Dl LAATSTE NACHT Tl LOURDIE
DE TITANENSTRIJD TUSSCHEN HET PAUSDOM
EN HET DUITSCHE RIJK
Ons verhaal
Het was rijn laatste nacht te Lourdes.
Na zijn maandenlang verblijf ln Spanje
had hij eenige dagen doorgebracht aan
de oevers van de Gave de Pau alvorens
terug te keeren naar Parijs waar hij
sinds zijn huwelij les boot te pletter wai
geslagen op de klippen van den hoog
moed, al zijn geestkracht en al zijn fan
tasie aanwendde om zich zelf, of ten
minste zijn vriennen, te doen gelooven
dat hij als quasl-Bohemien op Mont-
raartre veel gelukkiger was dan hij ooii
als gehuwd man in een Hoilandsche pro
vinciestad had kunnen worden.
Waarom was hij eigenlijk naar Lour
des gekomen?
Was hij verdraagzamer, edelmoediger
dan zijn geestverwante vrienden? Aan
gezien hij twee jaar geleden te
een apocrief Deschje heilige rozenolie
voor zijn ver-ameling reis-curiositeiten
gekocht had van een Christelijken Ar
meniër, of tenminste van een Anneni-
schen Christen, was er geen enkele mo-
reele of verstandelijke overweging, die
hem ervan weerhouden kon naar Lour
des te gaan en, bij wijze van pendant,
een flesch bronwater mede te neme
naar Parijs Het kostbaarste stuk van zij
reiscoHectie was een hadji-koran u:
Mekka; waarom zou hij er niet, zonde
zijn lntellectueele waardigheid schand
aan te doen, de niet-kostbarc Lourdes
souvenirs, welke hij hier gekocht had,
aan kunnen toevoegen? Een rozenkrans,
verschillende medailles, de grot ii
ver, de staties van de kruisweg in
had hij gekocht in de kraampjcs-achtlge
n-winkeltjcs, die
Et hadden om hun kermisachtige
leeüjkheid en om het cor.imereialisme
van de verkoopers en verkoopsters der in
massa gefabriceerde piëteit. De
melaarswaarde ervan was nog verhoogd
geworden door dat het, tegelijk met
overeenkomstige bezitting van een pi
honderd bedevaartgangers, door c
priester van den kansel bij de grot
gezegend was.
Toen hij te Lourdes aan kwam, was de
groote Franscbe bedevaart nog niet
trokken. Alle hotels waren tot het laatste
hulpbed toe gevuld geweest en hij had
zich moeten vergenoegen met een kleine
slaapkamer in een burgerwoning bij de
Chaussee Maransin. Op zijn v<
tochten had hij zich vaak mi
beipen, en aangezien hij overdag steeds
op stap v/as, de conventlonee"
sier in de Pyreneeën makend, of zijn
schetsboek vullende met momentopna
men van het bedrijvige leven te Lourdes,
zou hij tegen het eenvoudige vertrek
geen enkel bezwaar gehad hebben, wan-
tr gas- of eleetrisch licht gc-
tnwel
r gebrekkig voorzien d<
zwaar walmende petroleumlamp, en hij
had dus kaarsen gekocht, waarvan hij er
drie of vier tegelijk brandde.
Want deze uitbundige, aanmatigende,
expansieve man, die er bij zijn vrienden
voor bekend stond, dat hij alles en allen
tartte, en dat zijn cynisme slechts geëve
naard werd door zijn stoutmoedigheid,
was 's nachts, in de eenzaamheid van
zyn slaapvertrek, een diep beklagi
waardig, schichtig, ontzenuwd wezen. Ze
op de zeven nachten waren voor hen-
een uren lang martelaarschap.
HIJ was niet altijd eenzaam geweest
Zij was een meisje geweest van katho
lieken huize, 'aksch in de praktijd van
geloof, maar door haar jeugd en de tra
ditie toch gehecht aan de kerk. Hij wai
vrijdenker en spotter door opvoeding er
aanleg Zij, eenvoudig, zacht, offervaar
dig Hij begaafd, heerschzuclitlg,
egoïstisch Hij aanbad haar om haar
schoonheid en haar goedheid, zij hem
zijn geest en zijn kracht. Hu schepte
behacen in haar Katholiek-zijn, omdat
hij zijn lieveling niet ongaarne vrouw e-
lljk-d
Het
kleiner, nog zwakker, nog snoezig er Zij
bewonderde zijn overheerschend Intel
lect, zijn zelfstandigheid, zijn oversaagd-
held.
Zij waren getrouwd ln Engeland, waar
dispensatie voor een gemengd huwelijk
gemakkelijker verkregen wordt. Hij had
het „onzin" gevonden, maar zich aan
haar wensch moeten onderwerpen, en
de belofte dat de kinderen zouden wor
den groot gebracht in het katholieke ge
loof had hij afgelegd. Zonder geestdrift,
maar ook zonder bezorgdheid, want hij
wist dat hij toch zou zegevieren.
En hij zegevierde volkomen. Haar ge
loof was te zwak, en zijn geest te sterk.
Hij werd haar God en haar Kerk.
Tot zij hem, na twee jaren van onaf
gebroken huwelijksgeluk, het heerlijke
groote nieuws in de ooren gekust bad.
Toen keerde, met dat onschatbare ge
schenk Gods, ook Zijn heerschappij in
haar hart terug. Haar man Was geen
bruut; hij ontzag haar gedurende de
maanden dat zij het kind droeg, maar
innerlijk was hij diep gekrenkt
maak van mijn zoon geen imbeciel!"
Hij voelde dat hij te ver gegaan was.
„Zooals Ik" zei ze bitter.
„Neen, zoo bedoel ik het niet, engel. Ik
bedoel
Ze had hem niet gebiedender ln de
rede kunnen vallen dan door haar zwij
gen. Die man was in één oog
vreemde voor haar geworden. Het geluk
was hun woning ontvloden.
Het kind stierf nog vóór hei, een jaar
oud was. De vader, zelf verpletterd door
den slag, deed alles om haar te troosten
in een beproeving, die boven haar krach
ten scheen te gaan. Zij schreide niet,
maar zweeg, met strak, krijtwit gelaat.
„Zij moet schreien", fluisterde de dok-
r hem in het a
ze in tranen losbarst. De smart moei
De teederste woorden van troost
van liefde lieten haar ijskoud; zijn stree-
linger voelde zij niet. Terwijl hem de tra
nen over de wangen stroomden,
de armen om haar heen. maar zij ont-
maar zonder slaap, en dan vulde rijn
brein de duisternis met de gestalten van
den waanzin. Tot eindelijk een schreeuw
hem door de keel boorde, en hij, ijzend
sangst, het verlossende lioht
weder ontstak.
En in zijn hoofd zette rich het schrik
beeld vast: het kan langer of korter tijd
duren, maar er aal een nacht komen, dat
Ik krankzinnig word.
Dit werd ln den loop der maanden z'n
lievellngsgeheim.
Van die krankzinnigheid had hij reeds
menigen nacht een kleine voorproef ge
had. Maar als het kwam, als het écht
kwam, dan zou hij van zijn laatste beetje
verstand gebruik maken om te grijpen
naar dié flcsoh, die hem nimmer moei
verliet, thuis noch op reis. En alles zou
afgeioopen zijn.
En opnieuw spookte het ln rijn hoofd,
dien laatsten nacht te Lourdes. O, God,
daar kwam het weer. Hij moest licht ma
ken.... direct... de batterij van zijn lan
taarn was opgebruikt, maar zijn lucifers
lagen voor het grijpen. Snel! Hij voelde
den kreet van den waanzin, dat teeken
dat hij zoo waanzinnig vreesde, reeds
van rijn hersenen naai zijn keel
afleggen tegen
haar zoogenaamden God.
gedurende de eerste maanden,
dat rij er plotseling op aandrong dat hij
h door pater Frensen zi
i laten VI
„Je bent zoo goed en lief, en Onze
Lieve Heer zal veel van je houden.... als
je wilt. En hoor eens..." zij fluisterde het
rijn oor, „ik ben zoo bang voor ons
kind".
Spreek ge<-n onzin, engel."
„Zal het.... beloof je dat hel Katholiek
zal worden opgevoed?"
Hij lachte uitbundig. „Maar lieveling,
lover Zijn we nog niet".
Zij koek hem aan met onuitsprekelijk-
angstigc oogen.
ben zoo bang", bekende zij, „dat
wijgestraft zullen worden in ons
kind".
ging geen maand meer voorbij zon
der dat zij terug kwam op dit onderwerp,
Jj. verlangend haar te sparen, en
vertrouwend dat hij. als „alles achter den
rug was", opnieuw zcu zegevieren, stelde
haar in vare bewoordingen gerust.
t was een jongen. Hij werd gedoopt;
de vader had. ln de eerste weken na die
c geboorte, waarbij het leven der
Ier ir. gevaar verkeerd had, alles
alles goed gevonden. En
uet-katholleke
r jaren toch wel geen sprake zijn.
Maar zij, «.iet alleen wakend over hel
lichaam van den zuigeling, maar zelfs
over de ziel van den man, die hij
worden zou. kon er niet over zwijgen. Hij
trachtte rich eerst met grapjes van haar
maken. Maar na eenige malen werd
hij kregel, en schold op ..den pasl
cr natuurlijk weer achter zit",
i U*n zij eens herhaalde, wal
voor de geboorte gezegd had „Ik
zoo bang dat._ wij hem anders niet...
zullen mogen houden", stoof hij op. en
riep heftig uit:
.Heen' Neen! Neen! Als het nog een
meisje was Maar het is een jongen Ik
rukte zich aan zijn omhelzing, en plot-
scLing snerpte het: „Moordenaar!" Het
ontzettende woord stroomde weg op een
stortvloed van tranen. Maar uitgespro
ken was het.... onherroepelijk.
S vier maanden hielden zij het Tol
als vreemden in éénzelfde huis te leven,
met rijn eigen leed. zijn eigen gevoel
t gekrenktheid, rijn eigen wanhoop
zijn eigen verstardbeïd. Toen gingen
rij uiteen. Aan echtscheiding vlei voor
als katholiek niet te denken:
wilde er. ondanks idles-, niet
onafhanke
lijk: de schikkingen, die hij bovendien
-maakt had. waren
edelmoedig.
Hij ging in ballingschap. Te Parijs
poogde hij zijn verdriet te vergelen door
rich „uit te leven" in rijn kunst, en door
druk te verkceren in de wereld
tlckc kringen en litteraire wereldhcrvor-
ers van het Quartier Latin. Hij reisde en
•ok, en leidde 'n weelderig leven
llcnde.
Maar, groote genade! die nachten!
Eerst die nachten, waarin zijn liefde
jor haar hem verteerd had, en hij cinde-
looze brieven aan haar schreef en weer
rscheurde, om er een enkele maal een,
:l tranen overgoten, te verzenden, en
dan dlo veel ontzettender nachten waarin
hij. zonder hoop. zich doo
held voelde bekruipen.
Hoe vermoeid hij ook zijn mocht als hi)
zich, laat in den nacht, na
begeven had. zoodra hij te bed lag. voelde
hij zijn gc-cst herleven. Begon hij evenwel
slapen, don ging door zijn
wust brein de gedachte: .Als ik maar niet
wakker word..." en dit was voldoende
hem geheel te doen ontwaken, met wljd-
<i|x n-gesperde ciogen, welker kille leden
zich nooit weer -si-henen te zullen sluiten
Dan ontstak hij licht, en las. uren lang.
tot hij walrdr van Ue letters.
Opnieuw ging hij liggen, vermoeid
Snel!
De k
het doosje.... Hij opende het.... om
gekeerd. De drie of vier lucifers, die er
nog in waren, vielen er uit. Daar kwam
zijn eerste kreet van doodsangstIn de
duisternis wemelde het van duivolsche
figuren. Hij tastte met zijn vingers over
den vloer..Géén lucifer te vinden. „Ik
moet licht hebben, licht! Ik word gek"
Jammerde liü cn een ijskoude rilling
deed hem verstijven. „Ik ga brullen"
huilde hij. „Het gebeurt! liet gebeurt!
krankzinnig. Het moei uil zijn!
Brul ik al? Ik weet het nietDe
Resell-
Hij strompelde naar de toilettafel. HIJ
reep mis, greep nogmaals.... de flesch.»
ij ontkurkte haar... en dronk.
Toen waggelde hij terug naar zijn
bed, on liet rich neervallen om te ster
ven. Schoon en weldadig voelde hij den
rich komen. De duisternis
lichtte op. Hij zonk weg in lichtenden
gloed.
Den volgenden morgen ontwaakte hij
laat. Hij voelde zich frisscher dan bij
sinds lang gedaan had.
Onder het kieeden herinnerde hij zich
dien vrceselijkcn droom van den vorigen
nacht. Hij schudde het hoofd:
„Zoo gaat het niet langer. Ik moet te
Parijs een zenuwarts raadplegen."
den middagtrein naar Bor
deaux nemen en had dus allen tijd. Maar
alvorens de stad in te gaan voor dc
lunch, pakte hij. na ontbeten te hebben,
zijn koffer.
De Ixiurdes-souvenïrs kwamen hot
laatst aan de beurt: de kruisen, de me
dailles, dc grotten, dc flesch mot water.,
hé?.... ze was leeg, en de kurk In het
-heel niet te vinden.
Driftig rukte hij aan de bel. Do femme -
de-cbambre, en vervolgens madame zelf,
verzekerden hem. dat rij nooit aan de
eigendommen der gasten, cn zeker aan
hun flcssclien welke de Inhoud ook
zijn mocht kwamen.
Hij haalde de schouders op. en nam de
ledige flesch mee om haar opnieuw te
- later knielde hij a
„Mijn Heer en mijn God, ik dank U."
Twee handen grepen hem beet, tccder
maar hartstochtelijk.
„Eindelijk, eindelijk ben je zooals Ik..
Lieve Vrouwe van Lourdes
Haar slem, bevend van ontroering,
werd in snikken gesmoord. Hij hief haar
op. drukte haar tegen zich aan
Dc medailles, die hij den vorigen dag
gekocht had m het kraampjcsachligc
rurlosit' ib nwmkrllje. zijn dc eerste, die
Zij aan ?ij-> Rozenkrans - uil hetzelfde
winkeltje j-elieeht heeft
Na den dood van den groeten Grego-
rlue VU stond de Pauselijke stoel bijna
een vol jaar ledig en toen eindelijk di
abt van Montc Casino als Victor III na
lange tegenstribbeling de tiara aannam
jwas de toestand in Rome noe uiterst
hachelijk. Het gelukte de legerscharen
van gravin Mathilde den tegenpaus
Guibert te verjagen, doch Victor ni, die
reeds lang ziekelijk was, stierf reeds na
«■enige maanden (1088).
•Zijn opvolger werd een Frauschman
dc zoon van een ridder en geboren in
«Ie buurt van Rhelms. HIJ was prior ge
weest in de abdij van Cluny en zou elf
jaar lang het Pausschap beklecden. Het
was de beroemde Urbanus n (1088
1099). die te Clermont de volkeren tot
geestdrift ontvlamde cn den eersten
kruistocht predikte. In den beginne ging
het Urbanus niet voor den wind. Dc
tegenpaus had Rome opnieuw veroverd,
terwijl rijn aanhangers bloedig wraak
namen op hun tegenstanders. Bisschop
Bonizo viel in hun handen: men stak
hem de oogen uit om hem vervolgens
gruwelijk te folteren en te dooden. Den
trouwgeblevcn priester Luttprand van
Milaan sneed men neus en ooreu af. En
spoedig deed keizer Hendrik een nieu
wen inval in Italië cn verwoestte de be
zittingen v:ui 'sPausen trouwe bonil-
rer/oole Mathilda.
Doch iai-cns keerde het krijgsgeluk en
cr kwam een algchccle ommekeer. Dat
was in het Jaar 1093. Hendriks oudste
zoon Kocnraad die voorbestemd was
voor het keizerrijk cn te Aken al lot
koning was gekroond, was zoo veront
waardigd over het bandcloozc leven van
zijn vader, dat hij hem In den steek
liet, het bof ontvluchtte en toevlucht
zocht bij Mathilda van Toskanc. Hij ver
bond zich met den Paus, wiens paard hij
te Cremona, uit eerbied bij den teugel
leidde.
Daarbij bleef het niet. 's Keizers twec-
«le gemalin Praxodcs. een Russisch!
prinses, werd wegeus echtbreuk dooi
haar gemaal gevangen gezet, doch wisl
te ontvluchten uit den kerker van Ve
rona. Uit WTaak bracht zij de monsu-r-
acht'.gstc beschuldigingen uit tegen haar
bccstachtigen gemaal, zoodat liet pres
tige van den keizer bij zijn otiderdane»
ten zeerste geschokt werd. Bovendien
vormde zich oen bond van Noord-Ita-
Uaanschc steden, die dc keizerlijke troe
pen gevoelige nederlagen toebracht. Zoo
zag men, volgens getuigenis van den
kroniekschrijver gravin Mathilda te
paard stijgen en dc veldslagen leiden,
nlddeu van ln
innen". Door
De val van een dictator.
Een zoon die in het voetspoor van zijn vaders treedt.
Triomf der Kerk.
klaarde hij, dat deze elschen hem wa
ren afgedwongen en herriep zijn onder-
teekening gedeeltelijk. Op dc synode van
Laterancn werd dan ook uitdrukkelijk
verklaard, dat geen enkele leek de in
vestituur mocht verleenen, op straffe;
van den ban. Toen Hendrik een tweede
tocht naar Rome ondernam, nam
Paschalis de vlucht en riep evenals eens
Grcgorius VII de Noormannen te hulp.
Hij stierf^ kort na rijn terugkeer ln
Rome en bezwoer op zijn sterfbed dc
kardinalen uit alle mac
bieden aan het Germaansche
(„enormitati teutonicae")
Hendrik, verliet eveneens dc partij van
zijn vader, stond Vegen hem op en ver-
de niet langer de zaak te willen
dienen van iemand, die met den ban
len was. Hij schreef een brief aan
den nieuwen Paus Paschalis II (1099—
1118) waarin hij onderwerping huichel-
De oude keizer verzamelde nu een
leger en trok te velde tegen zijn eigen
kind! Doch de zoon lokte den vader ln
zal. Hij ontbood hem naar zijn le
gerkamp voor een vriendschappelijke
bespreking, en Het hem te Malnz door
gewapende mannen gevangennemen en
opsluiten in een citad
hem afstand te doen
r ontsnapte uit de gevangenis en
maakte zich gereed om op de vlakte tus-
1. Zelfs dwong hij
özcr gcklccdc massa's
vrouwen beschaamd gemaakt en door
zijn eigen gezin verlaten, trok Hendrik
zich in dc eenzaamheid terug cn deod
een mislukte poging lot zelfmoord, een
voor dien tijd ongehoorde misdaad! Het
aanzien van Paus Urbanus steeg echter
Op Kerstdag 1093 hield hu v
intocht ln Rome. Een vrecseüjkc pest.
«lie het jaar daaropvolgend in biji
gansch Europa cn speciaal hel Duitschc
rijk honderdduizenden naar het graf
sleepte, bracht vele afvalligen tot na
denken en inkeer. Talloiraen belooidrn
opnieuw gehoorzaamheid aan den wet
tigen Paus.
Nog voordal de blijde tijding van dl-
verovering van Jeruzalem en het Heilig
Graf door de kruisvaarders Rome be
reikte, «ros dc Paus overleden.
Kort daarna (1100) stierf onverhoeds
de tecenpaus Guibert een onboelvaardl-
gen dood. .den banvloek meevoerend ln
d« eeuwigheid", zooal
schrijver getuigt, intussohon kwam kei
zer Hendrik voor steeds groolor moei
lijkheden te staan. Zijn oudste zoor
Kocnraad stierf, maar de andere zoon
Op zijn sterfbed ontving hij
laatste H- Sacramenten, na ziln'
(iaden verfoeid te hebben 7 A
1!06) doch de kerkelijke bc-
hem geweigerd. Eerst
werd zijn stoffelijk ovc
den dom van Spiers.
Toch was God nog
woest voor den despoot, die In zijn Ji
door hovelingen bedorven was ei:
tijdens zijn leven zoo duidelijk Gods
gevoeld had ln het. godin
Wanneer de Paus mi meende, dat dc
vrede hersteld was, vergiste hij zich
deerlijk. Hendrik V wierp
en toonde zich niet beter dan zijn
der. Even hardnekkig hield hij vast
het recht lot investituur. Toen
gezanten den Paus
Marnc ontmoetten cr
baar maakten, klonk het iiere antwoord
'aschalls: „Dc Kerk. die doorCltrls-
lus' bloed is vrijgekocht, kan geen sla
ln worden, Welnu, zij zou het worden.
Is haar herders hun waardigheid niet
ln bezit konden nemen milder verlof
des konings." Woedend antwoordden (1e
DuitseJiers: „Niet hier. inaar In Rome
zullen wU dit geschil
op dc spits der degen
scheen Hendrik voor de poorten .an
Rome en eischic, dat de Paus al zijn
verlangens zou inwilligen cn hem tot
keizer kronen. Toon deed de Paus een
buitengewoon edelmoedig en idealistisch
el: Dc Paus nou aan de geestelijke
ii cn bisschoppen bevelen al de be
zittingen, die sinds Karei
de Kerk geschonken waren. t<
het Duits.
est Hendrik beloven af
van tot benoemingsrecht der bi
pen en abten, de zoogenaamde
tuur «belecnlng met ring «n
keizer aanvaardde dit voorstel, doch
eischic onmiddellijke teruggave drr ker
kelijke goederen, hetgeen praktisch bij
na ondoenlijk was. Bij de plechtigheid
der keizerskroning kwam liet lot inci
denten: toen de pauselijke oorkonde
werd voorgelezen, protesteerden vele
aanwezigen tegen de bepalingen, een
geweldig tumult ontstond en de kroning
ging niet door Nu werd Hendrik zoo
razend, dat hij den Paus en zijn kar
dinalen liet opa!
bloedige straatgevechten plaats. Na een
gf-vangesuchap van twee maanden ver
klaarde Paartialls dc etanhrn van d-.-n
keizer in te will lp en en herkreeg dc
vrkJhdd. Toen l.«j eenmaal vrij
nieuwgekozen Opperherder Gcla-
II (1118—11191 zag zich geplaatst
dien Hendrik
had aangesteld
deze hem lot keizer gekroond had. H<
was Burdlnus,
die van het volk den bijnaam burdin
Ook Gclasitis moest Roi
Cluny. Daar kozen de trouwgeblevcn
kardinalen, die hem gevolgd waren, een
nieuwen Paus. wederom een Franse!,
man. nJ. de aartsbisschop Guide van
Vienne, die den naam aannam: Ca'lxtus
ir (1119—1124). Met zachtheid trachtte
deze de vrede te herstellen: hij beriep
een concilie te Eiieims en had een per
soonlijk onderhoud met- keizer ln
het legerkamp te Mouzon. De eerste be
sprekingen mislukten cn Hendrik werd
in den ban gedaan .Nu keerde de pu
blieke opinie zich tegen den keizer. De
tegenpaus Urbinus werd gevangen ge
nomen door het volk te Sutri, op een
kameel gezet, met den rug naar voren,
cn zoo naar Rome gesleept, waar het
volk hem zou gedood hebben, als Paus
Calixtus hem niet bevrijd had. Einde
lijk kwam in de keizerlijke -tad Worms
d« vrede to: stand <23 September 1122).
De keizer deed afstand van de in
vestituur met ring en staf en wnar-
borj ie aan de Kerk vrije keuze en con
secratie van bisschoppen en abten. Ook
-rillingen aan de
Kerk terug :e geven. Zoo was na een
lange verbitterde worsteling dc strijd be
ëindigd door het c<
cnha d de Kerk getriomfeerd. Reeds
twee jaar later stierf de Paus (1124),
lüiiniüiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiuniimi
