Katholiek Orgaan voor Amersfoort en Omstreken
r" i
CONKLIN
Vulpenhouder
N.V. Middenstands-Bank
H. ELZENAAR
Bel dan op No. 42
Abonnementen kunnen elke week ingaan, doch
opzegging van abonnement moet geschieden
voor den aanvang van een nieuw kwartaal. Prge
per 8 maanden f 1.00. Buiten Amersfoort 1,10
AdoerUmHn 26 cent per regeL BOJfke k
voor handel mnfvorlmd bp geregeld
toeren. AdvertenMn moeten Dinedag en
vóir 8 mar in den morgm tffn
Kantoor on DrokkarlJ LuijpgracM 28 to Amontoort - Tolaloan SM
Vier en veertigste Jaargang
00. 441*
Dinsdag 18 Nov. 1930 - No. 87
Voor ledereen is de dag even lang.
En toch komt de een steeds tijd te
kort, de ander verveelt zich altoos.
Hoe komt het dat de een In korten
tijd zooveel afdoet en de ander niets
tot stand brengt en na een lang leven
nauwelijks)tets bruikbaars nalaat?
Het antwoord luidt aldus: Met offer
vaardigheid, met zelfverloochening, met
orde en volharding kan Iemand In weinig
tijd ook met de eenvoudigste hulp-
middelen wonderen doen.
Kapitalisme.
Max van Pol, de katholieke jour
nalist die onverpoosd blijft ijveren voor
betere maatschappelijke verhoudingen,
gaf dezer dagen in een voordracht een
schets van het moderne kapitalisme.
Als door mij over kapitalisme wordt,
gesproken, zoo zeide hij, gaat het niet
tegen rijke menschen als zoodanig,
noch ook tegen den technischen voor
uitgang, tegen het beginsel van de
arbeid8verdeeling en de ondernemer
schap ook niet tegen de voortbrenging
in 't groot en tenslotte al evenmin
tegen den rechtvaardigen persoonlijken
eigendom.
Het gaat alleen over de te groote
beteekenis, die aan de doode produc
tiemiddelen en het doode geld wordt
toegekend ten overstaan van de be
teekenis, die aan het redelijk schepsel
Gods, den mensch, wordt gehecht.
Het moderne z.g. zaken doen, de
moderne productie' en distributie stre
ven louter en alleen naar winst, niet
alleen naar productieve doch ook naar
lucratieve.
Adam Smith, de grondlegger der
moderne economie, proclameerde het,
toen hij schreef: „Het is het beste
voor de menschelijke samenleving,
wanneer ieder binnen de wettelijke
grenzen naar de grootst mogelijke
winst streeft."
En Sombart bevestigt, dat in het
Kapitalisme de leiders van het pro
ductieproces streven en moeten streven
naar de voortdurende vermeerdering
eener geldsom in, hunne handen.
Binnen de wettelijke grenzen
daaronder wordt dan alleen verstaan
zonder regelrechten moord, diefstal,
roof enz.
De hoogst mogelijke productie tegen
de geringst mogelijke onkosten moet
onbelemmerd door welke wetten ook
kunnen worden nagestreefd.
Nu zijn er wel uitwassen afgesneden,
maar het winstbejag als doel van het
zakenleven is gebleven.
Waar de winst niet meer kan wor
den opgeschroefd door loondruk, werd
zij nagestreefd door prijsverhooging
en monopolieprijzen, vastgesteld door
trusts en kartels.
Waar loondruk nog wèl mogelijk
was, bij de niet-Europeesche volken,
werd die meedoogenloos toegepast en
sneed en snijdt het mes van twee
kanten.
Koloniale volken worden uitgebuit
en de Europeesche volken zelve wor
den afgeroomd door den rentecijns,
dien de Amerikaansche gelduitleeners
van hen eischen.
Zij, die het geld met millioenen op-
hoopen, worden daarin niet door de
wet belemmerd, integendeel zij gelden
als de steunpilaren der maatschappij,
als de mannen, die notabene het volks
vermogen zouden vermeerderen, terwijl
zij niets anders doen dan steeds grooter
deelen van het vermogen naar zich
toehalen.
Vele verdedigers van het kapitalisme
stellen het gaarne zóó voor, dat het
een natuurnoodwendig verschijnsel is.
De werkelijk kapitalistische perioden
in de geschiedenissen der groote be
schavingen zijn echter betrekkelijk
zeldzaam en ook betrekkelijk kort ge
weest. Zuiver kapitalistisch is bijvoor
beeld Rome pas geworden in het ver-
valtijdperk.
De katholieke Kerk verzette zich
echter in haar zedeieer ten krachtigste
tegen de heerschappij der winsteco
nomie in die dagen.
De Kerk heeft het gewonnen.
Uit den chaos van het barbarendom
ontwikkelde zich het zuiveropbehoefte-
dekking gerichte economische stelsel
der Middeleeuwen. Daarin werd aan
een ieder zijn plaats aangewezen.
Daarin werd een veilig en rustig be
staan verzekerd aan een ieder volgens
zijn stand, terwijl tevens de pas werd
afgesneden aan de vrijheid, om zich
de vruchten van anderer arbeid toe te
KANTOORBOEKHANDEL
m p. A TULP
Ungw'.raat 68 io. KrommMtrut TEL 526
ENDURA p
Onbeperkte en voortdurende garantie
igenen.
Toen echter brak de winstzucht weer
los in de studie der alchemie, door
de hervatting der studie van het Ro-
meinsche recht, door de ontdekking
der groote goudlanden en tenslotte
ook door de Hervorming, die de oude
begrippen van het eigendomsrecht en
de plichten van den eigendom mede
aantastte. Caivijn verwerpt de kerke
lijke leer over het woekerachtig karakter
der geldrente.
De gilden zelf vervallen in geldzucht
en geleidelijk aan stort de Middel-
eeuwsche economische orde in, de
kapitalistische periode is ingeluid.
Thans zijn we dan in de periode
van het hoogkapiialisme, van de ver
dwijning zelfs ook van de zelfstandige
ondernemers, de kleine kassiers en
bankiers; in de periode vBn trusts en
kartels, van een steeds grooter geld
macht, die thans ook de hand uitsteekt
naar de politieke oppermacht. Tege
lijkertijd is het oude recht vervangen
door een wettenstelsei, dat Leo Wim-
mer een woekerrecht noemde. Daar
door is het mogelijk, dat houders van
aandeelen en obligaties binnen een
menschenleeftijd het door hen ver
strekte bedrag 8- tot 12-voudig uit die
ondernemingen terughalen. Geldbezit
kweekt automatisch en zonder inspan
ning en vopr het overgrootste deel ook
zonder risico want wie ettelijke
malen zijn geleend geld terug ontving,
lijdt toch met datzelfde geld geen
risico meer nieuw en grooter bezit.
Arbeid daarentegen is maar hoogst
zelden in staat nieuw bezit aan te
kweeken. De begeerlijkheid heeft stand
fegen stand, klasse tegen klasse, volk
tegen volk opgezet Dit economische
stelsel is zoowel met de rede als met
het Christendom totaal onvereenigbaar.
Als wij de kapitalistische wanorde
ongehinderd of te zwak bestreden laten
doorwerken, dan zijn er maar twee
uitkomsten: Bolsjewisme of Fascisme,
d.w.z. in beide gevallen ondergang
van alle volksvrijheden en vestiging
van een despotisch bewind.
Er dient echter een Christelijke op
lossing te krmen: Het opbouwen eener
moderne behoeftedekkingseconomie op
de Christelijke gedachte met beperking
van de individueele winzucht, in prin
cipe gelijk aan die der Middeleeuwen,
doch in uitwerking en uiterlijke vor
men aangepast aan de behoeften van
dezen tijd.
Dit is op de eerste en voornaamste
plaats een kwestie van omvorming van
den individucelen mensch. Het is echter
ook in zeer belangrijke mate een
kwestie van hervorming van het maat
schappelijk stelsel. Loon- en salaris
acties kunnen als tijdelijke noodmid-
delen zoo nu en dan noodig zijn, omdat
het niet mogelijk is het kapitaiisme
plotseling en geheel ter zijde te schui
ven. Maar hoofdzaak moet zijn en
blijven de samenwerking aller katho
lieken aan een algeheele breuk met
een volkshuishouding gebaseerd op de
individueele vrijheid tot onbeperkte
winstjacht, aan den opbouw van een
stelsel, dat eenieder zoo goed, als
menscheiijk bereikbaar is, de volle op
brengst van zijn arbeid uit rechtvaar
digheid en de aanvulling van hetgeen
daaraan de zwakkeren voor het levens
onderhoud mochten tekort komen, uit
liefde garandeert.
Kerk en wereldstrijd.
In het hoogstaand Katholieke sociale
tijdschrift „Das neue Reich", werd
dezer dagen opgenomen een verhan
deling over de Kerk en den wereld-
strijd door Kardinaal dr. Michael von
Faulhaber, op een Katholiekendag te
Miinchen gehouden.
Ook voor onzen lezerskring is het
van belang hiervan kennis te nemen.
.De zedelijke beslistheid der Kerk,
aldus Kardinaal von Faulhaber, onver
biddelijk tegenover de grillen van den
tijd en de hartstochten van het volk,
openbaart zich heden vooral in twee
punten, met betrekking n.l. tot den
privaateigendom en lot de huwelijks
moraal.
Met betrekking tot den privaateigen
dom De staat heeft het rechtdoor
belastingen uit de volksgemeenschap
de middelen te nemen, die hij noodig
heeft om zijn taak te kunnen vervullen.
Hij kan daartoe tegen schadeloosstel
ling zelfs privaateigendom onteigenen,
indien en in zooverre het algemeen
weizijn dat vereischt. De staat heeft
den plicht, op te treden tegen een
economisch ongezonde groot-kapitaal
vorming en den economisch zwakke
in bescherming te nemen. Hij heeft den
plicht de arbeiders in hun worsteling
om een beteren maatschappelijken en
economischen toestand door sociale
wetten te ondersteunen. De overheid
heeft echter geen onbeperkt eigendoms-
en onteigeningsrecht. Zij kan den pri
vaateigendom niet opheffen en het 7e
gebod niet buiten werking stellen.
Ook niet onder het slagwoord: an
dere tijden, andere zeden.
Met betrekking tot de huwelijksmo
raal Met dezelfde beslistheid houdt de
Katholieke Kerk de wacht bij de zede
lijke orde van het onverbrekelijk huwe
lijk, waarmee de zedelijke gezondheid
en qultuur van een volk staat en valt.
Voor den enkeling kan het een hard
lot worden trouw te blijven eri aan
zijn ja-woord vast te houden. Voorde
volksgemeenschap en hare zedelijke
gezondheid is het een zegen, wanneer
de huwelijksliefde vergeestelijkt en bo
ven het zinnelijke uit verheven wordi.
Wel rukken heden duizenden handen
aan deze zedelijke orde, het liberalisme
van den ouden tijd, de economische
noodtoestand van den nieuwen tijd,
woningnood en werkloosheid, de dui-
velsche grootmacht van een verdier
lijkte boeken- en platenkunst en als
kwaal van dezen tijd een overmatig
geprikkeld zedelijk leven.
De Kerk heeft van de huwelijks
moraal van het evangelie geen letter
prijs gegeven, ook niet wanneer heele
landen afvielen, als b.v. het land van
Hendrik den Achtsten. Bij de meeste
volken van Europa en Amerika is terug
gang in het geboorteaantal aan te
wijzen. Wij zijn zoover, dat de bis
schop op Witten Donderdag meer zie-
kenolie voor de stervenden dan cate-
chumenenolie voor de doopsels wijden
moet. Wij hebben het angstig, gevoel,
dat wij ons op een zinkend schip be
vinden. Zal het gelukken dezen weg
van den dood te doen ophouden? Onze
Kerk zal daar staan om het primaat der
zedelijke wetten boven alle economi
sche overwegingen te verkondigen en
ons door hare zièlzorg de bereidheid
tot het offer van de enkelingen te wek
ken. De christelijke geloofsleer, zeden
leer en gènadenleer, met een woord,
de christelijke levensbeschouwing ver
kondigd en belichaamd in onze Kerk,
werkt als de zuurdeeg in het volks
leven en als het licht der wereld voor
onzen tijd, vooral in die vragen, waarin
zich de kerkelijke geloofswaarden di
rect in sociale levenswaarden omzetten.
Wij mogen niet te ver gaan in het
doen uitkomen van het sociaal katho
licisme. Het wezen van den katholieken
mensch blijven het geloof, het leven
volgens het geloof en in de genade,
de gemeenschap met de Kerk. En toch
mogen wij op de uitstralingen van den
kerkelijken geest op het gemeenschaps
leven wijzen. Onze Kerk is de krach
tige beschermer van het gezag. Ook
wanneer het niet om dogmatische, om
leerstellige richtlijnen gaat, verlangt
zij eerbied en vertrouwen. Met een
volksmassa, waarin zich ieder onfeil
baar acht, is een sociale orde niet
op te bouwen. Voor ons, katholieken,
is de gemeenschapsgedachte een ge
loofspunt, iets heiligs dus, iets lich-
tends, een sociale levenswaarde ook
voor onzen tijd. Niet slechts een vrome
relikwie uit de Middeleeuwen. Niet
slechts een apocalyptisch toekomst
beeld.
Min of meer bezorgd ben ik zoo
ging kardinaal Faulhaber voort of
niet het overgroot aantal vereenigingen
of organisaties afbreuk doet aan de
katholieke gemeenschapsgedachte. Men
kan namelijk door louter vereenigingen
de verbinding met de gemeenschap
verliezen. De vereenigingen op zich
zijn goed, zijn door den tijd geboden.
Doch zij moeten geen verstrooid staande
veldkapellen zijn. Zij moeten neven
kapellen van den grooten dom blijven,
steeds met het uitzicht naar het hoog
altaar-gericht en overwelfd door den'
koepel der Communio sanc-
Reeds tn de vierde bede van het
Onze Vader straalt ons deze gemeen
schapsgedachte i'n het dagelijksche
volksleven tegen. Aldus moet onze
volksgemeenschap meer zijn dan eënj
vereeniging van louter materieelen
aard, door handelsgeest gedreven,
waarbij men zoolang aangesloten blijft,
als men er voordeel uit trekken kan.
Aldus moeten bruggen der liefde ge
slagen worden tusschen hen, die het
zelfde evangelie lezen en dezelfde
psalmen bidden. Aldus moeten boeren
en industrie-arbeiders, burgers en stu
denten, arbeiders en studeerende jeugd,
middenstand en hoogere stand elkaar
de hand reiken en zeggen: Broeder,
jouw leven is 't mijne, jouw dood zou
mijn dood beteekenen.
Die in de stad en de industrie
moeten een hart hebben voor de zor
gen van het volk van het land en om
gekeerd.
Dan zal de verzekering der oogst-
loozen op het land evenzeer als nood
zakelijk erkend worden als de ver
zekering der werkloozen in de stad.
Overal staat in het middenpunt van
onzen godsdienst het offeraltaar en
van daar halen wij het heilig vuur
van den offergeest, wanneer de dienst
aan de volksgemeenschap noodoffers
vereischt.
Het kerkelijk leven heeft in Europa
«en traditie van eeuwen. De zin voor
traditie zal er ons ook van terughouden,
alle nieuwigheden blindelings na te
loopen. De overtuiging, ons in de
waarheid te bevinden, mag niet in
slapen. Laat ons werkzaam blijven en
niet onledig zijn en laten wij ons voorts
niet altijd slechts tot den afweer be
palen 1
WIS"
I verzacht en geneest
PUROL
BERICHTEN
UIT
AMERSFOORT
VOOR GELOOF EN WETENSCHAP.
Er wordt door velen geklaagd over
een tekort aan innerlijke kracht bij de
katholieken. Zij zouden het vooral zoe
ken in uiterlijkheden en hun geloof
maar weinig innerlijk beleven. Zoo
doende zou de schijn wel worden be
waard, maar bij de vuurproef, die het
katholicisme zonder twijfel in de ko
mende jaren zal moeten doorstaan, zou
wel eens kunnen blijken, dat velen
meer in naam dan inderdaad katholiek
waren.
Wij willen deze kwestie, niet gaan
behandelen, maar wij willen toch wel
erkennen, dat in boven neergeschreven
meening wel een kern van waarheid
gelegen is.
Het is niet te ontkennen, dat vele
katholieken 'met voldoening kennis
nemen van de verslagen van Eucha
ristische of andere congressen, dat zij
verbaasd staan over het verrijzen van
de vele kloosters en kerken en dat zij
een deel opeischen van de eer, die
tebeurt valt aan een stad of een pa
rochie, die een groot bedrag aan lief
dadigheidsgelden heeft bijeengebracht.
Zij vinden dit alles heel mooi, zoolang
maar hun eigen rustig bestaan onge
stoord verder gaat. Maar inmiddels
bekommeren zij zich er heel weinig
om zich op de hoogte te stellen van
de groote -vraagstukken, die onzen tijd
beroeren.
En toch is het voor ieder katholiek
van gemiddelde ontwikkeling dringend
noodzakelijk op de hougte te zijn en
te blijven, onze tegenstanders zorgen
er wel voor, dat hun verkeerde ideeën
overal worden verkondigd, in rede
voeringen en in geschriften en in par
ticuliere gesprekken, in brochures, in
romans en overal.
Nemen wij als enkele voorbeelden
voor Amersfoort en Omstreken
AMERSFOORT.
Lange Gracht no. 4 Tttefton. ne. 804 en 697 -
Deskundige voorlichting bg -den aan- on vorkooR van Effecten
Verhuring van Lips safe-loketten
Verzilveren van coupons Handelscredieten Incasaeeringen
Spaar-deposito's rente S'/i pet.
eens de bolsjewistische en antigods
dienstige ideeBn, die over de wereld
verspreidover het huwelijk door den
Amerikaan Ben-Lindsey en zijn slippen-
drager Calverton. Neem de antigods
dienstige romans, de brutale propagan
da voor het Neomalthusianisme. Neem
de dagelijks in de neutrale en partij-
dagbladen terugkeerende artikelen, die
voortdurend op de lezers inwerken.
Neem de telkens terugkeerende ge
sprekken, waarbij de onontwikkelde
katholiek altijd een slecht figuur slaat 1
Wij behoeven toch niet te bewijzen,
dat, door dergelijke veldtochten tegen
den godsdienst de overtuiging van den
Katholiek in het gedrang komt en dat
die juist bij dén onvoldoend ontwik
kelde het meeste schade zal lijden.
De ontwikkeling, die daaromtegen
vereischt is, behoeft men niet door
voortdurende studie te verkrijgen en
te verbeteren. Voor velen kan cut noo
dig zijn, niet voor allen. Maar voor
allen is een voortdurend contact nood
zakelijk met de eigen geestverwanten,
met de geloofsgenooten, die eenzelfde
levensopvatting huldigen.
Op het gebied van voortgezette studie
hebben wij vele nuffige instellingen.
Voor het geregelde contact weer de
verschillende cultureeie vereenigingen.
Een van de beste middelen om den
■gang van katholieken onderling te
bevorderen is in onze stad wel de
oudste vereeniging op dit gebied,
Geloof en Wetenschap, die vooral door
de vele ontwikkellngsavonden de leden
op de hoogte houdt van hun tijd en
voorts door kunst er. ontspanning den
band onderhoudt tusschen de katho
lieken. Juist doordat deze geen beperkt
doel nastreeft, maar de algemeene ka
tholieke kuituur beoogt.
Het ware dan ook" te wenschen.dat
veel meer katholieken zich als lid lieten
inschrijven.
Dan zou een groote stap gezet zijn
op den weg ter verbetering van den
boven betreurden toestand.
Het voorloopig program voor dit
seizoen luidt ais volgt:
29 November. HeimgartenSpielschar
onder leiding van Dr. Ernst Laskowski
en diens echtgenoote.
December. St. Augustinus Herden
kingsavond door den ZeerEerw. Pater
T. v. Nuenën O.E.S.A.
Januari. Filmavond, Vertoond zal
worden „La passion de Jeanne d'Are"
van CarlJ Dreyer, met inleiding door
Jan Beerends.
Februari. Kunstbeschouwing „Het
Lam Gods", zooals den grooten meester
Eyck het zag.
De Amersfoortsche Kunstkring houdt
eene tentoonstelling van een collectie
moderne schilderijen en van eenig
beeldhouwwerk uit particulier bezit,
in het gebouw van de stichting „De
Armen de Poth", Coninckstraat 41 (bij
de Kamperbinnenpoort) van 22 Nov.
tot en met 7 December a.s. dagelijks
van 10—4 uur.
Opening der tentoonstelling 22 Nov.
s. om 3 uur. Entrée voor niet-leden
f 0.25.
Orgelbespeling bij de ingebruik
neming van het nieuwe orgel in de
Gereformeerde kerk aan de Lieve
Vrouwestraat, op Donderdag 13 Nov.
1930 des avonds 8.15 uur. Organist:
Gerrit van den Burg.
De aankondiging van dezen avond
in de Eembode van Dinsdag 1.1. deed
ons besluiten het nieuwe orgel uit de
ateliers dec Firma van den Burg alhier
té gaan beluisteren. Reeds bij ons
binnentreden we kregen een plaatsje
op de galerij in den nieuwen uit
bouw—trof ons de intieme sfeer die
hier door de architecten Plooy en Sikma
is geschapen.
Deze nieuwbouw voldoet o. i. vol-
Kantoorboakkmndal
Kantoormeubelen
Schrpnacklut
Lentestraat $4 - T«Mf. 528
Speciaal adres voor Uw Kantoor-
School-, Schrijf- en Teekenbenoo-
digdheden. - Advertentie-Bureau
Hebt U een
Taxi of auto noodig
Amersfoort
komen aan de eischen, die een Gere
formeerde gemeente aan haar kerk kan
stellen: de omsluiting dier gemeente
met haren voorganger. Een kort ope
ningswoord door den Weleerw. Heer
Ds. E. Schouten wees de aanwezigen
op de muziek als een gave Gods, die
helaas zoo dikwerf wordt misbruikt
om de lagere hartstochten in den
mensch te prikkelen.
Met een viertal nummers had G. v.
d. Burg gelegenheid zijn eigen kun
stenaarschap. als het kunnen zijner
Firma te doen bewonderen, de stac
cato's kwamen alle goed lot hun recht
en in alle registers bleef het instru
ment beschaafd van toon. Voor 'n
krachtige resonnance lijkt ons het ge
bouw niet hoog genoeg en de uitbouw
fnuikend.
Dit pneumatisch orgel met z'n twëe
klavieren en een vrij pedaal werd ge
heel gebouwd naar de aanwijzingen
van Gerrit van den Burg.
Het bezit 24 sprekende registers en
een groot aantal knoppen voor vrij
instelbare combinatie. Het bovenklavier
is met de crescendo-kast geheel af
zonderlijk te gebruiken.
Bijzonder practisch voor het bege
leiden der gezangen is aan dit instru
ment de melodie-koppel; het gebrhik
hiervan doet de tonen der melodie in
het bovenliggend octaaf meeklinken.
Het orgellront, ontworpen door den
arch. Sikma sluit zich in z'n eenvoud
geheel aan bij de soberheid van den
bouw der kerk. B.
ST. HENRICUS-KERKKOOR.
Naar wij vernemen heeft het Kerk
bestuur, aan den Heet J. P. v. Buytenen
op diens verzoek eervol ontslag ver
leend, wegens gezondheidsredenen als
Directeur van bovengenoemd koor.
Sedert 1 Mei 1918 voerde de Heer
v. Buytenen den dirigeerstok en hij heeft
zich doen kennen als iemand, bezield
met liefde en ijver voor zijn taak die
tijd noch moeite spaarde om zijn doel
te bereiken.
De leden van het zangkoor missen
in hem een humaan en prettig leider;
da» het hem gegeven moge zijn, nog
lang van z'n voorgenomen rust te
mogen genieten.
JEANNE D'ARC.
Dit bekende tooneelwerk werd Zon
dagavond wederom opgevoerd voor
~n zeer talrijk aandachtig publiek.
Voor het meisjespatronaat St. Caecilia
een groot succes.
Degenen, die wegens plaatsgebrek
moesten worden teleurgesteld, kunnen
nog kaarten verkrijgen en plaatsen be-
spreken voor a.s. Woensdagavond 19
November en Zondag 23 November.
Plaatsbespreken wordt ten zeerste
aangeraden.
Aanvang telkens half 8. Zaal open
7 uur.
