HOOFT
HISTORIËN,
Radio-programma
MAGISTRAAT en DICHTER
zinvol verhaal van de opstand
2
Dinsdag 20 Mei 1947
als minnedichter
Z°
Geschiedvorser en
Geschiedschrijver - Hooft Schiep
P. C. HOOFTS
NEDERLANDSCHE
Een Trilogie der liefde"
DE DRIE OUDSTE TONEELSPELEN
JEUGDWERKEN VAN DEN DROST
Hoofts leven was gewijd
aan kunst en wetenschap
door Prof. C. G. N. de Vooijs
/y AAST Vondel verdient Hooft een ereplaats
in de letterkunde van onze „gouden eeuw".
Terecht wordt door de herdenking in dit jaar de
aandacht van brede kringen op hem gevestigd,
want zijn werk is van blijvende waarde: een kost
baar bezit van het gehele Nederlandse volk. al is
het door de aard van deze renaissancekunst nooit
bestemd geweest om populair te worden.
ZIJN OPVOEDING
DE vader van de dichter, Cornelis
Pz. Hooft, koopman en burge
meester, stond te Amsterdam in hoog
aanzien, door zijn energiek en recht
schapen karakter: „een hoofd vol
kreuken, een geweten zonder rim
pels", gelijk Vondel getuigde. Zijn
zoon kreeg een verzorgde opvoeding,
passend bij zijn waarschijnlijke toe
komst als Amsterdams regent en
handelsman. Hij bezocht de Latijnse
school om door kennis van de Oud
heid een humanistische grondslag te
verkrijgen voor verdere ontwikkeling.
Op zijn zeventiende jaar bleek reeds
zijn dichterlijke begaafdheid en zijn
studielust.
Ter voltooiing Van zijn opvoeding
ondernam hij een reis -naar Italië
(15981601), het „beloofde land"
voor alle vereerders van de renais
sance, die Rome en Florence van na?
bij wilden leren kennen, maar door
Venetië ook een ceritrum voor de
wereldhandel. Wij kunnen ons voor
stellen hoe de jonge, kunstzinnige
Hooft daar genoten heeft! Niet zo
zeer zijn zakelijk dagboek, als zijn
enthousiaste ..Rymbrief" uit Florence,
in 1600 aan de kunstbroeders- ge
schreven. legt daarvan getuigenis af.
Als volblbed renaissance-kunstenaar
kan hij, vroeg gerijpt, zich ontwik
kelen. Zijn verzen wedijveren in wel
luidendheid. in sierlijkheid met de be
wonderde Italiaanse en Franse voor
beelden. 'en hebben een eigen karak
ter tegenover de inheemse litteratuur,
die nog sterk onder rederijkersinvloed
staat. Een dichtwerk als het herder
spel G r a n i d a moet voor de tijd
genoten een ware verrassing geweest
zijn, en zijn vele minnedichten uit de
eerstvolgendè jaren hebben nog niets-
van hun. bekoorlijke frisheid verloren.
DROST VAN MUIDEN
Dat zijn eerzucht en studielustniet
bevredigd werden op het koopmans
kantoor" van zijn vader, is met ver
wonderlijk. Op 25-jarige leeftijd gaat
hij nog te Leiden in de rechten stu
déren. en krijgt dan door invloed van
zijn familie in 1609 het hoge ambt
van Drost van Muiden «n baljuw \an
Gooiland, met het Muiderslot als
ambtswoning, waar hij na zijn huwe
lijk met Christina v;an Erp in 1610
intrek neemt, al brengt hif de winter
maanden in Amsterdam' door. Zijn
rechtetlijke ambtsbezigheden, met
nauwgezetheid waargenomen, blij
kens zijn bewaarde corréspondentie,
lieten hem volop tijd om zich aan
studie en dichtkunst te wijden, en de
uitkomsten daarvan aan te bieden aan
de Kamer „In liefde bloeiende", cn
later aan de „Nederlandsche Acade
mie". die hij in 1617 had- helpen
stichten. (Door zijn toneelstukken
draagt hij het zijne bij om het peil
te verhogen. DeGeeraerd van
V elzen (1613) en de Baeto
(1616) zijn belangwekkend omdat ze
Hooft s staatkundige en godsdienstige
beschouwing belichamen: zijn repu
blikeins regentenstandpunt, zijn stoï
cisme, zijn kijk op de verhouding van
kerk en staat. Men heeft wel beweerd
dat Hooft zich in aristocratische zelf
genoegzaamheid boven het volks
leven van zijn tijd verheven achtte,
maar de typisch Hollandse Ware-
nar (1618) is een bewijs Van het
tegendeel. Trouwens, dat Hooft zich
als goed vaderlander nauw met zijn
volk verbonden voelde, blijkt ook uit
zijn historie-studie
In zijn aanvankelijk zo voorspoedig
huwelijksleven met de muzikaal- be
gaafde Christina troffen hem zware
slagen. Zijn enige dochter en drie
zoontjes stierven op jeugdige leeftijd
eiv zijn vrouw ontviel hem. pas 33
jaar oud. Eenzaam bleef hij in 1624
achter, en doorleefde een ..naere
nacht van drie benaude jaren", totdat
een tweede fyuwelijlc. mel Leonore
Hellemans, weduwe van de Antwerp
se koopman Bartelötte, nieuw leven
bracht op het Muiderslot.
DE MUIDERKRING
Reeds vroeger was dit een gastvrij
oord. waar Amsterdamse tienden en
vriendinnen o.a. de meisjes Anna en
Maria Tesselschade welkom waren,
om te genieten van de vruchtentuln.
van gezellige samenkomsten en uit
voering van muzfek, maar vooral tij
dens net tweede huwelijk kan er
sprake zijn van een „Muiderkring"
Sommigen, als Huygens«en -Vondel
verschijnen er een enkele maal; an
dere zijn troüwe klaitten, als „Tessel-
tje", ook na haar huwelijk, de'Am
sterdamse professsoren Barkeus en
Vossiu's, BrosterhUizen tm^Van der
Burgh, en voor de muziekfeesten
Francisca Duarte en Swcelir.ck. De
uitgebreide briefwisseling van Hooft
geeft ons een aardige kijk op de
kunstzinnige sfeer, op de losse en
Vertrouwelijke omgang tussep zo
verschillende persoonlijkheden Gees
tig wordt b v. de verliefde Barlaeus
geplaagd als hij vergeefs de jonge en
aantrekkelijke jonge weduwe Maria
Tesselschade het hof maakt.
stof
ware
duidelijk dat Hooft met zijn
•worstelt en zijn taal als het
smeedt, terwijl hij als taalzuiveraar
alle vreemde bestanddelen tracht uit
re bannen. Als vooroefening bewerkt
hij in 1626 een Leven van Hen
drik de Grote, d.w z. van de
Franse koning Hendrik IV. maar zijn
hoofddoel was, een Nederlandse ge
schiedenis te schrijven, de wording
van de Republiek, van 1555 tot op de
eigen tijd. een kunstzinnig monumeut,
ter verheerlijking van de heldhaftige
strijd tegen Spanje. Dit werkv onder
nomen in 1628 werd tot zijn dood
voortgezet, maar hij heeft het niet
kunnen voltooien. Nadat Hooft in
1647 de begrafenis van Fredenk Hen
drik bijgewoond had, werd hij on
gesteld.
EEN STANDAARD-UITGAVE
Hoewer Hooft door de tijdgenoten
en door volgende geslachten "als een
van onze „klassieke" schrijvers be
schouwd is, genoot.zijn werk niet ten
volle de aandacht die in zo ruime
mate aan Vondel geschonken is. Een
uitvoerige en boeiende monografie
ontbrak tot nu toe. Slechts eert ge
deelte van zijn proza is met voldoen
de toelichting herdrukt. De uisteken
de commentaar bij sommige toneel-
stuk-ken is meer voor vakstudie dan
voor de gewone lezer bestemd, en
toch zal ook deze, als hij van Hooft
genieten wil. een inleiding niet kun
nen ontberen cn zich een inspanning
moeten getroosten die rijkelijk be
loond wordt. Het is dus een heuglijk
feit dat deze herdenking "aanleiding
geweest is tot het ontwerpen van een
plan om een standaard uitgave van
Hooft's werken tot stand te brengen.
Een breed samengestelde commissie
van deskundigen heeft zich met deze"
taak belast. Dat is de beste hulde
die aan.de nagedachtenis van een
groot schrijver gebracht kan worden.
Het Muiderslot, zoals het er thans uitziet ce'ns de residentie van de
dichter en historicus P. C. Hopdt, toen'hij het voorname ambt bekleedde
van Dtost van Mutaen en Baljuw van het Gooi.
TUIN KA LENDER
DINSDAG 20 MEI. De beken-,
de ronde of halflange rode of rood
witte radijs,'die'thans in de turn
wordt geoogst, is een speciaal voor
jaarsproduct. Wanneer men deze *n
fle zomer teelt, dan werden de knol
letjes yan deze radijs tengevolge
van de hitte en droogte spoedig
voos en vezelig. Er bestaht echter
ook een soort,» dat veel beter tegen
zonnehitte en droogte bestand is en
de gehele zomer kan worden Q2-
teeld Dit is een langewitte radijs,
die onder de soqfhtaam van „Ijs
kegel", in de zaad prijscouranten te
vinden is. Ze heet een pikante
smaak, die iets zweemt naar die van
ramenas. 'S. L.
De lyriek, die nooit zonder de liefde
leeft, vinden wij in Hooft op waar
achtige wijze terug. Zij klinkt over de
drie eeuwen heen, die ons van hem
scheiden, met haar heldere, bewege
lijke, luchtige melodie.
door Dr. J. C. Brandt Corstius
Edel paar, zielzoete lichten,
Die, zonder bijstandt van helle geluiden,
Uw meening kunt beduiden,
En met een zwenk een' tijke reede stichten
Smeênde van gezwinde straalen
Teekens en taaien!
O zon, wat 's nu uw boogeh?
Stomme steeken?
Laat uw' streeken
Leecen spreeken
Van Klaares oogen.
mf
zong Hooft. In zjjn tijd im
mers waren vele gedichten nog
liederpn, klinkend bij luit en fluit.
Zo dichtte hij het hierbovenstaande,
waarin de ogen der geliefde in stra
ling en glans triomfe-en over de
zon. op (fe wijs van ..Amarilli niia
bella" oftewel „Amarilletje mijn
vriendin", zoals -hij 't 'zelf vertaalt
hoven het bekeride lied op hetzelfde
Kl.iartje,
den:
Klaare,
dat begint met de woor-
wat heeft 'er uw hartjen
verlept,
Dat. het verdrfetjes in
vroolljkheïdt schept.
Hooft zet op die wnze een oude
traditie voort, juist -met zijn minop-
I lederen, waarvan hij er zovele
schreef Ffet betekende echter niet,
T-T OOFTS faam ale historicus berust vooral op z(jn- Nederlandse
Historiën, het grote geschiedeniswerk van de Opstand tegen Spanje,
dat In 30 boeken tot 1600 had moeten lopen, maar waarvan bi) de dood
van Hooft pa» 27 boeken, de stof behandelend tot in 1587 gereed waren.
De eerste 20 boeken had Hooft nog zelf het licht doen zien in 1642: de
zeven overige verscherpen in 1654 zoals ze daar lagen. Niemand had er
zich aan gcivaagd om Hooft's werk te \oltooinn, zjjn zoon niet en zltn
vrienden niet, in zekere zin de hoogste lof, welke men aan de norspron-
KeiliKnelrl \nn rle irAiifnpcen rrcl<w>,-.inn i-..
Met Hoofts werk*
begon een nieuwe
faze in de geschied
schrijving van de Op
stand. Prof Romein
heeft haar in .zijn
verdeling der histo
riegrafie het rang
nummer vier gegè-'
ven (zie J. Romein
e.a.. De Tachtigjari
ge Oorlog '1941).
waarin men „geen
bevrediging meer
vindt in het welis
waar (kwasi) volle
dige, maar op zichzelf
zinloze verhaal. Men
wil een zinrijke voor
stelling van hot ge
beurde. Het is de dra
matische faze der ge-
schiedvoorstelling,
waarin de stof met
dichterlijke greep op
zijn werking uitge
zocht. gerangschikt
en naar behoren in
bedrijven verdeeld is
met vooropstelling
van de dramatis
personae. uiteenzet
ting van het conflict,
ontknoping en kat-
narsis, alles naar de
eis". Ik citeer deze
algemene karakteris
tiek van de fare, omdat zjj inder
daad ten volle op Hoofts Historiën
van toepassing is.
Iedere historicus is een dubbel
wezen: geschiedvorser en geschied
schrijver In de 17de eeuw stond de
geschiedvorsing nog in haar kinder
schoenen Dubbel is.het daarom te
waarderen dat Hooft zo'n ontzag
lijke moeite heeft gedaan om zijn
gegevens te verzamelen. Alles wat
er in zL)n -tijd over de opstand ge
publiceerd was, in welke taal dan
ook, heeft hij gelezen, hij heeft tal
van geschreven documenten onder
ogen gehad en hij heeft znn best ge
daan om zoveel mogelijk mensen,
die het een of ander nog veten kon
den hetzij uit zichzelf hetzij van1
horen zeggen, te interviewen Voor
de gewone lezer is het resultaat zelfs
wel een overvloed van details ge
weest: ik kap mo voorstellen, dat
hij. ondanks zijn bewondering voor
de compositie van het werk. zich
S iJtrt nV 0> xrtMzt'il'tif Hetrft'éJTjt
van KAlZAl) KARI-L den Vyfdcn op
KONING PHILIPS zynynZf*,n,
Toj r.n.'t Mr T.naif.v A.-
«let Graven van LEICESTER.
DE VlF.RDE DRUK.
f R 5'i'ü DEEL
L'r.VVwt.lc etlöp Mtticn Ibufc-it
rt&TF.RDAM. ulllDtK,
By Mix*IK. iy Daw»*i wajca
M O TRI C 11 I.
P i Y lSi 8 V fy Vsiiiu vtna Vatii.
1 7 3-
In
de latere jaren neemt de lyriek i beklaaet. dat hij door de bomen het
Uao aIa! «IA* ra» hietnr C11'
een bescheidener plaat» m zijn let
terkundig werk. Voor Suzanna van
Bacrle, die hoven hem Huygen» al»
echtgenoot kiest, schreef hii te kun
stige minnedichten, voor zijn l.oonore
oiep gevoelde verzen, maar dan wordt
de poëzie schaars Aan zijn zwager
Back schrijft hij in 1636: ..het is met
my een'doolstroom van veirzen".
TACITUS VOORBEELD
Zijn volle aandacht schenkt hij aan
de ontwikkeling van oen eigen proza
stijl Daarbjj kies) hij ais voorbeeld
de kernachtige Latijnse geschied-
schrijver Tacitus, die ook voor de
stiji van de toenmalige, Italiaanse
renaissance toongevend was Deze
bewonderde voorganger werd herle
zen en herhaaldelijk vertaald. Het is
bos niet meer ziet De historicus
daarentegen is Hooft nog extra
dankbaar voor dit reservoir aan ge
gevens. dat hij heeft aangelegd.
Dit rijke materiaal heeft Hooft
critisch behandeld al zou het
dwaasheid zijn hem onz* maatstaven
van critiek aan te leggen. Herhaal
delijk waarschuwt hij zijn lezer, dat
het een gerucht is. wat hij vertelt,
geeft hij- uiting aan zijn twijfel aan
de waarheid of de feitelijkheid van
een bepaald gebeur.en. t
Aristocraat en Libertijn
Hooft was aristocraat en libertijn,
beide woorden gebruikt in hun
17de-eeuwse Hollandse betekenis
Aristocraat, wat dus zeggen wil. lid
van die burgerreieiVtenstand van
na het begin van de Opstand, die
zich in één, hoogstens twee gene
raties ontwikkeld had, en een sterk
groepsbewustzijn met daarbij beho
rende politieke denkbeelden bezat.
Libertijn, dat is dus ondogmatisch,
bij Hooft zelf nog eerder religieus,
althans kerkelijk indifferent, een in
hoofdzaak negatieve eigenschap dus.
maar die in practijk van zijn we
reldbeschouwing hetzelfde effect
had als de positieve Erasihiaanse
verdraagzaamheid.
De Nederlandse-Historiën zijn'het
werk van een aristocraat en een li
bertijn. die de staat ver boven de
kerk stelde, wie elke geestdrijverij,
door wie ook bedreven, tegen de
borst stuitte, met in de laatste
plaats ook daarom, omdat zij zich
van 6e domme massa, waar Hooft
een afkeer van heeft, bediende.
Naar twee kanten wordt deze
aristocratische visie op de geschie
denis echter doorbroken Hooft is
republikein, maar de staatsraison
gaat hem boven alles Terwille van
het behoud van de eenheid van de
staat is hij bereid een monarch tc
aanvaarden, vandaar zijn bewonde
ring voor HetfHrik IV. vandaar dat
het meor dan een toeval alleen is.
dat dc Historiën aan Fredenk Hen
drik riin opgedragen. En zijn afkeer
voor de massa doet hem niet-ver
geten. dat ziin grootvader nog zelf
een eenvoudig man was; hij heeft
aan de .kleine luiden", wanneer hij
zc in het spel der historie tegen
kwam daarom een ruirtre plaats ge
geven in zijn werk. dat daardoor
aan echtheid heeft gewonnen.
Hoofts taal en stijl
Het is een overbekend feit. dat de
historicus Hooft zich naar de La
tijnse schrijver Tacitus, wiens wer
ken hij niet minder dan 52 maal
heeft gelezen, tot model heeft geko
zen. Tacjtus. *wiéns politieke opvat
tingen met die van Hooft in veel
opzichten overeen kwamen, zoals
er tussen de tijd, w&arln beiden
leefden en werkten, sterke paral
lellen op te merken zijn. Stijl en
taal van de Historiën staan dan ook
duidelijk onder invloed van Hoofts
voorbeeld. ..Een moeilijke taal. een
gekunstelde som», maar hoe zinrijk
en zuiver gevoegd voor wie de toe
wijding heeft haar structuur te vol
gen". zegt"-mevr. A. Romein-Ver
schoor ervan. ïk toll haar dit .graag
toegeven, maar stel daar toch al6
mijn mening naast.'dat Hoofts taal
en stijl, hoe meesterlijk ooktip zich
zelf. het grootste beletsel" zyn ge
weest. om zijn Historiën in verle-
den en heden de brede levenskring
tte bezorgen, die zij zo. ruim-
j schoots zouden verdiend hebben.
Hoofts Historiën worden tenslot
te niet gelezen, zij zullen het,
vrees ik. ook niet worden in
bibliotheek van de gezamènlijke
werken van deze schrijver gaat
brengen, daar helpt zelfs geen
plechtige herdenking van deze grote
Nederlander aan.
dat. ze in brede kring'werden ge
zongen. De renaissance-stijl, die
slechts een kleine krir»" van ont
wikkelden boeide en verrukte,
waarvan in Holland bij..a alle leden
elkaar kenden, belette nu eenmaal
dat zijn poëzie volkspbëzie werd.
Mrfar in die kleine kring zong men
zijn liederen, die verzen met hun
rijke ornamentiek van klassieke
huize, die men er zozeer waardeer
de en die hem later de naam heeft
gegeven van zeer gekunsteld "te zijn.
Welke kwalificatie voor zover zij
zijn liefdeslyriek betreft, een onver
diende blaam bevat. Want wat ons
heden zo «aandoet.'was voor Hooft
en zjjn 'dichtlievAido tijdgenoten
niet meer en niet minder gestileer
de natuur dan de moderne lyriek
dat thans is. W" hebben immers de
goden en godjes. Venus en Cupido,
nimfen en satyrs, herders, herderin
netjes, tritonen en meerminren
nee, de meerminnen riet, want zii
steken hun hoofden van alle kanten
op in de moderne noëzie ver
wisseld voor rozen en veel goud en
herten en paradijzen. En hoe na
tuurlijk schiiot de lyriek van deze
tijd ons te zijn. met welk een zinne
lijke pracht verbeeldt zii lichaam en
zrel. Niet anders was het met de
minneliederen van Hooft, voor zijn
tijd. Hij stileerde naar de eisen van
die dagen, maar hoeveel nadmk
moet hij, de woorden: gestileerde
natuur, gelégd worden op het laatste
van die twee! Onmiddellijk blijft
immers voelbaai en hoorbaar, dat
de sierliike beelden en de pronk,
die zijn tijd van hem eiste en hoe
gaarne gaf hij aan die eis gehoor!
hem niet tot slaaf maakten. Zijn
natuurlijk gevoel, het vitale leven
in de dichter verleent ziin poëzie
nog thans de kracht die. hoe Anders
Ad vorm ook moge zijn, in*vele min
neliederen niet onderdoet voor die
van Bredere. En zo heeft ziin tijd
het ook*"gevoeld. Het zou verkeerd
zijn te menen dat. oezeer de re
naissance* kunst ook -het algemene
volkskarakter miste. Hooft slechts
voor een select gezelschap 'schreef
en voor hem. om met een moderne
schrijver te spreken, de kunst een
'tijdverdrijf, voor enkele fijoe luiden
7oii zijn geweest- Daarvoor stonden
de renaissance-kunstenaars toch te
dicht hij het volk. waaruit zij voort
gekomen waren. En wa' zijn minne
liederen betreft, een tijdgenoot
schreef ervan: „Die tedere hartjes
daer het minnen zoo p vat. zullen
hier recht hunne gadinge vinden".
Het oudste ons overgeleverde vers
van de Nederlandse literatuur stamt
uit een minnedicht. Onze eerste be
kende dichter. Henric vat. Veldeke,
was bovenal een minnezanger. Na
hem dichtte de middeleeuwse ridder
hertog Jan van Brabant hoofse
liefdeslyriek! In de bloei van "'de
Nederlandse renaissance zet Pieter
door Prof. W. A. P. SMIT
TUSSEN zijn 17e en 26e jaar
heeft HcAft drie'toneelstukken
geschreven: .Achilles ende Polyxe-
na". ..[Theseus en^e) Ariadne" en'
..Granida". Gewoonlijk worden deze
niet in één adem genoemd, maar
maakt men onderscheid tussen de
beide eerste als tyurspelen naar
klassiek model 'de ..Ariadne" is ove
rigens eigenlijk geen treurspel,
maar een tragi-comedle) en de
..Granida". het eerste Nederlandse
herdersspel. Veel belangrijker ech
ter dan wat deze stukken,- on
derscheidt, lijkt mij datgene wat ze
onderling verbindt. Ik bedoel, daar
mee het gemeenschappelijke grond-
motiéf: de liefde.
Hoofts minnepoezfe doet duidelijk
Uitkomen, hoezeer de liefde in zijn
jeugdparen een der belangrijkste
aspecten van zynjeven heeft ge
vormd. Wat is dus natuurlijker dan
dat wij de invloed daarvan ook in
deze drama's telhjgvinden. Zij boden
hem de gelegenheid om het probleem
der liefde theoretischer en objectie
ver te benaderen dan in de minne
poëzie mogelijk was. j
ACHILLES ENDE POLYXENA
De ..Achilles ende Pol.vxena"
schildert ons de hartstocht, die
Achilles tijdens de belegering van
Troje heeft opgevat voor de Tro
jaanse prinses Polyxena. en waar
door hij volkomen wordt beheerst.
Tenslotte leidt dit zelfs tot zijn on
dergang. Onder de schijn van een
huwelijk met Polyxena wordt Achil
les naar een afgelegen plaats ge
lokt en daar door haar broers ver
raderlijk gedood.
In verschillende opzichten draagt
dit stuk dé sporen van Hoofts ex
treme jeugd: het vijfde bedrijf b.v.
wordt gevuld met een zelfstandig
..Vervolgverhaal". waarin noch
Achilles noch Polyxena meer een
vol spelen Dit maakt het rpoeilijk de
hoofdgedachte daaruit zuiver af te
leiden. Toch meen ik. dat wij mo
gen vaststellen, dat Hooft hier uit
drukking geeft zowel aan zijn ver
langen naar liefde als aan een zeke
re angst voor de vervulling daar
van. Het verlangen uit zich vooral
in de liefdesbetuigingen van Achil
les. de angst in de schilder,ing van
diens tragisch lot. Intuïtief ziet Hooft
reikhalzend uit naar hetmoment
waarop hij de liefde in al haar vol
heid zal leren kennen; maar zijn op
voeding en zijn lectuur hebben hem
geleerd dat zij- evenzeer een vloek
kaïf blijken als een zegen Waar ligt
de grens tussen liefde en haytstoght?
Waar houdt de hartstocht op verhe
ven te zijn, om enkel een vernieti
gende demonisch* macht te worden?
ARIADNE
Wanneer Hooft enkele jaren later
de ..Ariadne" schrijft, heeft hij reeds,
enkejé. verliefdheden achter de .rug.
Het is niet meer als buitenstaander,
maar als insider dat hij over de lief
de schrijft. Wij kunnen dan ook het
Corneliszoon Hooft de rij op waar
dige. wijze voort. De valken, boom
gaarden, jonkvrouwen en ridders
maken in zijn werk plaats voor het
landelijke minnespel, 'i herderstafe
reel, de hele. en halfgoden, die als
beelden staan ir> de renaissance-
tuinen jler Hollandse grote kooplie
den. En ookcH oft's wereld, do cul
tuur van d» Uid„ is voorbij. Nog
stroomt de Veclït langs.het Muider
slot, maar geen nimfen bevolken het
water Maar de lyriek, die nooit
zonder do liefde leeft, vinden wij in
Hooft Ofy waarachtige wijze terug.
Zij klinkt over de drie ecuwen heen,
die ons van herti scheiden, met haar
heldere, bewegelijke, luchtige melo
die, in deze dagbn zelfs opnieuw, op
het Hoge Huis te Muiden. Maar óók,
en dat verbindt-ons het sterkst met
dit verleden, steeds opnieuw in'
ieder oor, dat gevoelig i6 voor de
poëzie.
P. C
Hooft, was ondanks zijn zwakke gezondheid toch naar
'ihis va
s-Gravenhage gereisd om er de begrafefiis van Fnederik Hen
drik bij fe wonen. Hij werd er z{ek en overleed ten huize van
zijn schoonzoon. Het stoffelijk overschot werd naar Amster-
damvervoerd en aldaar op de 27 Mei 1647 bijgezét in de
Nieuwe Kerk. Deze gravure geefI een afbeelding van de
begrafenis van de geleerde dichter.
fEOHLBTON
$ue fiïeóie. ^etdêifyes...
(doop cpaks rk:e*vcRTaung: apa kampers j
71
..De politie", ging Marian Car-
stairs b\jna kwaad verder, „vond, zo
als gewoonlijk, de ontvoerders
de moordenaars -niet, de suffers!
En ikverloor mijn geduld en
6chreef een artikel, waarin Ik de
politie volkomen terecht van
grove nalaflgheld beschuldigde. Ik
moest Wet om de redacteur heen
smokkelen. maar het werd gedrukt.
En toen maakte een of ander, leeg
hoofd van 'de politie er een hoop
drukte over en ik. werd ontslagen.
Zo Mr. Smith, is er nog meer, dat
U me wilde vragen?"
„Nog verscheidene dingen", zei
hy „en ik heet Bill. Weet ie wel?
Ten eerste: Ik kan hier wel adhfer
komen met een iriassa getelegra-
feer naar New-York, maAr als jij
me kunt inlichten, dan zal het'me
enige moeite besparen. Wat is er
met het lfjk van Bette LeMóe ge
beurd?"
Ze keek hem een ogenblik strak
aan en zei toen: „Dat weet ik niet.
Dat Was een van de vreemdste din-
Sen van de hele geschiedenis, Toen
o politie het lfjk vry gaf werd het
overgedragen agn een
vereniging van artisten.
achter aan. omdat lk een
over Bette LeMoe's begrafenis wil
de schreven. Maar het lflk werd ge
stolen".
zei Bill Smith, „gestó-
„Hè?
len?"
Marian knikte. ..Uft een rouwka
mer van een goedkope begrafenis
onderneming in Brooklyn, waar het,
naar toe was gebracht. Om onge
veer twee uur rs nachts reed een
auto voor. De nachtwaker werd
neergeslagen. Bette LeMoe's ljjk
werd met doodkist en al wegge
voerd".
„Maarzei Bill Smith. Zjjn
stem klonk verbijsterd.
„Dc politie stopte de zaak in de
doofpot zei Marian kwaad „het
zou een reuze goede copie zijn ge
weest. Ik had er zelf een hoofdar
tikel over kunnen schrijven. Maar
op dat.ogenblik was ik al ontsla
gen- Wegens onbekwaamheid, en de
naam Bette LeMoe werd taboe voor
iedere krant ln de stad. Niet alléén
had het hoofd van de politie de
boel op stelten gezet; maar ten
slotte was ze maar een chanson-
nière en wa'S het losgeld maai* vyf-
tienduizend dollar geweest. Dus,
daarmee was de zaak afgedaan.
Nou, is er nog iets, dat u wilde we
ten?"
„Nog een heleboel", zei Bill
Smith. „Onder meer: wie heeft Mrs.
Sanford vermóórd en waarom?
Daar heb Je zeker geen idee van
h?"
Marian zweeg even. „Nee. geen
idee".
„Frankie Riley werd in haar
huis vermoord'zei Bill Smith,
„met dezelfde revolver, die haar ge
dood had. Maar het is zo'n war
winkel. Er zijn zoveel dingen, die
ik niet begrijp. De bloem in het
olieverfportret en het mes met
„Een waarschuwing" erop geschre
ven. En dat Mr. Sanford onvindbaar
is en nog zoveel meer. Marian, jij
hebt de nele zaak LeMoe meege--
maakt, en die heoft met deze zaak
te maken. Je bent'vroeger crimi
neel reporter geweest en je bent zo
goed thuis an aie dingen. Alsjeblieft
Marian help me".
Op de trap stootte April Dinah
aan. Dinah knipoogde en fluisterde:
„Nou is-ie voor mekaar".
Maar toen Marian na een goede
zestig seconden antwoordde, klonk
haar stem merkwaardig vlak en
koud: Ze zei: „Als ik wist, of kon
denken, of er achter kon komen,
wie Mrs. Sanford vermoord heeft,
dan zou ik het voor mehouden.
Want wie haar ook gedood heeftr
hy zal er wel een goede reden voor
hebben gehad. En ik hoop, dat Je
Dit zult vinden".
hem nooit
Bill Smith zette zijn lege
?pje neer en stond óp. „Di
tyd het ellendige met jullie vrou
koffie-
at is al-
Julliê
wen. Jullie zyn emotioneel,
denken niet door. Je zou graag
zien. dat de moordenaar van Mrs.
Santord op vrije voeten rondliep,
omdat je een hekel aan Mrs. San
ford had".
„Ik kende Mrs. Sanford nauwe
lijks", zei Marian ijzig. „Hoe kan ik
dan een hekel aan haar hebben Ik
weet alleen maar. dat ze een sléchte
vrouw was en dat ze, verdiende ver
moord te worden".
„Zowel de wet als de moraal hou
den by moord geen rekening met de
laakbare karaktereigenschappen
van het slachtoffer", zei h\j even
ijzig.
„Ach loop naaide pomp"» zei
Manan. Ze stond ook op, met de'
poesjes in haar armen.
Bill Smith zei stijfjes: „Het spyt
me. dat ik U heb lastig gevallen,
Mrs. Carstairs".
„Ik verzeker U, dat het niet las
tig was, Mr. Smith", zei Marian?
..Het doet me altiid veel genoegen
opmeirtv verzekerd te worden van
de domheid van de politie".
Hu deed de deur open, bleef staan
en zei: „O ia, da's waar.ook. Ik heb
gisteravond een van Uw boeken ge
lezen. Ik geloof, dat het: „Het
Mysterie van de glacé handschoen"
heetto".
„Doet me plezier, dat U het aar
dig vond," zei Marian.
„Ik vond er niets aan. Ik vind
het sentimenteel, onbenullig en vol
onnauwkeurigheden. Ik vind het
klinkklare prullarja." Hy trok de
deur met een klap achter zich dicht.
Marian Carstairs slankte, een on
derdrukte kreet. April stootje Dlnah
en Arphie aan. Ze renden met zijn
drieën geluidloos de trap op en
verstopten zich achter de deur van
de meisjeskamer. Een minuut later
kwam Marian Carstairs fier recht
op de trap op. Haar wangen, waren
vqurrood en haar ogen heel helder.
Ze ging haar kame#r binnen en
sloeg met een klap dé deur dicht.
Toen waa het stil.
„Oh April," zei Dlnah. „Ik ben
bang, dat ze gaat huilen, en dat
nog wel op Moederdag."
„Ach ga weg," zei Archie. „Kóm
nou, Ze is ouder dan ik!"
Maar toch klonk er angst in zjjn
stem.
(Wordt vervolgd)
ontstaat van zijn tweede stuk te
rugbrengen tot een persoonlijke er
varing: het vinden van een meisje
dat werkelijk von hem hield, na een
ongelukkige liefde voor een ander.
De inhoud daarvan komt heel in het
kort -op het volgende neer: De Cre-
tentische prinses Ariadne heeft een
plotselinge en hartstochtelijke liefde
opgevat voor "de Atheense prins The
seus, die naar Creta is gekomen om
daar een verschrikkelijk monster, de
Minotauros, te bestrijden. Na zijn
overwinning, weet zij haar harts
tocht op hem óver te dragen, en sa
men verlaten zij heimelijk Creta. Zij
overnachten op het eiland Naxos.
maar 's morgens ontdekt de wanho
pige Ariadne dat haar minnaar haar
verlaten heeft. Haar schoonheid en
haar verdriet doen echter de god
Bacchus in liefde voor haar ont
branden, zodat hij haar als zijn ge-
malini meevoert naar de Olympus.
Er komen in dit stuk twee ver
schillende. zelfs euigszins met elkaar
strijdige motieven voor. Enerzijds
wordt Ariadne ons getekend als de
verleidster van Theseus, waardoor zij
de bewerkster wordt van haar eigen
ongeluk: in zoverre is zij verwant
met Achilles uit het vorige drama:
weer is het de hartstocht die tot de
ondergang leidt Aan het slot van
het stuk echter zien wij uit het kwa
de plotseling iets goeds geboren
worden. Ariadne verliest slechts een
onwaardige minnaar om te worden
uitverkoren door ceó god. Haar wan
hoop bleek de weg naar een groter
geluk zoals "het Hooft persoonlijk
eveneens was gegaan. Deze beide
motieven -zijn niet tot een harmoni
sche eenheid samengegroeid, zodat
het geheel, een enigszins verwarren
de indruk nalaat. Tevergeëfs tracht
Hooft hier de donkere èn de lichte
kant der liefde, de vloek èn de ze
gen, ln één stuk samen te brengen.
GRANIDA
- Juist echter doordat beide motie
ven daarin voorkomen, vormt het de
brug tussen de Achilles ende Poly
xena" waarin uitsluitend het donke
re en de ..Granida" waarin enkel het
lichte motief voorkomt. Dit laatste
stuk. dat blijkens de datering vol
tooid werd op 1 Maart 1605, i» een
klein meesterwerk. Hooft maakt er
onderscheid tussen „minne" en lief
de"; minne is dc uiterlijke, zinne
lijke aantrekkingskracht tussen man
en vrouw, liefde de verbondenheid
van ziel met ziel En de dichfer .is
tot het inzicht gekomen, dat de idea
le verhouding tussen gelieven bereikt
wordt in een harmonische verbin
ding van deze twee elementen: Liefd
en Min aen een vertuyt (verbonden),
waarbij de liefde voorop staat. Daar
mee heeft hij voor -zichzelf de oplos
sing «van ziin pr-obleem gevonden
De .Granida" beeldt ons deze op
lossing uit. De Perzische herder Dai-
rtlo is aan hot flirten met de herderin
Dorilea (tussen'hen is er niets dan
„minne"), als hun samenzijn wordt
verstoord .door de verschijning van
prinses Granida. die op de jacht is
verdwaald. Tussen haar en Daifilo
.wordt het „Liefde" Op het eerste ge
zicht. De laatste vergeet' Dorilea en
trekt naar het hof^ om als dienaar
van een edelman in de nabijheid van
zijn geliefde te kunnen zijn, ook al
heeft hij geen enkele hoop haar ooit
de züne te z-ullcn kunnen noemen
Toch komt het daartoe na allerlei
ingewikkelde gebeurténissen waar
op ik hier niet nader kan ingflan
en Daifilo eindigt als prins-gemaal
Wat ons in dit stuk allereerst op
valt, is dat het eigenlijk uit twee
gedeeltén bestaat Het eerste bedrijf
is als het .ware een klein drama op
zichzelf met een geheel eigen mo
tief- de overdracht van Daifilo's lief
de van Dorilea op Granida. zijn
„bekering" dus van minne tot liefde.
En weer drukt Hooft daarmee uit
wat hij als een eigen ontwikkelipg
had beleefd.
De vier overige bedrijven werken
dan het tweede motief uit: de ge
schiedenis van Granida en Daifilo.
waarbij „Liefde verwinnet al". Er
komen daarin prachtige gedeelten
voor. maar als geheel haalt het toch
niet bij het eerste bedrijf. Misschien
mogen wij de verklaring daarvoor
gedeeltelijk zoeken in het feit. dat
dit deel van het spel behandelt wat
de dichter zelf reeds beleefd heeft
en dus door en door kent. terwijl hij
in de vier volgende bedrijven een
romantische, vorm geeft aan wat hij
/bog te beleven hóópt: de uiteinde
lijke',overwinning van zijn liefde in
een stralende bruiloftsdag,
Er zou over de „Granida" nog héél
veel meer te vertellen zijn: over het
pastorale 'herderlijke) element, over
Hoofts bronnen, over de koren en de
ingelaste liederen, over de prachtige
zangerige lyriek van Daifilo's flirta
tion-met Dorilea over enkele psy
chologische onwaarschijnlijkheden.
Maar ik mag niet meer ruimte in
beslag nemen dan ik reeds deed.
Uiteraard geeft het- bovenstaande
niet meer dan een uiterst onvolledig
beeld van Hoofts oudste toneelwerk.
Ik hoop echter aannemelijk ge-
maékt te hebben, dat dit ondanks
alle onderlinge verschillen- toch be
schouwd mag worden als wat wij
zouden.kunnen noemen: een trilogie
der liefde.
DINSDAG 20 MEI
Avondp
ipoi
Jonan Otten. plano. 19.45 Departe
menten spreken. 20.05 Met de mi-
Avonrlnrogramma
HILVERSUM I: 19.05 Flip Staal,
norter. 19.15 Annlif.Woud, alt;
- - ""ten, p
iprekei
crofoon b\f...... 20.15 Avro's Bonte
Dinsdagavobdtrcm. 21.30 ..Contact"
22.15 Buitenlands bverzicht.
HILVERSUM II: 19.20 „Fantasia".
20.05, De gewone hran zegt er 't
zyne van. 20.20 Radiofonisch festi
val. 21.35 Theo Oloff, viool; Ria
Groot, piano. 22.45 Brandenburgs
concert,
WOENSDAG 21 MEI
Ochtcnfl- en middagprogramma
HILVERSUM I: 7.00 Nieuwsbe
richten. 7.15 Ochtendgymnastiek.
8.50 Voor de huisvrouw. 10.00 Mor
genwijding. 10.20 „Onze keuken
10.35 Kamermuziekprogr. 11.00 Po
pulair non-stop-programma. 11.45
Familieberichten uit overzeese ge
biedsdelen. 12 30 Kalendev. 12.35
Orgelspel. 13.15 Voor het platte
land. 13.20" Vaudeville-orkest. 14.00
Voor de vrouw. 14.15 Gevarieerd
kamermuziekprogramma. 15.00
Voor de leugd. 17.30 Volksherstel.
17.35 Accordeon-orkest.
HILVERSUM II: 7.00 Nieuwsbe
richten. 8.30 Werken van oude
meesters. 9.00 Jonge zieken. 9.50
Lichte orkestsuites. 10.30 Morgen
dienst. 1100 Pianorecital. 11(30
..Holanda-Sextet". 13.15 „Nog altjjd
drankbestrijding?" 13.25 Continen
tal Quintet 14.00 Disco-Variété.
14.30 „Perkplantcn". 14.50 Orgelbe
speling. 15.20 Musette-klan/car.
I5i35 Concert. 16.20 Het Jeugdkoor.
16.45 Voor jongens en meUlaê
17.30 Vijftien minuten marsmuiléjL
17.45 Ryk over zee. 18.00 R
PhilharmoniBch Orkest. 18.45 T IM
en tuinbouw.