Arbeiders veroverden zich
menswaardig bestaan
In 1890 trokken bedelaars in processie
naar de huizen der rijken
In de feestweek 's avonds
de stadstoren op
Liberaal gemeenteraadslid
voorman der paupers
Smid Kalveen richt een
expositie in
Wat vierden ze 'n
feest in 1898
Hoe mij ui grootvader voor 't eerst
van zijn leven de Koningin zag
is er HO
or t
de feestweek te doen?
Zaterdag 28 Augustus 1948
TJ
HET is nog maar een mensenleeftijd celeden. dat mgr. Kennine. de latere
O.K. Aartsbisschop van Utrecht, bij zijn Inkomst als jong student op
het Amersfoortse stationsplein tegenover de Phoenixbrouwery, die er toen
nog niet stond, kennis maakte met de Amersfoortse paupers waarmee onze
stad in 1872 zo gezegend was: troepen bedelaars op blote voeten, die de
treinreizigers op straat achterna liepen, vragende om een aalmoes. Want
Amersfoort was omstreeks het geboortejaar van Koningin Wilhelmina nog
een doodarme provincieplaats en in deze tijd van „laisser faire" was van een
actieve werkloosheidsbestrijding uit de aard der zaak nog lang geen sprake.
werden gelaten „om hoir broet te
wynnen".
En welk een zee van verdriet
schuilt er niet in het bericht in
een der Amersfoortse kranten uit
het jaar 1830, dat de vondst ver
meldt van f 100.bankbiljetten,
door een schoonmaakster van het
station die „ofschoon zij met haren
„man en vier kinderen in zeer be
hoeftige omstandigheden verkeert,
„zoo zelfs dat zij bij gebrek aan
„beddengoed op stroo slapen" de
gevonden schat aangeeft en des
wege door de krant aan de gegoe
de burgerij in de gunst wordt aan
bevolen met naam en toenaam:
Cicilia van Bogarijen, vrouw van
Jacobus Arlar, wonende aan het
Plantsoen bij de Kleine Koppel.
En nu we het toch over de par
ticuliere liefdadigheid hebben:
boekdelen spreekt het bericht uit
Januari 1889, dat de heer Meur-
singh, eigenaar van de Amers
foortse Broodfabriek ook deze win
ter weer circa 3000 broden aan de
armen zou wegschenken. Het komt
ons, Amersfoorters van 1948, ge
woonweg ongelofelijk voor, maar
op 17 Juli 1890 zag men op de hoek
van de Pothkamp en de Koning
straat een verzameling huisraad
van lieden, die uit hun woning
waren gezet en de volgende mor
gen lag de vrouw op straat in een
ledikant met de stadsvroedvrouw
bij haar, om onder het oog van een
schare belangstellenden aan een
nieuwe wereldburger het levens
licht te schenken.
Drinkwater uit de
grachten!
]\/TEN liet van overheidswege de
-LVA zaak blauw-blauw en nog in
de zomer van 1890 klaagde een
Amersfoortse ingezetene in de
krant het schandaal aan der Don
derdagse processie, op welke dag
steevast niet tien of twintig maar
met honderden de slopbewoners
trokken naar de huizen der buiten
wijken, bedelende c^ga een korst
brood of een cent.
Sloppen en stegen, ja daar v was
Amersfoort rijk aan. In 1886 nog
meldde het Gemeentebestuur, dat
meer dan de helft der bevolking
huisde in woningen van een huur
waarde van minder dan 3 kwartjes
per week. En dat er in deze toe
stand maar weinig verandering
kwam, daarin onderwijzen ons de
advertenties over huizenverkoop,
tien jaar later: een kluitje arbei
derswoningen in de Liefjessteeg
doen per stuk 37Vj> cent huur, 9
huizen bij de Grote Haag 60 cent
per woning, 3 woningen in een
slop aldaar verhuurd a 30 cent per
week; huizen in een steeg, uitko
mende op de Bolderstraat 40 cent
per stuk, arbeiderswoningen in een
poort bij de Wolkerstraat (Wa-
lickerstraat) 50 cent huur.
De Duitsers hebben ons in de
donkere bezettingsjaren nagenoeg
uitgeplunderd en onze nationale
stoffelijke armoede is haast spreek
woordelijk geworden. Maar geen
haar aan het hoofd van ons actieve
gemeentebestuur, dat er aan denkt,
te beknibbelen op de arbeiders
woningbouw en ik twijfel er niet
aan, dat over jaren en jaren nog
de taaie vasthoudendheid zal wor
den geëerd, waarmee wethouder
Koopman de ruime volkswoning
verdedigde bij de duizond-en-één
instanties waarmee na-oorlogs Ne
derland zo kwistig was bedeeld. De
ruime volkswoning met z'n moder
ne sanitaire inrichting en z'n vele
•gemakken, voorzien van gas en
electr'iciteit, z'n waterleiding boven
en beneden, met z'n wastafel en
douchegelegenheid, met z'n lucht
en licht en wandkasten.
En toch is het nog geen mensen-
leéïtijd geleden, dat alleen maar
Boissevain van huize Nimmerdor
electrisch licht had, toen gas in een
arbeiderswoning een ongekende
weelde was en waterleiding onbe
taalbaar voor de kleine man. Nog
in de jeugd van de oude Boon be
zaten de bewoners van het zgn.
Mierennest en van het slop Mar-
kenhoef, dat er naast gelegen was,
niet eens een pomp en gebruikten
ze als drinkwater en voor het be
reiden van hun spijzen het gracht
water van het Spui. En dat hierin
eens geregeld de uitwerpselen van
een choleralijder werden geworpen
en later het stroo waarop de
patiënt gestorven was, is voor óns
een erg onsmakelijke maar voor
de mensen van toén een daarom
niet minder reële bijkomstigheid.
's Nachts om 2 uur
In deze tijd van schaarste nu
voor elke fabrikant met een stel
vakmensen in dienst of iri het be
zit van een schare nijvere meisjes
het goud haast voor het oprapen is,
lachen we wel eens om de vele
advertenties waarin ten dienste
van de opbouw van het Vaderland
prettige werkkringen worden aan
geboden met goede sociale verzor
ging, opgewekte radiomuziek, hoog
loon en gratis vervoer per eigen
auto, maar we waarderen (sommi
gen ondanks zichzelve) in elk geval
zonder onderscheid de zegen van
de 8-uren dag, welke ruime moge
lijkheden openlaat voor ontwikke
ling en ontspanning. Hoe geheel
anders in grootvaders tijd. Nog in
1885 meldt een officieel onderzoek,
dat in Amersfoort zeer vele ge
zinshoofden, om een gering dag
loon te verdienen, moesten werken
van 5 uur 's morgens tot 's avonds.
Hun voornaamste voedingsmiddel
(aardappelen) verbouwden ze zelf,
en om hun gehuurd land te bemes
ten en te bewerken gingen ze vóór
hun dagtaak (die om 5 uur aan
ving) 's nachts om 2 uur reeds
naar hun land. Nog een uur éérder
dan hun lotgenoten uit het jaar
1436, die tussen 3 en 4 uren door
„dat gate van Uutwijcker poirtgen"
Het begin
Tot dusverre is nog maar een
bitter klein beetje feitenmateriaal
verzameld, dat ons kan inlichten
over de vraag, of reeds vroeg ook
in Amersfoort de beweging der
arbeiders-emancipatie zich heeft
ingezet. Toch weten we, dat reeds
omstreeks 1883 de vierde stand zijh
hoofd omhoog stak, en B. H. Heldt,
de bekende leider van het Alg.
Ned. Werklieden Verbond, vond
hierin voldoende aanleiding zich
per advertentie bereid te verkla
ren, hulp te verlenen bij de agita
tie voor betere arbeidsvoorwaar
den. Ja, het was zelfs in 1888 al zo
ver gevorderd, dat 4 Januari van
dat jaar een Amersfoortse afdeling
van Patrimonium werd opgericht
met het doel o.a. (naar dominé Vis
ser rondweg verklaarde) „een dam
te vormen tegen de Sociaal-demo
craten, die niet geschroomd had
den om zelfs een hunner naar
's lands raadszaal af te vaardigen"
(F. Domela Nieuwenhuis n.l.).
Zeven jaar later volgde de oprich
ting van de „Amersfoortsche
Roomsch-Katholieke Volksbond"
die blijkens art. 1 van z'n statuten,
hoopte de godsdienstige en maat
schappelijke belangen, vooral van
de werkmansstand, te bevorderen
en hen „te beveiligen tegen de so
cialistische dwalingen van onzen
tijdInmiddels was op 15 Oc
tober 1893 op initiatief 1 van een
drietal Haarlemse arbeiders (ook
hier volgt Amersfoort de algemene
lijn, dat vreemdelingen de spits
afbijten) in een door 200 Amers
foorters bezochte vergadering in
het Verkooplókaal een afdeling van
de sociaaldemocratische bond op
gericht, welke later na de Oproep
der 12 Apostelen overging naar de
S.D.A.P. en onder leiding van de
dichter Dirk Troelstra (de broer
van Pieter Jelles, hij'woonde in de
Kleine Nachtegaalsteeg vlak bij het
bruggetje over de Beek) zich tot
een betrekkelijk krachtige en ac
tieve groep ontwikkelde. Pieter
Jelles zelf kwam reeds spoedig van
Utrecht uit een spreekbeurt ver
vullen en op 14 December 1893
puilde het café van kastelein Van
Dalen in de Krommestraat uit van
de arbeiders.
Hij had het getij in Amersfoort
dan ook wel mee, en zo ergens dan
moest z'n strijd voor de emancipa
tie van de vierde stand (de meest
opmerkelijke gebeurtenis der afge
lopen halve eeuw) wel juist in
Amersfoort weerklank vinden.
Toch zullen we goed doen, de
arbeider van 1898 niet al te zeer te
idealiseren, want het was om
streeks die tijd nog altijd in hoofd
zaak zo gesteld, dat de meest felle
kritiek op de maatschappelijke toe
standen dier Amersfoortse dagen
kwam uit de kringen der progress
sieve burgerlijken. 52 Jaar oud
maar nog altijd fris is voor ons de
Koningin Wilhelmina bracht in 1902 een bezoek aan Amersfoort. Op de
foto zien wij haar tijdens een rijtoer door onze stad, terwijl zij in haar
rijtuig de Lutherse kerk in de Langestraat passeert. De hele stad vlagde
De enthousiaste Amersfoorters proberen zelfs het rijtuig tegemoet te
lopen.
aanval die het liberale raadslid, de
graanhandelaar D. Gerritsen, deed
op de werkbazen die in 1896 hon
gerlonen uitbetaalden van 9 en 8,
zelfs 7 cent per uur. De oprichting
van de vereniging „Volkshuisves
ting" tot het bouwen van goede ar
beiderswoningen is het werk van
dezelfden: dokter Rolandus Hage-
doorn, D. Gerritsen, A. Herschel
Bzn. e.a. Ook de Werkliedenvereni
ging „Onderlinge Hulp" uit dezelf
de tijd is van een zelfde laken een
pak: V^n Wessum, de lommerdhou
der uit de Krommestraat is vice-
voorzitter, en verder zitten in het
bestuur allereerst Gerritsen en Jhr.
Sandberg en de stoom- en wind-
koren- en schcrsmolenaar Nefkens.
Van de R.K. Volksbond St. Joris
gaat geen kracht uit. al spreekt uit
haar bestuur duidelijk die eigen
aardige gesteldheid van de prole
tariserende kleine middenstand
dier dagen: secretaris was een bar
bier, die tevens in spek, vlees en
brandstoffen handelde.
Gezamenlijk optreden
Bij de gemeenteraadsverkiezin
gen van Januari 1905 werd voor
het eerst in de Amersfoortse ge
schiedenis een arbeider als candi-
daat gesteld, n.l. P. Stijnman, die
echter onder de geldende kieswet
geen voet aan de grond kreeg: 84
van 486 uitgebrachte stemmen.
In December 1906 volgt dan
ook voor de eerste maal in de
stadsgeschiedenis het eerste ge
zamenlijke optreden van Amers
foortse arbeiders, wanneer de later
zo bekende timmerman G. van
Wijland namens de gezamenlijke
timmerliedenbonden een open brief
aan de patroons en gezellen richt.
Een open brief, waaruit blijkt dat
naast grote werkloosheid van velen
een werkdag van 12 tot 16 uren
(soms'tot 11 uur 's avonds) ook
veertig jaar geleden nog niet tot de
zeldzaamheden behoorde.
Dan, vlak vóór, in en na de eer-
Wanneer wij, Amersfoorters,
op een vrije middag of op een
mooie zomeravond eens op ons
gemak wandelen door de uit
gestrekte arbeidersbuitenwijken
welke onze goede stad rijk is,
dan komt er een gevoel van
trots in ons op, als we denken
aan de lang-vergeten toestan
den. welke in „die goeie ouwe
tijdbestonden. Juichende kin
deren in de speeltuinen, door de
bewoners uit eigen kracht en
mét eigen middelen opgericht,
nijvere vrouwenhanden (een
vrouwenhand en een paarden
tand mogen nooit stilstaan, zei
m'n wijze grootjein keurig on
derhouden huizen waarvan de
verf na 8 jaar oorlogsmisèrc
nóg glimt. In het voetbalsei
zoen duizenden juichende arbei
ders rond het sportveld, als
H.V.C. of de Paars-Wit-combi-
natie het winnende doelpunt in-
knalt.
Hoe heel anders dat was toen
Koningin Wilhelmina de rege
ring aanvaardde zal wellicht het
gros der Amersfoorters zich
moeilijk kunnen voorstellen.
Over de emancipatie van de
Amersfoortse arbeiders vertelt
onze medewerker, de heer P. S.
Teeling in nevenstaand artikel.
ste wereldoorlog een radikalisatie
van het Neerlandse geestesleven,
na jarenlange strijd, het algemeen
enkelvoudig kiesrecht, de erken
ning alom der arbeidersorganisa
ties, de uitbouw der sociale verze
kering, de bloei der woningbouw
verenigingen en een bescheiden
begin van de ombouw van het
maatschappelijk en staatkundig
leven.
Bij het Gouden Jubileum de af
gelopen halve eeuw overziende,
kunnen ondanks alles ook de
Amersfoortse arbeiders en hun na
komelingen niet ontevreden zijn.
Arbeiderszonen zijn doorgedrongen
tot de hoogste béstuurstoppen van
Amersfoort en onze Provincie, en
arbeiderszonen (en een dochter)
dragen in de Gemeenteraad een
groot deel van de verantwoorde
lijkheid voor het welzijn van onze
oude Eemstad. Veel is zo als we
hier vóór zagen volbracht, doch
onzeglijk veel wacht nog op vol
einding. Maar: „Men behoeft niet
„te hopen om aan te pakken noch
„te slagen om vol te houden!"
P. S. TEELING.
Aan het begin van de toen nog
erg rustige Langestraat heel wat
particuliere huizen waren er nog te
vinden richtte men voor de in-
6*^- 'v:
twitv -i."
huldigingsfecsten in 1898 deze ere
poort op. En menige vrolijke stoet
staakte hier het hossen even om
de poort te bewonderen.
VAN waarachtig feestvieren is in
v onze stad eigenlijk pas sprake nis
de klanken van het carillon van tijd
tot tijd boven al het andere feest
gedruis uit worden gehoord. Dat is
al zo sinds onheuglijke tijden en
w,ie daarvoor het bewijs geleverd
wil zien moet gedurende de feest
week eens een avondje naar het
glazen huisje klimmen, waar in het
uurwerk van de O. L. Vrouwetoren
staat. Torenwachter Kalveen heeft
daar dan een kleine expositie inge
richt van de originele muziekstuk,
ken, welke sinds anderhalve eeuw
bij allerlei feestelijke gelegenheden
door de „klokkenisten" op het
Amersfoorts Hemony-carillon wer
den gespeeld. Het oudste muziek
stuk. dat zal worden tentoongesteld,
dateert uit de dagen van Neder
lands bevrijding van de Napoleon
tische overheersing: „Gezegend
Roemrijk Nederland", dat ook bij de
Onafhankclijkheidsfeesten in 1913
weer te voorschijnwerd gehaald
Weliswaar is er nog oudere muziek
aanwezig in de collectie van de
heer Kalveen. o.a. uit de Franse
tijd, doch deze valt buiten het ka
der der tentoonstelling. Geen der le
den van de uitgebreide familie Kal
veen weet eigenlijk precies hoe de
oude vader Kalveen nu ongeveer
een vijftig jaar geleden op het idee
kwam deze oude muziekstukken le
verzamelen en evenmin waar hii de
alleroudste exemplaren vandaan
heeft gehaald. Ook in die tijd ech
ter was helleven van deze smids-
familic al bepaald door het wel en
wee van onze stadstoren. De be
weegredenen van de oude heer Kal
veen laten zich dus vrij gemakkelijk
raden. De prachtige collectie die
van de vader op de zoons ls over
gegaan bestaat niet alleen uit mu
ziekstukken, doch ook uit oude vcr-
lichtingsornamcnten, die werden
gebruikt toen er van clectricitcit
nog geen sprake was. Uit deze uit
gebreide verzameling heeft de te
genwoordige torenwachter Kalveen
een keuze gedaan. Achter de
glazen wand van de uurwerkkast
worden deze voorwerpen tijdens de
feestweek tentoongesteld, en onge
twijfeld zal menig Amersfoorter
naar deze expositie komen kijken.
Ja. ook 's avonds. .Want het feit dat
Amersfoort gedurende de feestweek
feestelijk zal zijn verlicht heeft de
heer Kalveen op het idee gebracht
ook 's avonds tochten naar het topje
van de toren te organiseren. Van
daar zal men intens kunnen genie
ten van de feëricke illuminatie
langs straten en grachten. Het ligt
in de bedoeling de torenpoorten om
8.30 n m. open te zetten, waarna dan
om 9.30 uur en 10.30 uur nogmaals
gelegenheid bestaat langs de met
electrische lampjes verlichte trap
pen naar de hoogste trans te klim
men.
HALLO, opa Boon. hoe gaat het
er mec"? De oude Jan Boon
leunt tegen de brug bij „Dc Witte" en
kijkt ons nieuwsgierig aan.' „Best he
ren. maar wat willen jullie eigen
lijk?"
Niet veel, alleen wilden wc U
vragen, of U ons wat kunt vertellen
over dc Kroningsfeesten in 1898."
Jan Boon kijkt nadenkend. ..Wat
denk je wel van me?", zegt hij. ,.lk
ben nooit hoger gekomen dan dc la
gere school en was daarna bij dc ge
meente. Zie je dat hakmes daar op
dc toren? Ja. ik bedoel die windwij
zer. die heb ik er opgezet. Daar kan
ik je wel van vertellen. Maar als jo
nu iets wil weten over die feesten,
moet je maar naar mijn zuster in dc
Vcldstraat gaan. want ik ben wel een
beetje tc oud. 94 'jaar is een hele leef
tijd."
Na Boon tc hebben beloofd nog
eens terug te komen, gaan we naar
dc Veldstraat. Een bejaarde vrouw
staat ons tc woord en als ze hoort,
dat wc van dc krant zijn, laat ze ons
binnen. Zeventien jaar telde ze. toen
het feest werd gehouden, maar zo
weet er nog genoeg van. Plezier heb
ben ze gehad! Voornamelijk met do
soldaten, die met grote uit 't bos ge
haalde takken, door de Langestraat
liepen met de juichende mensen aan
hun armen. Ja meneer, vroeger was
dat feesten allemaal veel grootser.
Toen waren dc mensen meer eensge
zind, nu heerst er verdeeldheid. U
moet eens hier komen als opa Boon.
cr is, dan heeft U zo een krant voL
Ik weet momenteel ook niets meer,
maar gaat U eens naar het St. Jozef-
gesticht. daar zitten nog mensen van
mijn leeftijd. Wc bedanken dc vrouw
voor haar inlichtingen en dienen ons
even later aan bij de oudjes aan de
Wevcrsingcl. We ontmoeten hier de
98-jarige Brcemer. die er zijn laatste
jaren in rust doorbrengt. Het is voor
hem dan ook heel moeilijk zich iets
te herinneren van do Kroningsfees
ten. Brcemer was toen ingezetene
van Muiden en diende onder Willem
III, zo vertelt hij ons. Hij gaat naar
de kast en haalt er een grote stapel
portretten uit van zijn jeugdjaren.
Vol trots haalt hij er één uit van de
viering der Kroningsfeesten in Mui-
den. Het portret stelt een grote me
nigte voor bij het Muidcrslot, waar
hij opstaat als dc vroegere Drost van
Muiden, P. C. Hooft. „Het heeft nu
niet bepaald wat met dc kronings
feesten in Amersfoort te maken"
zegt hij lachend, terwijl hij ons en
thousiast op de schouders slaat,
„maar ga maar eens naar de man
nenzaal, daar zitten er nog wol, dio
je iets over de feesten in Amers
foort kunnen vertellen".
We lopen de mannenzaal binnen,
waar vier oudjes aan tafel zitten te
lezen. Als ze horen, dat wc wat wil
len weten over de feesten in 1898,
zien we veel peinzende gezichten.
Een van dc mannen, die bekend staat
om zijn goed geheugen, besluit cr het
een cn ander, van te vertellen.
„Ik waa 27 jaar en vervulde het
baantje van stalhouder," begint hij.
„Ik moest die dng de mensen van het
ene naar het andere eind van de stad
rijden. Er werden grote optochten
gehouden: vuurwerk, bloemencorso
cn nog veel meer andere dingen Ik
kan me nog herinneren, dat er op de
Varkcnsmarkt een vrijheidsboom
werd geplant Er was vertier ge
noeg", zo vervolgde hij, „want er wa
ren toentertijd al twee kazernes in
onze stad. De mensen uit de omlig
gende dorpen kwamen ook allemaal
naar Amersfoort, dus U kunt begrij
pen dat het een drukte van jc welste
was."
Wc proberen nog eens bij andere
mannen wat los tc krijgen, maar de
meesten zeggen dat ze toen nog maar
net uit de wieg waren. Ze verwissel
den hun pruimpje nog eens en tege
lijk gaat de bel. wat betekent dat ze
moeten gaan eten
Ongeveer vijftig jaar geleden poseerde de toenmalige torenwachter Kal
veen (links) met zijn makker Rosbach voor fotograaf Bast in de
Utrechtsestraat. De smid-verzamelaar was toen juist bezig met een
reparatie aan het uurwerk van de O.L. Vrouwetoren cn natuurlijk
moesten er wat onderdelen mee op het plaatje. De fles op de kist, de
sleutels in Rombachs hand en de romantische achtergrond moesten het
geval nog echter maken.
1V/IXJN grootvader
1V-L van moeders zij
de was er een uit dui
zenden en omdat ik
naar hem ben ge
noemd vond hii mij
een kleinzoon uit dui
zenden. We konden het
best met elkaar vinden,
de ouwe heer en ik. Ik
herinner me nog heel
goed. dat we jaren ge
leden het was nog
voor de oorlog eens
samen naar de Naald
bij het paleis in Socst-
dijk zijn geweest. Hij
op die onvergetelijke
rammelkast met dat
steppie bij het achter
wiel, dat ie nodig had
om op te stappen en ik
op de bagagedrager,
die met touwtjes en
riempjes vast zat aan
het frame,' want mijn
grootvader had zuinig
heid geleerd in zijn
vroegere jaren.
De Naald in Soest-
dijk was het plekje
van mijn grootpa. Per
slot van rekening was
hij het geweest, die sa
men met nog een paar
anderen uitverkoren
v/as om de twee an
tieke kanonnen tijdens
het vervoer naar Soest-
dijk te paard te 'bege
leiden.
„Toondertijd, mijn
jongen", zei hij op zijn
Amersfoorts en met een
stevige pruim achter de
kiezen, terwijl ik met
ontzag tegen de naald
opkeek: „Ja", toender-
tijd hadden we tenmin
ste nog soldaten met
kolbakken en echte
mannenhaarden. We re
den op paarden en dat
waren geen machines,
dat waren je vrienden.
Je paard, je pijp en je
vrouw, je beste kamera
den. Moet je dat stelle
tje nou zien. Hopsasa-
muziek, radio, telefoon,
bioscoop, auto's, wat
koop je er allemaal
voor. Weet je wat we
nodig hebben, jong?
Kerels met knuisten an
„ls dat niet
j
mooi"? zei het
meisje
der armen om de rot
zooi op te ruimen", zei
de ouwe heer altijd en
dan kwamen er nog een
paar kernachtige woor
den om kracht bij te
zetten aan zijn betoog.
En onveranderlijk was
het ook nog: „Dat jullie
nou allemaal baden in
de luxe, dat is ons werk
geweest. Toen ik zo'n
jong was als jij, kreeg
ik een stuiver zakgeld
in de week en als ik 's
avonds om negen uur
niet thuis was dan was
de boot aan en dat be
loof ik je."
En dat gesprek daar
komt me in deze dagen
weer in gedachten. Mijn
grootvader leeft alleen
nog maar voort in de
herinnering. Enkele
stoffelijke dingen, die
voor hem veel waarde
hadden, zijn bewaard
gebleven. Daaronder is
een vergeeld portret van
Koningin Wilhelmina
vijftig jaar geleden ge
maakt bij haar troons
bestijging. En als ik
daar naar zit te staren,
als ik het stof er van
heb afgeveegd, als d#
radiomuziek weggestor
ven is en het licht van
de schemerlamp schijnt
te veranderen in het
helle zonlicht van die
zomerse dag daar bij de
Naald in Soestdijk, dan
komt van verre de stem
van mijn grootvader en
verandert de beeltenis
van de toen zo jonge
Vorstin langzaam in het
gelaat van de oude man.
Zijn lippen bewegen
dan en als in een droom
hoor ik hem zeggen:
„Eens, op een dag als
vandaag, stond ik hier
op dezelfde plek. De
bomen waren even
groen, de hemel even
blauw. Op de laan stond
gen meisje te kijken
naar vogels, die zongen
hoog in de bomen. „Is
dat niet mooi", zei ze
tegen me, toen ze weg
liep. Dat meisje was de
Koningin en ze vond de
vogels en de lucht en de
bomen en de zomer
even mooi als ik, een
eenvoudig man, die voót
het eerst van zijn levej
een koningin had ge
zien...."
MAANDAG 30 AUGUSTUS
15 uur: Feestelijke samenkomst van
de leerlingen der scholen voor
voortgezet onderwijs in de St.
Joriskcrk. Feestredenaar. Prof. P.
Casimir, hoogleraar te Leiden.
Orgelbespeling. Adriaan C.
Schuurman.
DINSDAG 31 AUGUSTUS
7 uur Muzikale reveille door 5 ver
schillende verenigingen.
7.30— 7.45 uur. Luiden van de
klokken.
7.45—8.30 uur: Carillonbespeling
door dc heer Marius van der
Wcrff.
8.30 uur: Samenzang op het terras
van Amicitia o.l.v. dc heer Ferd.
de Goey.
Samenzang op het schoolplein
aan dc Lingestraat. o.l.v. de heer
J. Wakclkamp.
9 uur: Vaandeloptocht. Opstellen op
'de Rubensstraat.
9.30 uur: Afmars.
10.15 uur: Défilé voor de Burge
meester.
10.30. uur. Toespraak van de Bur
gemeester op dc Hof.
11.30 uur: Grote parade van het
garnizoen op de Koningin Wil-
hclminalaan.
13—14 uur: Carillonbespeling door
de heer Marius van der Werff.
14.30 uur: Gezamenlijke afmars naar
feestterrein (Voorterrein Infante -
riekazerne) Leusdcrwcg, uitslui
tend ingang Leusderweg) vanaf
de Hof.
14 uur: Op het sportterrein Birkho-
ven, (onder leiding van dc FAM)
Demonstraties door de landelijke
Rijverenigingen.
Voor de kinderen poppenkast,
met spannende verhalen.
20 uur: Muzikale uitvoering door
het Trompcttcrcorps van de Ca
valerie o.l.v. de heer A. O. O.
Wisman, op het terras van
Amicitia.
19.30 uur: Lampionoptocht. Opstel
len op het terrein bij het (nieuwe)
bureau van Politie.
20 uur: Vertrek.
22 uur: Vreugdevuur op het terrein
tussen Dr. Abr. Kuypcrlaan en
Prins Fredenklaan.
Vreugdevuur op het terrein aan
de Dollardstraat.
WOENSDAG 1 SEPTEMBER
Godsdienstoefeningen voor R.K.
militairen en Protestantse.
15 uur- Kcllnerwcdstrijd en wedstrijd
voog fictsjongens in dc binnen
stad. tc organiseren door de
F.A.M. Beginpunt Langestraat bij
dc Nicuwstraat.
19.30 uur: Gondelvaart in dc stads
grachten, te organiseren door de
F.A.M. Beginpunt Koppelpoort;
eindpunt Monnikendam.
19.20 uur. Stcrtocht vanaf de school
aan de Kruiskamp en vanaf hef
Borncoplcin naar het concert op
het terras van Amicitia.
20 uur: Vocaal concert op het ter
ras van Amicitia.
DONDERDAG 2 SEPTEMBER
19.20 uur: Stertocht vanaf dc Em-
makerk. vanaf de politiepost Ho-
geweg en vanaf 't Stort Zuid.
20.00 uur: Vocaal en instrumentaal
concert op het terras van Amicitia
VRIJDAG 3 SEPTEMBER
14.30 uur: Kindervoorstelling in
Amicitia voor kinderen van de
F.A.M. deelnemers (leeftijd 6—
13 jaar).
20 uur: Gecostumeerde optocht (o.I.
v. de Optochtcommissie).
Opstelling om 19.30 uur Dollard
straat.
17.00—20.00 uur: Zwemwcdstrfjdcn
voor Personeels- en Sportvcreni-
gingen en individuelen in het Bos-
bad Birkhovcn (onder leiding van
dc A.Z.C. Neptunus).
ZATERDAG 4 SEPTEMBER
Autotocht voor Ouden van Dagen
cn Invaliden
13.00 uur. Reünie op Borncoplcin en
Kapclwcg met ledige auto's, waar
in eventueel reeds hebben plaats
genomen dc particuliere ouden of
invaliden.
13.15 uur: Vertrek van het Borneo-
plein om de gestichts-ouden af te
halen uit St. Pieters en Block-
TE ORGANISEREN DOOR DE
FAM
31 AUGUSTUS—5 SEPTEMBER
Etalagewedstrijd voor het Amers
foortse publick en een etalage
wedstrijd voor F.A.M. winkeliers
(inlichtingen Winkelkrant).
31 AUGUSTUS—6 SEPTEMBER
Bloemententoonstelling in de Markt
hal met medewerking van alle
Amersfoortse bloemisten.
landsgasthuis. Pension St. Jozef.
Stichting „de Poth" en rusthuis
„Nijcnstcde".
13.30 uur. Vertrek Plantsoen-West.
bij dc Utrechtsestraat.
Plm. 15.30 uur: Ontvangst in Ami
citia door het Huldigingscomité
1948 Amersfoort.
13.30 uur: Wandeltocht door de
versierde stad. door verschillende
wandclsportvcrenigingcn. Tc or
ganiseren door de wandelsport-
vereniging St. Joris.
H. 30—18.00 uur. Ballonopstijging
op terrein Birkhovcn.
20,00 uur: Groot carnaval op het
Borncopleln in het Leusdcrkwar-
ticr. Georganiseerd door de FAM.
19.30 uur: Muziekuitvoering op dc
Hof door de gezamenlijke mu-
ziekverenigingen.
22.00 uur: Taptoe door alle plaatse
lijke muziekkorpsen o.l.v. dc heer
G. J. van Kolfschoten.
MAANDAG 6 SEPTEMBER
7.00 uur. Muzikale reveille.
7.00 uur: Luiden der klokken.
7.30 uur. Koraalmuzick op de om
loop van de O.L.V. toren door
de Amersfoortse Muziekvereni
ging o.l.v. de heer Ferd. de Goey.
8.309.30 uur: Carillonbespeling
door de heer Marius van dc
W erff.
9.00 uur Muziekfeest op de Hof.
10.30 uur: Op dc Hof uitzending
van reportage van de inhuldi
gingsplechtigheid in de Nieuwe
Kerk tc Amsterdam.
13—14 uur: Carillonbespeling door
de heer Marius van de Wcrff.
14.30 uur; Historische optocht „DE
GOUDEN EEUW". Opstelling
Voorterrein van de Infanterieka-
zerne. Leusderweg, om 14 uur.
19.30 uur: Gezamenlijke afmars naar
het feestterrein op de Leusder
weg met Chr. Tamboers- en PiJ-
pcrscorps o.l.v. dc heer Joh. de
Vries.
20.00 uur: Muzikale inleiding tot het
slotfeest door het begeleidende
corps.
Gyranastick-demonstraties door
de Gymnastiekver. „Oranje" o.l.v.
de heer W. van Schaffelaar.
21.00 uur: Openluchtvoorstclling tc
verzorgen door de heer P. J. Hak
22.00 uur: Groot schitterend jubi
leumvuurwerk.
