Ontstond Amersfoort uit een herberg
of uit een legerplaats?
VAN GEND LOOS
i
WINTERKLEDING
Kattekampen sloten toegang
tot de Veluwe af
Schietterreinen op Veluwe
worden uitgebreid
I
f
Bi
2
In vroeger tijden we rd meer
gevochten dan gehandeld
DE
Wat oude namen
ons leren
Amersfoorts ontstaan
benaderd var.
strategische zijde
Advertentiën
EEN TYPISTE
Noteer Stand No. 5031-33-35
ZORGT NU REEDS VOOR UW
STOMEN - VERVEN
Courantenreclame
is niet te vervangen!
Zaterdag 13 September 1947
Romeinse geschiedschrijvers vermelden de
volksstam der Chatti. die in hun tijd geves
tigd was oostelijk van de Rijn. in het gebied dat
thans Hessen heet. De uitspraak van deze stam
naam is deels verscherpt tot Katten, deels ver
zacht tot Hctten (of. naar Duitse wijze van uit
spraak. met s in plaats van t,: Hessen).
Deze namen Katten en Hessen komen wij tegen,
hier te lande en in half Europa, in allerlei varia
ties. Naast KATwijk kennen wij KOOTwijk
KETwich. KAAThoven. KAUter. KATERsteeg
KETsheuvel. KEITENheuvcl. KEUTENberg.
COThem. KOETERmeer. KITSkensberg. en
vele meer. Naast HESSENberg kennen wij
HASSEberg. HAASdal. HEESbeen. HEUSden.
HEZELstraat. HOOSten. HUISduinen. HEID-
huizen. HlDDingcrberg. HIEThorst. HOET-
mansmeer. ASch. ESt. OSs, USSen. en talloze
meer. met en zonder h. met t of met s. en met
allerlei klinkers.
De volledige motivering hiervan te geven, zou
de perken van dit artikel ver te buiten gaan; wij
bepalen ons dus,, tot het eenvoudig constateren
van dit verschijnsel.
T N Amersfoort ontmoeten wjj in dit genre van namen: KATTEkampen,
1 KATTElaarsb.rug (ln een middeleeuws handschrift KETElerbrug ge
noemd. en bij Van Bemmel KETElaarsbrugge), soete COTHEstraat en
't EUT (teut). t
Wanneer er een kattelaarsbrug is, die Langegracht met Havik ver
bindt, dan moet er ook een kattelaar zijn, of geweest zjjn. Waar dit laar,
deze legerplaats, der Katten gelegen heeft, kan nauwelijks twijfelachtig
zijn. Het moet geweest zyn in de omgeving van de brug die er naar heet,
en dan is er wel geen ander terrein dat daarvoor iri aanmerking komt dan
de Hof en naastgelegen gronden.
merkte by deze volksstam dus ken
nis van strategie. De keuze van de
plaats voor vestiging aan de Eem
schijnt deze mening te bevestigen.
DE Zuidwestelijke begrenzing van
deze legerplaats is vanzelfspre
kend het water geweest dat thans
Langegracht heet, en dat vroeger de
Eem moet zyn geweest, toen de Ve-
luwse beken samenkwamen ten Zui
den van de stad. by de KATTE
kampen.
De zuidoostelijke begrenzing kan
wel niet anders geweest zjjn dan de
grote weg di Oost-West voerde, en
hier ter stede door de voorde van de
Eem liep, dut de Langestraat. Dat
bij deze voorde op een of andere
wijze een eindpunt werd bereikt,
volgt onder meer uit de omstandig
heden:
1. daLde straat, vandaar West
waarts voerende, vroeger een afzon
derlijke naam had, nl. Breulstraat,
en dus niet gezien werd als een deel
van de Langestraat;
2. dat het stadsgedeelte Weste
lijk van de Langegracht een eigen
stadswijk vormde, de jongste der
drie. Breul genoemd (welke naam
schijnt te wijzen op drassig wei
land)
3. en dat de Breulstraat niet pre
cies in het verlengde van de Lange
straat ligt; de as der straat ligt
Westelijk van de voorde opeens drie
meter meer naar het Zuiden dan
oostelijk van de voorde; de beide
stadsgedeelten oostelijk en westelijk
van de Eem passen niet precies aan
elkaar.
Zoekende naar de oostelijke be
grenzing van het kattelaar, behoe
ven wy ons niet te storen aan 't wa
ter van Zuidsingel en Weverssingel,
daar deze waterlopen wel niet door
de natuur gevormd, maar gegraven
zullen zijn by het vervaardigen der
eerste stadsommuring, en dus in de
daaraan voorafgaande*tijd niet zul
len bestaan hebben. Onze aandacht
valt dan op de soete COTHEstraat,
oude naam voor de Coninckstraat.
Daarbij aansluitende zouden wij
als noordelijke begrenzing 't EUT
(teut) willen aannemen. Het stuk
dat dan in het Noordwesten nog
open blijft, is in vroeger tijd vermoe
delijk afgesloten geweest door de
oude loop van de Éem.
Hoogst gelegen
Wanneer wij het aldus omsloten
terrein overzien, trekt het de
aandacht dat dit het hoogstge
legen stuk van Amersfoort is.
Het punt waar Teut en Bloe-
mendalsestraat samenkomen
bleef droog toen in het midden
der vorige eeuw een doorbraak
van de Rijndijk de Gelderse Val
lei inclusief Amersfoort in het
water zette.
Het kattelaar lag dan op een ge
deelte van de heuvelrug van zand
en grint die, thans in het veen weg
gezonken. bij Spakenburg begint en
waarin omstreeks de Haardijk een
oude begraafplaats ligt; die vervol-
"gens in Hoogland over Groote
Weede gaat; waartoe het hoogste
punt van Bloemendalsestraat en het
wat lagere heuveltje waarop de St.
Joriskerk staat behoren: die we te
rugvinden in de heuvels van Ran
denbroek. de voormalige Vosheuvel,
de Heilige Berg. en de heuveltjes
van Lokhorst. By hoge waterstan
den (en de Veluwse beken voerden
vroegei* veel meer water af dan
thans!), wanneer de drassige wei
landen van Breul onder water kwa
men, en allicht ook de oostelijke
oever van de Eem, thans Lange
gracht, een eind ver onderliep, kon
men zich op dit hoogste punt terug
trekken. Ook bood het een goed en
ruim uitzicht. En een legerplaats op
een heuvel gelegen is beter verde
digbaar dan een die in een diepte
ligt.
Tacitus merkt op dat alle Germa
nen kunnen vechten, maar dat de
Chatti konden oorlogvoeren. Hij be-
Nict het enige
In de grote weg van het Gooi over
Amersfoort en Deventer naar Duits
land is ons kattelaar niet het enige.
Een tweede is gelegen by de voorde
over de Regge oostelijk van Entei*
Hier zijn merkwaardige punten van
overeenstemming.
Een derde kattelaar. nu in de
spelling koddelaar, ontmoeten wy
als naam van een boerderij, even
westelyk van Terschuur.
Even stroomafwaarts van de Eem
vinden wij ter weerszijden van deze
rivier de nederzettingen KATTEN-
broek in Hoogland, en ISSelt, op on
geveer gelijke afstand van de oude
rivierbedding, op ongeveer gelijke
hoogte boven A.P. Het kan haast
niet anders of men heeft door het
bezetten van deze punten de rivier
voor vijandelijke invallen willen af
sluiten.
Bij de oude samenvloeiing der Ve
luwse beken vinden wy de KATTE
kampen. Ook hier een hooggelegen
terrein waarop men zich bij hoge
waterstanden kon terugtrekken. In
het begin onzer jaartelling was het
terrein ingesloten door Amersfoort-
Nijkerk-Barneveld door oerbos be
zet. Door zulk terrein kan men zich
moeilijk anders bewegen dan door
de bedding van beken of rivieren te
volgen. Zolang nu de KATTEkam
pen bezet waren, was de toegang tot
de Veluwe via Barneveldse en Lun-
terse beek afgesloten.
Aldus vormt het KATTElaar
te Amersfoort, de oude helrweg
bestrijkende, een deel van de
militaire bezetting door welke
De Veluwe in het Westen be
veiligd werd.
Verklaringen voor het ontstaan
van Amersfoort gaan gewoonlijk uit
van economische overwegingen: by
de voorde 'zal wel een herberg en
pleisterplaats ontstaan zijn; daarbij
zal een winkel gekomen zyn; en nog
meer winkels en ambachtslieden
zullen zich daarbij wel gevestigd
hebben; enzovoort. Wanneer de
gang van zaken inderdaad zo zou
zijn geweest, dan ligt het voor de
hand dat deze vestiging haar wo
ningen en winkels zou gebouwd
hebben aan beide zyden van de Lan
gestraat. Daarmede is moeilijk te
rijmen de algemene erkenning dat
het stadsgedeelte alleen aan de
Noordzijde der Langestraat het oud
ste is; want van de drie stadswijken
is niet de wyk Langestraat maar
de wijk Krommestraat de oudste.
Ook worden voor bovengeschetste,
meestal gegeven, voorstelling van
de gang van zaken geen feitelyke
gegevens aangevoerd tot steun: zU
steunt alleen op wat men redelijker
wijze mag verwachten dat geschied
zal zijn.
Militaire zijde
Het betoog van dit artikel echter
benadert het ontstaan van Amers
foort niet van de economische, maar
van de militaire z\jde. Het steunt op
enkele feitelijke gegevens: oude na
men, oude toestand van het terrein;
ligg'ng der genoemde namen van
straten en terreinen ln een onder
ling verband dat van militaire bete
kenis kan zijn. Ook waren in heel
oude tijden overwegingen van vei
ligheid vanzelfsprekend van groter
betekenis dan geld verdienen; er
werd meer gevochten dan handel
gedreven. Met andere woorden: al
lerlei oude gegevens moeten meer
gezien worden uit het oogpunt van
beveiliging dan uit het oogpunt van
negotie; militaire overwegingen
hebben in vroeger tijd meestal de
voorrang boven andere doelstellin
gen gehad. Daarmede is in dit arti
kel rekening gehouden.
J. PANNEBAKKER
ln de afgelopen maanden hebben
wij een serie artikelen gepubliceerd
over oud-Amersfoort, o,a. van de
hand van de keer P. S. Teeling,
waarbij herhaaldelijk het ontstaan
van onze stad ter sprake is geko
men.
Daarbij is grotendeels van econo
mische overwegingen uitgegaan en
werd de waarschijnlijkheid uitge
sproken, dat de stad Amersfoort
haar oorsprong gevonden heeft in
een hei berg en pleisterplaats voor
handel en verkeer aan de Eem.
Een geheel nieuwe visie %ordt
gegeven in nevenstaand artikS'van
de heer
J. PANNEBAKKER
die het probleem van Amersfoorts
ontstaan nu eens niet vanuit econo
misch, doch vanuit strategisch oog
punt wil beschouwen.
Hij betoogt o.m. dat in de oude
tijden toen de veiligheid, op het
land nog vrijwel alles te wensen
overliet, strategische, dus militaire
overwegingen zwaarder golden dan
economische
Wil men zich een beeld vormen
van het ontstaan van onze stad, dan
dient men uit te gaan van de mo
tieven die in het verleden golden.
Aan de hand van een aantal in
fcressante feiten betoogt de heer
Pannebakker, dat Amersfoort ont
staan kan zijn als een legerplaats,
die naar zijn overtuiging te vinden
moet zijn geweest op de hoogste
gronden, dus daar waar later „de
Hof" ontstond.
Hoevelaken
Predikbeurten
Ned. Herv. Kerk, 10 uur de heer
D. D. Koning van Putten; 2-30 uur
ds J v/io Dijk van Putten.
Geref. Gem. geb. „Bouwlust" 9.30
en 3 uur: Lee6dienst.
Medische Zondagsdienst
Voor de as. Zondag wordt de art-
eendienst alleen voor spoedgevallen
waargenomen door dr. F. W. Klaa-
renbeek, tel. 210.
Burgerlijke stand
Geboren: René, z v J Doorne
kamp en II v Gelder; Janneke, d v
K van Veluw en J van de Beeren-
kamp; Gerrit, z v L v d Top en G
van Duinkerken, Gerard, z v J W
Gerritsen en R \an den Bunt.
Getrouwd: W \an den Berg en B
D van den Berg.
Nieuwe bonkaarten
De uitreiking van nieuwe bon
kaarten aan ti iet-zelf verzorgeró
vindt plaats op Woensdag 17 Sep
tember a s. van 9.30—12.15 en van
1.003.30 uur
Aanvragen 'rijwielbanden
Personen, die hun laatste banden
bon voor buitenbanden hebben ont
vangen in October, November, De
cember 1946 of Januari 1947 kunnen
in het. tijdvak van 13 tm 26 Septem
ber a.s. een inschrijving6bewys voor
rijwielbanden aanvragen.
Zij, die voor het laatst een of
meer buitenbandbonnen ontvingen
tussen 1 Januari 1945 en 30 Septem
ber 1946 en nog geen inschrijvings-
bewijs hebben ontvangen, worden
van 15 tm. 26 September alsnog in
de gelegenheid gesteld een aan
vraag in te dienen.
Hoogland
Medische dienst
Voor spoedgevallen doet voor
Hooeland. Hooglanderveen en Hoe
velaken dienst Dr. F. W. Klaaren-
beek, Tel. 3495-210.
Predikbeurten
Ned. Herv. Kerk: 10 uur ds. O.
S. Jellema.
Beroep te Kerkdrlel. J. de Bruyn
te Cement (N.-B.l; Slmonehaven:
ctoez.) F. Breukelman te Ritthem
(Zld.); Westeremden; J. G. R
Langhout te Kamerik (U.l, en te
Hazerswoude: P. v. d. Kraan te
Den Haag.
Benoemd tot hulpprediker te
RotterdamHillegersnerg, G. F.
Chr. Bakker, zendeling te Lelden,
die deze benoeming heelt aangeno
men.
Wachtlokaal brandde
geheel uit
Vanmorgen om 5.30 uur brak een
ernstige brand uit op het perron te
Nieuwersluis. Eigenlyk was de
brand reeds gisteravond om tien
uur begonnen.
Het personeel kon het vuür
ogenschijnlijk in bedwang houden,
maar vanmorgen vlamde het op
nieuw op en nam ernstiger vormen
aan. Het wachtlokaal brandde ge
heel uit. De brandweer wist het
vuur in korte tyd te bedwingen.
De „Cirrus" vertrokken
Het weerschip „Cirrus" is Don
derdagmiddag van de Parkkade te
Rotterdam naar haar station op de
Atlantische Oceaan vertrokken. Het
reserve 'weerschip „Cumulus" is in
middels haar thuisreis van New
Orleans begonnen en wordt om
streeks 26 September in Rotterdam
verwacht.
De „Cumulus" zal in reserve
worden gehouden en in dienst wor
den gesteld als onverhoopt het
Belgische of Nederlandse weer
schip mocht uitvallen.
Er bestaan plannen tot uitbrei
ding van de schietterreinen op de
Veluwe in de buurt van „De Del
len" en nabij Kootwijk en de
Harskamp, zij het dan ook, dat de
plannen ten aanzien van de ter
reinen nabij Kootw ijk en de Hars
kamp, nog in een beginstadium
verkeren. Zij omvatten schietba
nen. die in de bezettingstijd door
do Duitsers zijn aangelegd, aldus
antwoordde de minister van Oor
log op de schriftelijke vragen van
het tweede kamerlid Hacke.
Voor het in gebruik nemen van
cle boven bedoelde gronden wor
den gedurende de tijden, dat
wordt geschoten de terreinen
bij Kootwijk en de Harskamp in
derdaad aan de recreatie onttrok,
ken. De uitbreiding van hetschiet-
terrein bij Oldebroek, in de buurt
van „De Dellen", beoogt een ver
leggen van de veiligheidszone. Dit
terrein behoeft slechts een betrek
kelijk gering aantal dagen per
jaar onveilig te worden verklaard.
Hoezeer ook dezerzijds een open
oog aldus de minister voor het be
lang van natuurschoon en recrea
tie bestaat, wordt toch opgemerkt,
dat de noodzakelijke geoefendheid
van het personeel der koninklijke
landmacht het beschikken over
een schietterrein voor de infante
rie en een schietterrein voor de
artillerie van zodanige afmetin
gen, dat z!j geschikt zijn voor het
houden van schietoefeningen friet
moderne wapens, gebiedend nood
zakelijk maakt.
Het gevaar, dat onontplofte gra
naten in bedoelde terreinen zou
den opleveren, is voor wat bet
terrein nabij „De Dellen" betreft
denkbeeldig, aangezien in dit ter
rein niet wordt geschoten. Voor
de overige terreinen wordt dit
gevaar gering geacht, immers ook
voor 1940 werden de terreinen bij
dc Harskamp, indien mogelijk
voor het publiek, opengesteld,
zonder dat dit ooit tot moeilijkhe
den heeft geleid.
De vraag of de minister niet van
oordeel is, dat in deze gebieden
het brandgevaar aanzienlijk zal
worden vergroot, niet alleen recht
streeks door het schieten, maar
vooral ook doordat bij een brand
die om welke reden dan ook i»
ontstaan, uiterst bezwaarlijk men
sen te vinden zullen zijn, die be
reid zijn tot blussen wegens het
gevaar, veroorzaakt door even
tueel niet ontplofte granaten,
wordt met verwijzing ryiar het
antwoord hierboven ontkennend
beantwoord.
Voor zover oefeningen worden
gehoudoi. met projectielen, welke
brand kunnen veroorzaken, wor
den daartoe zoveel mogelijk ter
reinen met weinig of geen begroei
ing gekozen.
De vraag of de minister niet de
mening is toegedaan, dat binnen
afzienbare tijd de schietterreinen
te klein zullen zijn, zefs met inge
bruikneming van de onder eerder
genoemde gronden, in verband
met de aanmaak van verder dra
gend geschut wordt, voor wat liet
infanterieschietkamp bij Hars
kamp betreft, ontkennend en ten
aanzien van. het artillerieschiet-
kamp bij Oldebroek bevestigend
beantwoord.
Op het Centraal Bureau der Vereniging „NEDERLAND-
SCHE HERVORMDE STICHTINGEN VOOR ZENUW- EN
GEESTESZIEKEN'' te Soesterberg kan geplaatst worden
met enkele jaren practische ervaring By voorkeur in
het bezit van Mulo-diploma.
Sollicitaties met vermelding van tegenwoordige werk
kring en verdere inlichtingen te zenden aan het Bureau
der Vereniging, Amersfoortsestraat 12A te Soesterberg.
DISTRIBUTIEKRING AMERSFOORT
(Leu*denWoudenberg) a
AANVRAGEN RIJWIELBANDEN
In het tijdvak van 14 t.m. 26 September 1947 kunnen aan
vragen voor rijwielbanden worden ingediend door per
sonen die in één der maanden Octobfr 1946 t.m. Januari
1947, voor 'J© laatste maal 1 of 2 bonnen voor één toer-
buitenband hehben ontvangen.
Personen, die tussen 1 Januari 1945 en 30 September
1946 voor de laatste maal reeds één of meer bonnen voor
een toerbuitenband hebben ontvangen, doch nog niet in
het bezit zijn gesteld van een der inschrijvingsbewijzen
BI 606 t.m. BI 609, werden in het tijdvak van 14 t.m. 26
Sept. 1947 alsnog in de gelegenheid gesteld een aan
vraag in te dienen. Deze personen ontvangen thans uit
sluitend een inschrijvingsbewjjs BI 610.
Het uitreiken en inleveren van de formulieren voor
Amersfoort vindt plaats op kamer 7, Voor de bijkantoren
op de vastgestelde kantooruren.
Met alle respect voor Atlas, die
de wereldbol torste, mogen wij
toch ook wel eens wijzen op de
millioenen en millioenen kilo's
vracht, die van Gend Loos se
dert anderhalve eeuw vervoerde.
U komt toch naar de Jaarbeurs?
Alleen al de stand van N.V.
A.T.O. VAN GEND LOOS
loont de moeite, omdat zij U
omtrent vervoersproblemen een
geheel nieuw inzicht verschaft
Leer méér omtrtnt modern vervoer op Stand No. 5031. 5033. 5035
N.V. A.T.O.
17= 17^ n==n==J 17=317==» n=? n=> n==» n=n
Chemische
Wasserij
Ververij
Aflevering binnen 1 k 2 weken.
Filiaalhouder: E. J. v. d. HAZEL
KROMMESTRAAT 41 - Telefoon 5995
Depot ACHTERVELD: H. J. GOOR, Jandorp
DE IEIDSCHE ONDERWIJSINSTELLINGEN
erkend door Inspectie v.h. Schriftelijk Onderwijs
gaven onder leiding ven academisch gevormde docenten
schriftelijk Individueel onderwijs op elk gebied:
Mod. Talen (Handelaeorr.,
Taal- en Letterkunde)
Spaans, Italiaans,
Russisch, Maleis
Elem. Latijn, Esperanto
Journalistiek
Wijsbegeerte
Psychologie
Psychotechniek
Kunst- en Muxiekgesch.
Beroemde Componisten
Kinderopvoeding
Mod. Voedingsleer
Maatschappelijk Werker
Staatsex. Gymn. en H-B.S.
Boekhouden (Praktljke*.,
Staatspr. ex., L.O. en M.O.)
Economie (Elem. en M.O.)
Mod. Bedrijfsadministratie
Belastingconsulent
Middenstandsdiploma
Kantooropleidingen
Bouw- en Waterbouwkunde
Interieurverzorging
Werktuigbouwkunde
Electro- en Radiotechniek
Wie- en Natuurkunde
Reclameleergangen
Modetekenen
Fotografie v. Amateurs
Dit zijn slechts enkele voorbeelden van de talrijke cursus
sen. die U b:j onze Instellingen kunt volgen. Wanneer U
ons schrijft welke etudie U interesseert, dan sturen wij U
daarvoor geheel vrijblijvend en gratie een uitvoerig prospec
tus. Deze aanvragen te richten aan ons Secretariaat:
Johan de Wittstraat 122 Leiden.
