een eeuwenoude
Amersfoortse traditie
ARTHUR KOESTLER: fel strijder^
tegen alle tyrannie
Allergrootste Nederlandse fabriek
stond in 1777 op de Zuidsingel
Vele voorrechten
van stadswege
'e Nieuw begin
J
Eerst communist; Russische terreur
heeft zijn ogen geopend
Zaterdag 3 Januari 1948
3
Bevordering van
de industrie
"Efl
HET kan wel als genoegzaam bekend worden geacht, dat ons
land sinds een twintigtal jaren voor de keus staat van
industrialisatie of ondergang. Kort na het einde van de tweede
wereldoorlog is deze keus er een geworden van óf op korte ter
mijn zeer intensief ons land te industrialiseren, öf roemloos
onder te gaan in elkaar verstikkende en verslindende bevol
kingsoverschotten. De heer Kohnstamm heeft hierop enkele
weken geleden in een opzienbarend en hoogst alarmerend prae-
advies aan de Vereniging voor Staathuishoudkunde weer eens
nadrukkelijk gewezen.
kreeg van stadswege vele voorrech
ten, als vrijheid van accyns, van
waken op de wallen en graven van
verdedigingswerken; vryheden, zeer
aanzienlijk in dit rumoerige tijd
perk. De stimulans welke deze
compagnie aan de huisindustrie
gaf, was niet onaanzienlijk want
volgens berichten van tijdgenoten
nam de Drapeniersneringe zo in
omvang toe, dat in de meest-floris-
sante tijden meer dan 170 wolle-
weefgetouwen binnen Amersfoort
werden gaande gehouden.
In 1597 stichtte, door tussen
komst en met medewerking van de
Magistraat, onzer veste, de Devcn-
tenaar Barend ter Stege een fa
briek van bombazijden (bomcsei-
den: katoen), baratten etc. in de
HET laat zich aanzien, dat
Amersfoort t.a.v. deze indu
strialisatie (en dus sterk uit
groeiende industrieënvestiging) een
slag voor zal zijn bij vele andere
plaatsen. Want dank zij de vooruit
ziende blik van het Stadsbestuur
zal Amersfoort binnen zeer korte
tijd de beschikking kunnen hebben
over een ideaal gelegen uitgestrekt
industrieterrein, enerzyds door goe
de straatwegen en raccordements-
lijnen verbonden met het landver-
keer, en aan de andere kant door
de Eem aangesloten aan het dichte
net van Nederlandse waterwegen.
Ongetwijfeld zal in dit verband de
stad op de bres staan voor de ver
krijging van een goede aansluiting
aan het rijkswegenstelsel, door een
betonweg voor het moderne weg
verkeer tussen het industrieterrein
bij het Socsterkwartier en het
kruispunt Hoevelaken, waardoor
de vestiging van industrieën te
Amersfoort des te aanlokkelijker
zal worden.
Met de gestadige, vasthou
dende aanmoediging van deze
vestiging van industrieën zet
ons Amersfoorts gemeentebe
stuur de goede traditie van
eeuwen her op loffelijke wijze
voort. Want al in 1138 (onze
blik in de stadsgeschiedenis
reikt helaas nog niet dieper)
zien we onze Vroedschap bezig,
op voer die tijden zeer aan
trekkelijke wijze de industrie
toen nog voornamelijk huis
nijverheid binnen onze bol
werken te halen. Elkeen, die
„hier twee raemten sette ende
een perse", zo lezen we in de
raadsbesluiten van dat jaar,
„sel men de borgerscap geven".
Dit voorrecht werd eveneens
geschonken aan vreemdelin
gen, die zich metterwoon bin
nen Amersfoort kwamen vesti
gen en ,,een wollentouwe set
ten ende het goet 100 Rynsehe
goldens weerdich" was.
Wolcompagnie
Geen vijftig jaren later blijken
ons weer eens de goede zorgen van
het stadsbestuur voor de bevorde
ring van de handnijverheid, wan
neer Johan van Westreenen met
nog vijf andere Amersfoorters in
1179 tussen de 500 en 600 guldens
bij elkaar legden (het geld was
zeer schaars in die dagen) waar
mee zij een Wolcompagnie sticht
ten. Deze wolcompagnie kocht te
Deventer en elders de ruwe wol,
welke naar de stadshistorie-
schrijver Van Bemmel ons verhaalt
„zij onder de Borgers uitdeelden
en uitzetteden en daarvoor weder
de gereyde wolle Lakenen aanna
menDie Wolcompagnie ver-
In de vierde klasse K heeft Ams-
vorde het bijzonder lastig want V.V.
O.G. is, vooral op eigen terrein, tot
goede prestaties in staat. De Amers
foorters zullen echter moeten win
nen willen zij niet bij S.E.C. ach
terop komen want het is te ver
wachten dat de Soesters in eigen
omgeving van Actif zullen winnen.
Barneveld achten wij in staat bij En
Avant te winnen. Dat de Wouden
bergers het Voorwaarts lastig zul
len maken staat vast. Interessant
wordt de ontmoeting tussen Zwa
luwen Vooruit en Nijenrodes. Van
de uitslag is weinig te voorspellen.
In het afgelopen jaar Is in
onze krant meermalen de indu
strialisatie van Amersfoort ter
sprake gekomen. Vooral door de
jjverigp bemoeiingen van het
Gemeentebestuur welke erop
gericht zyn, de vestiging van in
dustrieën in Amersfoort zo aan
trekkelijk mogclyk te maken
komt deze langzame verandering
van het economisch beeld van
onze stad al meer en meer in
het brandpunt der belangstel
ling te staan. Ongetwijfeld heb
ben hiertoe de rapporten bijge
dragen, welke In de loop van
1947 door het Economisch Insti
tuut aan het Stadsbestuur zijn
uitgebracht. Ook de artikelen in
onze krant over de toekomstige
ontwikkeling van Amersfoort
waren erop gericht, bjj de bevol
king begrip te wekken voor de
enorme opgaven, voor welke wjj
Amersfoorters reeds in de zeer
nabije toekomst zullen worden
gesteld.
kerk van het Sint Agnietenkloos-
ter, aan de Oostzijde van de tegen
woordige Heerenstraat. In deze
kerk werd twintig jaar later een
zyderederije van Hendrik te Hart
gevestigd, welke tak van nijverheid
in 1760 nog steeds bestond en
waarvoor de zeer goedkope arbeids
krachten werden geleverd door
het. grote aantal seizoenwerklozen
der tabakslanden rond Amersfoort.
In het midden van de 17e
eeuw voor Holland de Gou
den schijnt de katoenweverij
een belangrijke tak van Amers
foortse huisnijverheid te heb
ben uitgemaakt. In de „Korte
beschyvinghe van het genoegh-
lyck Amisfort" tussen 1658
en 1672 geschreven lezen we
daarover, dat jaarlijks om
streeks 40.000 stukken in de
Stadsloyhal werden gebracht
om het Stadtsteecken te ont
vangen (buiten de stukken die
zonder duur stadsloodje onder
hands werden verkocht). De
croniqueur vertelt ons, dat
„tegenwoordich werckelyk
gaende syn omtrent drie hon-
dert acht ende t' achtich ge
touwen". Van de Woldraperye
is uit die jaren bekend, dat de
Amersfoortse Magistraat met
nauwlettend oog waakte over
de uitnemende kwaliteit van
het Amersfoort laken.
In verval
Als zovele takken van nijverheid
zijn ook deze in de loop der jaren in
verval geraakt. Door welke oorza
ken dit geschiedde, valt buiten het
bestek van ons artikel, doch een
feit is in ieder geval, dat in het
midden der 18e eeuw Amersfoort
gelijk on;s gehele land trouwens
is teruggevallen in een toestand,
zo karakteristiek met Pruikentjjd
gekenschetst. Enerzijds de vegete
rende gezapigheid der rentetrek-
kende burgerij, welke in het boek
van Van Bemmel (hoewel onge
wild) zo voortreffelijk tot uiting
komt. Anderzijds de opstandigheid
van een lompenproletariaat, dat
leefde in omstandigheden, zoals
Amersfoort zelfs niet in de donker
ste tijden der industriële revolutie
van de vorige eeuw (welke revolu
tie trouwens aan het toen reeds in
geslapen landstadje is voorbijge
gaan) heeft gekend.
Opleving
Het is niet te verwonderen, dat
heel Amersfoort opleefde, toen in
het voorjaar van 1775 temidden van
het verval der nijverheid de Ge
broeders Beaune vermoedelijk
uit het Luikerland afkomstig bij
het Stadsbestuur aanklopten om de
huur van een terrein, geschikt
voor het bouwen van een lakenfa
briek. Ongetwijfeld hebben de Ge
broeders Beaune niet veel moeite
gehad by hun onderhandelingen,"
want de Hoofdofficier der stad,
Jhr. Taets van Amerongen van Na-
tewisch, stelde (zoals tijdgenoten
melden) „alles in het werk om de
fabriek tot bloei te brengen, om zoo
doende aan de behoeftige gemeen
te een duurzaem middel van bc-
staen te verschaffen". Dat de on
dernemers het bedrijf grootscheeps
gingen aanvatten, blykt wel hier
uit, dat zij in 1775 een obligatie
lening uitschreven van maar even
tjes 300.000 gulden, in schuldbe
kentenissen van 1000 guldens,
waarvan zij 4 rente, en aflossing
binnen 20 jaar beloofden. Deze le
ning was weldra voltekend, zo lezen
we in het tijdschrift van de Maat
schappij van Nijverheid jg. 1903.
De initiatiefnemers verkregen van
Provincie en Stad allerlei voordelen
en privileges en zo zien we op 24
April 1776 de huurovereenkomst
getekend tussen de Regenten van
het Burgerweeshuis en de Gebroe
ders Beaune, waarbij het terrein
van het voormalige Maricnhof, ge
legen aan de Zuidsingel tussen de
„stadsgragt by Monnikendam tot
aan de Kleine Haag toe" werd af
gestaan voor een huur van f 400,
per jaar. Reeds twee weken later
op de 8e van Bloeimaand
werd op het terrein naast het
Weeshuis de eerste steen gelegd
door het zoontje van genoemde
Hoofdofficier van Natewisch. Nog
hetzelfde jaar werd de lakenfabriek
in werking gesteld en het is uiter
mate boeiend te lezen op welk een
uitstekende en modern aandoende
manier de organisatoren dc propa
ganda voor hun bedryf voerden.
Binnen korte tyd stond dc fabriek
bekend als ene. die „het scharlae-
ken of rood Laeken zoo fraai weet
te verwen, als de Gobelins te Pa
rijs kunnen denken te doen". Op 20
September 1777 genoot de fabriek
de voor die tijd buitengewone eer
van een bezoek van „Hunne Doorl.
en Koning]. Hoogheden Prinses
Wilhelmina en Prins Willem V.
daertoe expresselyk van 't Loo
overgekoomen met hun aanzienlijk
gevolg, in drie koetzen, ieder met
zes Paerden bespannen".
1600 man aan 't werk
Dat de beroemde lakenfa
briek dit bezoek ten volle ver
diende, blykt wel hieruit, dat
de onderneming in October
1777 het haast ongelooflijke
getal van tussen de 1500 en
1600 mensen aan het werk had,
behalve dan nog de werklieden,
die te Utrecht en te Montfoort
en elders voor de fabriek de
garens sponnen.
De aantrekkingskracht vari de
onderneming op de lakenbewerkers
uit alle delen van Holland was
enorm. Maar niet alleen uit Hol
land kwamen de werkloze drape-
niers en lakenververs naar Amers
foort samengestroomd, ook uit
Erabant en Limburg, ja zelfs uit
het Luikse en diep uit Duitsland
trokken de Gebroeders Beaune de
beste werkkrachten aan. Uit stuk
ken in het Stadsarchief b.v. blykt,
dat in Juni 1779 nog twaalf gezin
nen uit Aken, Vaals en Monschau
in de lakenfabriek aan het werk
werden gesteld, terwijl dertien
Duitse lakenbewerkers tot zelfs
uit Bohemen, Trier en Luttring-
hausen werden aangeworven.
Dan komt in 1781 de grote ca
tastrofe; b\j gebrek aan penningen
wordt in dit jaar het werkvolk van
week tot week steeds meer ontsla
gen en in de herfst van 1781 ge
schiedt het onvermijdelijke, de al
gehele stopzetting van het bedrijf.
Honderden arbeiders worden met
hun gezinnen overgeleverd aan de
openbare liefdadigheid en vormen
met hun lotgenoten uit de in diep
verval verkerende tabaksteelt die
brede onverschillige onderlaag der
bevolking, van wie dertig jaren la
ter wordt getuigd, dat haar physie-
ke gestel over het algemeen niet
sterk te noemen is, die gevoed
wordt met voornamelijk brood en
aardappelen zonder dierlyke pro
ducten of groenten, en waarvan ve
len „laboreren aan een zeker soort
van teringachtige borstkwalen".
Maar dan is reeds over een ge
slacht de storm der Franse revo
lutie heen gestreken en staan wij
aan het begin van een nieuwe eeuw,
waarin de kiemen zullen worden
gelegd van een generatie 20e
eeuwse stadsbestuurders, aan wie
in 1948 de onmenselijk zware maar
tevens oneindig schone taak zal te
beurt vallen, onze oude stad met
heel haar groots verleden en heel
haar grootse toekomst weer een
stapje verder te loodsen door de
bayert van de tyd.
P. S. TEELING
Naar aanleiding van de jaar
wisseling heeft Polygoon-Profilti
naar het scenario van A. Koolhaas
een jaaroverzicht vervaardigd, dat
de titel draagt: „De klok slaat
twaalf, de klok slaat een" en dat de
belangrijkste gebeurtenissen van
1947 in beeld brengt.
Voor de Zondag
Kerstfeest en Oudjaar hebben
voor een ogenblik onze aandacht
gevangen gehouden. F.r is even
een adem-pauze geweest in ons
jagen Maar nauwelijks is het tot
fOns doorgedrongen, dat 1947 hts-
torie geworden is. of 194S eist ons
reeds weer op. F-en nieuwe kalen-
der hangt aan de wand, een nieuwe
agenda wordt weer gevuld met
aantekeningen, afspraken en wat
al meer. Nieuwe plannen worden
gemaaktEen nieuwe strijd wordt
aangevangen. Nieuwe zorgen
wachten onsNieuwe teleurstelling
en ontmoedigingMaar we zijn de
zelfde mensen. En het zijn dezelf
de zaken en zorgen, dezelfde zwak
ten en zonden. Ze gaan als het
leger, dat in dc opera over het to
neel trekt: een onafzienbare rij.
Maar laat u niet bedriegen, slechts
een klem stukje van dat enorme
leger is zichbaar voor de toeschou
wers. en dat kleine stukje geeft de
gelegenheid aan dc anderen, die
net uit het gezichtsveld zijn weg-
gemarchecrd. om zich weer bij het
einde aan te sluiten. Zo is de rij
tot in het oneindige voort te zetten.
Dc Prediker weet er van. als hij
schrijft; alles tobt zich af en geen
mens kan zeggen, waartoe; het oog
heeft nooit genoeg gezien, het oor
houdt nooit op met horen. Wat
geweest is. zal wederom zijn. het
geen geschied is. zal geschieden;
er is niets nieuws onder de zon
Zo jagen wc voort, zo jagen we
naar dc dood! Daar was wellicht
een ogenblik dc illusie van het
nieuwe. Maar dc vragen zijn onop
gelost, de oude rekeningen met be
taald, dc Renville dobbert op de
rede. Palestina. China én de Bal
kan spreken ieder hun eigen don
kere taal in dc geschiedenis, de
Amerikanen trachten Europa nog
tijdig te zien, voordat het sterft.
De woningnood en de huwelijks
misère, de concurrentie en de sala
ris-zorg zijn er weer, de ziekte en
de dood gaan gewoon door.
Het oude ging voorbij. Voor
Noach was dit een werkelijk cata
strofaal gebeuren. Hem had niet de
cirkelgang te pakken, maar het
oordeel Gods, dat daar krachtdadig
doorheen brak Hij begint na de
zondvloed ook weer opnieuw. En
al het oude blijkt er al ras weer
present te zijnNoach moet verder.
En wat is er veel te cloen Maar
Noach heeft gezien, dat het ge
nade Cods is, dat hij weer begin
nen mag. Geen rouw, geen berus
ting, geen overmoed past daarbij.
Wanneer Noach met de zijnen uit
de ark gaat. vertelt Genesis S, dat
het eerste, wat hij deed. was, dat
hij een altaar bouwde voor de
Heer. Dat is een waarachtig nieuw
begin. Hoe zou het zijn. wanneer u
eens begon met u te buigen voor
Hem, die u deze dag weer gaf
v. E.
GESPREKKEN MET
KOESTLER (I)
Teruggetrokken ln een klein
plaatsje in Wales leeft de De-
roemde schrijver
Arthur Koestier
wiens boeken „Dieven in de
nacht,, „Nacht in de middag"
en „Yogi en de Volkscommissa
ris" ln do hele wereld groot op
zien hebben gebaard. Koestier,
oorspronkelijk communist, hevig
gedesillusioneerd echter door de
Russische politiek, heeft zich do
laatste jaren doen kennen als
een der felste bestrijders van
allo dictatoriale regerings-stel-
scls. Een onzer redacteuren
heeft hem opgezocht cn lang
durige gesprekken met hem ge-
\oerd. In enige artikelen zal hij
U zijn indrukken weergeven.
De Zebra's krijgen een moeilijke
uitwedstrijd naar Olympia. De
Olympianen hebben het de laatste
wedstrijden lang niet slecht gedaan
en zij zullen het de leiders van de
vierde klasse J dan ook danig lastig
maken. Amersfoortse Boys moet
naar A.D.E. Wij geven onze stad
genoten niet veel kans om de buit
binnen te halen. Quick moet op
eigen terrein van R.K.B.V.V. kun
nen winnen. Toch zal het in deze
wedstrijd niet aan spanning ont
breken. Stichtse Boys en L.V.V., die
de staartgroep vormen, spelen thuis
tegen resp. 's Graveland en Victo
ria. Beide clubs zullen hun uiterste
best doen om de punten binnen te
halen teneinde de laatste plaats te
ontgaan. Of zij het tot winst zullen
brengen staat echter te zien.
De stilte in en om de schapen
fokkerij in Wales is zo diep gewor
den, dat het ademen van een hond
er een rumoer lijkt. De maan is
door de wolken gekomen en we
kunnen de silhouetten zien van dc
bergen. En we lezen in „Dialoog
met de dood", de pagina die het
keerpunt betekende in het leven
van deze schrijver.
Nadruk verboden).
De vermaarde beeldhouwer Jacob Epstein in zijn atelier te Londen. Epstein
is van Russisch-Pools-Amerikaanse oorsprong cn werd in 1SS0 in New
York geboren. Felle entieken cn enthousiaste bewondering werden zijn deel.
Op de voorgrond rechts zien wij zijn beroemde studie van Christus: „Ziet
de mens", die in 1935 werd tentoongesteld. Epstein staat hier naast de
buste van dc filmproductielctdcr Gabriel Pascal.
(Van onze speciale verslag
gever)
Op de schapenfarm in Noord-
wales. waar Arthur Koestier
sedert enkele jaren woont en
werkt, heerst doodse stilte. Een
hele dag lang en een flink stuk
van de nacht hebben we ge
praat. We hebben gewandeld
door de valleien van het mooie
land van Wales; door het raam
zien \Ve de bergtoppen; van
daag, in de zon, lagen zij te
gloeien; de schapen doolden
over dc hellingen; de waterval
len klaterden; we zagen smalle
riviertjes kronkelen langs de ber
gen; we bleven een ogenblik
staan turen naar een rustiek wit
EERSTE RONDE IN 'T
NIEUWE JAAR
Stabilisatie der standen?
De eerste ronde van de voetbal
competitie in het nieuwe jaar laat
interessante wedstrijden zien, die
stabilisatie van de standlijsten mo
gelijk maken.
In de tweede klasse B moet De
Spartaan naar T.O.G. Dit wordt
voor De Spartanen een van de las
tigste uitwedstrijden en het staat te
bezien of zij de volle winst zullen
behalen. O.S.V. ontvangt Velox en
zal wel winnen. U.V.V. zal A.F.C. in
Amsterdam niet veel kans geven
punten binnen te halen of het moet
zijn dat de Amsterdammers zich
gaan herstellen. Westfrisia zal van
de reis naar W.F.C. wel met lege
handen terugkeren.
De leiders van de derde klasse F
zullen het in Zeist tegen de club
van die naam uiterst moeilijk krij
gen. Winnen de Driebergers niet
dan is hun positie erg wankelbaar
want Holland zal wel kans zien om
op eigen terrein A.P.W.C. van het
lijf te houden. Fortitudo krijgt op
eigen terrein een mooie kans haar
positie te verbeteren want wij
achten hen in staat om winst te ha- j
len uit de wedstrijd tegen Patria.
Moeilijker heeft het Utrechtse R.U.
C. het die naar B.V.C. moet. Ook
D.W.S.V. kan eigen terrein van H.
M.S. winnen.
V hoofdstraat van het dorpje in Wales, in welks - onmiddellijke nabijheid
Koestier woont.
boerderijtje in de verte.
We hebben gewandeld door Me
rioneth en ons even verpoosd in het
aantrekkelijke dorp Tan-y-Bwlch,
waar The Oakely Arms ligt met 'n
eigenaar vol herinneringen aan de
bevrijding van het zuiden van Ne
derland waaraan hii als officier
deelnam. En al wandelende, kijken
de, en bewonderend hebben we ge
praat
Nu is het nacht. De waakhonden
'liggen om rne heen; het vuur glimt
nog na in de hoge oude open haard
en we lezen in een van de boeken
van Arthur Koestier: Dialogue
with Death.
„Waarom ziit ge, jarenlang lid
van de communistische partij, uit
die partij getreden om U te gaan
wijden aan het schrijven van boe
ken, die hoe gevarieerd ook hun
inhoud is. toch de laatste jaren
voornamelijk tot strekking hebben
de tyrannie, en met name de tyran
nie in de Sovjet-Unie, te bestrij
den? Op welk punt van Uw leven
en van Uw loopbaan als journalist,
zijt ge tot de beslissing gekomen,
dat dit voortaan Uw roeping zou
zijn
Koestiers levensverhaal
In antwoord op deze vragen heeft
Koestier ons zijn levensverhaal ver
teld; het is het felbewogcn verhaal
van een journalist, die altijd voor
zijn overtuiging heeft gestaan, zijn
communistische eerst, zijn anti
communistische later en die zich
aan die overtuiging wijdt met de
hartstocht, de vurigheid en de be
wogen zeggingskracht van iemand,
die het leven in zyn hoogten cn
diepten heeft leren kennen. Van
iemand, die de roerselen van de
psyche van enkeling en massa
heeft bestudeerd, en zich nog da
gelijks aan die studie wijdt.
Koestier werd in 1905 in Boeda
pest geboren. Zijn vader was Hon
gaar, zyn moeder Weense. Te We
nen genoot hij zyn opleiding en
toen die voltooid was ging hij de
Wijde wereld in.
Hy werkte bii een boer in Pales
tina en kwam in aanraking met de
problemen van dat land: hij bekeek
die problemen van 2 kanten, want
daar werkte hij ook enige tijd sa
men met een Arabische architect.
Het waren de omzwervingen van
een rusteloze jeugd, die haar voor
lopig einde vonden in Cairo, waar
hy korte tijd een weekblad hielp
redigeren.
De journalistiek had hem te pak
ken gekregen en zou hem de eer
ste jaren niet los laten. Het kran
tenconcern van Ullstein te Berlijn
nam hem in dienst en voor dit con
cern heeft hij een reeks iaren ge
schreven. Hij trok voor deze bladen
naar het nabije Oosten, hij was hun
correspondent te Parijs en in het
jaar 1931 was hii er chef-buiten
land van de B.Z. am Mittag.
Communist
Jong, vurig, bezield met de wil,
de wereld te verbeteren, werd hii,
in 1931 lid van de communistische
partij in Duitsland. Het kostte hem
z\jn baan, want men wilde geen
communist op een verantwoordelij
ke post en aan deze tweede faze
van Koestiers loopbaan kwam al
dus een einde.
Natuurlijk wilde de jonge com
munist toen Rusland zien en be
schrijven. Als correspondent voor
een aantal bladen in Zwitserland en
Scandinavië ging hij naar het va
derland van de communistische
praktijk en zwierf door een groot
deel van het land. Hij bezocht de
grote steden, het platteland, de
petroleumgebieden, vertoefde enige
maanden in de Oekraïne en reisde
tot Bakoe en Tasjkent toe, Hij kon
er zich betrekkelijk vrij bewegen,
dank zij het feit, dat hij lid was van
de partij en in die kwaliteit cor
respondent voor burgerlijke bladen.
Zo hoorde en zag hij veel en veel
meer dan meestal aan bezoekers
vergund wordt te zien en te horen.
Gedesillusionneerd
Na deze reis van meer dan een
'een jaar keerde hij terug gedes
illusionneerd, bewogen met het lot
weer in Spanje, in Malaga. De stad
viel en op 9 Februari 1937 werd
Koestier gearresteerd, om ruim 3
maanden te vertoeven in de gevan
genissen van Malaga en Sevilla.
Zonder verhoord te zijn werd hii ter
dood veroordeeld, een vonnis dat
niet werd uitgevoerd omdat de
Britse regering hem uitgewisseld
wist te krijgen voor een Spaanse
gevangene.
In de gevangenis schreef hii zijn
„Dialoog met de dood" een aangrij
pend dagboek, dat van dag tot dag
en van uur tot uur de ervaringen
cn gevoelens vertelt van iemand,
die de dood verwacht, met het le
ven heeft afgerekend en met zyn
laatste restje geestelijke en licha
melijke krachten schrijft.
Afkeer van communisme
Na zijn vrijlating keerde hy naav
Frankrijk terug. Nog steeds lid van
de communistische party. Maar met
dieper afkeer dan ooit te voren. In
Maart 1938 viel dc beslissing, offi
cieel, want 't eigenlijke besluit was
al veel eerder genomen. Dat was
gebeurd in de gevangenis van Se
villa. Maar de executie van zyn
vriend Boecharin en andere kame
raden, de wijze, waarop de Spaanse
burgeroorlog* werd uitgebuit voor
de buitenlandse politiek van de
Sovjet-Unie, de koude wijze, waar
op het bloed van duizenden helden
werd geëxploiteerd om er 'n andere
tyrannie mee te versterken en te
bestendigen dat deed hem beslui
ten Moskou de rug toe te keren
en zijn beroemde boek te gaan
schrijven: „Nacht in de middag."
Het besluit om de communisti
sche partij vaarwel te zeggen en
zich te gaan wijden aan de vrijheid,
om de tvrannie te gaan bestrijden,
ook al vermomt zij zich als vrii-
heidsstreven, werd geboren in de
dodencel van Sevilla. De confronta
tie met de dood, de bezinning op de
betekenis van de vrijheidsstrijd in
Spanje, maakten van Koestier een
ander mens.
Voor hy naar Sevilla ging,
vocht hij met zijn hersens, in de
cel van Sevilla. waar het leven zyn
uiterste grens bereikte, werd een
mens gelouterd, werd oen geest ge
zuiverd. daar werd een mens ge
boren in wie voortaan geest en
hart, verstand en gemoed zouden
samenwerken. Daar werd het ver
langen gewekt om als het wonder
zich zou voltrekken, en de dood
niet kwam, de pen te wijden aan de
de strijd voor de vrijheid, de gees
telijke vrijheid, de rechten van
mens en menselijkheid, de strijd
tegen tyrannie. de strijd voor een
betere wereld, evenals voorheen,
maar een wereld van vrije mensen.
Een van de kamers van de scha
penfokkerij van Wales waar
Koestier woont.
ARTHUR KOESTLER
van de millioencn, die moesten Ui-
den en dulden, die moesten honger
lijden en zwoegen voor een ideaal,
dat geen ideaal meer was, omdat
het was verwrongen tot tyrannie.
Toch bleef hij nog jarenlang lid
van de partij. Waarom? Hij wilde
de trouw aan zijn vrienden niet
breken. Hij wilde blijven hopen, dat
hetgeen hij gezien en gehoord had
tijdelijk was. voorbijgaand. Wat hy
had gezien: de terreur, de honger,
de onderdrukking van de vrijheid,
de volkomen miskenning van de
rechten en de vrijheden van de
mens moésten verschijnselen zijn
van voorbijgaande aard. Dat moest
wel, zeiden zijn vrienden, als hij, de
ontgoochelde, hun zijn nood klaag
de en zijn bitterheid uitstortte. Men
mocht dc Sovjet-Unie niet statisch
zien, maar dynamisch. Het was im
mers alles een reactie op het regi
me van de tsaar. De toekomst werd
daar opgebouwd en een nieuwe toe
komst kost bloed en tranen.
Koestier wilde zijn vrienden cn
de Sovjet-Unie het voordeel van de
twijfel geven: wellicht hadden zij
gelijk. Wellicht kon hei; grote ex
periment niet anders verwezenlijkt
worden dan op deze wjjze en rnet
deze methodes.
Zwaar beproefd
Het romantische hart
van de jonge idealist
werd zwaar beproefd
Vrienden werden geëxe
cuteerd, de zuiverings
processen baarden op
zien en ontsteltenis, de
nieuwe wetten bleken
niet bepaald vooruit
strevend te zijn. En
toch: hij bleef trouw.
Daar kwam nog bij:
een communist, ook al
was hij teleurgesteld,
liet zich niet door de
reactie uitbuiten. Dus,
zwijgen en verdragen.
Hopen, dat het alles
beter zou worden en
dat de gruwelen van
tijdelijke aard zouden
blijken. Dan werden
tijd en gedachten van
lieverlee door andere
dingen geabsorbeerd:
het nationaal-socialis-
me kwam op en met
een aantal gelijkgezin
den ging Koestier zich
wijden aan de bestrijding daarvan.
Er was te Parijs een kleine kern,
die alles offerde om het beste te
kunnen geven voor de actie tegen
het fascisme.
In Spaanse burgeroorlog
Is het w onder, dat toen de bur
geroorlog ln Spanje uitbrak en het
fascisme dat land ging gebruiken
als oefenplaats. Koestier er heen
ging? Een Londens blad zond hem
als correspondent en toen kreeg hij
gelegenheid de wereld te vertellen,
wat er in werkelijkheid in Span je
gbeurde, want zijn krant, was een
vooruitstrevend blad.
Zijn Spaans testament vertelt van
zijn ervaringen daar en bevat een
aantal reportages van breder allure
dan men gewoonlijk in Engelse bla
den aantreft, b v. een grondige stu
die van de landbouwproblemen van
Spanje.
Koestier was toen nog altijd
communist; het kostte hem bijna
het leven, en in elk geval een lang
durige gevangenisstraf met een
doodvonnis. Aanvankelijk kon hii
een arrestatie ontlopen. Dat was in
Sevilla. In een café ontmoette hij
een aantal Duitse officieren die
er officieel nog niet heetten te zijn
en een ervan was iemand, die
hem uit Berlijn kende. Een man,
die zich in 1933 bij Hitler had aan
gesloten en wist, dat Koestier com
munist was. Deze Duitser, een zoon
van August Strindberg, deed ijlings
pogingen om hem te doen arreste
ren, doch dank zij enige listen en
een groter slimheid en besluitvaar
digheid dan die van de nazi's, wist
Koestier hem te ontsnappen en
naar Gibraltar te komen
Enkele maanden daarna was hij
