Arnold de Bouter, 17451748.