R. K. Spaarbank Amersfoort
H. ELZENAAR
Bel dan op No. 42
Purol bij doorzitten en stukloopen der Huid.
OE EEMBODE
R. K. Nieuws- en Advertentieblad voor
Amersfoort en Omstreken
Dinsdag 12 Juli 1927 Ho.
Een en Veertigste Jaargang
30
Abonnementen kunnen elke week ingaan, doch opzegging van abonne
ment moet geschieden voor den aanvang van een nieuw kwartaal, Prijs per
3 maanden f 1.00. Bulten Amersfoort f 1.10. Afzonderlijke nummers 10 ct.
KANTOOR; LANOEORACHT 28, AMERSFOORT, TELEFOON 314
DE EEMBODE VERSCHIJNT DINSDAQ- EN VRIJDAOMIDDAO
AdvcrtentiCn 29 cl. per regel. Billijke tarieven voof handel en nijverheid
bi] geregeld adverteeren. Advertentlln moeten Dinsdag en Vrijdag vddt
8 uur worden bezorgd. Een bepaalde plaats kan Met worden gegarandeerd
Sommige humane menschen zijn
vijanden van hel menschdom, juist
dal ze zoo humaan zijn.
Goed besteden.
Wie het in hun particuliere leven
allerminst over den balk gooien, ver
tieren soms alle gematigdheid soodra
zij de beschikking hebben over eigen
dommen van den Staat of welk open
baar lichaam ook. Thuis zuiDig op een
snipper papier, op het telegraafkantoor
formulier na formulier noodeloos ver
knoeien. In eigen hulskamer angstig
zorgvuldig voor elk meubel, in den
trein de beslijkte laarzen brutaal
achteloos op de bank. Daarom is het
bezit der gemeenschep nergens veilig,
hel meubilair in openbare inrichtingen,
pennen en potlooden in postkantoor,
leeszaal of bibliotheek, struiken en
bloemen in onze perken en plantsoeneo
om bet even waar of wat, zoodra
het niet vao iemand maar van welk
lichaam ook ia, graait ieders hand het
weg, beschadigt het, misbruikt het ton
der schaamte of fatsoen.
Gelijk zoovele zaden van onkruid
onmatig hoog zijn opgeschoten, distelen
en doornen, die het koren gaan ver
stikken, zoo is ook deze verkeerde
eigenschap geworden tot een wijd om
zich grijpend kwaad. En soms gaat het
niet meer om wat pennen en potlooden
maar om tonnen gouds, verspild, ver
daan door wie het rekenen met zooveel
cijfers en zulke lange getallen niet ver
dragen konden.
Wij zijn een kalm volk, het wordt
ons uit den treure verzekerd. Er is ook
geen twijfel aan voor wie let op de
menschen.
Ons nationaal flegma, dat vaak onse
kracht heeft verlamd, helpt ons veel
dragen en ondergaan wat ons wordt
opgefegd. Een Kalm volk dan zijn wij
en ook onze belastingen betalen wfl
gelaten. Van de geheimen van ons
geldelijk beheer Is de Nederlandsche
burger in doorsnede geheel en bemin
nelijk onkundig. Io goed vertrouwen
betaalt hij willig schot en lot, al mag
hij gaarne vooraf door een slimmigheid
trachten te ontduiken wat bij in zijn
hart weet dat wettig is.
Maar over het algemeen brengen wij
de zware lasten gewillig op, zoo wij
maar de overtuiging besilten dat zij
goed worden besteed en er aao den
strijkstok niet meer blijft hangen dan
met goed der gemeenschap onvermij
delijk schijnt.
De Overheid moet zóó optreden,
handelen en besluiten, dat het vertrou
wen ongeschokt blijft.
Zij moet verantwoordelijkheidsgevoel
bezitten in zeer ruime mate en steeds
bedenken, dat elke onnutte eu over
bodige uitgave haar prestige aantast.
Bouwkunst waardeeren.
Bij het zien van bouwkunst-werken,
doet zich in de meeste gevallen en
zelfs bij overigens, geoefende kunstbe
schouwers deze moeilijkheid voor: dat
het kunstelement van het werk te
soms geheel en al, gescheiden wordt
van het nut doel waarom het werk werd
gemaakt.
Bij een bouwwerk blijkt men in de
meeste gevallen minder waarde te
hechten aan de beantwoording aan de
noodzaak of dienstbaarheid en heeft
men alleen bewondering voor
mooien vorm, een schoone verhouding
of een cootrasteerende werking der
massa o( kleur. Deze eigenschappen
op zichzelf reeds als voldoende be
schouwend om een werk als kunst te
aanvaarden.
Men is daarbij zelfs zóó ver gegaan,
dat een onversierde gevel bijvoorbeeld
als «niets bijzonders» werd voorbijge
gaan, terwijl een gevel mei verschil
lende bouwkundige fouten, als daar
zijnblinde ramen, gcbijn-topgevels,
looze gevelbekroningen, onnatuurlijke
dakvor.nen en materiaal-verwerking,
enz. enz. de bewondering kreeg alleen
omdat men er eeuig decoratief schoon
aan ontdekte.
Op g:en enkelen goeden grond Is
dit standpunt te verdedigen.
De scholastieken geven als definitie
der schoonheid: »dat zij de schittering
van den vurm over de gcfivenrtdlgdi
deelen der stof is.«
Wanneer een kunstwerk gaaf is, d.i.
schoon en goed, dan zal het moeten
zijn «wie ein Bogenstrich, derails
Salten eioe Stimme sieht.s
Of, zooals eeo regenboog van twee
punten uit omhoog staat tegen dm
hemel en slechts bg onze vraag naar
die twee punten ons oog langs hare
ijle lijf erheen leidt, doch overigens sec
gaaf geheel is, wat noch de eene noch
de andere plaats van omhoog-gaan
bijzonder naar voren laat komen, een
schoon en goed geheel, zonder voor
opgezette verberging of overtroeving
een der uitgangspunten: soo ook
ien gaaf kunstwerk moeten zijn.
i een kunstwerk zijn eveneens twee
:n of punten aanwezig, van waar
uit het werk ontstond, ten eerste de
buiten of binnen den msker ontstane
noodzaak, ten tweede de openbaring
in een schoonheidsbeleving.
Het zien van kunstwerken nu, het
verstaan er van in het bijsonder, ver
eischt een zekere ontwikkeling van
het oog.
Een zelfde kunstwerk, wat de ge
oefende beschouwer geheel bekoort en
schoon noemt, kan voor iemand die
zich niet veel ophield met het be
schouwen van kunstwerken, gesloten
:n hem zelfs als onwaartchgolgk
voorkomen.
De oorzaak hiervan is, dat in het
tweede geval de beschouwer nog op
het standpunt staat, dat alleen dan een
werk hem kan bekoren, wanneer het
bjj een hemzelf bekende wereld van
mogelijkheden aanpast.
Alles wat daar dan niet mee klopt,
is onverstaanbaar I
Men zij er echter op - bedacht, dat de
gezichtskring waarover wij beschikken,
nog niet de eenig juiste en de alles
bevattende behoeft te zijo.
Zoo wij dus niet als bij intuïtie het
kunstwerk onmiddellijk sieo, moeten we
een wetenschappelijker weg gaau door
abstracties heeu, om zoodoende door
zintuiglijke waarneming der uiter
lijke vormen van het knnstwerka't
licht van het wezen in het verstand
op te nemen Din wordt het kunst
werk, dat voor ons eerst gesloten bleef,
door de zinnelijk waarneembare vormen
héén verstaanbaar en ontsluit het zicb.
De zinnelijk waarneembare vormen
voerden ona tot het wezen van het ding.
Zij, die een kunstwerk slechts als
n luxe-ding willen zien, het als zoo
danig tenminste reeds aanvaarden, wan
neer het maar op de een of andere
manier behagen kan, eu daarbij geen
dienen van de rede zoeken, wat toch
voor den maker van een goed werk
cenlg doel kan zijn, stsan op eeo
cn redelijk in aesthetisch zeer zwak plan.
Hiermede wil niet worden betoogd,
dat zij, die een werk reedz bewonderen
om bet gevoel van behagen dat het
geeft, daarom reeds redeljjk en aesthe
tisch zouden falen, maar wel, dat hei
goede werk niet met dat oogmerk kin
gemaakt worden en dat de beschouwei
op die wijze een werk zieode, slechts
onvolledig dat goede werk onder
gaat.
Nu is in onzen tijd met koortsige
gejaagdheid naar omwenteling en ver
nieuwing, dikwijls ten koste der Iraditie.
een alleen op het behagen gericht tijodi
kunstbeschouwing, hoewel niet te recht
vaardigen, dao loch begrijpelijk.
Het individualisme, is daar de grond
oorzaak van en in een gemeenschap
zooals de middeleeuwen die gekend
hebben, waarbij een algemeen erkende
ideede godsdienst, de feitelijke dragei
was der verschilleade werken en per-
soaeo, die de gemeenschap uitmaakten,
was er voor het Individueele kunstwerk
dan ook geen plaats. Bij de reformats
de renaissance, Is het kunstwerk
eerst de spiegel geworden van de er
kenning van den persoon, en tot op
heden zijn wij daar oog niet vao verlost,
ofschoon een bigde haak naar gemeen
schspszln gelukkig weer hier en daar te
bespeuren valt, T. G.
Twee kwade jaren
1579 eu 1580
door A. F. VAN BEURDEN
IV.
Splinter Helmlch, de Staatsche kapi
tein, zat ook niet stiltoen hij schop
pen en houweelen bekomen had, groei
hij zich In op .die naeslt meulenwerl
bij der stadt voor de Slljckpoorl ende
stelde beneden op die slraet schans
korven, om oocï geschut daar Ie plan
ten „ende wij brandden den tnolenaet
zijn huijs met den berch af" dat wordt
zoo ter loops bij vermeld.
Volgens Van Issell stelden ze echter
wijnvaten mei aarde gevuld op een rij
sommige soldalen waren zoo brutaal,
dat zij op de wallen aanliepen cn de
burgers uitdaagden, Maar dat bekwam
menigeen van hen slecht, die doodge
schoten werd- To» iwee uren In den
middag was men mei dergelijke dingen
bezig, eer er iels ernstigs ondernomen
werd. Toen liep men te hoop, voerde
kanonnen aandc belegerende soldaten
zwommen over de buitengracht en
bezetten den wal.
De burgers geraakten nu ook in actie,
schoten hen door een goed onderhou
den vuur van den wal af cn wierpen
hen terug. Vele vijanden vielen; van
de burgerij werd er slechts een gewond.
Tegen den avond zag men zeven
;roote kanonnen in dc legerplaats
irengendeze waren om bres te schie
ten In den muur. Uit Gelderland en
Holland waren nieuwe troepen aange
komen. Men ziet, de verovering van
Amersfoort ging volgens een welover-
plan in zijn werk.
;t regende dien dag echter veel,
het buskruit werd nat, de lonten, die
men noodig had om de kanonnen al
te schieten, doofden uit, zoodat de be
legeraars een gedwongen rust moesten
nemen. Zoo gemoedelijk ging dat in
den ouden tijdl
De burgemeester zag dat gebeuren
en de burgers wilden met een twee i
driehonderd man een uitval doen op
'svijands legerplaats en niet terugkee-
ren, vóórdat de legerplaats in brand
gestoken was. Zij wilden de kanonnen
medebrengen, maar dc burgemeester
vas voorzichtiger. Wat bij den vijand
-erslagen of gedood werd, werd aan
gevuld maar bij de burgers was
geen vervangen mógelijk.
Nu kwamen er brieven aan den Raad.
waarin de stad opgevorderd werd zich
dadelijk over te geven. Men sprak
daarin van de Staten van 't Sticht. In
het begin en einde sprak men echter
van Nicolaas van Zuylen van Nievelt,
Frederik Utcneng en Henrleus Both,
lieden zonder mandaat of gezag, waar
mede de stad niets te maken had. ZIJ
zonden den 8en Maart ook weer een
brief, waarin liet belegeren verklaard
werd als geschied oin allerlei redenen.
De Raad antwoordde zeer terecht,
dat de stad zich van geen schuld be
wust was en schreef verder dat zij
brieven gezonden had naar den Prins
van Oranje en het antwoord zou af
wachten.
Dr. Godefridus Vcrstcecli, schepen,
die op reis geweest was naar den
Prins van Oranje, bereikte te midder
nacht, zooals men begrijpen kan met
groot gevaar, de poort der stad. Hij
zegt den burgers aan goeden moed te
houden, waarover groote blijdschap
ontstond.
Illj bracht ook brieven mede van den
Prins van Oranje, van Willem den
Zwijger, waarin deze aan die van Utrecht
bevel geeft, alle vijandelijkheden te
slaken en de gevangen burgers van
Amersfoort onder borchlochl vrij te laten.
Hij wilde, dat beide partijen afgevaar
digden tot hem zouden zenden, om
hun verschil aan hem en den Hertog
van Oostenrijk bloot te leggen. Zij
zouden dan oordcclcn.
Toen deze brieven gelezen werden,
was echter dc vijand al bezig dc huizen
rondom de stad in brand te steken cn
werd er met zwaarder geschut gescho
ten. Met vertrouwde mannen werden
afschriften der brieven naar het vijan
delijk kamp gezonden, dc aanvoerders
lazen die cn gaven tot antwoord: wij
storen ons niet aan het bevel van dm
Prins van Oranje, wij zullen de stad
door geweld onderwerpen.
Den volgenden dag begon een hevig
bombardement legen de poorten, die
tegen den middag ineenstortten. Men
had ook aan Oraaf Jan van Nassau
zelf bericht over de brieven gezonden,
maar antwoord liet zich wachten,
Splinter Helmlch had met drle-cn-
een-halve kartouw geschoten. Men
schoot van dc Utrechtschc poort terug.
Toen daarop 101 schoten gelost waren,
zond men aan de stad een vraag, ol
men een der grootste malcontenten
Oerrit van Rijn, oud-schepen, buiten
de stad wilde zenden, dan kregen zij
L. HOUBAER
Laogcstrut 04 Amersfoort
Vacanlie-Aaobiediogan
in Heersn- an Kindarklaadlng
oder catrolt Centrale accountant «dienst til. tien nhond
Goedgekeurd bfl Koninklijk Hetlull il.d. 14 Maart ItHJ, ao. M
De zittingen voor het Inleggen en terugbetalen van gelden
worden gehouden In het R. K. Spaarbankgebouw
BREFDESTRAAT bij de LANGEGRACHT
des ZONDAGS van 12 tot t uur; WOENSDAGAVONDS van 7
tot 8 uur en VRIJDAGS van 10 tot 11 uur.
Dadelijk ingaande rente 3s/io pCt.
Spaarbusjes gratis verkrijgbaar.
Kaaaier Amaerdnmachc Bank.
den burgemeester Jan van Westrecnen
terug, waarvoor de Amersfoorters niet
te vinden waren.
Maar jan van Westrecnen is toch
meteen tromslager vóór de Slijkpoort
5aan staan cn neeft uitgelegd, welke
e voorwaarden van overgave zouden
zijn maar dc Amersfoorters bicven
volhazdcn. Toen zetdc hopman Berck:
doet dan vrijlick U beste, wij sullen
ven gelijcke doen cn besicn off wij
sleutelen medegebracht hebben.
Toen viel men op de twee poorten
tegelijk aan en veroverde de eerste
poort, verbrandde met stroo en hout
dc tusschenpoort. Die van de stad
konden toen slecht beschieten, maar
wierpen ons toen vrcesetijk meistraat
cn klezclstccncn.
Jan van Nassau kwam In de leger
plaats. Het volk twijfelde nu aan de
echtheid der brieven van den Prins,
nwuiat ia geen beter gevolg hadden.
De gevangen burgemeester en raads
leden werden In de legerplaats bedreigd,
wijl de stad zich niet overgaf.
Van geen kant kwam er hulp op
dagen, toch hadden zc alleen hun plicht
gedaan. Men begon ernstig aan de
overgave der stad te denken. Een alge-
mccnc storm van den vijand grijpt
plaats, de burgers weren zich, vele
vijanden vallen, men houdt zich staande
cn drijft hen Icrug.
(Wordt vervolgd).
volkomen la de lijn onscr gemeente-
bittuurdcrt, die *deo Berg* het oord
bjj uitnemendheid achten voor allee eo
«L
'och dient de vraag te worden Over
wogco of de itlebtirig van een monu
mentaal gymnaaiomgabouw niet kan
worden dleoetbiar gemaakt aan da ver-
betr mg van het aenslen der blnnenetad
alle Berg adoratie ten spit, toch nog
altijd de kern, het hart der gemeente.
Kr sgn in de oude itad gedeelten,
die all het ware «chreeuwen om een
betere bestemming. En hier denken wr
allereerst aan dc wijk die wordt be
grensd door Wcaulngel, Plantsoen, Utr.
straat. Sinds jaren Is ona gemeente
bestuur doende door allerlei bouwsels
op te koopen om het in de haad te
hebben betere tocelanden te eeheppen
In dien boek. Inderdaad, In da on
middellijke nabijheid oniarjboofdetralan
gelegen, vragen die terreinen een andere
bestemming.
En het wil ons voorkomen dat daar
het plaataen van een monumentaal ge
bouw met het front naar de Plantaoen-
sgde re er tansienlgk sou bedragen tot
verfraaiing van dit nu soo onoogigk
Binnenland
Toezicht van Gedeputeerden-
Op velerlei wjjte sijn Gemeente
besturen aan hooget toezicht onder
worpen.
Sommige besluiten behoeven goed-
keuring, andere sijn aan beroep onder
worpen, alle kunnen door de Kroon
worden vernietigd.
Onvermijdelijk ie dit.
De rechten der burgen moeten ook
tegenover Gemeentebesturen bescher
ming vinden, wanneer daaraan behoefte
bestaat.
Het nageslacht moet worden be
schermd. wanneer op ontoelaatbare
wijie de dekking der uitgaven naar de
toekomst sou worden verschoven.
Msar men zij niet blind voor h<
gevaar van een te krachtig toezicht.
De heer van Vuuraa seide eene i
dc Tweede Kamer over (inaneleelc
curateele van Gedeputeerde Staten, dat
sells wanneer een college van Gedepu
teerde Staten Hoor karakter en samen
stelling waarborg sou bieden voor een
verstandige curateele, dese toch nood
lottig sou sijn.
Een goed beheer is alleen te ver
krijgen door hen, die het voeren, recht
streeks verantwoordelijk te stellen.
Amersfoort
Bouwen.
De Gemeente Amersfoort wil haar
aloud Gymnasium beter huievcatcn.
Kecds lang werd daarover gedacht en
gesproken, maar nu schgat het tijd voor
een beslissing.
Terwijl ons gemeentebestuur reeds
de vraag aau de orde stelde »Wle sal
bouwen* I werd 't niet mlodcr gewichtige
vraagetuk:Waar sal gebouwd worden
terloops opgelost met een saudulding
van terreinen aan de Konloginnclaan.
De aanwijzing deier terreinen ligt
Kantoorboekhandel
Kantoormeubelen
Schrijfmachines
Langastraat 84 Taiaf. 528
Speciaal adres voor Uw Kantoor-
School-, Schrijf- cn Teekenbcnoo-
digdheden. - Advertentie-Bureau
Daarom zouden we willen zeggen:
Geeft de terreinen aan de Konlnglnne-
laan hun logische bestemming: vlllabou w.
En helpt door het stichten van een
gymnasium op de aangegeven plaats
het aanzien der oude stad verbeteren.
Zulke kan souder eenig beswaar ge
schieden.
Dc msandeigksche godsdienstoefe
ning voor de R. K. Militairen der ver
schillende wapene en rangen In het
Esrnisoeii wordt gehouden door den
leer Aalmoezenier op a.e. Doaderdag
en Vrijdag, 14 en 13 Juli, resp. Don
derdagsmiddags half vier de conferentie.
Gelegenheid tot biechten van half-7 tot
8 uur en Vrijdagsmargena om 7
dc H. Mis met preek cn algemecnc
H. Communie.
Te Amsterdam slaagde voor hel
eandldaats-examen doctor in dc Han
delswetenschappen, onse stadgenoot J.
C. D. Smeltlnk.
BI) beiluit van den Commisearle der
Koningin Is herbenoemd tot lid van de
gezondheidscommissie voor Amcrefoort
W. A. van den Bovenkamp.
De R. K. Vrouwenbond sal in hst
aanstaande wintereeboen gelegenheid
geven voor het volgen van 'n kook-
is, een vtrbaodcursut, een moeder-
cursus en ecu knipcursus.
Zij, die aan een of meer der ge
noemde cu:susseo willen deelnemen,
dienen zich «óór 1 September a.s, aan
te melden bij een der leden van het
beetuur
Mevr. Ament-Nelkene, Vlasakkerweg
12; Mevr. Brilt, Beekssteinschelasn
Mrj. Bolslus, van Limburg Styrumlaan
20, secretaresse Mtj, Bremer, penning
meesters, van A*ch van Wyckslraat
8. Mevr. Jorns-Janmaat, Hendrik van
Viandcnaliaat 1 Mcj. de Rooy van
Zuyderwijn, Koningin Wilhelminastr. 32.
Voor den kookcursus moeten min
stens 12 deelneemsters sijn. Het les
geld bedraagt f 12 per persooa. Deee
cursus omvat 20 lessen, die worden
gegeven vao October tot Maart.
Moedercursu» van 19 lessen, koet
f 2 per pereoon.
De damee beetuursledcn verstrekken
gaarne alle gcwenschte Inlichtingen.
Eindexamen Gemeentelijke Middel
bare Handelsschool.
Geslaagd J. J. van den Bovenkamp,
W. van den Brink, J. de Jager, R. Kraan,
Gerda Ruths, Maria j. Veldhuijseo. G
J. de Weert, M. C. H. Wegner en C.
van Zwol.
Hebt U een
Taxi of auto noodig
Amersfoort.
Mnt Slaehthnfe.
Tsrwljl er sijn, die den slachthuis-
luw willen uitbuiten voor het slachten
der reputatie van Adriaans als praclisch
bouwer, vervallen anderen weer In een
ander uiterste, en prgicn, onder de be
moedigende geste ven den humanist
Just Huvalear, hemelhoog, wat Adriaans
ontwierp.
In dc joogets raadadebatten bleek
echter, dat Ingenieur Beltman den op
eet ontwierp cn dar, als we 't goed
begrepen hebben, Adriaans lot taak
had vorm en Ign te geeen can bel door
log. Beltman ontworpen schema.
Wanneer er dut «ijn die eau Adriaans
de volle hooderd procent vnn den bouw
toekennen, doen die onrecht een het
scheppend vernuft ven den ingeuicusra
Ingenieur Beltman, Terwijl omgekeerd
sij. die den roem vnn den bouw voor
Ingenieur Beltman opeischen, Adriaans
onrecht doen, die de gebouwen schctate.
Gaarne erkennende, dal de bouw
sober, met krachtig sprekende l^ncn
zich afteeken!, hebben wc toch groot
beswaar tegen den bouwaard der belde
dienstwoningen, die niet hermonleeren
met den massaten kubus-bouw van het
slachthuis-complex.
Bovendien is die woningbouw te peu
terig en te klein voor gezinswoning.
Hoewel het uilerlgk aanzien van dco
nieuwen bouw sterk spreekt en een
geheel eigen cacct vertoont, mag toch
wel worden opgemerkt, dat strak* oog
sal moeten blgken oi het geheel zóó
doelmatig en economisch is opgesci en
uitgevoerd ale men bg dergetlgkeu
utiliteitsbouw mag elschen.
Want alleen wanneer diït bet geval
mag men den bouwmeester loven
te bebbeo gewrocht late goede In elk
opslcht.
parochiale rtlraitepennlngrereenlglngeo
Woensdagavond om half acht te houden
in de parochiekerk van O. L. Vrouw
Hemelvaart een da Langegracbt.
la 1930 tal het drie eeuwen sgn
geleden, dat da parochie van don H.
Fraociscue Xaveriua aao hel Land werd
gesticht.
De ingang der groot* spoorweg.
wsgenweikplaatecii wordt verlegd ven
voorste gedeelte Soesterweg neer
terrein der noodwoningen aan den
Soesterweg.
Hel Leger det Heil* dat tot nu to*
tgn samenkomsten hield aan bet Havik
heelt het voormalige magatgn der Aint
ven Wilderen een de I.sngeetraet tegen
over Concordia gebuurd voor hoofd-
