Drie Amersfoortse politiemannen
haalden Joden en onderduikers op
Kolonel Tolsma reikte zes
onderscheidingen uit
Amersfoort rust zich goed
statistisch toe
2
Cabalt, Tol en Beumer voor Bijz. Gerechtshof
Arrestaties verricht in Amersfoort, Leusden!
Stoutenburg en Hilversum
Beumer heeft spijt, Tol wist van niets en
Cabalt stond het tegen
Noteert U even
„Pedaalridders"
maakt 't goed
Hollerith-systeem bij afdeling
bevolking ingevoerd
Donderdag 28 October 1948
(Van onze speciale verslaggever)
Van December 1943 tot September van het daaropvolgend jaar
arresteerden Jan Johannes Cabalt, Jacob Tol en Beumer, leden
van de Politieke Dienst van de Amersfoortse politie, tezamen met
andere leden van die Dienst in Amersfoort en omgeving, in
Utrecht en Hilversum tal van joden en jodenvefbergers. Vanmor
gen stonden zij terecht voor het Utrechts Bijzonder Gerechtshof.
Een tiental getuigen vult de getuigenbank als de president, mr.
de Boer, de zitting opent. De belangstelling voor de behandeling
van deze zaken is groot. Vooral vrouwen vullen de publieke tri
bune. Cabalt wordt samen met zijn handlangers Jacob Tol en L.
Beumer, beiden eveneens uit Amersfoort, binnengebracht.
Staande horen ze do voorlezing
van de tenlasteleggingen nan. Mr.
Drabbe, do procureur-fiscaal, geeft
in zijn monotoon relaas een beeld
van de verschrikkelijke dingen die,
nog maar zo kort geleden, rondom
ons heen gebeurden. Zeven Joodse
personen gearresteerd benevens de
vrouw dio hun onderdak verschafte,
het Joodse echtpaar Kamp, Mozcs
Krant, Th. de vries, Ulttenbrock,
vier Joden te Leusden op 15 Augus
tus W44, op 18 Augustus do heer
Blazer en op 30 Augustus hot Jood
se echtpaar HarmsenClacsen, op
8 Juni te Amersfoort een tweejarig
Joods kindje on de man bij wie het
was ondergedoken en op 27 Juli ook
de Jodin.Roselaar en nog enige an
dere personen, die waren onderge
doken voor do arbeidsinzet
Cabalt wordt het eerst verhoord.
Zijn haar Is keurig gekopt boven het
intelligente gezicht, hij draagt een
manchester jasje boven een licht
bruine broek. Met de handen steunt
hij op de balustrade van de vcr-
dachtenbank en wanneer hij ver
telt hoe hij uit allo macht heeft ge
probeerd ontslag te krijgen bij de
Politieke Dienst te Amersfoort, om
dat hij er opdrachten moest uitvoe
ren die hem tegenstonden, buigt hij
zich soms licht naar voren om n
beweringen kracht bij te zetten.
Tol, zenuwachtig wiebelend op z'n
hielen, bevestigt de verklaringen
van Cabalt. Na hom legt Beumer
zijn verklaringen af, zo nu en dan
onderbroken door de president Beu
mer vertelt dat hu, toen hij in
Amersfoort kwam. bij de recherche
werd geplaatst, die later de Politie
ke Dienst bleek te zijn. Hij staat
voor 't eerst terecht. Cabalt en Tol
zijn al eerder veroordeeld en heb
ben reeds een flink aantal jaren ge
vangenisstraf uit te zitten voor hun
operaties in Rotterdam en Den Haag.
Als getuigc-deskundige wordt dr.
v. d. Werf gehoord, die een rapport
heeft uitgebracht over Beumer, die
hij een scheefgegroeide persoonlijk
heid noemt, die zich teleurgesteld
voelt door de gehele wereld en
.eigenlijk maar heel weinig begrijpt,
waarom hij achter het prikkeldraad
zat. Psychisch nog volkomen een
kind. Dr. v. d. Werf doet allerlei
suggesties om Beumer ergens rus
tig en onder toezicht te laten wer
ken. Ook van dr. Tammcnoms is er
een rapport over Beumer, en hij
licht dat nauwelijks hoorbaar
toe. Beumer is, volgens hem een
man die onder bijzondere omstan
digheden gemakkelijk uit het lood
wordt geslagen, de gevaren daarvan
in de toekomst zelf wel zal onder
kennen en deze, indien hij onder
toezicht wordt geplaatst, met behulp
van de psychiater zal kunnen be
zweren.
Dan stelt de president een vraag
over de arrestatie in Mei '43. van het
Joodse echtpaar Kamp te Stouten
burg. Beumer zegt dat hij zich niet
kan voorstellen, daaraan te hebben
deelgenomen.
President: „Waarom niet?"
Beumer: ,,'t Is mogelijk, maar ik
herinner hot me niet."
President: „Herinnert U zich over
't algemeen niet zo veel?"
Do president leest een door het
drietal opgesteld rapport voor over
een door hen bij Kok te Stoutenburg
ingesteld onderzoek naar een radio
toestel. Ze vonden een Philips-toe-
stel en twee voortvluchtige Duitse
Joden, tevens constateerden ze dat
Kok de voedselvoorziening saboteer-
de.
„Beumer": D'r zijn wel meer din
gen waaraan ik niet heb mee ge
daan en waarvoor lk toch heb ge
tekend. Het viel op dat ik eigenlijk
niet veel uitvoerde omdat het me
tegenstond en toen heb ik verschei
dene processen-verbaal mee onder
tekend. Daar heb ik nu spijt van.
Mr. Drabbe vraagt of do Politieke
Dienst wel eens snmemverkto mot
de straatpolitic of do recherche vnn
de gemeentepolitie.
„Nee, 't was een speciale dienst/'
zegt Beumor. „Ik persoonlijk hob 't
niet meegemaakt."
Kolk getuigt
Jacobus Kok, landbouwer te Stou
tenburg, een oude landbouwer, wat
doof, komt getuigen. Hij kijkt de
verdachten aan en herkent alleen
Tol en Cabalt. Kok vertelt op vra
gen van de president over de arres
tatie van het Joodse echtpaar, waar
van de vrouw thans weduwe
Advertentie
Naar aanleiding van het gisteren in
dit blad gepl. bericht bctr. het mis
verstand t.o.v. Bur. Lindauer, delen
wij U mede. dat do termijn van inz
der puzzle-oploss. is uitgest tot 8
Nov .a.s.
GRAND THEATRE: t.m. Donder
dagmiddag 28 Oct.: „Anna en de
Koning van Siam". Zo 1.30, 4,
18.30 en 21 uur Overige dagen
2,30. 18.30 en 21 uur.
CITY THEATER: ..Contra-Spionna-
ge". Zo. 1.30, 4.15, 18.45 en 21 uur.
Overige dagen 2,30, 18.45 en 21 u.
REMBRANDT THEATER: „Draken-
klauwen". Zo. 2, 4.15, 18 45 en 21
uur. Vrijd. en Zat 230, 18.45 en
21 u Overige dagen 2.30 en 20 u.
9 T/M 31 OCTOBER: St Pieter en
Blocklandtsgasthuis. Amersfoortse
Gemeenschap. Tentoonstelling.
Schilderijen „Haagse School". 10
tot 12.30 uur cn 2 tot 5 uur. Zon
dags 2 tot 7 uur.
do toedracht van hot gebeurde op
die Mei-ochtend nog eens schildert.
Zo is zenuwachtig en verontwaar
digd. Zo tuurt aandachtig naar de
beschuldigden en meent behalve Ca
balt tot ieders verbazing ook Beu
mer te herkennen als een van de
drie mannen dio haar en haar man
bij Kok hebben gearresteerd cn
mccgonomen. „Ik zei tegen mijn
man: daar zijn ze," vertelt mevrouw
Kamp. „Ik geef je geld," zei m'n
man, omdat we dochten dot het op
lichters waren, waarmee we al eens
eerder ondervindingen hadden op
gedaan. Maar het waren echte poli-
tlc-manncn. Ze traden heel behoor
lijk op en belden om een auto. Daar
mee brachten ze ons naar Amers
foort, Kok kwam later. Mijn man cn
ik gingen naar Auschwitz. Daar
werden we van elkaar gescheiden.
Ik heb hem nooit teruggezien."
Tol verklaart dat het echtpaar
Kamp aan dc politie per brief is
verraden. Hij heeft nooit geloofd dat
de onderduikers vermoord zouden
worden. Met de hand op z'n hart
verklaart hij niets te hebben gewe
ten van de slachtpartijen onder de
Joden. „Had ik het geweten, dan
had ik niet gedaan wat er nu ge
passeerd is. Daar had ik me niet
voor geleend."
In Hilversum
De president brengt dan de arres
tatie van Mozes Krant, Ulttenbrock
en Th. de Vries in Hilversum ter
sprake.
„Wat had de Amersfoortse politie
daar te maken," vraagt mr. dc Boer.
Het is beschuldigden zelf niet erg
duidelijk. Het verhoor van getuige
Nanninga levert het Hof niet veel
lichtpunten op. Meer heeft de heer
Ulttenbrock te vertellen, die ten
huize van De Vries word gearres
teerd. Getuige herkent Cabalt on
Beumer. Ook Schipholt heeft hij er
gezien. Hij zat te werken op dc be
wuste dag. toen plotseling iemand
binnenkwam, die hem zei de handen
omhoog te steken. Later werd ook
do Jood Mozes Krant de kamer bin
nengebracht. evenals Do Vries. Per
auto werden de drie gevangenen
naar Amersfoort gebracht, vervol
gens per trein naar Amsterdam door
hetzelfde drietal. Krant is naar do
Weteringschans gebracht, de ande
ren naar het hoofdbureau van poli
tic. De Vries verdween later ook en
van hem heeft de heer Uyttenbroek
nooit meor iets gehoord.
Beumer herkent de heer Uytten
broek en zegt dat deze getuige naar
zijn mening, de waarheid spreekt.
Een brief van mevrouw de wed. de
Vries, door de president voorgele
zen, werpt nog eens een schril licht
op de vreselijke daden, die deze po-
litie-mannen in die dagen verricht
ten.
Dan brengt de president de arres
tatie van mevrouw van Dillewijn cn
zeven in haar woning aan de Schil-
temalaan ondergedoken joden ter
sprake. Cabalt en Beumer hebben
dit zaakje opgeknapt. De eerste ver
telt, hoe zij kwamen om illegale pa
pieren te zoeken en hij op de boven
verdieping joden aantrof. Een ogen
blik heeft hij er over gedacht om ze
de benen te laten nemen, maar hij
heeft dat toch niet aangedurfd.
Pres.: „U hebt steeds gedaan of U
er kennelijk tegenzin in had, maar
U had toen niet hoeven te zien dat
het Jocitn waren, U kwam toch pa
pieren zoeken?"
Cabalt zegt bang te zijn geweest
voor zijn chef Schipholt. Beumer
vertelt hoe hij in gezelschap van
een andere huisgenote, freule van E.
uit Hoevelaken, die met hem door
de keuken rondging cn plotseling
als versteend stond, toen hij een
kastdeur opende waarachter twee
Jodinnen stonden. „Smeer 'm, maak
dat je weg komt," had hij gezegd,
maar dc beide vrouwen bleven, zo
dat hij, naoj hij nu zegt zc
wel naar boven moest brengen bij
Cabalts arrestanten. Alleen mej. van
F», verdween.
Emma vftn DillcwJjn is in het con
centratiekamp Ravensbrück overle-
len en kan dus niet meer tegen de
jodenvervolgers getuigen. Wel is
daar een verklaring van freule Van
E., die daarin mededeelt dat Cabalt
zich als „meneer Jansen" liet aan
dienen. In de keukenkast waren dc
heer Van Gelder en twee Joodse
vrouwen verstopt.
De heer Van Gelder zei. niet te
willen blijven, maar te zullen ont
vluchten. De twee oude vrouwen
werden door Beumer naar boven
gebracht, mej. Van Eys zelf ont
vluchtte.
De president brengt nog eens na
drukkelijk onder de aandacht van
twee beklaagden, die in deze zaak
zijn opgetreden, dat van de ge
arresteerden nooit meer iets is ge
hoord. En de schuld daarvan ligt
bij hen. Nogmaals verwijt de pre
sident Cabalt dat hij de onderdui
kers geen gelegenheid heeft gege
ven om te ontvluchten. De oorzaak
hiervan schijnt wel hierin te zijn
gelegen, als men Cabalt gelooft,
dat dc rechercheur Schipholt over
al zijn neus in wilde steken, zeer
gevreesd was en tijdens de arresta
tie ieder ogenblik kon worden ver
wacht.
Beumer kan nu gaan zitten en
Tol wordt de man, die zich met
Cabalt heeft te verantwoorden
voor de arrestatie van het Joodse
echtpaar HarmsenClaassen in 'n
woning aan de Soesterweg. Tol
vertelt, naast zijn makker staande,
rustig en een beetje binnensmonds
hoe het geval zich heeft toegedra
gen. De heer Harmsen bleek niet
thuis te zijn en zo werd alleen zijn
vrouw naar de Cavaleriekazerne
gebracht waar de S.S. was gele
gerd Daar werden haar nog enige
gouden ringen afgenomen, nadat
zij van te voren al van een groot
bedrag aan geld was ontlast. Hoe
haar man is gearresteerd, weet me
vrouw Harmsen een nog jonge
vrouw met diepe lijnen langs de
mond die komt getuigen, niet te
vertellen. Hij ontvluchtte toen
men haar kwam arresteren. Hij
is naar Mauthausen overgebracht
en daar „overleden".
Tol verklaart dat hij mevrouw
Claassen, terwijl ze zich klaar
maakte, onbewaakt heeft gelaten
in de hoop dat zij zou ontvluchten.
Maar Schipholt stond beneden bij
de deur. Nadat nog een proces-ver
baal van het verhoor van de eigen
lijke bewoonster van het huis door
de president is voorgelezen, schorst
hij de zitting.
(Ongecorrigeerd)
VRIJ NRDFRJAND
pNAftt/^KrUfk-wiLCKfM AD
maakt
opgang
Zorg, dar IJ óver de inhoud
kóm jiiLebprek.cn: Koop het
bij kiosk of" boekhandel of,
nog beter: neem een abon
nement (minimum f 2 }f) p
kwart.)
WeékbladVrij .Nederland
Keizersgracht 6(V|, ArnsiciJam-C.
Beëdiging van officier
en défilé van de Jagers
Op het voorterrein van de Infan-
tcriekazerne aan de Leusderweg
had Donderdagmorgen de beëdi
ging plaats van dc reserve officier,
Lt. Stoker, voorts werden onder
scheidingen uitgereikt voor trouwe
dienst. Tevens was het de dag, dat
het in opleiding zijnde regiment
zijn eerste proeftijd van zes woken
had doorstaan.
Lt. Stoker werd door de garni
zoenscommandant Kol. A. Tolsma
beëdigd tot officier van het negen
de regiment infanterie. Dc kolonel
wees hem op de plicht die lt. Sto
ker in de toekomst te vervullen zal
hebben. Hij vervolgde: „Een offi
cier moet zijn een lichtend voor
beeld voor zijn manschappen, een
man met plichtsgetrouwheid vader
landsliefde en opofferingsgezind
heid". Kolonel Tolsma richtte hier
na het woord tot dc manschappen.
„De eerste opleiding van zes we
ken is nu voorbij. Er is veel van u
gevergd in deze weken. Dikwijls
heb ik u gadegeslagen en werd ge
troffen door de toewijding en in
spanning die gij allen betrachtte.
Nu volgt het tweede gedeelte van
uw opleiding cn ik twijfel er niet
aan, of alle manschappen zullen
zich hier doorheen worstelen, zoals
het een goed Jager betaamt. Het
vaandel van ons Garderegiment
heeft vandaag zijn intrede gedaan.
Gij zult door dit voorrecht moeten
bewijzen, dat u dit waardig bent,"
zo eindigde de kolonel.
Onder do tonen van het Wilhel
mus werden de volgende adjudan
ten onderofficier onderscheiden: J.
W. te Roller, A. van Bemmel, T. J.
Batta en F. Wevers voor 36-jarige
trouwe dienst. Zij kregen de gou
den medaille.
Sergt.-mejoor-administrateur H.
Horlings ontving de zilveren me
daille voor 24-jarige trouwe dienst.
De sergeant K. L. Verweij ontving
de bronzen medaille voor 12 jaar
trouwe dienst.
Jhr. lt.-kol. van Suchtolen, com
mandant van het garde regiment
Jagers, hield een toespraak tot dit
regiment: „Jagers, op deze voor u
zo belangrijke dag is het mij een
genoegen u toe te mogen spreken.
In de eerste plaats wil ik u en de
onderscheidenen van harte geluk
wensen. Om de onderscheidingen
van een Jager te kunnen dragen
moet men wel terdege op de hoog
te zijn met wat men moet voelen
voor de bijzondere zorg, die u on
derscheidenen vandaag te beurt ge
vallen is. Om de eigenschappen van
zorg en liefde voor zijn militairen
waardig te zijn. Als Jager ben ik er
van overtuigd, dat u die weg van
zorg en liefde zult trachten goed te
bewandelen. Het vaandel is het
symbool van de eenhoid on als
iédere Jager zou proberen te stre
ven naar die eenheid van het regi
ment, nodig ik u uit een driewerf
hoera uit te roepen op ons regi
ment."
Bij hotel „De Witte" word een
défilé gehouden, dat word afgeno
men door kol. A. Tolsma en zij die
een onderscheiding ontvingen.
Ongeveer 900 Jagers marcheer
den in keurige marsorde voorbij.
Ons dagelijks teveel
Er word con aantal bekeuringen uit
gereikt terzake het fietsen op de rij
weg. hoewel er een fietspad aanwezig
was. het doorkruisen van con militaire
colonne, het besturen van auto's zon
der In het bezit te zijn van een rijbe
wijs, het bij avond fietsen zonder licht,
het parkeren op verboden plaatsen, het
vervoeren van een persoon boven de
tien ionr op de bagagedrager en het
niet kunnen tonen van een wegenbe-
lastlngkaart.
Onbeheerde fietsen
Een aantal flotsen. dat onbohccrd op
straat werd aangetroffen, staat op het
polltie-bureau op de rechtmatige eige
naar te wachten.
Burgerlijke Stand
GEBOREN: Gccrtrudis M.. d. v. J.
L. H. Wolter? en G. v. d. Hoef; Jans-
je F., d. v. F Lappain cn J. te Kul-
ve; Goertruida J. T. M d v. C. v.
Spellen en P. M, Balk; Jacobus T. L.
Pz. v. P. van Harn en L. C. M. de
Koek; Roolof, z. v. R Arbon on J.
Hazeleger.
GEHUWD: L. J. Jansen en W. B
v. d. Eshof; J H. Pelle en A- Esveld.
OVERLEDEN: J E Mok. wed v.
J. Putman, 77 j.: L. Dreu. 57 j.. geh.
m. M. C. de Wolf; H. v. d. Hoek, 2 j,
De stijgende belangstelling voor
de wielersport heeft ook het afge
lopen jaar haar vruchten voor onze
vereniging afgeworpen. Wij hi-obrn
vele nieuwe leden in kunnen
schrijven cn oude leden, die jaren
lang niet meer hebben „gefietst"
komen weer trouw op onze trai-
ningsritfen. Aldus de heer W. Tho-
lenaars, voorzitter van de A.R. en
T.C. „De Pedaalridders" in de gis
teravond in het Volksgebouw ge
houden jaarlijkse algemene leden
vergadering.
Na een overzicht te hebben ge
geven van de grote wielersportge
beurtenissen in ons land, waaron
der „De Ronde van Amersfoort"
een belangrijke plaats heeft inge
nomen, gaf de voorzitter de gele
genheid aan de heer H. Smit, se
cretaris. voor het lezen van het
jaarverslag.
Ook in dit jaarverslag is duide
lijk merkbaar dat het de vereni
ging goed gaat. Het is, zoals de
secretaris zegt: „Er zit schot in".
Het financieel beheer van de
penningmeester, de heer A. de Wil
de, die thans 23 jaar deze functie
waarneemt, bleek volkomen in or
de. De rekening van het afgelopen
boekjaar sloot met een batig saldo
van ruim f 1500.De heer De
Wilde werd niet alleen gedechar
geerd, doch werd onder spontaan
applaus bij acclamatie, en in dank
voor de bewezen diensten, herko
zen tijdens de bestuursverkiezin
gen.
Het aftredende lid. de heer D.
van Wijk, die voor de vereniging
zeer veel en goed werk heeft ge
daan, had zich niet meer herkies
baar gesteld. In zijn plaats werd
tot tweede secretaris de heer W.
de Bakker gekozen.
Hierna volgde de prijsuitreiking
voor de clubcompetitie, waarvan
dc volgende prijswinnaars hun
herinnering met een felicitatie van
het bestuur in ontvangst konden
nemen:
A-klasse: 1. De Gans, 2. Pol, 3.
Van der Laan, 4. Bouwman.
B-klasse: 1. Schotting, 2. Van der
Riet, 3. Hagebeuk, 4. Hartsuiker, 5.
Van der Wiel.
Besloten werd propaganda te gaan
voeren vooral onder de jeugd die
op het ogenblik toont grote belang
stelling voor de wielersport te heb
ben.
Waterpolo
NeptunusRobben 22
De centrale wintercompetitie werd
gisteravond ingezet met een wedstrijd
tussen Neptunus I en Robbon I. Het
was een weinig fraaie wedstrijd, waar
in dc punten werden gedeeld. De 22
uitslag geeft de verhouding goed weer.
De Robben lanceerden de eerste aan
val, doch deze werd afgeslagen. Direct
daarop kwamen de Hilversummers voor
het Neptunus-doel terug. De midden
voor verschalkte Woeldcrs en zijn om
haal bleek onhoudbaar voor doelman
Rcems (0—1).
Neptunus zette daarop een offensief
ln. dat pas na de rust succes had. Dek
kers kreeg oen vrije worp toegewezen,
plaatste de bal op Geutjes cn het
harde, hoge schot was onzo nationale
doelman Rohner te machtig.
Rohner moest verscheidene malen
handelend optreden. Dit ging hem
steeds wondorgoed af. maar opnlouw
moest hij zwichten, toen Dekkers een
tweede vrije worp kreeg, de bal weer
op Geutjos plaatste en deze woor een
hard. hoog schot losto (2—1).
De rechtsvoor der Robbon kreeg
een klein kansje van een fout van
Hcyligers te profiteren, plaatste op
zijn middenvoor en dc stand was ge
lijk (2—2).
Een Ncptunus-combinatie speelde te
gen een zevental van het Regiment Ja
gers cn won met 72
Hoge boeten voor
werkgever
Het Amersfoortse Kantongerecht be
gon vnnmorgon met dc zaak tegen H
K die verstek liet gaan. K. had een
chauffeur 2onder werkboekje laten
rijden. 10.— of S dagen.
Z. K. uit Bunschoten hnd op onregel
matige wijze in het IJssolmcor gevist.
15.— of 6 dngon mot verbeurdverkla
ring van het visnet.
N. den H. uit Amersfoort had het een
cn ander op zijn geweten In de eerste
plants had hij een van zijn bedienden
arbeid laten verrichten na werktijd. Dit
was al de vierde keer. Vervolgens liet
hij op 10 Sept vijf arbeiders na de
vastgestelde tijd werken. Op 13 Sept.
kreeg hij weer een proces-verbaal voor
hetzelfde feit. De ambtenaar eiste drie
maal een week principiële hechtenis.
Uitspraak. Voor de eerste overtreding
1 40.—. voor het tweede geval vijf geld
boetes van 12.en voor het derde
geval drtc geldboetes van 15.—.
Automarkt
Op de Woensdag te Amersfoort go-
houden automarkt werden 340 motorrij
tuigen aangevoerd.
Diefstal van rijwiel
Voor een huls In dc G Doustrant
werd een rijwiel ontvreemd.
Hoe dan ook Amersfoort groeit. En was er niet de rem van de
steeds toenemende woningnood dan zou die groei ongetwijfeld
in een sneller tempo doorzetten. Deze rem moge er nu dan zijn,
straks vallen de blokken weg en dan is het zaak, dat de gemeen
telijke administratie paraat is. Hoezeer het gemeentebestuur zich
van zijn verantwoordelijkheid ten opzichte van het nageslacht be
wust is, is wel gebleken uit de jongste publicaties over Amersfoort
van het Economisch Instituut te Rotterdam. In een lijvig rapport
zijn de richtlijnen voor verscheidene belangrijke onderdelen van
de gemeentelijke huishouding aangegeven. Het is goed het nog
eens te herhalen Amersfoort is een groeiende en bloeiende stad.
De economen, en zij kunnen het weten, hebben de goede toekomst
van Amersfoort niet voorspelt met ei en koffiedik, maar zij zijn
na zeer diepgaande studie tot de slotsom gekomen dat Amersfoort
in 1970 ongeveer 100.000 inwoners zal tellen.
Vraagt U gerust,
„bevolking"
BOUWKUNDIGE VRIJ
GESPROKEN
Woensdag uitspraak doende in
dc zaak tegen de bouwkundige W.
M. te Amersfoort, wje was ten las
te gelegd, dat hij vrijwillige mede
werking zou hebben verleend bij
de kazernebouw voor de Duitsers
te Weesp, verklaarde het Kanton
recht. afd. Tribunaalzaken te
Utrecht de beschuldiging vervallen.
antwoordt
Het is bij deze studie wel geble
ken, dat de statistische gegevens
die de gemeente Amersfoort kon
geven niet aan de eisen des tijds
beantwoordden.
Inzonderheid kwam men bij de
afdeling bevolking tot de conclusie
hoe moeilijk het was om uit de ge
gevens die de persoonskaarten ver
melden statistische gegevens samen
te stellen. Het was monnikenwerk.
Men redeneerde bij de afdeling be
volking als we het nu toch goed
gaan doen, laten we dan geen hal
ve maatregelen nemen. Trouwens
de chef van de afdeling, de heer
A. J. B r u ij n o o g e, is er de
man niet naar om de zaken half
aan te pakken. Wij herinneren ons
nog maar al te goed hoe snel het
totaal ontwrichte register na de be
vrijding werd hersteld en met welk
een voortvarendheid en kundig
heid door de ambtenaren de ver
kiezingen zijn voorbereid.
Goede schaduw
Kortom, het gemeentebestuur
was gevoelig voor de aanwijzin
gen door de deskundigen gegeven.
In samenwerking met de Neder
landse Stichting voor de Statistiek
te Den Haag, een organisatie die
over Hollerith-machines beschikt,
is van het Amersfoortse bevol
kingsregister een schaduw-adminl-
stratie gemaakt. Een schaduw ove
rigens waarbij de bevolkingsadmi
nistratie niet in de schaduw kan
staan. De persoonskaarten, waar
het bevolkingsregister uit is opge
bouwd, zeggen niets over het ka
rakter van de bevolking in de ver
schillende stadswijken, niets over
de leeftijdsopbouw, over het be
roep, de godsdienstgezindte, de ge
zinsgrootte, de legitimiteit, kortom
zij blijven tot op zekere hoogte
dode dingen.
Amersfoort nu heeft het aange
durfd om met het oude systeem te
breken en zette een Hollerith-ad-
ministratie op die wellicht uniek
is in ons land.
Wij zullen U niet vervelen met
de technische bijzonderheden van
deze materie, maar wat U wel zal
interesseren is, dat de afdeling be
volking van 1 Juli 1948 af bij
wijze van druk op de knop be
langrijke en volkomen correcte ge
gevens kan verstrekken b.v. over
de toestand van de bevolking naar
beroep naar godsdienst, naar bo-
roep naar burgerlijke staat en naar
bfrrocp naar stadswijk. Het is een
greep, want de mogelijkheden zijn
vele. Vooral nu bij deze Hollerith-
administratie-opzet de stad in tien
wijken is gesplitst. Het is goed deze
wijken en de code-nummers hier
te noemen. Zij luiden 0. Vlasak
kers-Lichtenberg, 1. Stadskern, 2.
Soesterkwartier, 3. Kruiskamp-La-
gewegkwartier, 4. Randenbroeker-
wegkwortier, 5. Arnhemseweg-
Vermeerkwartier, G. Stationskwar
tier, 7. Leusderkwartier, 8. Berg-
kwartier, 9. Blrkhoven.
Hartslag
Wij schreven het eens eerder: de
afdeling bevolking is de hartslag
van de gemeentelijke administratie.
Zij is door de invoering van het
Hollerith-systeem een nog belang
rijker onderdeel geworden. Het was
een goede definitie die een eco
noom eens gaf: „statistieken zijn
de ogen waardoor dc overheid het
economische leven bekijkt." Het is
Mr. Stikker naar Batavia
Voor nieuw overltg
met Republiek
Officieel wordt gemeld:
Met het oog op de toenemondo
onrust in Indonesië, welke de re-
goring met grote zorg vervult,
heeft de ministerraad besloten, dat
de minister van Buitenlandse Za
ken, mr. D. U. Stikker, heden naar
Indonesië zal vertrekken.
Het doel van deze reis is ener
zijds om zich ter plaatse op de
hoogte te stellen van de omvang en
ernst van de zorgwekkende toe
stand, anderzijds om, zonder zelf
de leiding van de eventueel te her
vatten onderhandelingen op zich te
nemen, toch door zijn aanwezig
heid te beproeven dc mogelijkhe
den van die hervatting te bevorde
ren.
Indien do besprekingen zouden
kunnen worden hervat en de re
gering wil door het zenden van een
der leden van het kabinet nog eens
alles In het werk stellen om tot oen
bevredigonde oplosing te geraken
zullen allereerst de nakoming van
het bestand en een spoedige hervat
ting van het goederenverkeer moe
ten zijn bewerkstelligd.
Het ligt in dc bedoeling dat de
reis van minister Stikker slechts
vnn korte duur zal zijn. Hij blijft
waarschijnlijk niet langer dan tien
dagen in Batavia.
Een maand geleden bezocht minis
ter Stikker voor besprokingen van
dc vraagstukken van het Verre Oos
ten dc Amerikaanse minister van
buitenlandse zaken, generaal Mar
shall. Dezer dagen had hij te Parijs
gelegenheid over dit zelfde onder
werp van gedachten te wiselen met
verschillcndo von zijn buitenlandse
collega's.
Mr. N. S. Blom, raadsadviseur van
het departement van buitenlandse
zaken en oud-directeur van justitie
te Batavia, zal de minister verge
zellen.
begrijpelijk dat hetzelfde geldt voor
de ondernemer ten opzichte van
zijn eigen bedrijf.
Welnu de ondernemers, zij
die bedrijven willen vestigen
in onze stad, kortom allen die
Amersfoort op een of ander
onderdeel statistisch willen le
ren kennen, kunnen bij de af
deling bevolking aankloppen.
Men zal U daar zeker niet
de deur wijzen. Er zal altijd
wel een vriendelijke ambte
naar zijn, die U de gewenste
gegevens kan verstrekken zelfs
aan de nieuwsgierige man, die
zo graag eens zou willen weten
hoeveel jongens van 14 jaar er
in een bepaalde wijk wonen.
Met dit laatste voorbeeld willen
we maar zeggen, dat de mogelijk
heden fantastisch zijn en dat we
dus met een dergelijk onfeilbaar
systeem met een gerust hart de
groei van onze stad tegemoet kun
nen zien. Op de afdeling bevolking
is men paraat en men is dat met
de gelukkige wetenschap dat een
voortvarend gemeentebestuur zich
van de zin der woorden „regeren
is vooruitzien" bewust is.
De heer A. J. Bruijnooge, chef van
de afd. bevolking, heeft Woensdag-
yniddag in een persconferentie me
dedelingen gedaan over de bij be
volking ingevoerde Hollerith-
adminlstratie
Hoopland
Burgerlijke stand
Geboren: Hendrik, zoon van Wil-
llem van Kouswijk en van Hen-
drika Jacoba van Dasselaar,
Gouden bruiloft
Op 9 November hoopt het echt
paar D. CatoenVan de Ham het
50-jarig huwelijksfeest te vieren.
Uitreiking bonkaarten
Op Vrijdag 29 October vindt uit
reiking plaats van de nieuwe le
vensmiddelenkaarten, tabaks- en
versnaperingenkaarten aan zelfver-
zorgers, wier achternaam begint
met één der letters A. tot en met
E. Medenemen alle stamkaarten en
alle inwisselbonnen.
Tevens zullen de extra levens-
middelenkaartjcs voor aanstaande
en jonge moeders verstrekt wor
den. Hiervoor dienen de betreffen
de inlegvellen C.A. en C.B. te wor
den overgelegd.
Moordaanslag gevolg van
huwelijksmoeilij kheden
Over de moordaanslag te Amster
dam, waarvan we op pagina één
melding deden, vernemen wij nog
het volgende:
Hoe dit drama zich heeft voltrokken
is ook de politic nog niet geheel duide
lijk. Vast staat, dat een voorbijganger
vannacht om kwart over twaalf uit hot
openstaande deurraampje, van het per
ceel Hun7estraat 121 ..moord" hoorde
roepen. Toij hij naar binnen keek zag
hij een man op dc grond liggen, die
zich trachtte op tc richten om de deur
te openen. Hij nad cr geen kracht meer
voor...
De voorbijganger wanrschmvdo een
politic-agent en deze ontsloot de dour.
Zij vonden een zwaar gewonde man. In
dc keuken lag ook een vrouw, die be
wusteloos was. De man was nog in
staat dc naam van de dader tc noemen,
zekere H J. B. Uit de Valckenierstraat,
de echtgenoot van de verwonde vrouw
De politlo spoedde zich naar de Valcke
nierstraat maar vond daar de dader
reeds overleden. Hli had eerst getracht
zolfmoord tc Dlegen door de gaskraan
open tc zetten, later had hij zijn pols-
slngadors doorgesneden en was vervol
gons uit het dakraam gesprongen.
Deze tragedie schijnt het gevolg te
zijn van huwelijksmoeilijkheden tussen
de echtelieden B De vrouw wilde
zloh laton scheidon, maar haar man
verzette zich er tegen Do laatste tijd
woonde do vrouw bij het reeds over
leden slachtoffer Van W. Gisteravond
was B op bezoek om de vrouw over
tc haion met hem mee naar huis to
gaan Toen zij weigerde schijnt B. cr
met een bijl op los tc hebben geslagen.
Prof. mr. dr. C. A. Verrijn
Stuart overleden,
Gisteren overleed te Zeist prof.
mr. dr. C. A. Vorrijn Stuart, oud-
hoogleraar in de staathuishoud
kunde cn het handelsrecht to Delft
en in de staathuishoudkunde en de
statistiek te Groningen en Utrecht.
De crematie geschiedt Vrijdag 29
October te Velzen na aankomst van
trein 14.09 uur te Driehiiis-Wester-
veld.
Hoe 't werkt
Het is ondoenlijk u een volle
dig inzicht te geven in het Hol-
lerith-administratie-systeem.
Wel kunnen wij u zeggen, dat
de gemeente Amersfoort zelf
niet beschikt over 'n Hollerith-
apparaat doch zich de mede
werking heeft verzekerd van de
Nederlandse Stichting voor de
Statistiek in Den Haag. Het is
deze organisatie die de beschik
king heeft over de ponskaarten
of zo men het noemen wil de
schaduw-administratie van het
bevolkingsregister te Amers
foort. Bij de afdeling bevolking
te Amersfoort maakt men ge
bruik van zogenaamde code
slips waarop alle gegevensdie
op de ponskaarten zijn ver
werkt, voorkomen. Wij hebben
ons er van kunnen overtuigen
dat deze cijfers voor ieder
onderdeel heeft men een cijfer-
systeem ontworpen levend
zijn. Het is geen dood materiaal
in de handen van de ambtena
ren, die voortaan op vele vra
gen een prompt en correct ant
woord kunnen geven. In zeer
korte tijd kan men in Den Haag
poor Amersfoort de ponskaar
ten op elk gewenst onderdeel
tellen en sorteren. Het is zo, dat
aan elk onderwerp met zijn on
derscheidingen een getal vioet
worden toegekend. Op de pons
kaart is daarvoor horizontaal
ruimte voor S0 gevallen, en
verticaal voor tien gevallen (de
zogenaamde indeling in wijken,
zoals in nevenstaand artikel is
aangegeven). Zij die zich voor
deze zaak interesseren, maken
wij attent op een voortreffelijk
artikel over de Machinale ver
werking van gegevens uit het
bevolkingsregister", geschreven
door de heer A. J. Bruijnooge in
het Tijdschrift voor Overheids-
ad7nini3tratle.
Stewardess Elsie Fey
ter aarde besteld
Twaalf KLM-stewardessen, kran
sen en bloemen dragend, openden,
vanmorgen de begrafenisstoet van
hun collega Elsie Fey, die ten
gevolge van het ongeluk te Prest-
wick verleden week omkwam en
nu in haar woonplaats Tilburg ten
grave gedragen werd. De teraarde
bestelling had plaats onder grote
belangstelling en tal van kransen
dekten de baar toen in depa
rochiekerk de Mis van Requiem
werd opgedragen. 9
Plechtigheid in Breda
Ook in Breda werd vanmorgen
een slachtoffor van dezelfde vlieg
ramp begraven, namelijk de 22-
jarige steward Henk van
Overbeek. Do Grote St. Anto-
niuskerk was bijna te klein om al
len te kunnen bevatten die bij de
uitvaart tegenwoordig waren. Tot
hen behoorde o.m. de heer Devlin
uit het Schotse dorp Tarbolton. Hij
had de ernstig gewonde Van Over
beek onmiddellijk na het ongeval
hulp verleend en had op verzoek
van het zwaargewonde slachtoffer,
met hem gebeden.
Brandstof voor tijdelijk
verblijf elders
Het C.D.K deelt mede. dat van 1 No
vember af bij de plaatselijke distribu
tiediensten bonnen voor brandstoffen
kunnen worden aangevraagd, voor per
sonen. die wegens hun werkzaamheden
tijdelijk op kamers wonen ln oen ande
re gemeente dan waarin zij in het be
volkingsregister zijn ingeachreven. Bij
de aanvraag moet een verklaring van
de werkgever wordcrj overgelegd over
do duur van het tijdelijk verblijf,
Hetzelfde geldt voor tijdelijk in Ne
derland verblijvende pe^onen, die hun
paspoorten moeten tonen cn bij in
kwartiering van militairen.
In al deze gevallen moet de aanvraag
worden ingediend door de kamerver
huurder.
Scheepstijdingen
Aldabl. Buenos Aires Rotterdam,
pass. 2fi/10 Oucssant; Alderamln, 26/10
van Antwerpen te Rotterdam: Annen-
kerk, Japan—Rotterdam, pass. 26/10
Kaap Guardafui; Ball 27/10 van Semo-
rang te Batavia; Beverwijk. 26/10 van
Danzig naar Nederland; Grootckerk.
26.10 van Dakar te Waivlsbaal: Hilver
sum 27/10 van Lagos tc Port Harcourt;
Kamorhngh Onnes, Batavia—Rotterdam
pass. 26,10 14 uur Malta; Kota Agocng.
Rotterdam—Java. pass. 27/10 Finlsterrc;
Laurenskerk, 26/10 van Bombay te Co
lombo: Lutterkcrk. Londen—Perzische
Golf 26/10 von Suez; Maaskerk, Amster
dam—West Afrika, 26/10 van Dakar;
Maivulna (t; Port Plri—Mlrl, 26/10 120
niijl Nrd. van Soeraboya; Marcelia (t),
Rotterdam—Le Havre, 26/10 24 mijl van
Le Havre: Marlckerk, Rotterdam—Ja
pan, 26,10 to Manilla; Meorkerk, Japan
—Rotterdam, pass. 26/10 Dungeness;
Modjokerto. Batavia—Rotterdam. 20/10
tc Bclawan; Molenkcrk, Rotterdam
Australië, pass. 26/10 Gibraltar; Nieuw
Amsterdam. 20/10 nm van Rotterdam
naar New York. Oranjefontein. Mom-
bassa—Amsterdam, pass 26/10 Guarda
fui: Polydorus, BataviaAmsterdam.
27/10 te Colombo; Prins Alexander.
26/10 van Montreal te Antweqien; Prins
Johan Willem Frlso. Montrenl—Rotter
dam, 26, 10 G00 mijl Oost Belle Isie;
Rempang. Macassar—Palembang. 26/10
tc Pladioe; Rijn. 26/10 van Pitea naar
Amsterdam; Schle, Antwerpen—Trini
dad. pass 26/10 Azoren; Sommeladijk.
27, 10 van' Soerabaya te Socngcigerong
verwacht; Stad Leiden. Amsterdam
New Orleans. 26/10 210 mijl Nrd. Azo
ren; Stad Maassluis. 26/10 van Bona
naar IJmuiden; Talisse, Amsterdam
Java, 26/10 van DJeddah; Tjlmenatong.
26/10 van Kobe naar Hongkong; Tjipa-
nns 26/10 van Rotterdam naar Hous
ton: Venus, 20/10 van Famagusta te
Limasol;
Andljk, 27/10 van Antwerpen naar
Londen; Annenkcrk, Japan—Rotterdam
27,10 tc Aden. Breda. 27/10 van Cristo
bal naar Curacno; Esso, Rotterdam.
26,10 van Aruba tc Marseille; Kamer-
lingh Onnes. Batavia—Rotterdam, pass.
27/10 Pnntollarln; Klipfontein, 27/10 van
Southampton to Antworpen: Lawak.
27 '10 vnn Singaporo te Manilla; Maas
land. 26/10 vnn Buenos Aires naar Am
sterdam: Nieuw Amsterdam. Rotter
dam—New York, 27/10 5 uur te Lo
Havro; Oranjofonteln, MombassnAm
sterdam, pass 27/10 Porim: Orestes.
27 <10 te Punta Arenas voor reparatie;
Triton. 28/10 van - Elcardon te New
York verwacht; Voiondam, Brennersha-
ven—Buonos Aires, 27/10 tc Montevideo;
Waal, AmsterdamWest Indië, 27/10 v.
Antwerpen; Wieldrecht (t). 26/10 te
East Londen. 28/10 naar Abadan: Zee
man, Bona-Cardiff. pass. 27/10 Gibral
tar; Aldabl, 27/10 20 uur van Buenos
Aires te Hoek van Holland verwacht:
Aldebarnn, RotterdamKey West. v.o.
27/10 tc Bermuda: Algenib. Rotterdam—
Buenos AiresRotterdam. 26/10 v. San
tos; Aimkork, Rotterdam Sydney.
27/10 te Antwerpen; Alphncca. 26/10
van Dublin naar Anlwerpon: Alpherat.
Rotterdam—Buenos Aires, pats. 26/10
Fernando. Lutterkerk, LondenPerzi
sche Golf 26/10 van Port Said: Meer
kerk. JapanRotterdam, 27/10 te Ant
werpen; Prins Willem 3, 26/10 van
Chicago naar Montreal.