THE WAR IS OVER, BOYS":
DE VREUGDE BAAN
TOEN BRAK
Om nooit te vergeten
Hoop en vrees vervulden het
Nederlandse volk
Blaskowitz zette gedwee
zijn handtekening
5 MEI: HERDENKINGSDAG
Vier jaar geleden
Ook Belgen streden
voor onze vrijheid
Zaterdag 3 Mei 1947
3
IN het „vooruitgeschoven" Cana
dese ..pres'scamjf' te Hoenderloo,
een dorpje vlak bij de frontlinie,
liggen. zitten of staan een dertigtal
correspondenten. Nieuws is er al
sinds weken niet meer geweest, be
halve dan af en toe een paar ge
stencilde communiqués over de
„voedselondcrhandelingen" in Ach
terveld, die vlug via. Almelo per te
lex over de wereld worden ver
spreid. Het huis van dc directeur
der Hoendcrlose jcugdstichting is
veranderd in een soort hotel, en de
mooiste kamer van de prachtig ge
legen villa is ingericht tot bar.
Dé Canadezen zijn zeer rovaal en
er is noch gebrek aan geestrijk
vocht, nóch aan rookgerei en voed
sel, heerlijkheden waarvan de „up
per ten" vtm het Gelderse dorpie
met zonen, maar vooral met doch-
teren een gretig gebruik njaakt.
Het zesde feestje sinds veertien
dagen is al gehouden, maar op de
vierde Mei is er toevallig niets te
doen, met als gevolg dat de heren
zich deerlijk vervelen. Het „dinner"
wordt zo lang mogelijk gerekt tot
wanhoop van de kok. die een af
spraakje heeft gemaakt en het
liefst niet te laat komt. Maar tegen
acht uur verdwijnen dc meeste gas
ten weer naar de bar om het nieuws
van de B.B.C. te horen, een „ge
beurtenis" waaraan steeds een wed
denschap is verbonden en dat aan
leiding kan zijn voor een serie nieu
we „drinks". Sinds Mei 1940 wordt
van tevoren p.l. steeds aangekon
digd wie het nieuws zal lezen, en
het is dan dc kunst om de juiste
naam te raden van de man wiens
stem zo aanstonds door de aether
zal klinken. De beide Hollanders,
die eveneens gastvrijheid genieten
in de gerequircerde villa, vertrek
ken naar hun slaapverblijf om
plichtsgetrouw verhalen te typen
over hun bevindingen een tocht
naar Woestehoeve van die dag.
Lawaai
Tj ET verhaal is nooit „afge-
tikt", want op een gegeven
ogenblik klinkt er een oorver
dovend lawaai: gillende man
nenstemmen, gerinkel van
scherven, smijten van flessen,
omvallen van stoelen, kortom
een cacaiïhonie van geluiden
dringt door naar boven en in
een wip zijn beide Nederlanders
beneden, waar ze een serie
schouderklappch. oorvijgen en
schoppen in ontvangst hebben
te nemen, die ze krijtbleek en
niet begrijpend aanvaarden. De
hel is losgebroken in de villa
van de eerzame directeur, en
zelfs dc „commanding officer",
liét voorbeeld \ran rust en kalm
te. weet met zichzelf geen raad
als hij ons toebuldert: „War is
over, boys!" en dan meteen
weer meedoet aan het india-
ncngebrul, dat op een paar mijl
afstand hoorbaar moet zijn ge
weest.
„The was is over": Koude rillin
gen lopen mir langs dc rug De
cnigevmg van de villa is in een wit-
paars-gcel en rood licht gehuld, af
komstig van vuurpqlen die de van
blijdschap uitzinnig geworden Ca
nadezen hebben afgeschoten. Roer
loos staan de dermebomen in dc
avondstiltethe war is over,"
maar nog dezelfde dag heb ik deer
lijk verminkte lijken gezien, meer
dan honderd, van dc slachtoffers
die in Woestehoeve door Duitse
terreur vielen
De Canadezen, de Engelsen, de.
Amerikanen en dc Fransen, die met
ons de villa „bevolkten" zullen niet
begrepen hebben, waarom de beide
„Dutchies" zo ijzig kalm reageerden
terwijl het toch hun land was, dat
nu werd bevrijd maar het was
geen ondankbaarheid, geen onver
schilligheid ten aanzien van deze
gebeurtenis waarop iedere Neder
lander vijf jaren lang had gewacht,
alléén het kwam zo onverwachts en
het leek zo ongeloofwaardig!
"b
Sinds het einde van de tweede wereldoorlog zijn de tiende
en de vijfde Mei voor ons volk data geworden, die onze
generatie nooit meer zal kunnen vergeten. In liet korte tijds
bestek van nauwelijks vijf jaren beleefden wij de opkomst
én de ondergang van een in getal groot en toVdc tan
den gewapend volk, dat op die zomerse Meidag onder valse'
voorwendsels onze grenzen had overschreden, doch tenslotte
binnen deze zelfde grenzen de smadelijke voorwaarden in
ontvangst had te nemen van een „unconditional surrender",
van een onvoorwaardelijke overgave.
De weg naar Wageningen was Itlng en bitter, en de prijs
die Nederland voor zijn vrijheid moest betalen groot, ont
stellend groot, maar in dit vernielde stadje bleek nog eens
te meer, dat geen offer te groot kon zijn geweest om het
ogenblik te mogen beleven, waarop de Duitsers nu klein
en geslagen het hoofd moesten buigen voor een verplette
rende overmacht. Overal in het land vooral in de IVeste-
tijke provincies konden nat vijf jaren de angstvallig ver
borgen vlaggen weer worden uitgestoken en ih de ontvangst,
die-de geallieerde strijdkrachten ten deel viel, demonstreer
de een onderdrukt volk welke gevoelens liet op dat grootse
en indrukwekkende moment bezielde.
totaal
aen
Wij reden door liet verwoeste Arnhem, langs
ruineerden Iprcn der Eusebiuskerk
Als we tenslotte na herhaalde na
vraag de definitieve zekerheid krij
gen van een spoedfge capitulatie
klimmen we in de auto en verdwij
nen met topsnelheid naar Wagenin;
gen, de stad waar het Canadese
front ophoudt en het Duitse begint.
Het is een fantastische tocht via
kleine dorpjes en de dode stad Arn
hem. Nergens branden nog lichten,
maar overal is de hemel rood ge
kleurd; flarden van gezang en ge
joel klinken ons tegemoet van leeg
staande huizen uit. waar geallieerde
het grootste nieuws sinds het uit
breken van de tweede wereldoorlog.
Arnhem biedt in het duister een
lugubere aanblik en het is moeilijk
om de weg le vinden naar Oostcr-
beek. fjoldatcn z\jn er niet in de
stad cn de stilte is benauwend.
Bij het front
T") E weg naar Wageningen is vol
-1—gaten cn collega Goderie van
Ariep-Aneta krqgt te bewijzen dat
hij zijn rijbewijs inderdaad heeft
verdiend. De auto wordt heen en
weer geslingerd en hoe dichter we
het front naderen, hoe moeilijker de
wagen te besturen is. Halve bomen
versperren dc weg, links en rechts
liggen grote takken die door gra
naatscherven zijn afgerukt. Gfecn
van beiden spreekt een woord tot
we eensklaps Wageningen hebben
bereikt. De straten liggen vol met
meubelen en beddegoed en uit glas
loze vensters waaien groezelige,
kapotgescheurde gordijnen; hier
moet hevig gevochten zijn.
Als we de hoofdstraat zijn uitge
reden (twingt militaire politie ons,
met de stengun in aanslag\tc stop
pen." Op hun ietwat barse vraag
wat wij hier m Godsnaam hebben
te zoeken, antwoorden wc. dat wc
graag contact zouden hebben met
Nederlanders uit bezet gebied. Het
is immers vrede! Dc heren schieten i
in de lach bij zoveel onnozelheid en
maken ons duidelijk,'dat de enige
Nederlanders, die Wc buiten Wage-
njjigen te 'zien zouden krijgen, Hol
landse S.S.-crs zijn, van wie ver
wacht kan worden, dat zij op een
bevrijdingsfclicitatic niet gesteld
zijn en er hoogstens met een kogel
op zouden antwoorden..
„De enige mogelijkheid om goede
Nederlanders e spreken is bij de
zogen, amde Wageningse barrière.
Daar komen Uw landgenoten uit
Utrecht om de le\,cnsmiddelen tc
halen,.cestemd voor de bevolking
van de grote steden U heeft dan
echter een spéciale pas nodig, die
aUecn wordt uitgereikt in het
hoofdkwartier te Apeldoorn"..
Wcfcr terug
|h N daarbij blvjft het. Er zit niets
A—1anders op dan terug te keren;
doorrijden betekent niet meer of
minder' dan zelfmoord, want op
nauwelijks duizend meter afstand
patrouilleren Duitse schildwachten
en bewaken angstvallig dc toegang
tot de Grebbcbcrg.
Vlak bij de voor de tweede makl
totaal uitgebrande modcldrukkcrij
van de firma Zomer Keuning lig
gen duizenden kisten met levens
middelen; morgenochtend zullen ze
gehaald worden door ondervoede
vermagerde Utrechtenaren, die
nauwelijks meer op hun benen kun
nen staan. Om twee uur "s nachts
branden in het „prcsscamp" dc lam
pen nog .volop. Burgers en militai
ren zitten broederlijk vereend naast
elkaar en heffen glas na glas op de
gezondheid van Eisenhower en Gcr-
brandy, van Montgomery en Tsjang
Kai Tsjek. 'van Znockoff en Dem-
sev. en als er geen generaals meer
zijn. komen de mindere goden aan
dc beurt..., maar geklonken en ge
dronken zal er worden tot de dage
raad is aangebroken en de corres
pondenten zich een paar nur rust
GENERAAL FOULKES vroeg of Blaskowitz alles goed begrepen had,
deze antwoordde„Jawohl, llcrr General, verstandenI"
r. -uit.. Til', It i I I L éf I, M <1
GELUKKIG is degene, die het Vermogen bezit de feiten uit de
pas achter ons liggende oorlogstijd als liet ware uit zi|il
herinnering te bannen. Voor wie kan vergeten is de herinnering
aan een belangrijk gebeuren enkel een verrassende schok: Is dat
al zolang geleden? Nog vaker echter, en dat geldt vooral voor
herinneringen van verdrietige aard, verbaast men zich dat de be
treffende gebeurtenissen-nog maar zó kort in het verleden liggen.
Voor de minder gelukkigen is de herinnering vaak een schrijnende
pgn.als.van een open wond: zij kunnen niet vergeten.
'door
Rinko Wiersma
Toen het vier jaar geleden voor
jaar was, waren wij van hoop en
vrees vervuld. Stalingrad had dc
ommekeer gebracht cn de zekcr-
naar Duitsland op touw werd ge
zet, die elke voorstelling tartte.
Niet ten onrechte vergeleek een
herderlijk schrijven van de Neder
landse bisschoppen de deportatie
van Nederlandse arbeiders naar
Duitsland met de Babylonische bal
lingschap. waarvan de Heilige
Schrift gewaagt. Er brandde een
>-■ ■- - aennn gewaagv. r.i oituiuur a-u
heid, voor wie tevoren nog hadden verbittering en een haat in ons
nnf ...tifAM 1 ^1 n t .-1A Tll,t C,,l c AOV. i
soldaten hun blijdschap -uiten over .Kbnn^n om fit te zijn voor de ont
moétmg met Blaskowitz de gene
raal van oen verslagen leger.
getwijfeld, dat dc Duitsers dg oor
log zouden •verliezen. De Duitsers
kondigden rouwdagen af; voor ons
Nedcrjandors was er derhalve geen
aanleiding om to rouwenAl
thans dat dachten wij. Maar de
Duitsers besloten na Stalingrad tot
oen opperste krachtsinspanning, tot
een mobilisatie -van alle beschik
bare strijd- cn arbeidskrachten.
Ballingschap
Seyss Inquart kreeg volledige
bevoegdheden om alle maatrege
len te nemen in belang van de ar
beidsinzet". Dat betekende, dat
alle bedrijven werden „uitgekamd",
dat er een „export van arbeidsvee"
i O eenzaam en verlaten Wagenin- i sehen doch... de rest van de zin
gen gisteren nog was, zo druk gaat verloren cn in de richting van
'de „oberstc
is het thans op de vijfde Mei Mili
taire auto's en ïceps rijden af en
aan en stoppen vlak bij hotel „De
Wereld", een ietwat weidse naam
yoor een café dat bovendien nog
door tal van bom- of granaatscher
ven is getroffen. In de gelagkamer
staan drie tafels met er omheen
wat rieten stoelen; ze zijn er haas
tig neergezet en vormen het enige j
aanwezige meubilair. Overal tegen
het plafond en öp de toonbank van - vergezeld is door prinses
gaat
Rhenen verdwijnt
Kriegsh^rr" van een verslagen ar
mee. Wij haasten ons in de tegen
overgestelde richting naar Eindho
ven. waar de studio is van de vrij-
heidszender „Herrijzend Neder
land",
tapk;
jarate
ast staan of hangen film-
een
id V
Koningin spreekt
l~~)lE avond spreekt de Koningin,
die vergezeld is door prinses
.Juliana, voor de microfoon tot haar
Volk. Als zij is uitgesproken en zich
kleine ruimte zich op. met corres- j met de leiders van de omroep ter
p. p i T'l l Cr T*A m t in ppn ilnr 7ülpn vnil not
j SJOERD DE VRIJ
die dit artikel voor ons schreef,
is de eerste verslaggever geweest
die, vóór de lapitulatie van het
Duitse leger, een reportage
schreef van het bevrijde concen-
j tratiekamp I ught. In September
1944-stelde de omroepleiding van j
Herrijzend Nederland'' hem pan
al oorlogscorrespondent en in
die functie maakte Hij reportages
j in Duitsland, Noorwegen, Zwe-
den, Denemarken, België, Frank- j
rijk en Oostenrijk.
Zijn populariteit dankt hij
vooral aan gen serie reportages
tijd'ens de opmars van het Canaj
deëse leger in Nederland en uit j
j bet verslaven Derde RijkOnver-
Jetelijke momenten waren voor i
hem de intocht der bevrijders in
Utrecht en Amsterdam, inter-
views met Musset t en Blokzijl j
j op 10 Mej 1945 in de Haagse ge-
j vangénis en een' (gedeeltelijk) j
verslag van het proces te Neu-
renberg.
pondenten en fotografen, die zich
opstellen langs de zijwanden van de
I gelagkamer.
Een grote zwarte auto stopt vlak
voor de ingang. Het nummerbord
draagt het kenteken R.K.I. («Ie \va-
1 gen van de Rijkscommissaris, door
soldaten van de B.S. buitgemaakt)
en prins, Bernhard, gevolgd door ko
lonel Doorman en kapitein Van
Tuyl stappen er uit. De prins heeft
nauwelijks plaats genomen of Blas-
kowitz, gctqAid met het ridderkruis,
arriveert in. een kleine grqze open
auto van de Luftwaffe. Aller ogen
zyn op hem gericht als hij, verge-
zeld" door twee kornuiten, luitenant-
generaal Reichelt en een majoor-
1 tolk, plaats neemt op de voor hen
gereserveerde plaatsen. De drie
Duitsers zwijgen cn kijken strak
vpqjr zich uit. De fotografen richten
hun camera's op de kleine generaal,
blitzlicht flitst op en clan verschijnt
generaal Foulkes, met twee briga-
I dc-gencraals, in de deuropening.
Het gehele gezelschap staat op, de
Duitsers incluis, een eerbewijs
waaraan de Canadees een eind
maakt met een vriendelijk: „Please,
1 sit down* gentlemen!"
Voorwaarden
(~LeNERAAL FOULKES neemt
V-J het woord; zrjn stem klinkt
niet nors. Af en toe kijkt hij Blas
kowitz aan die steeds maar voor
zich uit zit te staren... Dan somt
Foulkes de voorwaarden op en
vraagt met verheffing van stem of
Blaskowitz alles goed heeft begre
pen: dus géén inundaties meer,
géén opblazen van bruggen of
spoorwegèmplacefnenten, géén fu-
Jen..,vah. illegale strijders.- on
middellijke ontwapening van alle
S.S.-erS... en het antwoord van
Blaskowitz, vrijwel de enige woor
den die hij heeft gesproken, luidt
Jawohl, Herr General, verstan-
den!x
Door deze enkele woorden wordt
de nederlaag van het bloedigste re
gime dat de wereld ooit heeft ge
kend. een feit, waaraan niets riïeer
valt te veranderen.
I Blaskowitz is met zijn figuur Verle
gen en hij vindt het zichtbaar pret
tig wanneer hq eindelijk het zaaltje
mag verlaten. Nog eenmaal pro
beert hij de situatie te redden als
hij zich door een haag van nieuws
gierige soldaten naat zijn auto be
geeft. De ohauffeur heeft ongetwij
feld opdracht onmiddellijk weg te
rijden teneinde de generaal niet al
te lang bloot te stellen aan de spot
tende blikken der vijandige omstan
ders. Maar de motor van de auto
slaat niet direct aan, Herr General
verliest zijn .zelfbeheersing en
schreeuwt de verschrikte chauffeur
toe: „Schnell, schnell... Mensch, Sie
ugtrekt in één der zalen vart het
Philips' Ontspanningsgebouw
vraagt zij de Rotterdammer, haar
iets te vertellen over de gebeurte
nissen in Wageningen. Majoor Van
den Broeck weet blijkbaar van onze
terugkomst cn in het redactiege
bouw krijg 1k een seintje om bene
den te komen. Met grote belangstel
ling. luistert de Koningin naar het
verhaal van de. definitieve over
gave, en als ik tenslotte uitgespro
ken ben 'en me niets meer weet te
herinneren mompelt zii nog een
paar, voor geen tweeërlei uitleg
vatbare woorden aan(het adres van
de moffen, een volk waarover zij
ook via „Radio Oranje" met zulk
een bittere verachting kon spreken.
Als een lopend vuurtje is het in
tussen door Eindhovenr gegaan, dat
de hoge bezoeksters in de studio
zijn en er weerklinkt een oorveïdOT
vend gejuich, als de Koningin en de
prinses per auto langzaam in de
richting van Den Bosch vertrekken.
Maar de rust is nog niet weerge
keerd. Voor het eerst sinds de oor
log is dc stad, alle beperkingen ten
spijt, hel verlicht en duizenden en
nog eens duizenden bewegen zich
door de straten, die nog duidelijk de
sporen dragen Van het laatste bom
bardement. De oorlog is echter
voorbij en het Duitse4monster defi
nitief verslagen. „War is over!"
En langs d^ afsluitdijk beweegt
zich een eindeloze stoet van Duitse
soldaten in de richting van de Hei
mat
Seyss' laatste
proclamatie
In „Wacht im Westen", de in
Utre<^it gedrukte Duitse solda-
fenkrant, had Seyss Inquart nog
op de vijfde Mei een laatste pro-
elamatie laten afdrukken:
j Niederlander!
Soit l^eut»*, den 5 Mai 1945,
8.00 deutschcr Sonuner/.eit,
besteht Waffenruhe gegenUber
«Ion Truppen des Jbeldmar-
"schall's Montgomery in den
Niederlanden. Damit ist der
Zustand des seit einigen Ta-
I gen schon fur einzclne Teile j
der Niederlande wegen der
Lebensmittelxersorgung der
Bevölkerung des Westen be-
stand, auf «las gesamte, be-
setzte Gebiet «ter Niederlande i
ausgedehnt. Die vollziëhende
j Gewralt liegt weiter bei der i
deutschen Besatzungsmaeht.
j Haltet Ordnung und Rulie.
Gegen Demonstrationen und
alle Ordnungsslórungen wird
entsprecliend, hot falls mit der j
Waffe, eingescliritten."
j Intusserf had de heer Rijks- j
j commissaris maar liever niet af-
j gewacht dat het tot \reugde-
i demonstraties zou komen, maar
was overhaast per boot vertrok- j
ken zonder zelfs afscheid te ne-
men \au zijn trouwe wapenbroe-
iters. De „voilxiehende Gewralt" 2
lag nu In handen lan een hier
onbekende generaal, Blaskowitz,
i de man die de eerste lauweren
had geplukt in de oorlog tegen
i Polen.
En het was deze generaal aan
wie de „eer" te beurt viel zijn
1 handtekening te mogpn zetten
onder een gewichtig document
dat het defin1tie\e einde bete-
kende \an Duitslands macht en
de beriming van onze vrijheid.
Duif.scire krijgsgevangenen in de
omgeving Van, Hengelo werden ïn
April 1015 reeds door geallieerde
soldaten weggeleid .(P.)
volk. die "ons thans bijna vreemd
voorkomt. Wrekers stonden in ons
volk op die dc verrader generaal
Scyffardf terecht stelden, «lie Roy-
don neerschoten, die aanslagen dc-
dën op Fritsma en Posthuma
Het w as in «leze tijd, dat de art
sen een voorbeeld van georgani
seerd verzet Ze aanvaardden dc
gevolgen van hun weigering om lid
van de „artsenkamer" te word«-n
Ze deden afstand van de titel
„arts" en overal verdween die aan
duiding van de naambordjes. Het
Nederlandse volk stond hier eerst
vreemd tegenover omdat het «le
zin niet begreep Tot men inzag,
dat hierdftor de Duitsers werden
tegengewerkt.
In de studentenwereld was grote
beroering. Daags na de terechtstel
ling van generaal Seyffardt waren
zeshonderd studenten gearresteerd,
enige dagen later gevolgd door de
arrestatie van duizenden jonge
mannen.- studenten, technici, zelfs
gymnasiasten.
Ln toen. op 29 April 1943, kwam
de bekendmaking van generaal
Christiansen: alle leden \an dé
vroegere Nederlandse I.and- en
Zeemacht werden in krj)gsge\an-
gensrhap naar Duitsland wegge
voerd.
Staking...
Een beroering zoals nog zelden een
heel volk heeft bewogen, greep de
Nederlanders aan. Het psychologi
sche moment eiste een daad. De ar
beiders van Stork in Hengelo wa
ren de «yrsten. Heel Twente volg
de. de fabrieken werden stil gelegd.
In de mijnstreek daalden de arbei
fi|
istricle bedrqven. In Amst«irdam
was blijkbaar dc stootkracht van
Februari 3911 nog niet herdteld:
de trams reden Maar in de haven
j werd gestaakt en by Werkspoor.
Ook het platteland b< gaf zich in de
stryd. De boeren leverden hun melk
niet af aan de zuivelfabrieken
De Meistakingen vormden
een grootse gebeurtenis. „Een
schitterend schouwspel van
moed en offervaardigheid", al
dus sehreof het illegale „Pa
rool" van 28 Mei 1943.
Verbluft
De Duitsers waren verbliuft.
Maar zjj grepen terstond naar hun
enige middel, de terreur. Ze stel
den. de doodstraf op samenscho
ling, staking of opwekking tot sta
ken, op wapenbezit op het ver
spreiden van illegale literatuur,
kortom op elke poging tot ook
maar het geringste verzet. „Grline
Polizei" kwam ter versterking van
hot terroristisch bewind. Honder
den werden veroordeeld door de
stanjrlgercchton. "Het. illegale „Je
MainUcndrai" noemde het getal
van 460. Maar er werden duizenden
vermoord, zonder dat de Duitse on
derdrukkers zelfs de moeite namen
hun moorden als „recht" te ver
mommen. Zonder vorm van proces
schoten de Duitse beulen onze bes
te strijders neer of voerden ze weg,
zó ver weg, dat niemand ooit meer
iets van hun hoorde.
Dat ligt nog maar vier jaar ach
ter ons. Gelukkig degenen voor wie
de herinnering g«*on schrijnende
wonden openscheurt voor ons
hele volk, dat thans weer vrij
ademt in de heerlijke zonneschijn
van Mei. bliive het trotse bewust
zijn bewaard, dat het vele mannen
voortbracht en dappere vrouwen.
ber«»id om voor de V r ij h e i d
zelfs de dood door beulshanden ta
trotseren.
ders
land
iet af. In Gelderland, Fries-
Groningen beleefde ipen
een vrnwcl algemene staking.
In Utrecht staakten de indu-
Het is niet velen bekend dat ook
de Belgen aan onze bevrijding een
belangrijke bijdrage hebben gele
verd. Gegroepeerd in de „Brigade-
Firon" streden zij op Walcheren en
langs-de Maas. samen met andere
geallieerden landden Belgische pa
rachutisten bq Arnhem.
Op alle mogelijke punten van het
front In Nederland hebben zvl ge?
vochten- dikwijls onder de aller
moeilijkste omstandigheden. Zo bij
Nijmegen en de Gi«*bbelinie, waar
het water niet meer drinkbaar was.
Na de bevrijding bleef de brigade
nog enkele dagen in die streken. Op
8 Met 1945 vertrokken de troepen
via Arnhem en Rhenen naar Culem-
borg, waar zq opdracht kregen
twee krijgsgevangen-kampen te be
waken. Eerst toen was nun str\j-
derstaak ten einde.
Tafereel uit hampt
Waterloo
Op de a vond van de vijfde Mei 1045 sprak de Koningin *voor de micro
foon van „Herrijzend Nederland", haar volk toe.
TJET was in de dagen, dat de be-
-*■ vrijding bleef steken in de mod
derpoelen Van de herfstige Betuwe.
I Üc Duitschers zagen kans, drommen
mannen uit onze groote steden bij
een tc jagen en hen te werk te stel
len in dc versterkingen. Met (te groo
te stroom mannen, die op de beruch
te Zondag het kamp Waterloo kwam
bevolken, was ook Jan van Dijk
mee gedreven. Ik leerde hem ken
nen, in de oogenblikken, die hij la
ter bij mij aan de achtcrcleur door
bracht, behagelijk slurpend aan een
kommetje magere soep, of met zijn
magere kaken de rogge-korrels ma
lend in de waterige pap.
Achter de simpele naam ging een
simpel mannetje schuil, dat met zijn
vrouw en drie kinderen een aardige
etage in Rotterdam bewoonde. Vaak
had hij mij foto's l^ten zien. Een
heel gewone, magere vrouw, met Iets
ongewoon liefs' in de oogen, die
haar eene arm om de haJs van haar
man geslagen hiekl en met de ande
re drie kleuters omvatte. Op een an
der kiekje zag men het petieterig
balconnetje, met waschlijntjcs en een
vogelko'oitjc. Als hij mij er van
vertelde kwamen er tranen in zijn
oogen.
Zoo verliep elke avond op dezelfde
manier. De troostelooze troep man
nen slenterde van het stellingenge-
bied terug naar Waterloo, vermoei
der en magerder dan tevoren.
De behandeling in het kamp was
niet slecht. De mannen stonden op
vrij goede voet met de O.T. bewa
kers en meestal konden zij #,s avonds
even bij de woningen, rondom het
kamp om iets extra s. Dogh al die
kleine beetjes konden op.de lange
duur de honger niet uit het kamp
houden. Van Dijk had ondanks zijn
schriele gestalte \cel voedsel noodig
en wij trachtten zijn honger zooveel
mogelijk te stillen.
En nu had ik hem op een Zondag-
De politieke gevangenen, die in het concentratiekamp te Amersfoort op*
gesloten zalergeloofden het aanvankelijk niet dat het Duitse leger
gecapituleerd haV. Dit feit werd voor hen pas absolute zekerheid toen
de eerste Canadeése tank het kamp binnenrolde.
avond gemist. Had de honger hem
overmeesterd?
Een uur nadat de troep het kamp
was binnen gesjokt sloop een kleine
figuur gebukt langs het lick van het
kamp, achter mijn huis. De man
wierp ech briefje over liet prikkel
draad en vijf minuten later wist ik,
dat van Dijk 's morgens vroeg, voor
zich cn zijn kameraden eieren had
weggehaald u[t het kippenhok van
den - vetten O.T man kampcom
mandant. Hij zat nu in de cel.
A/DOR den schuilkelder midden in
het kamp stond een man met
ontbloot bovenlichaam, een stok in
de hand. Zooals ik het tafereel zag
door een ruitje van het keukenraam
leek hc« een schilderij van de Dopd,
die met sinistere blik regelrecht in
de hel keek.
Het was Jan van Dijk!
Uit een der barakken kwamen vijf
mannen ui r .S.D.A.P -uniform, die
langzaam om de schuilkelder Itepen
en tenslotte in een kring om den
mageren man gingen staan.
Een der nazi's liep op den Rotter
dammer toe cn greep naar de stok.
Aarzelend stak Van I 'ijk deze naar
voren, maar toen plotseling, wierp
hij hem in een roes van roekelooze
heldhaftigheid tegen de laarzen van
den man tegenover hem.
Meteen sprong een der andere ge-
uniformeerden naar voren en gaf den
weerloozen man een trap tegen de
buik, zoodat hij achterover viel. De
drie.anderen besprongen den onge
lukkige van achteren
Tenslotte hielden dc beulen op.
Een van hen ^enkte een paar man
nen, die alles op een afstand Sprake
loos hadden aangezien. Deze namen
het doode lichaam op en droegen
het weg.
Weer4 was-de dood de vrijheid
voor gegaan.
