ZIONISME EN IMPERIALISME
Vermeer „speelt" met zijn rug
naar het publiek
Radio-programma
De tragische geschiedenis van
het mandaat Palestina
De schepping van
dr. Theod. Herze
Voor hen die het
niet weten!
Het „Atelier" een der schoonste en
boeiendste schilderijen
SPLINTERTJE vertelt uit zijn
De beeldhouwkunsl
2
Zaterdag 9 Augustus 1947
\/OOR 1933 kon men zeggen, dat de over de wereld verspreide
v Joden zich één voelden met het volk temidden waarvan zij
woonden en werkten. De Zionisten vertegenwoordigden toen nog
slechts een kleine idealistische, zij 't actieve minderheid. Het nog
steeds sluimerende anti-semitisme werd in dat jaar opgestuwd tot
een Europa overspoelende golf, welke zelfs deining veroorzaakte in
andere werelddelen. Dc moordaanslag op de Duitse gezantschaps-
raad Von Rath te Parijs in de nacht van 10 op 11 November %\crd
de aanleiding tot een pogron) in Duitsland, waarbij de ergste ooit
in het tzaristischc Rusland vroeger voorgekomen als een relletje
kon worden beschouwd. Zij werd het begin van het walgelijkste
bedrijf, dat zich in de geschiedenis der mensheid heeft afgespeeld.
Door pogroms en massamoorden heeft Duitsland zich voor ecuwig
bezoedeld. Meer dan vijf milliocn acht honderdduizend Joden wer
den door dc nazi-horden afgemaakt. Bereikte de Joodse bevolking
van Europa in 1939 nog een totaal van tien milliocn, in 1945 kon
zij op niet meer dan vier milliocn twee honderd duizend worden
getaxeerd....
Van de overgebleven Joden, vooral die in Oost-Europa zijn er
maar weinigen, die nog geloven aan erkenning als gelijkwaardig
burger in het land. waar zij wonen; berooid en beroofd, het hart
beladen met onstilbaar leed, keren zij zich af van het ongastvrije
vaderland en richten hun verlangens op het land der Vaderen
Palestina. Zionl
Zo trilt thans in de ziel van mil-
liocnen Joden de hunkering naar dat
land. naar de verbondenheid als één
volk in een eigen natie, naar een
Thuis.
Aan de verwezenlijking van die
droom hadden in het laatst van de
vorige eeuw enkele groten hunner
reeds aandacht besteed. Palestina
was het ideaal. Niet Uganda, de Afri
kaanse kolonie, welke in 1905 de
Zionisten door Engeland werd aan
geboden. al waren er dan enkelen
(de territorialisten) die genoegen
wilden nemen met een plek „ergens
op de wereld".
Een Weens journalist, dr. Theod.
Herzl, schrijver van het boek „Der
Judenstaat". stichtte in 1895 de Zio
nistische Wereldorganisatie, welke
beoogde de stichting van een eigen
Joodse natie in Palestina. Herzl was
haar leider tot 1904, het jaar van zijn
dood Hij ontwikkelde een grote
stuwkracht cn stelde reeds pogingen
in het werk om de belangrijkste mo
gendheden voor zijn plannen te win
nen. Hij klopte aan bij Turkije, toen
maals de heersende macht in Pale
stina. bij Engeland en Duitsland.
Tevergeefs natuurlijk. Van het stich
tingsjaar af echter werd de georga
niseerde kolonisatie ter hand geno
men. Een Joods Nationaal fonds
werd gevormd om grondaankopers
in het Heilige Land te financieren
Helaas was het Zionisme het ideaal
van weinigen en langzaam, zeer
langzaam slechts vermocht de orga
nisatie zich te ontwikkelen. Het aan
tal overtuigde Zionisten, dat voor
het verheven doel wilde offeren is
tot kort voor de tweede wereldoor
log betrekkelijk gering geweest.
Geringe vorderingen
Ware het kapitaal in het begin
dezer eeuw overvloediger toege
vloeid, de organisatie grootser opge
zet, de kolonisatie met meer élan ge
propageerd en tot stand gebracht, er
zou voor het Joodse volk belangrijk
meer zijn bereikt. Doch tot het ein
de der eerste wereldoorlog ging het
nu eenmaal niet anders dan schoor
voetend. Toegegeven moet worden,
dat de moeilijkheden van de aan
vang af reeds vele waren. Een der
voornaamste cn waarop men in
het geheel niet had gerekend was
wel de tegenkanting der Arabieren.
Ook Sowjet-Rusland was geen
vriend van het Zionisme en legde
zijn Joodse onderdanen die naar Pa
lestina wilden, vele hinderpalen in
de weg Daarbij kwam nog de twee
spalt onder de Zionisten zelf. Arm
volk, ondanks alle rijkdom, ondanks
al het intellect waarover het be
schikte Maar het wós toch immers
ook nog geen volk. Het wilde het
worden, d.w.z. de besten onder hen
streefden naar het bewustmaken van
hun lot- en rasgenoten, waar ter we
reld ook.
Het Zionisme won aanhangers,
werd een wereldbeweging en maak
te als zodanig zelfs de belangstelling
van Engeland gaande.
De Balfour-declaratie van 1917 be
loofde de Joden alle medewerking
bij de stichting van een nationaal
tehuis in Palestina. Deze verklaring
werkte stimulerend Kapitaal vloei
de in sterkere mate toe en tal van
idealisten, meest Orthodoxe Joden,
trokken naar het land der profeten
om er hun geluk te beproeven. Tal
van nederzettingen, waarvan sommi
ge al spoedig een benijdenswaardige
welvaart bereikten, waren het ge
volg.
Inderdaad dankt zij Engeland, be
schermer der Kleine naties, vriend
der Joden. Dc Volkenbond kende het
mandaat over Palestina toe, dat in
September 1923 van kracht werd. De
eerste Hoge Commissaris was een
Jood en Zionist, Sir Harold Samuel,
hij was ook de laatste Jood, die tot
deze hoge functie werd geroepen.
Twee kanten
Maar kan een land, een imperium
oprecht zijn? Lord Balfour, destijds
minister van Buitenlandse Zaken,
was niet voor niets ook Lord of the
Admiralty geweest. Hij had de mo
gelijkheden gepeild en het belang
begrepen, dat Palestina zou kunnen
hebben voor de politiek van het
Imperium
De liefde voor de Joden was apen
liefde. Zwaarder woog het voordeel
dat het mandaat zou kunnen opleve
ren als steunpunt in het midden
oosten. in verband met Albions zor
gen ten aanzien van de vorstelijke
Middellandse Zee. het Suezkanaal.
zijn nabij liggende oliegebieden
'Palestina, dc Joden, het Zionisme,
zij waren slechts middelen tot het
doel. En bij dat doel moest er terde
ge rekening worden gehouden met
de Arabieren in het bijzonder, met
de Mohammedanen in het algemeen.
Terwille van de vriendschap met de
Joden mocht geen vijandschap met
de Arabieren worden geriskeerd.
Zo bleek dc Joden al spoedig, dat
ondanks sympathie en hoge bescher
ming der Engelsen er van vrije im
migratie naar de oevers van de Jor-
daan geen sprake was.
Balfour had iets over het hoofd
gezien. De Britse afgevaardigde
Mc.Mahon had nl in het begin van
de eerste wereldoorlog 1915) met
Sherif Hussein van Mekka, de toen
malige leider van de Arabische Liga
onderhandeld cn hem schriftelijk
Engelse steun toegezegd bij de vor
ming van een Verenigd Arabisch
Rijk, dat Arabic, Syrië. Mesopotamië
enPalestina zou omvatten. Het
spreekt vanzelf, dat deze belofte ook
niet gedaan was uit pure liefde. De
Arabieren hebben de geallieerden in
de eerste wereldoorlog grote steun
verleendWel had Mc.Mahon ten
dc Engelsen nag getracht zich daar
op te beroepen, maar inderdaad
geografisch hoorden de voor Joodse
kolonisatie bestemde gebieden er
niet bij. De Arabieren werden lastig.
„Verboden voor Joden"
Eerste gevolg. In 1923 werd Trans-
jordanië van Palestina losgemaakt
en tot een afzonderlijk mandaat ge
maakt en in 1946 onafhankelijk ver
klaard. „Verboden voor Joden!" al
dadelijk van '23 af
De .import" van kolonisten werd
geregeld, een jaarlijks bescheiden
quotum vastgesteld. Velen gelukte
het echter zich illegaal toegang te
verschaffen. De Arabieren veroor
zaakten onlusten, die in 1929 ernstige
vormen aannamen. Ze moesten te
vriend gehouden worden en de En
gelsen begonnen te marchanderen.
Een commissie vertrok naar Palesti
na voor een onderzoek en stelde bij
haar terugkomst voor in Palestina
een bestuur in te stellen, waarin de
Arabieren de meerderheid zouden
hebben. Verder bepleitte zij stopzet
ting van de immigratie! Terwijl er
nog nauwelijks 200000 Joden waren.
Deze verloochening was echter al te
radicaal c-n de Engelse regering be
sloot „slechts" tot beperking van de
immigratie.
DR. CHA1M WEIZMAN
Engeland, kom Uw beloften
na!
Toen kwam de morele débacle in
Duitsland, het anti-semitisme, de
Joden-vervolging. 1933! Zolang zij
vluchten konden, vluchtten zij. De
trek naar het beloofde land steeg
met het jaar. In 1934 kwamen 9500
Joden Palestina binnen, in 1935
meer dan 42000 en in 1936 bijna
62000 met officiële vergunning
Engeland kon niet anders. Nog dui
zenden drongen clandestien binnen.
Het Zionistische geweten ging.
natuurlijk luide, spreken. Kapitaal
vloeide toe, vooral uit de Verenigde
Staten. Doch toen ook meer grote
en trieste onbillijkheden. De rijken
mochten het beloofde land betreden,
de armen werden geweerd
De Joden verzetten prachtig werk.
Zij werkten in de landbouw, indu
strie, het ambacht, de handel, de
wetenschap. Woestijnen hebben zij
omgetoverd in bloeiende wijngaar
den, de eertijds barre heuvels her
schapen in golvende akkerlanden,
moerassen drooggelegd en er bos
sen geplant. Welvaart brachten zij
in een land. dat eeuwenlang, door
de luie, primitieve Arabische bevol
king. aan de elementen was over
gelaten.
Maar waartoe die welvaart, waar
om cultuur, techniek, wetenschap,
als van geslacht op geslacht, zij
de Arabieren het zonder dat al
les hadden kunnen stellen? De
grondbezitters, de feodale heren on
der hen, wisten wel te profiteren
en verkochten de grond voor dure
ponden aan het Joodse Nationale
Fonds. Niettemin hitsten zij het
volk tegen de Joden op.
Arabische onlusten
In 1936 weer ernstige onlusten.
De Peel-Commissie ging op onder
zoek. Zij stelde daarna voor Pale
stina te verdelen in een Arabisch,
een Joods en een Engels gedeelte.
Dat laatste zou bestaan uit Jeruza
lem en natuurlijk de haven
stad Haifa. De Arabieren waren er
tegen. Dr. Chr. Weizman, de man,
die van 1920 tot 1946 leider van de
Zionistische organisatie is geweest,
voorzitter van de Jewish Agency,
voelde er veel voor. doch kon het
congres niet voor het plan winnen.
De Engelsen zochten verder naar
een oplossing en kwamen in 1939
met het beruchte White Paker
i witboek) voor dc dag. waarbij Pa
lestina tot een gecombineerd Ara-
bisch-Joodse staat zou worden ge
maakt. natuurlijk hecht verbonden
met het Imperium, in verband met
diens militaire cn economische be
langen. De officiële stichting van
die staat zou echter pas in 1949
plaats vinden. Begonnen werd maar
vast met beperking der immigratie,
gedurende vijf jaren na 1939, tot
een totaal van 75000 joden. Het
Jodenvolk wees dit witboek, als
volkomen in strijd met de "Balfour-
declaratie, verontwaardigd van de
hand. De Arabieren moesten er
zoals vanzelf spreekt ook niets
BALFOUR
De Joden een Nationaal
Tehuis
kenbond werd verworpen. Dat laat
ste scheen ten minste te duiden op
een internationale afkeuring van al
dat gesol met het plan tot stichting
van een Joods tehuis.
Landaankoop verboden
Dat nam niet weg, dat in 1940 het
aankopen van land in Palestina door
Joden werd verboden!
Weer hadden de Arabieren
een overwinning in Palestina
behaald. Zo sprong de mandataris
om met de Joodse belangen, tot aan
het uitbreken van de tweede we
reldoorlog.
Gedurende die jaren gelukte het
nog aan enkele duizenden Joden
naar Palestina te vluchten.
En na de oorlog? Na alles wat zij
ondervonden cn geleden hadden,
hadden dc Joden uit Oost-Europa
nog maar één verlangen naar het
eigen land. Met schepen vol trok
ken zij naar Palestina. De illegale
organisaties hielpen wat zij kondei^
om de landing der vluchtelingen te
bewerkstelligen en hun een onder
komen en een nieuw bestaan te
verschaffen.
Van de tegenactie der Engelsen,
die schepen aanhouden en opbren
gen naar Cyprus, weet de lezer al
les af. De spanning tussen Joden en
Engelsen is tot het uiterste gestegen
en de wanhoop van de Joden, die
zich hun ideaal zien ontgaan, komt
tot uiting in daden van terreur. De
Engelsen, die de situatie niet meer
meester zijn, hebben zich tot het
uiterste weten te beheersen, konden
ten slotte het Joodse terrorisme, be
gaan door ondergrondse organisa
ties als de Stern-groep en de Irgoen
Zwai Leoemi. niet onbeantwoord
laten. Strafmaatregelen lokken ech
ter weer verzet uit en zo is men in
Palestina aangeland in een afgrijse
lijke vicieuze cirkel.
President Truman liet het vorige
jaar zijn stem noe horen in het be
lang der Joden. Hij eiste toelating
van 100000 hunner. De Engelsen pa
reerden die eis door Amerika het
voorstel te doen de verantwoorde
lijkheid ten aanzien van Palestina
dan maar met de V S te delen. Dat
was blijkbaar president Truman
Voor de Zondag
Daar zijn mensen, die in al
hun denken reeds sinds jaren
klaar zijn. Dc prettig levende
mensen met een standpunt. In
hoeverre dit levend is, laten we
in het midden. Het komt voor
bij kerkelijke en onkerkelijke
mensen. En is bij beiden even
moeilijk te verdragen. Daar zijn
er ook, die in de gecompliceerd'
held van het leven telkens voor
nieuwe problemen staan. Die ten
volle begrijpen, dat hun verant
woordelijkheid is toevertrouwd,
waar ze zich niet van kunnen
afmaken, en tegelijkertijd weten,
dat die verantwoordelijkheid al
tijd weer wordt gehinderd door
hun verlegenheid en feitelijke
onwetendheid.
Aan zulke mensen geeft Jaco
bus raactin het eerste hoofdstuk
van zijn uitermate practische
brief. Hij zegt, dat zulke mensen
moeten vragen aan God om hen
te doen weten, wat nodig is. Hij
zegt er bij, dat God de Heer de-
geen is, die altijd geeft zonder
berekenende bijbedoeling. En hij
verlegt de zekerheid van het
weten in het vragen. Want wie
zó vraagt, die moet niet twijfe
len. Hij kan gevoegelijk twijfelen
aan zichzelf! Maar hij moet het
niet doen aan God! Zó alleen
stelt een mens zich niet hoog
moedig boven het leven, maar
dienend in het leven. Zó alleen
is het, midden in het leven, mo
gelijk, een vaste koers te zeilen.
Dat is het voorrecht van een
biddend mens.
Ds. C. M. van Endt.
iets te gortighij heeft nog niets
van zich laten horen.
Engeland geeft het op
Tevergeefs heeft men sindsdien
nog alle mogelijke plannen over
wogen, het laatst nog het Morrison-
plan, dat een soort federatie be
oogt op grond van de tegenwoordi
ge samenstelling van de bevolking.
Doch ook dat zou betekenen volle
dige negatie van het oorspronke
lijke plan; stichting van een vrije
Joodse natie. Want na al die jaren
bedraagt de Joodse bevolking van
Palestina nog niet meer dan vijf h
zeshonderd duizend, en dat op een
wereldaantal van elf millioen (in
1939 nog zestien millioen).
De Engelse Labourregering, de
erfeename van alle vooroorlogse
Britse zonden, overbelast met na
oorlogse problemen, heeft, voor wat
het Palestina-vraagstuk betreft, de
handen in de lucht gestoken. Zij
heeft het aan de Verenigde Naties
voorgelegd, met het verzoek een
oplossing te zoeken voor het nete
lige probleem.
Zo iets is nog nooit in de geschie
denis voorgekomen. Of Palestina er
beter van zal worden? Of het Zio
nistische ideaal nog ooit zal wor
den verwezenlijkt? Het oude Volk
een volk zonder land, een volk
zonder toekomst
De Oostenrijkse kunstschatten
F)E Weense tentoonstelling in
het Rijksmuseum heeft een
fabelachtige toeloop, die alleen nog
wordt geëvenaard door de sensatie
rondom de herleefde Nachtwacht.
Voordat de klok van het museum
in de ochtenduren op tien staat,
heeft zich voor de rechteringang
reeds een drom kyklustigen verza
meld en de tochtdeuren schuiven
de hele dag rond, terwijl de draai-
hekjes der controle onophoudelijk
hun klakkend geluid laten horen.
De eerste dag van deze week wer-
venecnawei uau iut.iu«uwu wsn
opzichte van bepaalde streken een I van hebben, terwijl het ook in de
voorbehoud gemaakt en later hebben Mandaats Commissie van de Vol-
Een der meest bewonderde werken
op de tentoonstelling in het Rijks
museum is het prachtige schilderij
van Joh. Vermeer, het „Atelier'',
dat uit een oogpunt van compositie
en kleur symbolisch genoemd mag
worden.
den er 3800 bezoekers genoteerd,
tot dusver het record, op Dinsdag,
toen het regenwater met bakken
uit de hemel neerstroomde, en het
in de museumzalen vergeleken by
de sterk gekoelde buitenlucht on
draaglijk benauwd werd, wees de
registratie het cijfer 3000 aan.
De meest uitmiddelpuntige vreem
delingen passeren de garderobe en
liet is haast onbegrypelyk, dat Ver
meer, die het dienstig vond op zijn
beroemde „Atelier" aan het nage
slacht alleen z'n rug te tonen, bij
deze Babylonische spraakverwar
ring niet de lust voelt opkomen ook
eens om te kyken. Hij neeft eeuwen
vóór Jannings en Wegener de kunst
gevonden om te „spelen" met z'n
rug naar de toeschouwer en hij
speelt zeker niet minder expressief
dan zij. En toch nieuwsgierige
stervelingen als wy zijn, blyft
het ons intrigeren hoe deze geniale
schilder, deze man met de beste
413. Ik viel haast van mijn zitplaats van schrik.
Dit was wel de vervelendste verrassing; ik was
een koning zonder land. Alleen het park rond
het paleis was van mij; alle hoge bergen en
groene dalen die ik verder zag behoorden mij
niet toe. Van wie was dan de rest van Bulke-
tanië. Wie had de koning zijn land afgenomen?
Ik wist het niet en durfde het niet aan de lakei
te vragen. Die zou misschien argwaan krijgen
en ontdekken, dat ik niet koning Carolus was.
We reden terug naar het palcis, mijn ochtend-
rit was afgelopen en de koninklijke koets werd
op stal gezet. Patjepoef zette zijn hoed af en
was weor lakei.
Langzaam begon ik te begrijpen, waarom Ca
rolus zo'n hekel aan zijn baantje had on zo
graag een maand vacantia wilde hebben. Koning
te wezen in dit stillo paleis en do hele 'dag op
een troon zitten en de gaten in je vloerkleed
bekijken is een eentonige bezigheid. En als je
dan alleen mocht heersen over een klein stukje
land, waar alleen één lakei was, die zichzelf te
deftig -vond om te praten, dan zou je graag een
betrekking heuoen, waarin meer to beleven viel.
Ik zat drie uur alleen in de troonzaal te peinzen
over de poets, die Carolus mij gebakken had.
Eindelijk naderden er voetstappen. Het was Pat
jepoef weer, die bezoek aan kwam kondigen.'
..Ah," bromde ik, „eindelijk wat leven in de
brouwerij." Patjepoef zei nog, dat het een man
en geen heer was cn dat zag ik zelf ook. De dik
ke man, die door de gang kwam slenteren,
droeg een felgele das op een knalrood over
hemd en een bult tussen zijn schouders, die bij
gewone mensen „hoofd" genoemd wordt.
Onder de Oostenrijkse kunstschatt en in het Rijksmuseum prijkt ook
dit schone paneel van Hugo van der Goes „De bewening van Christus'',
oorspronkelijk de vleugel van een diptiek. Het is eigendom van het
Kunsthistorisch Museum te Weenen.
ogen, die ooit een sterveling beze
ten heeft, er zelf moet hebben uit
gezien. ..Wat mij gevangen houdt"
heeft Paul Claudel met betrekking
tot Vermeer geschreven „is die kla
re blik. van ieder bijmengsel, elke
onreinheid ontdaan, van alle stof
felijkheid schoon gewassen, van een
onbevangenheid, die in zekere zin
wiskundig is of engelachtig, of laat
ons eenvoudigweg zeggen photo-
graphisch, maar: welk een photo
graphic!. waarbinnen de schilder,
in het inwendige van zyn ooglens
afgezonderd, de buitenwereld ver
schalkt."
Ik heb ergens eens, vergis ik my
niet, een tekening zien afgebeeld,
welke bepaalde kunsthistorici voor
een zelfportret van Vermeer hou
den, maar deze hypothese is zeker
geen „communis opinio" geworden,
zoals wèl het geval schijnt met de
veronderstelling van prof. Martin,
die in een broK gezicht ergens in
de diepte van de Nachtwacht,
eigenlijk niet veel meer dan een
oog, maar wat voor één
Rembrandt zelf heeft aangewezen.
Wanneer een of ander instituut
het nog eens nuttig mocht vinden
onder de talloze bezoekers een en
quête te houden met de vraag;
„wat zyn de tien nummers, die u
op de Weense tentoonstelling 't
meest hebben geboeid?" dan ben
ik overtuigd, dat deze late Ver
meer, die pas de laatste jaren in
Oostenryks museumbezit is overge
gaan (tot '42 maakte hy deel uit
van de verzameling van graaf Czer-
mn te Wenen) onder de eerste zal
behoren. Ik zelf ben geneigd de
magistrale zelfportretten van Rem
brandt en de subtiele infantportrct-
ten van Velasquez de pré zelfs bo
ven Vermeer toe te kennen, maar
ik Vraag my af, of dit louter uit
Êicturalc overwegingen geschiedt.
!n dan denk ik ook aan de Italiaan,
die met enig recht dc Venctiaanse
Vermeer te noemen zou zijn, dooi
de delicatesse van zijn kleur en zijn
lichte toon, die het als portrettist
van hem wint, maar door een mo
gelijk teveel aan raffinement toch
weer beneden de divine Delftenaar
blijft: aan Lorenzo Lotto.
WIE de toppen van deze aan
hoogten zo ryke tentoonstel
ling wil aanwijzen, komt onvermu-
delyk ook in dc afdeling beeld
houwkunst terecht, welke zich
goeddeels in dc eerste grote zaal
bevindt. De oudste voorbeelden
gaan naar de Romaanse tijd terug,
inet name het crucifix uit de Mel-
kcrhofkapel te Wenen, byna le
vensgroot, in merkwaardig strakke
vlakken en toch doorleefd van uit
drukking. De doornenkroon is niet
in hout gesneden, zoals het cor
pus, maar van gevlochten mate-
I riaal. Dit eerbiedwaardige stuk da
teert van 1180. By het chronolo
gisch hierop volgende beeld (St.
Florian?) zijn wij al in 't begin van
de 14e eeuw, dus anderhalve eeuw
later. De ranke gestalte, weliswaar
gewapend, maar weinig krijgshaf
tig, behoort tot de belangrykste
voorbeelden van de vroege gothiek
in Oostenrijk. Tot welke volmaakt
heid van werken en verfijndheid
van uitdrukking men in deze pe
riode reeds kon komen bewijst net
beeld van de H. Maagd in 't midden
der zaal, met die schone buiging
van het lichaam en een dunne dra
perie over de schouders, een sluier
gelyk. Tegenover de. peinzende ab
stracte expressie van Maria is de
actie van het kind, dat van de moe
derarm schynt te willen wegwippen,
des te treffender.
De 15e eeuw is ook voor de plas
tiek in Oostenrijk en omgeving een
vruchtbare periode geweest. De go
thiek bereikt hier soms reeds een
onnavolgbare lieflijkheid en gratie
zoals in no. 223 de fijne Maria en
Engel (met dat ingetogen groetge
baar!), of een prachtige actie, zo
als in die wonderlijk-mooie Valke
nier van Anton Pilgram (men
denkt aan de Zaaier van Millet) en
een drastische, haast afstotelijke
uitdrukking zoals in de allegorie op
de vergankelijkheid uit Zwaben.
Dio crue, sterk aangezette uitbeel
ding van de ouderdom vertoont een
tendens, die men in schilders als
Altdorfer, Cranach, Dürer en Grli-
newald, en veel later in dc Duitse
expressionnisten, maar ook in schrij
vers als Schiller en Hauptmann te
rug kan vinden, een mentaliteit die
in de Gestapo wellicht haar afschu
welijkst© werkelijkheid gevonden
heeft.
De Oostenrijkse en Zuid-Duitse
beeldhouwers durven formaten aan
zoals men in het Noorden zelden
of nooit aantreft en zy weten daar
bij zwierig, „volks" en raak van
uitdrukking te zijn. Ik denk aan die
reeks grote apostel-figuren van Lo-
renz Luehsperger (zie o.a. de ge
laatsexpressie van Thomas!) met
als inleiding die kostelyke engelfi
guur, waarvan een fragment bij dit
artikel is afgebeeld. De barok kon
digt zich hier al aan, naar 't schijnt
en dat in 1490!
Reislustige Noord-
Nederlanders
Met het indrukwekkende bron
zen borstbeeld van Keizer Maxinu-
liaan I. een voorbeeld van monu
mentaal realisme (zie de geweldi
ge neus en de vooruitstekende on
derlip), een werkstuk uit Augsburg
zijn we al in de 16e eeuw, m wel
ke t'ld zich bizondere activiteit ont
plooit by Innsbruck (Stefan Godl),
Salzburg. Neurenberg en Tyrol. De
barok wint meer en meer veld en
het schijnen niet in de laatste
plaats de reislustige Noord-Neder
landers te zijn, die dc invloeden uit
Italic ook naar Centraal-Europa
(Praag!) overbrengen. Figuren als
van der Schardt (de bronzen voor
stellingen van lente, zomer, herfst
en winter) Hubert Gerhard en
Adriaei. de Vries ('t knappe borst
beeld van Rudolf II) lijken de cul
turele pendanten van onze zeeva
rende ontdekkingsreizigers.
Deze trek van West naar Zuid
en Oost wordt gekruist door een te
genstroming van Oost naar West,
waarvan Konrad Meit een voor
beeld is. In Worms geboren komt
hij via het hof van Margaretha van
Oostenryk (Mechelen) in Antwer
pen terecht. De kleine figuurtjes
van Adam en Eva, in palmhout ge
sneden, getuigen van zijn vaardige
en vaste hand.
Eén typische ontmoeting van
volkse motieven en maniëristi
sche. barokke tendenzen vindt men.
als ik goed zie, in de z.g. Donau-
styl. die in de hoogst merkwaardi
ge reliefs, uit lindenhout gestoken
ten behoeve van het altaar te Ins-
dorf (no. 252—255) frappant naar
voren komt.
De Oostenrijkse barok vindt haar
rijpste uitingen tenslotte in kunste
naars als Tamasch en Giovanni
Giuliani, van wie de laatste in Ve
netië is geboren en als lekebroe-
der voor het Weense klooster Hci-
ligenkreuz werkzaam is geweest.
Hij is een meester in de beweging,
maar kan toch ook de expressie
aan (Sint Sebastiaani. Zijn leer
ling Donner komt in het koelere
klassicisme terecht. In de 18e eeuw
is Messerschmidt de representatie
ve figuur van wie het borstbeeld
van Keizerin Maria Theresia en de
mogelijk nog knappere buste van
de Nederlandse medicus Gerard v.
Swfeten (een uiterlijk dat aan Mi-
rabeau doet denken) het laatste
zaaltje werkelijk schijnen te „vul
len". C. A. S.
Fragment van de Engelfiguur in lin
denhout van Lorcnz Luehsperger
(gest. 1501) vervaardigd voor de
tuilen van het middenschip der
parochiekerk te Wiener Neustadt,
cn thans op dc tentoonstelling in
hei Rijksmuseum
(Ingezonden mededeling)
Ben protessor
„Forgotten" geheten
Had ln de trein een
fles „Tip" vergeten,
HIJ plaatste ln de
krant
Advertentie met
zwarte rand:
.,'k Ben het beste kwijt
wat ik heb bezeten."
Inz Hr J. G. Haarlem ontv. 1 fles TIP.
ZATERDAG 9 AUG.
Avondprogramma
HILVERSUM I: 19.00 Nieuws.
19.20 Kareol Septet. 19.45 Uitzen
ding voor Ned. in Duitsland. 20.00
Nieuws. 20.12 Gewone man. 20.20
Gram.muz. 20.30 Lichtbaken. 21.00
Negen heit de klok. 22.00 Reporta
ge Wereldjamboree. 22.30 Gram.
muz. 22.40 Avondgebed. 23.00
Nieuws. 23.15 Mozart-progr.
HILVERSUM H: 19.00 Hongaars
Strijkkwartet. 19.30 „Amerika
helpt Nederland". 19.45 Klankbeeld
over Franse Protestanten, 20.00
Nieuws. 20.15 Lichte muz. 20.50
Joh. de Jong, orgel. Max van Praag,
zang. 21.15 Soc. commentaar. 21.30
Malando. 22.00 Luisterspel: De El-
lendigen. 22.30 Cabaret. 23.00
Nieuws. 23.15 Gram.muz.
ZONDAG 10 AUG.
HILVERSUM I: 8.00 Nieuws.
8.30 Hoogmis. 9.30 Nieuws en wa
terstanden. 9.45 Zondagmorgen
klanken. 10.00 Kerkdienst. 11.30
Gewijde muz. 12.15 Boekbespre
king. 12.30 Lunchconcert. 12.55
Zonnewijzer. 13.00 Nieuws. 13.15
Welk boek een goed boek? 13.20
Kamermuz. 14.00 Quintet voor pia
no en strijkers. 14.35 Choralen.
15.00 Missiebond. 15.10 Gram.muz.
16.30 Pontificaal Zlckonlor. 1.7.00
Kerkdienst. 18.30 Progr. voor do
Ned. Strijdkrachten. 19.00 Carillon
bespeling. 19.15 Koorzang. 19.30
Nieuws en weeroverzicht. 19.45
Sport: Zwemkampioenschappen.
20.07 Gewone man. 20.15 „De Zil
vervloot". 21.00 Amerikaanse Ka
mermuz. 21.25 Luisterspel: „Hei, 't
was in de Mei". 22.10 Avondgebed.
22.30 Nieuws. 22.45 Reportage We-
reldjaniboree. 23.00 Symph. conc.
HILVERSUM II: 8.00 Nieuws.
8.30 Voor de tuin. 8.45 Orgelspel.
9.12 Postduivenberichten. 9.15
Sport. 9.30 Men vraagt en wij
draaien. 10.00 Geestelijk leven.
10.15 Palestijnse liederen. 10.45 Ge
dichten. 11.00 Franse liederen. 11.15
Omrocp-ork. 12.00 Postduivenbe
richten. 12.03 Gram.muz. 12.40
Zangveréhiging „Caccilia". 13.00
Nieuws. 13.15 Zigeuner-ork. 13.50
De Spoorwegen spreken. 14.05 Boe
kenhalfuur. 14.30 Residentie-ork.
16.30 Reportage (boksen, zwem
men). 17.00 Accordeonmuz. 17.40
Gram.muz. 18.00 Nieuws. 18.15
Sport. 18.30 Lezing. 19.00 Kerk
dienst. 20.00 Nieuws. 20.15 Vrolijke
melodieën. 20.55 Luitserspel: D©
Blauwe Smaragd. 21.20 Cinema
orgel, Pierre Palla. 21.40 Cabaret
liedjes. 22.10 Hcrensgymnastiek.
22.30 Viool en piano. 23.00 Nieuws.
MAANDAG 11 AUG.
Ochtend- en middagprogramma
HILVERSUM I: 8.00 Nieuws.
9.15 Voor de zieken. 9.30 Gram.
muz. 10.30 Morgendienst. 11.15
Voordracht 11.35 Gram.muz. 12.00
Ned. Componisten. 12.30 Weerover
zicht. 13.00 Nieuws. 13.15 Orgel
concert. 14.00 Voor jonge moeders.
14.20 Rhapsodia-sextet. 15.00 Lon-
dena Philli ork. 15.30 Cello-recital.
16.00 Bijbellezing. 16.55 Volksliede
ren en Madrigalen. 17.30 Sportuit
slagen. 17.45 Het Rijk over zee.
18.00 Bioscoop-orgel.
HILVERSUM II: 8.00 Nieuws.
9.00 Kamermuz. 9.30 Waterstanden
9 35 Symph. ork. 10.00 Morgenwij
ding. 10.20 Voor de zieken. 11.00
Voordracht 11.15 Gram.muz. 12.00
Orgelspel Joh. Jong. 12^30 Kalen
der. 12.33 Voor het platteland. 12.38
Tango ork. Malando. 13.00 Nieuws.
13.15 Kalender. 13.20 Lucht© muz.
13.50 Wiener Bohème ork 14 10
Piano en zang. 14.30 Voordracht.
14 45 Frank Sinatra, zang 15.00
Luisterspel. 15.30 Orkestwerken.
16 00 Voor de kinderen. 16.15 Ver
korte uitvoering van de operette
La Mascotte. 16.55 Wiens Radio
ork 17.00 Wat doen we in de va-
cantio? 18.00 Nieuws. 18.15 Accor
deon muz.
TUINKALENDER
9 AUGUSTUS. De lijster bes
of Sorbus aucu paria prijkt weer
met zijn prachtige oranje-rode bes
sen. In ontelbare trossen is de boom
er mede overdekt. Evenals tijdens
zijn bloei is hij opnieuw een sieraad
voor de tuin. In een vaas of op
een schaal Vormen de bessen ook
een sieraad voor de kamer, boven
dien lenen ze zich ook zeer goed om
in bouguetfen of andere bloemstuk
ken te worden verwerkt. Daar deze
bessen een lekkernij zijn voor de
lijsters en andere vogels, zijn ze
meestal reeds in liet begin van de
herfst van de botnen verdwenen. De
zwarte bessen van devlier worden
ook door de vogels opgegeten. In
het buitenland worden de vlierbes
sen in grote hoeveelheden in de
keuken gebruikto-a. voor jam of
vruchtensap. Een soort met zeer
grote vruchtentrossen is dc Canade
se Vlier Sambucus canadensis).
