HOOFT HISTORIËN, Radio-programma MAGISTRAAT en DICHTER zinvol verhaal van de opstand 2 Dinsdag 20 Mei 1947 als minnedichter Z° Geschiedvorser en Geschiedschrijver - Hooft Schiep P. C. HOOFTS NEDERLANDSCHE Een Trilogie der liefde" DE DRIE OUDSTE TONEELSPELEN JEUGDWERKEN VAN DEN DROST Hoofts leven was gewijd aan kunst en wetenschap door Prof. C. G. N. de Vooijs /y AAST Vondel verdient Hooft een ereplaats in de letterkunde van onze „gouden eeuw". Terecht wordt door de herdenking in dit jaar de aandacht van brede kringen op hem gevestigd, want zijn werk is van blijvende waarde: een kost baar bezit van het gehele Nederlandse volk. al is het door de aard van deze renaissancekunst nooit bestemd geweest om populair te worden. ZIJN OPVOEDING DE vader van de dichter, Cornelis Pz. Hooft, koopman en burge meester, stond te Amsterdam in hoog aanzien, door zijn energiek en recht schapen karakter: „een hoofd vol kreuken, een geweten zonder rim pels", gelijk Vondel getuigde. Zijn zoon kreeg een verzorgde opvoeding, passend bij zijn waarschijnlijke toe komst als Amsterdams regent en handelsman. Hij bezocht de Latijnse school om door kennis van de Oud heid een humanistische grondslag te verkrijgen voor verdere ontwikkeling. Op zijn zeventiende jaar bleek reeds zijn dichterlijke begaafdheid en zijn studielust. Ter voltooiing Van zijn opvoeding ondernam hij een reis -naar Italië (15981601), het „beloofde land" voor alle vereerders van de renais sance, die Rome en Florence van na? bij wilden leren kennen, maar door Venetië ook een ceritrum voor de wereldhandel. Wij kunnen ons voor stellen hoe de jonge, kunstzinnige Hooft daar genoten heeft! Niet zo zeer zijn zakelijk dagboek, als zijn enthousiaste ..Rymbrief" uit Florence, in 1600 aan de kunstbroeders- ge schreven. legt daarvan getuigenis af. Als volblbed renaissance-kunstenaar kan hij, vroeg gerijpt, zich ontwik kelen. Zijn verzen wedijveren in wel luidendheid. in sierlijkheid met de be wonderde Italiaanse en Franse voor beelden. 'en hebben een eigen karak ter tegenover de inheemse litteratuur, die nog sterk onder rederijkersinvloed staat. Een dichtwerk als het herder spel G r a n i d a moet voor de tijd genoten een ware verrassing geweest zijn, en zijn vele minnedichten uit de eerstvolgendè jaren hebben nog niets- van hun. bekoorlijke frisheid verloren. DROST VAN MUIDEN Dat zijn eerzucht en studielustniet bevredigd werden op het koopmans kantoor" van zijn vader, is met ver wonderlijk. Op 25-jarige leeftijd gaat hij nog te Leiden in de rechten stu déren. en krijgt dan door invloed van zijn familie in 1609 het hoge ambt van Drost van Muiden «n baljuw \an Gooiland, met het Muiderslot als ambtswoning, waar hij na zijn huwe lijk met Christina v;an Erp in 1610 intrek neemt, al brengt hif de winter maanden in Amsterdam' door. Zijn rechtetlijke ambtsbezigheden, met nauwgezetheid waargenomen, blij kens zijn bewaarde corréspondentie, lieten hem volop tijd om zich aan studie en dichtkunst te wijden, en de uitkomsten daarvan aan te bieden aan de Kamer „In liefde bloeiende", cn later aan de „Nederlandsche Acade mie". die hij in 1617 had- helpen stichten. (Door zijn toneelstukken draagt hij het zijne bij om het peil te verhogen. DeGeeraerd van V elzen (1613) en de Baeto (1616) zijn belangwekkend omdat ze Hooft s staatkundige en godsdienstige beschouwing belichamen: zijn repu blikeins regentenstandpunt, zijn stoï cisme, zijn kijk op de verhouding van kerk en staat. Men heeft wel beweerd dat Hooft zich in aristocratische zelf genoegzaamheid boven het volks leven van zijn tijd verheven achtte, maar de typisch Hollandse Ware- nar (1618) is een bewijs Van het tegendeel. Trouwens, dat Hooft zich als goed vaderlander nauw met zijn volk verbonden voelde, blijkt ook uit zijn historie-studie In zijn aanvankelijk zo voorspoedig huwelijksleven met de muzikaal- be gaafde Christina troffen hem zware slagen. Zijn enige dochter en drie zoontjes stierven op jeugdige leeftijd eiv zijn vrouw ontviel hem. pas 33 jaar oud. Eenzaam bleef hij in 1624 achter, en doorleefde een ..naere nacht van drie benaude jaren", totdat een tweede fyuwelijlc. mel Leonore Hellemans, weduwe van de Antwerp se koopman Bartelötte, nieuw leven bracht op het Muiderslot. DE MUIDERKRING Reeds vroeger was dit een gastvrij oord. waar Amsterdamse tienden en vriendinnen o.a. de meisjes Anna en Maria Tesselschade welkom waren, om te genieten van de vruchtentuln. van gezellige samenkomsten en uit voering van muzfek, maar vooral tij dens net tweede huwelijk kan er sprake zijn van een „Muiderkring" Sommigen, als Huygens«en -Vondel verschijnen er een enkele maal; an dere zijn troüwe klaitten, als „Tessel- tje", ook na haar huwelijk, de'Am sterdamse professsoren Barkeus en Vossiu's, BrosterhUizen tm^Van der Burgh, en voor de muziekfeesten Francisca Duarte en Swcelir.ck. De uitgebreide briefwisseling van Hooft geeft ons een aardige kijk op de kunstzinnige sfeer, op de losse en Vertrouwelijke omgang tussep zo verschillende persoonlijkheden Gees tig wordt b v. de verliefde Barlaeus geplaagd als hij vergeefs de jonge en aantrekkelijke jonge weduwe Maria Tesselschade het hof maakt. stof ware duidelijk dat Hooft met zijn •worstelt en zijn taal als het smeedt, terwijl hij als taalzuiveraar alle vreemde bestanddelen tracht uit re bannen. Als vooroefening bewerkt hij in 1626 een Leven van Hen drik de Grote, d.w z. van de Franse koning Hendrik IV. maar zijn hoofddoel was, een Nederlandse ge schiedenis te schrijven, de wording van de Republiek, van 1555 tot op de eigen tijd. een kunstzinnig monumeut, ter verheerlijking van de heldhaftige strijd tegen Spanje. Dit werkv onder nomen in 1628 werd tot zijn dood voortgezet, maar hij heeft het niet kunnen voltooien. Nadat Hooft in 1647 de begrafenis van Fredenk Hen drik bijgewoond had, werd hij on gesteld. EEN STANDAARD-UITGAVE Hoewer Hooft door de tijdgenoten en door volgende geslachten "als een van onze „klassieke" schrijvers be schouwd is, genoot.zijn werk niet ten volle de aandacht die in zo ruime mate aan Vondel geschonken is. Een uitvoerige en boeiende monografie ontbrak tot nu toe. Slechts eert ge deelte van zijn proza is met voldoen de toelichting herdrukt. De uisteken de commentaar bij sommige toneel- stuk-ken is meer voor vakstudie dan voor de gewone lezer bestemd, en toch zal ook deze, als hij van Hooft genieten wil. een inleiding niet kun nen ontberen cn zich een inspanning moeten getroosten die rijkelijk be loond wordt. Het is dus een heuglijk feit dat deze herdenking "aanleiding geweest is tot het ontwerpen van een plan om een standaard uitgave van Hooft's werken tot stand te brengen. Een breed samengestelde commissie van deskundigen heeft zich met deze" taak belast. Dat is de beste hulde die aan.de nagedachtenis van een groot schrijver gebracht kan worden. Het Muiderslot, zoals het er thans uitziet ce'ns de residentie van de dichter en historicus P. C. Hopdt, toen'hij het voorname ambt bekleedde van Dtost van Mutaen en Baljuw van het Gooi. TUIN KA LENDER DINSDAG 20 MEI. De beken-, de ronde of halflange rode of rood witte radijs,'die'thans in de turn wordt geoogst, is een speciaal voor jaarsproduct. Wanneer men deze *n fle zomer teelt, dan werden de knol letjes yan deze radijs tengevolge van de hitte en droogte spoedig voos en vezelig. Er bestaht echter ook een soort,» dat veel beter tegen zonnehitte en droogte bestand is en de gehele zomer kan worden Q2- teeld Dit is een langewitte radijs, die onder de soqfhtaam van „Ijs kegel", in de zaad prijscouranten te vinden is. Ze heet een pikante smaak, die iets zweemt naar die van ramenas. 'S. L. De lyriek, die nooit zonder de liefde leeft, vinden wij in Hooft op waar achtige wijze terug. Zij klinkt over de drie eeuwen heen, die ons van hem scheiden, met haar heldere, bewege lijke, luchtige melodie. door Dr. J. C. Brandt Corstius Edel paar, zielzoete lichten, Die, zonder bijstandt van helle geluiden, Uw meening kunt beduiden, En met een zwenk een' tijke reede stichten Smeênde van gezwinde straalen Teekens en taaien! O zon, wat 's nu uw boogeh? Stomme steeken? Laat uw' streeken Leecen spreeken Van Klaares oogen. mf zong Hooft. In zjjn tijd im mers waren vele gedichten nog liederpn, klinkend bij luit en fluit. Zo dichtte hij het hierbovenstaande, waarin de ogen der geliefde in stra ling en glans triomfe-en over de zon. op (fe wijs van ..Amarilli niia bella" oftewel „Amarilletje mijn vriendin", zoals -hij 't 'zelf vertaalt hoven het bekeride lied op hetzelfde Kl.iartje, den: Klaare, dat begint met de woor- wat heeft 'er uw hartjen verlept, Dat. het verdrfetjes in vroolljkheïdt schept. Hooft zet op die wnze een oude traditie voort, juist -met zijn minop- I lederen, waarvan hij er zovele schreef Ffet betekende echter niet, T-T OOFTS faam ale historicus berust vooral op z(jn- Nederlandse Historiën, het grote geschiedeniswerk van de Opstand tegen Spanje, dat In 30 boeken tot 1600 had moeten lopen, maar waarvan bi) de dood van Hooft pa» 27 boeken, de stof behandelend tot in 1587 gereed waren. De eerste 20 boeken had Hooft nog zelf het licht doen zien in 1642: de zeven overige verscherpen in 1654 zoals ze daar lagen. Niemand had er zich aan gcivaagd om Hooft's werk te \oltooinn, zjjn zoon niet en zltn vrienden niet, in zekere zin de hoogste lof, welke men aan de norspron- KeiliKnelrl \nn rle irAiifnpcen rrcl<w>,-.inn i-.. Met Hoofts werk* begon een nieuwe faze in de geschied schrijving van de Op stand. Prof Romein heeft haar in .zijn verdeling der histo riegrafie het rang nummer vier gegè-' ven (zie J. Romein e.a.. De Tachtigjari ge Oorlog '1941). waarin men „geen bevrediging meer vindt in het welis waar (kwasi) volle dige, maar op zichzelf zinloze verhaal. Men wil een zinrijke voor stelling van hot ge beurde. Het is de dra matische faze der ge- schiedvoorstelling, waarin de stof met dichterlijke greep op zijn werking uitge zocht. gerangschikt en naar behoren in bedrijven verdeeld is met vooropstelling van de dramatis personae. uiteenzet ting van het conflict, ontknoping en kat- narsis, alles naar de eis". Ik citeer deze algemene karakteris tiek van de fare, omdat zjj inder daad ten volle op Hoofts Historiën van toepassing is. Iedere historicus is een dubbel wezen: geschiedvorser en geschied schrijver In de 17de eeuw stond de geschiedvorsing nog in haar kinder schoenen Dubbel is.het daarom te waarderen dat Hooft zo'n ontzag lijke moeite heeft gedaan om zijn gegevens te verzamelen. Alles wat er in zL)n -tijd over de opstand ge publiceerd was, in welke taal dan ook, heeft hij gelezen, hij heeft tal van geschreven documenten onder ogen gehad en hij heeft znn best ge daan om zoveel mogelijk mensen, die het een of ander nog veten kon den hetzij uit zichzelf hetzij van1 horen zeggen, te interviewen Voor de gewone lezer is het resultaat zelfs wel een overvloed van details ge weest: ik kap mo voorstellen, dat hij. ondanks zijn bewondering voor de compositie van het werk. zich S iJtrt nV 0> xrtMzt'il'tif Hetrft'éJTjt van KAlZAl) KARI-L den Vyfdcn op KONING PHILIPS zynynZf*,n, Toj r.n.'t Mr T.naif.v A.- «let Graven van LEICESTER. DE VlF.RDE DRUK. f R 5'i'ü DEEL L'r.VVwt.lc etlöp Mtticn Ibufc-it rt&TF.RDAM. ulllDtK, By Mix*IK. iy Daw»*i wajca M O TRI C 11 I. P i Y lSi 8 V fy Vsiiiu vtna Vatii. 1 7 3- In de latere jaren neemt de lyriek i beklaaet. dat hij door de bomen het Uao aIa! «IA* ra» hietnr C11' een bescheidener plaat» m zijn let terkundig werk. Voor Suzanna van Bacrle, die hoven hem Huygen» al» echtgenoot kiest, schreef hii te kun stige minnedichten, voor zijn l.oonore oiep gevoelde verzen, maar dan wordt de poëzie schaars Aan zijn zwager Back schrijft hij in 1636: ..het is met my een'doolstroom van veirzen". TACITUS VOORBEELD Zijn volle aandacht schenkt hij aan de ontwikkeling van oen eigen proza stijl Daarbjj kies) hij ais voorbeeld de kernachtige Latijnse geschied- schrijver Tacitus, die ook voor de stiji van de toenmalige, Italiaanse renaissance toongevend was Deze bewonderde voorganger werd herle zen en herhaaldelijk vertaald. Het is bos niet meer ziet De historicus daarentegen is Hooft nog extra dankbaar voor dit reservoir aan ge gevens. dat hij heeft aangelegd. Dit rijke materiaal heeft Hooft critisch behandeld al zou het dwaasheid zijn hem onz* maatstaven van critiek aan te leggen. Herhaal delijk waarschuwt hij zijn lezer, dat het een gerucht is. wat hij vertelt, geeft hij- uiting aan zijn twijfel aan de waarheid of de feitelijkheid van een bepaald gebeur.en. t Aristocraat en Libertijn Hooft was aristocraat en libertijn, beide woorden gebruikt in hun 17de-eeuwse Hollandse betekenis Aristocraat, wat dus zeggen wil. lid van die burgerreieiVtenstand van na het begin van de Opstand, die zich in één, hoogstens twee gene raties ontwikkeld had, en een sterk groepsbewustzijn met daarbij beho rende politieke denkbeelden bezat. Libertijn, dat is dus ondogmatisch, bij Hooft zelf nog eerder religieus, althans kerkelijk indifferent, een in hoofdzaak negatieve eigenschap dus. maar die in practijk van zijn we reldbeschouwing hetzelfde effect had als de positieve Erasihiaanse verdraagzaamheid. De Nederlandse-Historiën zijn'het werk van een aristocraat en een li bertijn. die de staat ver boven de kerk stelde, wie elke geestdrijverij, door wie ook bedreven, tegen de borst stuitte, met in de laatste plaats ook daarom, omdat zij zich van 6e domme massa, waar Hooft een afkeer van heeft, bediende. Naar twee kanten wordt deze aristocratische visie op de geschie denis echter doorbroken Hooft is republikein, maar de staatsraison gaat hem boven alles Terwille van het behoud van de eenheid van de staat is hij bereid een monarch tc aanvaarden, vandaar zijn bewonde ring voor HetfHrik IV. vandaar dat het meor dan een toeval alleen is. dat dc Historiën aan Fredenk Hen drik riin opgedragen. En zijn afkeer voor de massa doet hem niet-ver geten. dat ziin grootvader nog zelf een eenvoudig man was; hij heeft aan de .kleine luiden", wanneer hij zc in het spel der historie tegen kwam daarom een ruirtre plaats ge geven in zijn werk. dat daardoor aan echtheid heeft gewonnen. Hoofts taal en stijl Het is een overbekend feit. dat de historicus Hooft zich naar de La tijnse schrijver Tacitus, wiens wer ken hij niet minder dan 52 maal heeft gelezen, tot model heeft geko zen. Tacjtus. *wiéns politieke opvat tingen met die van Hooft in veel opzichten overeen kwamen, zoals er tussen de tijd, w&arln beiden leefden en werkten, sterke paral lellen op te merken zijn. Stijl en taal van de Historiën staan dan ook duidelijk onder invloed van Hoofts voorbeeld. ..Een moeilijke taal. een gekunstelde som», maar hoe zinrijk en zuiver gevoegd voor wie de toe wijding heeft haar structuur te vol gen". zegt"-mevr. A. Romein-Ver schoor ervan. ïk toll haar dit .graag toegeven, maar stel daar toch al6 mijn mening naast.'dat Hoofts taal en stijl, hoe meesterlijk ooktip zich zelf. het grootste beletsel" zyn ge weest. om zijn Historiën in verle- den en heden de brede levenskring tte bezorgen, die zij zo. ruim- j schoots zouden verdiend hebben. Hoofts Historiën worden tenslot te niet gelezen, zij zullen het, vrees ik. ook niet worden in bibliotheek van de gezamènlijke werken van deze schrijver gaat brengen, daar helpt zelfs geen plechtige herdenking van deze grote Nederlander aan. dat. ze in brede kring'werden ge zongen. De renaissance-stijl, die slechts een kleine krir»" van ont wikkelden boeide en verrukte, waarvan in Holland bij..a alle leden elkaar kenden, belette nu eenmaal dat zijn poëzie volkspbëzie werd. Mrfar in die kleine kring zong men zijn liederen, die verzen met hun rijke ornamentiek van klassieke huize, die men er zozeer waardeer de en die hem later de naam heeft gegeven van zeer gekunsteld "te zijn. Welke kwalificatie voor zover zij zijn liefdeslyriek betreft, een onver diende blaam bevat. Want wat ons heden zo «aandoet.'was voor Hooft en zjjn 'dichtlievAido tijdgenoten niet meer en niet minder gestileer de natuur dan de moderne lyriek dat thans is. W" hebben immers de goden en godjes. Venus en Cupido, nimfen en satyrs, herders, herderin netjes, tritonen en meerminren nee, de meerminnen riet, want zii steken hun hoofden van alle kanten op in de moderne noëzie ver wisseld voor rozen en veel goud en herten en paradijzen. En hoe na tuurlijk schiiot de lyriek van deze tijd ons te zijn. met welk een zinne lijke pracht verbeeldt zii lichaam en zrel. Niet anders was het met de minneliederen van Hooft, voor zijn tijd. Hij stileerde naar de eisen van die dagen, maar hoeveel nadmk moet hij, de woorden: gestileerde natuur, gelégd worden op het laatste van die twee! Onmiddellijk blijft immers voelbaai en hoorbaar, dat de sierliike beelden en de pronk, die zijn tijd van hem eiste en hoe gaarne gaf hij aan die eis gehoor! hem niet tot slaaf maakten. Zijn natuurlijk gevoel, het vitale leven in de dichter verleent ziin poëzie nog thans de kracht die. hoe Anders Ad vorm ook moge zijn, in*vele min neliederen niet onderdoet voor die van Bredere. En zo heeft ziin tijd het ook*"gevoeld. Het zou verkeerd zijn te menen dat. oezeer de re naissance* kunst ook -het algemene volkskarakter miste. Hooft slechts voor een select gezelschap 'schreef en voor hem. om met een moderne schrijver te spreken, de kunst een 'tijdverdrijf, voor enkele fijoe luiden 7oii zijn geweest- Daarvoor stonden de renaissance-kunstenaars toch te dicht hij het volk. waaruit zij voort gekomen waren. En wa' zijn minne liederen betreft, een tijdgenoot schreef ervan: „Die tedere hartjes daer het minnen zoo p vat. zullen hier recht hunne gadinge vinden". Het oudste ons overgeleverde vers van de Nederlandse literatuur stamt uit een minnedicht. Onze eerste be kende dichter. Henric vat. Veldeke, was bovenal een minnezanger. Na hem dichtte de middeleeuwse ridder hertog Jan van Brabant hoofse liefdeslyriek! In de bloei van "'de Nederlandse renaissance zet Pieter door Prof. W. A. P. SMIT TUSSEN zijn 17e en 26e jaar heeft HcAft drie'toneelstukken geschreven: .Achilles ende Polyxe- na". ..[Theseus en^e) Ariadne" en' ..Granida". Gewoonlijk worden deze niet in één adem genoemd, maar maakt men onderscheid tussen de beide eerste als tyurspelen naar klassiek model 'de ..Ariadne" is ove rigens eigenlijk geen treurspel, maar een tragi-comedle) en de ..Granida". het eerste Nederlandse herdersspel. Veel belangrijker ech ter dan wat deze stukken,- on derscheidt, lijkt mij datgene wat ze onderling verbindt. Ik bedoel, daar mee het gemeenschappelijke grond- motiéf: de liefde. Hoofts minnepoezfe doet duidelijk Uitkomen, hoezeer de liefde in zijn jeugdparen een der belangrijkste aspecten van zynjeven heeft ge vormd. Wat is dus natuurlijker dan dat wij de invloed daarvan ook in deze drama's telhjgvinden. Zij boden hem de gelegenheid om het probleem der liefde theoretischer en objectie ver te benaderen dan in de minne poëzie mogelijk was. j ACHILLES ENDE POLYXENA De ..Achilles ende Pol.vxena" schildert ons de hartstocht, die Achilles tijdens de belegering van Troje heeft opgevat voor de Tro jaanse prinses Polyxena. en waar door hij volkomen wordt beheerst. Tenslotte leidt dit zelfs tot zijn on dergang. Onder de schijn van een huwelijk met Polyxena wordt Achil les naar een afgelegen plaats ge lokt en daar door haar broers ver raderlijk gedood. In verschillende opzichten draagt dit stuk dé sporen van Hoofts ex treme jeugd: het vijfde bedrijf b.v. wordt gevuld met een zelfstandig ..Vervolgverhaal". waarin noch Achilles noch Polyxena meer een vol spelen Dit maakt het rpoeilijk de hoofdgedachte daaruit zuiver af te leiden. Toch meen ik. dat wij mo gen vaststellen, dat Hooft hier uit drukking geeft zowel aan zijn ver langen naar liefde als aan een zeke re angst voor de vervulling daar van. Het verlangen uit zich vooral in de liefdesbetuigingen van Achil les. de angst in de schilder,ing van diens tragisch lot. Intuïtief ziet Hooft reikhalzend uit naar hetmoment waarop hij de liefde in al haar vol heid zal leren kennen; maar zijn op voeding en zijn lectuur hebben hem geleerd dat zij- evenzeer een vloek kaïf blijken als een zegen Waar ligt de grens tussen liefde en haytstoght? Waar houdt de hartstocht op verhe ven te zijn, om enkel een vernieti gende demonisch* macht te worden? ARIADNE Wanneer Hooft enkele jaren later de ..Ariadne" schrijft, heeft hij reeds, enkejé. verliefdheden achter de .rug. Het is niet meer als buitenstaander, maar als insider dat hij over de lief de schrijft. Wij kunnen dan ook het Corneliszoon Hooft de rij op waar dige. wijze voort. De valken, boom gaarden, jonkvrouwen en ridders maken in zijn werk plaats voor het landelijke minnespel, 'i herderstafe reel, de hele. en halfgoden, die als beelden staan ir> de renaissance- tuinen jler Hollandse grote kooplie den. En ookcH oft's wereld, do cul tuur van d» Uid„ is voorbij. Nog stroomt de Veclït langs.het Muider slot, maar geen nimfen bevolken het water Maar de lyriek, die nooit zonder do liefde leeft, vinden wij in Hooft Ofy waarachtige wijze terug. Zij klinkt over de drie ecuwen heen, die ons van herti scheiden, met haar heldere, bewegelijke, luchtige melo die, in deze dagbn zelfs opnieuw, op het Hoge Huis te Muiden. Maar óók, en dat verbindt-ons het sterkst met dit verleden, steeds opnieuw in' ieder oor, dat gevoelig i6 voor de poëzie. P. C Hooft, was ondanks zijn zwakke gezondheid toch naar 'ihis va s-Gravenhage gereisd om er de begrafefiis van Fnederik Hen drik bij fe wonen. Hij werd er z{ek en overleed ten huize van zijn schoonzoon. Het stoffelijk overschot werd naar Amster- damvervoerd en aldaar op de 27 Mei 1647 bijgezét in de Nieuwe Kerk. Deze gravure geefI een afbeelding van de begrafenis van de geleerde dichter. fEOHLBTON $ue fiïeóie. ^etdêifyes... (doop cpaks rk:e*vcRTaung: apa kampers j 71 ..De politie", ging Marian Car- stairs b\jna kwaad verder, „vond, zo als gewoonlijk, de ontvoerders de moordenaars -niet, de suffers! En ikverloor mijn geduld en 6chreef een artikel, waarin Ik de politie volkomen terecht van grove nalaflgheld beschuldigde. Ik moest Wet om de redacteur heen smokkelen. maar het werd gedrukt. En toen maakte een of ander, leeg hoofd van 'de politie er een hoop drukte over en ik. werd ontslagen. Zo Mr. Smith, is er nog meer, dat U me wilde vragen?" „Nog verscheidene dingen", zei hy „en ik heet Bill. Weet ie wel? Ten eerste: Ik kan hier wel adhfer komen met een iriassa getelegra- feer naar New-York, maAr als jij me kunt inlichten, dan zal het'me enige moeite besparen. Wat is er met het lfjk van Bette LeMóe ge beurd?" Ze keek hem een ogenblik strak aan en zei toen: „Dat weet ik niet. Dat Was een van de vreemdste din- Sen van de hele geschiedenis, Toen o politie het lfjk vry gaf werd het overgedragen agn een vereniging van artisten. achter aan. omdat lk een over Bette LeMoe's begrafenis wil de schreven. Maar het lflk werd ge stolen". zei Bill Smith, „gestó- „Hè? len?" Marian knikte. ..Uft een rouwka mer van een goedkope begrafenis onderneming in Brooklyn, waar het, naar toe was gebracht. Om onge veer twee uur rs nachts reed een auto voor. De nachtwaker werd neergeslagen. Bette LeMoe's ljjk werd met doodkist en al wegge voerd". „Maarzei Bill Smith. Zjjn stem klonk verbijsterd. „Dc politie stopte de zaak in de doofpot zei Marian kwaad „het zou een reuze goede copie zijn ge weest. Ik had er zelf een hoofdar tikel over kunnen schrijven. Maar op dat.ogenblik was ik al ontsla gen- Wegens onbekwaamheid, en de naam Bette LeMoe werd taboe voor iedere krant ln de stad. Niet alléén had het hoofd van de politie de boel op stelten gezet; maar ten slotte was ze maar een chanson- nière en wa'S het losgeld maai* vyf- tienduizend dollar geweest. Dus, daarmee was de zaak afgedaan. Nou, is er nog iets, dat u wilde we ten?" „Nog een heleboel", zei Bill Smith. „Onder meer: wie heeft Mrs. Sanford vermóórd en waarom? Daar heb Je zeker geen idee van h?" Marian zweeg even. „Nee. geen idee". „Frankie Riley werd in haar huis vermoord'zei Bill Smith, „met dezelfde revolver, die haar ge dood had. Maar het is zo'n war winkel. Er zijn zoveel dingen, die ik niet begrijp. De bloem in het olieverfportret en het mes met „Een waarschuwing" erop geschre ven. En dat Mr. Sanford onvindbaar is en nog zoveel meer. Marian, jij hebt de nele zaak LeMoe meege-- maakt, en die heoft met deze zaak te maken. Je bent'vroeger crimi neel reporter geweest en je bent zo goed thuis an aie dingen. Alsjeblieft Marian help me". Op de trap stootte April Dinah aan. Dinah knipoogde en fluisterde: „Nou is-ie voor mekaar". Maar toen Marian na een goede zestig seconden antwoordde, klonk haar stem merkwaardig vlak en koud: Ze zei: „Als ik wist, of kon denken, of er achter kon komen, wie Mrs. Sanford vermoord heeft, dan zou ik het voor mehouden. Want wie haar ook gedood heeftr hy zal er wel een goede reden voor hebben gehad. En ik hoop, dat Je Dit zult vinden". hem nooit Bill Smith zette zijn lege ?pje neer en stond óp. „Di tyd het ellendige met jullie vrou koffie- at is al- Julliê wen. Jullie zyn emotioneel, denken niet door. Je zou graag zien. dat de moordenaar van Mrs. Santord op vrije voeten rondliep, omdat je een hekel aan Mrs. San ford had". „Ik kende Mrs. Sanford nauwe lijks", zei Marian ijzig. „Hoe kan ik dan een hekel aan haar hebben Ik weet alleen maar. dat ze een sléchte vrouw was en dat ze, verdiende ver moord te worden". „Zowel de wet als de moraal hou den by moord geen rekening met de laakbare karaktereigenschappen van het slachtoffer", zei h\j even ijzig. „Ach loop naaide pomp"» zei Manan. Ze stond ook op, met de' poesjes in haar armen. Bill Smith zei stijfjes: „Het spyt me. dat ik U heb lastig gevallen, Mrs. Carstairs". „Ik verzeker U, dat het niet las tig was, Mr. Smith", zei Marian? ..Het doet me altiid veel genoegen opmeirtv verzekerd te worden van de domheid van de politie". Hu deed de deur open, bleef staan en zei: „O ia, da's waar.ook. Ik heb gisteravond een van Uw boeken ge lezen. Ik geloof, dat het: „Het Mysterie van de glacé handschoen" heetto". „Doet me plezier, dat U het aar dig vond," zei Marian. „Ik vond er niets aan. Ik vind het sentimenteel, onbenullig en vol onnauwkeurigheden. Ik vind het klinkklare prullarja." Hy trok de deur met een klap achter zich dicht. Marian Carstairs slankte, een on derdrukte kreet. April stootje Dlnah en Arphie aan. Ze renden met zijn drieën geluidloos de trap op en verstopten zich achter de deur van de meisjeskamer. Een minuut later kwam Marian Carstairs fier recht op de trap op. Haar wangen, waren vqurrood en haar ogen heel helder. Ze ging haar kame#r binnen en sloeg met een klap dé deur dicht. Toen waa het stil. „Oh April," zei Dlnah. „Ik ben bang, dat ze gaat huilen, en dat nog wel op Moederdag." „Ach ga weg," zei Archie. „Kóm nou, Ze is ouder dan ik!" Maar toch klonk er angst in zjjn stem. (Wordt vervolgd) ontstaat van zijn tweede stuk te rugbrengen tot een persoonlijke er varing: het vinden van een meisje dat werkelijk von hem hield, na een ongelukkige liefde voor een ander. De inhoud daarvan komt heel in het kort -op het volgende neer: De Cre- tentische prinses Ariadne heeft een plotselinge en hartstochtelijke liefde opgevat voor "de Atheense prins The seus, die naar Creta is gekomen om daar een verschrikkelijk monster, de Minotauros, te bestrijden. Na zijn overwinning, weet zij haar harts tocht op hem óver te dragen, en sa men verlaten zij heimelijk Creta. Zij overnachten op het eiland Naxos. maar 's morgens ontdekt de wanho pige Ariadne dat haar minnaar haar verlaten heeft. Haar schoonheid en haar verdriet doen echter de god Bacchus in liefde voor haar ont branden, zodat hij haar als zijn ge- malini meevoert naar de Olympus. Er komen in dit stuk twee ver schillende. zelfs euigszins met elkaar strijdige motieven voor. Enerzijds wordt Ariadne ons getekend als de verleidster van Theseus, waardoor zij de bewerkster wordt van haar eigen ongeluk: in zoverre is zij verwant met Achilles uit het vorige drama: weer is het de hartstocht die tot de ondergang leidt Aan het slot van het stuk echter zien wij uit het kwa de plotseling iets goeds geboren worden. Ariadne verliest slechts een onwaardige minnaar om te worden uitverkoren door ceó god. Haar wan hoop bleek de weg naar een groter geluk zoals "het Hooft persoonlijk eveneens was gegaan. Deze beide motieven -zijn niet tot een harmoni sche eenheid samengegroeid, zodat het geheel, een enigszins verwarren de indruk nalaat. Tevergeëfs tracht Hooft hier de donkere èn de lichte kant der liefde, de vloek èn de ze gen, ln één stuk samen te brengen. GRANIDA - Juist echter doordat beide motie ven daarin voorkomen, vormt het de brug tussen de Achilles ende Poly xena" waarin uitsluitend het donke re en de ..Granida" waarin enkel het lichte motief voorkomt. Dit laatste stuk. dat blijkens de datering vol tooid werd op 1 Maart 1605, i» een klein meesterwerk. Hooft maakt er onderscheid tussen „minne" en lief de"; minne is dc uiterlijke, zinne lijke aantrekkingskracht tussen man en vrouw, liefde de verbondenheid van ziel met ziel En de dichfer .is tot het inzicht gekomen, dat de idea le verhouding tussen gelieven bereikt wordt in een harmonische verbin ding van deze twee elementen: Liefd en Min aen een vertuyt (verbonden), waarbij de liefde voorop staat. Daar mee heeft hij voor -zichzelf de oplos sing «van ziin pr-obleem gevonden De .Granida" beeldt ons deze op lossing uit. De Perzische herder Dai- rtlo is aan hot flirten met de herderin Dorilea (tussen'hen is er niets dan „minne"), als hun samenzijn wordt verstoord .door de verschijning van prinses Granida. die op de jacht is verdwaald. Tussen haar en Daifilo .wordt het „Liefde" Op het eerste ge zicht. De laatste vergeet' Dorilea en trekt naar het hof^ om als dienaar van een edelman in de nabijheid van zijn geliefde te kunnen zijn, ook al heeft hij geen enkele hoop haar ooit de züne te z-ullcn kunnen noemen Toch komt het daartoe na allerlei ingewikkelde gebeurténissen waar op ik hier niet nader kan ingflan en Daifilo eindigt als prins-gemaal Wat ons in dit stuk allereerst op valt, is dat het eigenlijk uit twee gedeeltén bestaat Het eerste bedrijf is als het .ware een klein drama op zichzelf met een geheel eigen mo tief- de overdracht van Daifilo's lief de van Dorilea op Granida. zijn „bekering" dus van minne tot liefde. En weer drukt Hooft daarmee uit wat hij als een eigen ontwikkelipg had beleefd. De vier overige bedrijven werken dan het tweede motief uit: de ge schiedenis van Granida en Daifilo. waarbij „Liefde verwinnet al". Er komen daarin prachtige gedeelten voor. maar als geheel haalt het toch niet bij het eerste bedrijf. Misschien mogen wij de verklaring daarvoor gedeeltelijk zoeken in het feit. dat dit deel van het spel behandelt wat de dichter zelf reeds beleefd heeft en dus door en door kent. terwijl hij in de vier volgende bedrijven een romantische, vorm geeft aan wat hij /bog te beleven hóópt: de uiteinde lijke',overwinning van zijn liefde in een stralende bruiloftsdag, Er zou over de „Granida" nog héél veel meer te vertellen zijn: over het pastorale 'herderlijke) element, over Hoofts bronnen, over de koren en de ingelaste liederen, over de prachtige zangerige lyriek van Daifilo's flirta tion-met Dorilea over enkele psy chologische onwaarschijnlijkheden. Maar ik mag niet meer ruimte in beslag nemen dan ik reeds deed. Uiteraard geeft het- bovenstaande niet meer dan een uiterst onvolledig beeld van Hoofts oudste toneelwerk. Ik hoop echter aannemelijk ge- maékt te hebben, dat dit ondanks alle onderlinge verschillen- toch be schouwd mag worden als wat wij zouden.kunnen noemen: een trilogie der liefde. DINSDAG 20 MEI Avondp ipoi Jonan Otten. plano. 19.45 Departe menten spreken. 20.05 Met de mi- Avonrlnrogramma HILVERSUM I: 19.05 Flip Staal, norter. 19.15 Annlif.Woud, alt; - - ""ten, p iprekei crofoon b\f...... 20.15 Avro's Bonte Dinsdagavobdtrcm. 21.30 ..Contact" 22.15 Buitenlands bverzicht. HILVERSUM II: 19.20 „Fantasia". 20.05, De gewone hran zegt er 't zyne van. 20.20 Radiofonisch festi val. 21.35 Theo Oloff, viool; Ria Groot, piano. 22.45 Brandenburgs concert, WOENSDAG 21 MEI Ochtcnfl- en middagprogramma HILVERSUM I: 7.00 Nieuwsbe richten. 7.15 Ochtendgymnastiek. 8.50 Voor de huisvrouw. 10.00 Mor genwijding. 10.20 „Onze keuken 10.35 Kamermuziekprogr. 11.00 Po pulair non-stop-programma. 11.45 Familieberichten uit overzeese ge biedsdelen. 12 30 Kalendev. 12.35 Orgelspel. 13.15 Voor het platte land. 13.20" Vaudeville-orkest. 14.00 Voor de vrouw. 14.15 Gevarieerd kamermuziekprogramma. 15.00 Voor de leugd. 17.30 Volksherstel. 17.35 Accordeon-orkest. HILVERSUM II: 7.00 Nieuwsbe richten. 8.30 Werken van oude meesters. 9.00 Jonge zieken. 9.50 Lichte orkestsuites. 10.30 Morgen dienst. 1100 Pianorecital. 11(30 ..Holanda-Sextet". 13.15 „Nog altjjd drankbestrijding?" 13.25 Continen tal Quintet 14.00 Disco-Variété. 14.30 „Perkplantcn". 14.50 Orgelbe speling. 15.20 Musette-klan/car. I5i35 Concert. 16.20 Het Jeugdkoor. 16.45 Voor jongens en meUlaê 17.30 Vijftien minuten marsmuiléjL 17.45 Ryk over zee. 18.00 R PhilharmoniBch Orkest. 18.45 T IM en tuinbouw.

Historische kranten - Archief Eemland

Dagblad voor Amersfoort | 1947 | | pagina 2