Sociale probleem even nijpend als
het Indonesische
Et
Nederland vertrouwt in
de toekomst
Begin het nieuwe jaar luchtig
De geschiedenis der Nieuwjaarskaart
Het begon met geschenken
om de goden mild
te stemmen
OUDEJAARSBIJLAGE
Geschiedenis van een jaar in een notedop
Politieke arena
LAAT uw gedachten eens terug gaan over 1948 in Nederland.
Welke figuren komen u dan voor de geest? Koningin Wil
helmina, Koningin Juliana Ga verder, wie dan? Ja, juist,
Fanny Blankers-Koen. Een vreemde combinatie misschien, maar
ze ligt zo in uw geheugen, ge kunt er niet onderuit. Deze drie
vrouwen waren ongetwijfeld de populairste personen in het Ne
derland van 1948 en om hen heen kunt u een groot deel van de
gebeurtenissen groeperen, die in het afgelopen jaar in de belang
stelling van ons volk hebben gestaan.
Toch niet alle gebeurtenissen. Want er schieten u nog meer
namen te binnen en ook daaromheen kunt u feiten en gebeurte
nissen van het jaar 1948 groeperen. Het zijn nu namen van
mannen en wat daarbij in uw gedachten komt - het spijt ons dat
wij het moeten constateren - is dan ook van een geheel andere
aard, meer geladen met zorg en met mogelijkheden tot verschil
van mening. Hier zijn er drie: Drees, Lieftinck, Mansholt: sociale
problemen, financieel-cconomische problemen, distributieproble
men. Hier zijn er nog drie: Van Mook, Romme, Beel: Indonesië.
Met het bovenstaande kunt u in een notedop samenvatten,
wat in het Nederland van 1948 de aandacht van het grote publiek
heeft getrokken. Maar dan hebt u nog niet alles wat werkelijk
belangrijk was. Behalve enige groepen van drie namen kunnen
we ook nog drie afzonderlijke gebeurtenissen memoreren, welke
misschien minder tot de verbeelding van veel landgenoten hebben
gesproken, doch die historisch gezien in 1948 waarschijnlijk van
de meeste - en ook verststrekkende - betekenis zijn geweest:
1. de grondwetswijziging, die de structuur vastlegde van een
Koninklijke Unie, waarin Nederland en de gebiedsdelen in Oost
en West zullen zijn verenigd.
2. de voorbereiding tot de samenwerking in de Benelux, welke
o.m. tot een grondige wijziging van onze economie zal leiden.
3. het toetreden tot het defensief verbond der Westelijke
mogendheden, waarmee Nederland officieel - en waarschijnlijk
voor goed - het principe der neutraliteit heeft prijs gegeven.
ALS wij dit alles zo in korte trek
ken even de revue laten pas
seren, dan moeten wij toch wel tot
de overtuiging komen, dat er hier
te lande zo het een en ander is ge
beurd in het afgelopen jaar. Het
jaartal 48 schijnt dan ook wel
voorbestemd om uit te springen in
onze historie. Kennen wij niet alle
maal uit onze lagere-schooljaren
het jaartal 1648, waarin onze roem
ruchte tachtigjarige oorlog, hoewel
reeds lang gewonnen, besloten
werd met de vrede van Munster,
die als het ware de officiële bekro
ning van onze nationale onafhan
kelijkheid betekende? Twee hon
derd jaar later, in 1848, schonk de
grondwet van Thorbecke ons de
parlementaire democratie en nu, in
1948. heeft een wijziging van de
constitutie het verschiet geopend
op een geheel nieuw staatkundig
bestel voor Nederland en de over
zeese gebiedsdelen. Nederland en
de West zullen vormen het konink
rijk der Nederlanden, dat in een
koninklijke Unie verenigd zal zijn
met de Verenigde Staten van Indo
nesië, die het voormalige Neder-
IN 1948 GINGEN BELANGRIJKE LEVENSMIDDELEN NA9 JAAR VAN DE BON
1939/40
1941
1942
i
43
1943
1141
1947 1940
SUIKER
BtXO
mm
80TER
JUS
i i
VLEES
K-T.M"
MELK
rr
-n
Z2Z
rv
'—"7"
AtftDAPP
SÏÏSUSi.
landsch-Oost Indië zullen omvat
ten.
Twee koninginnen
Als wij het over de grondwet
hebben denken wij ook meteen aan
Koningin Wilhelmina. Het is be
kend, dat zij zelf de grondwetswij
ziging nog bekrachtigen wilde, zo
dat deze vóór haar abdicatie moest
zijn aangenomen. Zo nam zij af
scheid met een grootse, een histo
rische daad. die zij in haar balling
schap voorbereidde met haar ra
diorede van 7 December 1942. Dit
afscheid na de vijftigjarige regering
van de „Moeder des Vaderlands"
en de ontroering, die het wekte in
alle geledingen van ons volk, lig
gen ons nog vers in het geheugen
evenals de luisterrijke inhuldiging
van haar dochter ën opvolgster
Koningin Juliana. Maar meer in
druk dan de pracht en praal, bij die
gelegenheid ten toon gespreid,
maakten op ons volk de bewogen
woorden, die de jonge koningin
toen heeft gesproken: ..Wie ben ik,
dat ik dit doen mag." een rede,
vorstelijk en innig menselijk tege
lijk, waarmee Juliana zich voor
goed een plaats heeft verworven in
de harten van haar landgenoten.
DR. W. DREES
PROF. P. LIEFTINCK
Prof. Mr. C. P. M. ROMME
Indonesië
Het Indonesische probleem is op
het ogenblik voor volk en regering
overheersend. Aan de eeriijKe wil
van Nederland om de volkeren van
Indonesië nationale zelfstanaigneid
te geven behoeft niet getwijfeld te
worden. Dat onze regering niette
min, ondanks drie jaar onderhan
delen. niet tot overeenstemming kon
komen met een der toekomstige
deelstaten, de Republiek Indonesia,
en dat dit tenslotte leidde tot het
gewapende ingrijpen van de laatste
weken, is genoegzaam bekend. Dit
probleem, het verschil van mening
met de Republiek en de vraag of al
dan niet gewapend moest worden
opgetreden, heeft ook dit jaar weer
het politieke leven van ons land
voor een groot deel beheerst,
i Het ging daarbij in feite niet
I meer over de vraag of de vol-
f ken van Indonesië zelfstandig
zouden moeten worden, vrijwel
I ieder ging in dit opzicht accoord
met de rede van HM. Koningin
I Wilhelmina van 7 December
1942. Het was de vraag langs
welke weg en op welke termijn
I die zelfstandigheid verwezenlijkt
moest worden en vooral: of men
de onderhandelingen met de
Republiek, die afspraken, spoe-
1 dig nadat ze gemaakt waren,
weer verwierp en zich niet hield
aan het gesloten bestand, nog
langer moest rekken.
Bij de strijdvraag, die in ons land
over Indonesië bestond, waren niet
alleen politieke en morele maar wel
degelijk ook sociaal-economische
problemen aan de orde. al werd daar
in de regel niet zo zeer de nadruk
op gelegd. In het algemeen kan men
wel zeggen, dat men in de kringen
der kapitaalbezitters en de aanver
wante groepen het minst geneigd
was tot lankmoedigheid jegens de
Republiek. Inmiddels hebben de za
ken in Indonesië echter een wending
genomen, welke tot consequenties
kan leiden, die thans nog niet kun
nen worden overzien. Moge spoedig
onder de tropenzon van het sprook
jesachtig mooie en rijke land van
Insulinde door blank en bruin in
vrede en eensgezindheid worden ge
bouwd aan het geluk en de welvaai t
der millioenenbevolking.
Welke gevolgen had het Indone-
sische probleem voor de binnen
landse politieke verhoudingen? De
politiek ten aanzien van de overzee
se gebiedsdelen werd voornamelijk
gedragen door de twee regerings
partijen. de K.VP. en de P. v. d. A.
en beide hebben van links en van
rechts heel wat stoten van critlek
moeten doorstaan. Ook in eigen rijen
bleef die critiek niet uit. Bij rV
K.V.P. leidde zij er zelfs toe. dat de
heer Weiter een eigen partij sticht
te, waarin hij een deel van de rech
tervleugel der katholieken verenig
de. al moet daar direct worden bij
gezegd, dat daarbij ook andere fac
toren een rol speelden, met name
sociaal-economiscne. De heer Wei
ter en de zijnen voelen namelij*
niets voor de geleide economie en
zijn van mening, dat de katholie
ken zich te veel door de socialisten
laten mee slepen Tegen het samen
gaan van katholieken en socialisten
zijn zij dan ook fel gekant.
De partij van de heer Weiter
kwam met één zetel uit de verkie
zingsstrijd, at niet weg nam, dat
de K.V.P. haar zeteltal van 32 hand
haafde. De P. v. d A. ging van 29
op 27 zetels terug en de communis
tische partij van 10 op 8. Veel
nieuws brachten de verkiezingen
niet. een kleine verschuiving naar
rechts. De communisten die onmid
dellijk na de bevrijding veel „good
will" hadden schijnen voorlopig on
hun retour en de gebeurtenissen *.n
het buitenland, met name in Tsje-
cho-Slowakije. hebben daartoe niet
weinig bijgedragen. In het afgelopen
jaar ziin zij buiten de commissie
voor buitenlandse aangelegenheden
in het parlement gezet en in tal van
gemeenteraden Amsterdam cms
vóór) worden zij geweera uit het
college van B. en W. en de vaste
raadscommissies.
Op andermans zak
De problemen waren velerlei dit
jaar. Behalve het Indonesische was
(en bljjft) er ook nog het finan
ciële vraagstuk. Ons land. riik vóór
de oorlog, was straatarm daarna en
da.t is het nog. Wij allen individueel
moeten het aan den liive ondervin
den. U kunt nog niet kopen en ook
nog niet betalen wat u voor de oor
log v/èl kopen en betalen kon En
of die goede oude tijd" ooit terug
komt? Wij weten het niet maar ve
len betwijfelen het.
Natuurlijk, n'emand zal ont
kennen, dat wij het al een stuk
„beter" hebben dan een jaar ge-
ieden men ga maar eens na
hoe toen en hoe nu het Sinter
klaas- en het Kerstfeest gevierd
konden worden. Maar laten wij
vooral niet vergeten, dat wij op
het ogenblik voor een groot deel
teren op de zak van een ander,
van Amerika namelijk.
Voor onze wederopbouw en onze
voedselvoorziening moeten wij veel
kopen in het buitenland en daarvoor
hebben wij geen dollars genoeg.
Wij kunnen niet zo veel uitvoeren
als wij gedwongen zijn in te voeren,
de import overtreft de export maan
delijks met twee millioen gulden.
Op geen stukken na kunnen wij ons
dus zelf bedruipen en dat is geen
prettige zaak, niet voor een gezin,
niet voor een land.
Marshall-hulp en Benelux
In ieder geval helpt de Marshall
hulp, die ons zeshonderd millioen
dollar per jaar oplevert, -ons voorlo
pig uit de misère. Maar er zijn voor
waarden aan die hulp verbonden.
Wij dienen haar te gebruiken om op
korte termijn de mogelijkheden te
scheppen om weer op eigen benen
te staan en daarbij zal hét noodza
kelijk zijn tot economische coördi
natie met andere landen te geraken.
Economische w.-.r n werking
Wegvallen van de tolgrenzen
wegvallen van andere gren
zen Komt er een verenigd
Europa7 Er wordt hard aan ge
dokterd. ook in ons land. er is
zelfs een internationaal congres
aan gewijd, dat niemand minder
dan Churchill als spreker op de
Dam te Amsterdam bracht.
Maar de eerste jaren zal het
nog wel een ideaal mijven.
Er is wèl al weer militaire sa
menwerking tot stand gekomen.
Ons land kwam tot een i.. ..,air
verbond met België en w,j sloten
ons dit jaar ook aan bij een griner
defensief verbond, dat van dc
West-Europese Unie, dat irn.
spoedig zal worden uitgebreid tot
een atiantisch pact. Waar is daar
mee onze hoog geroemde neutrali
teit van vóór de oorlog gebleven?
Afgeschreven! En waarschijnlijk
voor goed. Neutraliteit is bij de
moderne en totale oorlogvoering
een onmogelijkheid geworden, zeker
voor een land met een geografische
ligging als het onze.
De huidel van de staat
Problemen genoeg, zeiden we.
Met het financiële heeft in de eer
ste plaats minister Lieftinck zich
bezig gehouden, wiens maatregelen,
vooral op het gebied der belastin
gen heel veel critiek uitlokten, maar
die er in slaagde ons dit jaar een
Miilioenennota voor te leggen, wel
ke aanmerkelijk gunstiger was aan
de vorige jaren.
De financiële en de economische
maatregelen hangen nauw samen en
de sociale volgen in hun spoor. De
samenwerking in Benelux-verband,
die ook een gedeeltelijk los laten
van de geleide economie vraagt,
TT ET Nieuwjaarsmenu mag nooit te zwaar
wezen. De Kerstdagen zijn juist achter
de rug en op Oudejaar wordt allicht ook wat
extra's gegeten. Bovendien ligt veel mensen
het nieuwe kalenderblok zwaar op de maag.
dus dat menu moet luchtig gehouden worden.
ALS er op Oudejaar
oen haringslaatje is
geserveerd, moet men
op 1 Januari eens ma-
caroni-soep maken Kook
50 gram in kleine stuk
jes gebroken macaroni
in 112 liter kokend wa
ter of groentenat met
wat zout en foelie. Ver
warm ondertussen al
roerende wat boter oi
margarine met 40 gram
bloem, voeg daar voor
zichtig en geleidelijk de
gekookte macaroni bij
en laat het geheel, ter
wijl U steeds roert om
aanbranden te voorko
men, nog tien minuten
doorkoken. De soep
wordt nog geuriger, in
dien men er op het Inatst
wat pieterselie, selderij
en een paar bouillonblok
jes aan toevoegt en er
tenslotte op een klein
glazen schaaltje wat ge
raspte kaas by presen
teert.
HET Nieuwe Jaar valt
op een Zaterdag,
dus men kan een goede
visschotel geven, die op
Oudejaar wordt voor-
gestoofd en op de dag
zelf afgemaakt. Schel
vis, kabeljauwstaart,
karper, snoekbaars en
vooral tongfilcts lenen
zich allemaal uitstekend
voor het stoof-proces.
Dezo vissen bereidt men
in een weinig bouillon
van een opgelost blokje,
maar het stoofvocht
I mag niet hoger staan
M ACAROM-SOEP,
VIS, PUDDING OF
SNEEUWBALLEN
EN FRUIT
dan 1 c.m in de vuur
vaste schotel, waarin
men het gerecht bereidt.
Wees vooral niet zuinig
met boter of margarine
op deze eerste dag van
het iaar en voeg zo mo
gelijk wat citroensap en
anders een paar drup
pels azyn aan het stoof-
nat toe. Het Is lekker in
dien men meteen wat
aardappelen mee laat
stoven: dat smaakt be
ter dan gekookt by de
vis. Bestrooi de inhoud
van de schotel met wat
paneermeel en laat het
geheel, al naar de groot
te van de vis, een kwar
tier of 20 minuten toe
gedekt in de oven of op
het vuur staan. Indien
men een oventje kan ge
bruiken, moet de vis
schotel cr tenslotte nog
tien minuten open ln
biyven.
ALS dessert: een fikse
chocolade-pudding,
die kan ook gemaakt
worden van geraspte
stukjes chocolade, in
dien men niet genoeg
cacaopoeder heeft, met
een mooi gebonden va
nillesaus. of een taart of
de traditionele sneeuw
ballen. Men kan hier 25
h 30 stuks maken van 80
gram boter of marga
rine met 3 dl. water ver
mengd, waardoorheen
wat vanillepoeder en
zout wordt geroerd.
Breng dit geheel aan de
kook, maar laat het
niet doorkoken. Voeg er.
als het kookt, geleide-
ïyk 200 gram bloem by
en roer zo hard, dat ht-t
mengsel één bal wordt,
die gemakkeiyk van de
pan loslaat. Laat het
deeg even drogen op een
hoekje van de knehei.
Doe het dan snel over in
een kom en werk er één
voor één zoveel eieren
door als U kunt mis
sen, liefst vyf! Ze moe
ten er ongeklopt door
heen geroerd worden.
Do massa moet dik biy-
ven en men dient flink
te roeren: voor ieder el
ongeveer vyf minuten.
Draai er tenslotte wat
gewassen en weer ge-
droogdo krenten door
heen en laat nu wat
frituurvet warm wor
den. maar niet te heet..
Maak van het deeg met
behulp van twee. even
In het vet gestoken le
pels. kleine balletjes en
laat deze in het vet gaar
en lichtbruin bakken.
Dit moet langzaam en
goleldeiyk geschieden,
anders verbranden zy
De toebereiding van
sneeuwballen is vooral
een kwestie van handig
heid en snelheid. De
vetpan, waarin de
sneeuwballen liggen,
moet steeds wat warmer
geplaatst worden, het
zy op het fornuis of op
gas of electrisch. Na 5
ik 10 minuten zyn de
sneeuwballen wel klaar;
neem ze met een schuim
spaan uit het vet, laat
zo even goed uitlekken
en bestrooi ze tenslot
te met wat poedersuiker.
Men kan ze warm of
koud opdienen.
Gebraden groto appe
len, druiven of grape
fruit vormen natuuriyk
ook een welkom dessert.
De verkiezingen brachten weinig
verschuivingen
bracht als bijzondere noodzakelijk
heid mee de afschaffing der rege-
Wat dit betreft zijn wij al aardig op ringssubsidies op steenkolen en een
weg door onze samenwerking met
België en Luxemburg in de Bene
lux De Economische Unie met die
landen zal op 1 Januari 1950 in wer
king treden.
aantal levensmiddelen. De terug
keer tot normale verhoudingen werd
daarmee bevorderd, maar de prij
zen. die de consument te betalen
heeft, gingen vrij sterk omhoog.
Boter en margarine
Boter kunnen de meeste mensen
nu niet meer betalen. Maar de re
gering schiep uitwijkmogelijkheden.
Dan maar margarine. Goedkoop en
(bijna?) even goed. Geen witbrood
maar bruinbrood. Ook goedkoper
enbeter. Maar niettemin werd
het leven duurder en daarom kwam
er een toeslag van een gulden per
week op de lonen beneden de
3750.— per jaar en werd de kin
dertoeslag verhoogd. Er zijn nog
enkele andere maatregelen geno
men, maar een sociaal evenwicht is
nog niet. bereikt. Een derde loor.-
ronde? Zij is al in het vooruitzicht
gesteld. Maar misschien komt er
dan ook huurverhoging. Neen. ge
makkelijk is het leven niet. Maar
gelukkig zijn er tal van artikelen
van de bon gegaan, dat is de licht
zijde van al deze maatregelen. Nu
is het wachten noe op de textiel.
Niet alleen op puntloze textiel, maar
ook op- goede en goedkope.
England-spiel
Problemen, problemenDe po
litieke berechting nadert haar vol
tooiing. De tribunalen zijn afge
schaft. Een groot aantal politieke
delinquenten kreeg vermindering
k van straf. Grote oorlogsmisdadigers
kwamen voor het hekje. Rauter,
Christiansen. Van aer Waals. Schreie-
der liet het archief van zijn geheu
gen werken. Heeft hij alles verteld?
Het England-spiel kwam ter tafel.
Hoe zit het daarmee? Een nieuw
probleem! Een parlementaire en
quête-commissie zal er haar krach
ten aan wijden.
Huizentekort
Dan is er nog de wederopbouw.
Zij vordert vrij langzaam bij gebrek
aan materiaal en 725000 gezinnen
hebben nog geen eigen huis en moe
ten bij anderen inwonen. Wij weten
nu allemaal wel wat dat in vele ge
vallen betekent. Mensen zijn geen
engelen. Dit jaar zijn 30.000 nieuwe
woningen gereed gekomen, het vol
gend jaar komen er 38 000 bij en zo
zal de productie ieder jaar stijgen.
Maar het zal wel tot 1960 of 1965 du
ren voor het tekort is opgeheven. We
hebben dus nog een jaar of vijftien
voor de boeg. Maar er is dan ook
veel schade in te halen.
Tempo, tempo
Tempo, tempo Dat ls het wat
deze tijd vraagt, dat is het wat nodJjj
is om onze teloor geganè welvaart zo
veel mogelijk terug te winnen Onze
industriële productie zal veel groter
moeten worden. Wel beweegt zij zich
al sinds October 1947 boven het voor
oorlogs niveau maar ook het aantal
arbeiders is groter geworden.
In het derde kwartaal van dit
jaar was de industriële produc
tie 109% van de vooroorlogse,
maar de productie per arbeids
kracht heeft de vroegere nog
niet geëvenaard. Ze ligt dit jaar
voor de industrie op 82% tegen
77% in 1947 en 70% in 1946. Als
de stijging z o doorgaat zal ze
eerst in 1952 weer normaal zijn.
Zal dit dan ook arbeidskrachten
overbodig maken? Er is al weer eni
ge werklooshetd. al is zij nog niet
onrustbarend Aan ongeschoolde ar
beiders en administratief personeel
is er momenteel een overcompleet,
maar naar geschoolde vakarbeiders
is in het algemeen nog vraag: zo had
de metaalnijverheid er in Augustus
van dit jaar 13.000 tekort. In de toe
komst zal scholing en omscholing
nodig blijken en niet alleen om onze
export (en dus onze betalingsbalans)
te versterken, maar ook om werk
loosheid te voorkomen, dient de in
dustrialisatie krachtig te worden
aangepakt.
Geen pessimisme
Dit beeld, in korte trekken ge
schetst, leverde ons het afgelopen
jaar. Is het somber? Dat hangt af
van degeen die het beoordeelt, of
hiv met pessimistische of optimisti
sche blik de wereld in kijkt. Somber
behoeft een volk alleen te zijn als
het het geloof in zichzelf verliest.
Maar daarvoor is in Nederland geen
enkele reden. Er is hard gewerkt in
ons land en er is al enorm veel be
reikt. Wij zullen hard moeten b 1 ij-
v e n werken, daarbij niet alleen aan
het heden denkend, maar ons ook
voorbereiden op de problemen, die
de toekomst ons, met onze snel
groeiende bevolking, ongetwijfeld
zal stellen. De kop er voor dus.
Aanpakken!
„Gelukkig Nieuwjaar, meneer", zegt Uw
krantenbezorger en toont U een kaartje.
Gelukkig Nieuw jaar wenst Uw bakker en
schuift een kaartje in de bus. Gelukkig
Nieuwjaar wensen al Uw vrienden, ken
nissen, relaties en crediteuren. Ze sturen
eenvoudige witte visitekaartjes of een
kleurrijke prentbriefkaart.
Welk een merkwaardige gewoonte eigen
lijk. Maar een oud gebruik. Daarover kan
men in nevenstaand artikel meer lezen.
wENSCHT U ZEKER
ZOETEN DRONK UIT
MEUWENBEKER.
lJAN(JiAR^19y4
I E oudste Nieuwjaarskaart, die men kent,
was geen kaart, maar een lamp Het
is een Romeinse lamp met een Nieuwjaars
wens en een afbeelding van de kop van
Janus een god met twee gezichten, het goede
en het kwade afbeeldend.
De Oud-Romeinse Nieuwjaarswens werd
niet gedrukt maar als het ware geponst op
de talrijke geschenken, waarmee men elkaar
wederkerig op de eerste dag van het jaar
verblijdde. Maar de Romeinen waren even
wel niet de eersten, die om het zo maar eens
te zeggen de Nieuwjaarswens uitgevonden
hebben. Reeds de Perzen en Egyptenaren
schonken elkaar op Nieuwjaarsdag waarde
volle Scarabeeën. dat zijn heilige kevers, te
vergelijkeu met de in Europa bekende ge
lukbrengende „Onze Licve-Heersbeestjes".
DE eerste en oorspronkelijke betekenis
van de gelukwens op de eerste dag van
het jaar is waarschijnlijk niets anders dan
een vrijwillig offer om het noodlot gunstig te
stemmen, niet zozeer dus om de uitverko
renen met een presentje te verrassen, als wel
om aan bovenaardse machten te tonen, dat
het Nieuwe jaar werd aangevangen met de
beste onzelfzuchtigheid.
In de Romeinse tijd ontaardde de ge
woonte, Nieuwjaarsgeschenken met op
schrift te verdelen in een soort sport. Keizer
Tiberius had bijvoorbeeld de order uitge
vaardigd dat zijn schatbewaarder elk aan
het paleis afgegeven geschenk met vier an
dere revancheren moest. Dit gebruik duurde
vele jaren, totdat deze vrijgevigheid de
schatkist van de keizer volledig dreigde uit
te putten, zodat de order werd herroepen
en geen enkel tegen-geschenk werd uitge
reikt.
DE eerste gelukwens op papier, de eigen
lijke Nieuwjaarskaart, stamt vermoe
delijk uit het jaar 1466. Het is een houtsnede
van een onbekende kunstenaar die bij deze
eerste jaarwens der wereld het.... jaartal
vergeten heeft. Het opschrift in het oud
middel-Duits vertelt van een gelukbrengend
schip, dat van Alexandria gevaren is om
voor het nieuwe jaar talrijke goederen te
brengen.
De Nieuwjaarskaart werd eerst algemeen
ingevoerd door de drukkers van kalenders
Ze zetten op het titelblad een spreuk met een
gelukwens, die dan later als speciale uitgave
werd herdrukt en verspreid. In de tijd van
de Renaissance werd de Nieuwjaarswens
steeds meer van humanistische spreuken
voorzien, terwijl ook de afbeeldingen wijzi
gingen ondergingen. Later werd de vervaar
diging van dergelijke kaarten een bijzondere
tak van nijverheid, waar een heel gilde van
„lof- en spreukendichters" een boterham aan
verdiende.
Het hoogtepunt in de verspreiding van
Nieuwjaarskaarten ligt echter ongetwijfeld
in de Biedermeiertijd de periode dus die
ongeveer honderd jaar geleden afliep in
welke tijd men cr behagen in schiep de
Nieuwjaarswensen zo ingewikkeld en om
vangrijk mogelijk te maken.
DES te gecompliceerder zo'n „Nieuw
jaarskaart" was, des te inniger was de
gelukwens, zo men toen meende De won
derlijkste producten ontstonden. Nieuw
jaarskaarten werden niet alleen van papier
maar uit alle mogelijke materialen vervaar
digd, zoals zijde, glas, zand, vogelveren, spie
gelglas, paarlemoer en zelfs visschubben.
Soms zat er een mechaniekje in van een
speeldoos en de schuifkaarten ontstonden,
waarbij men klepjes kon oplichten, zodat
verschillende figuurtjes zichtbaar werden,
die alle verschillende wensen te kennen
gaven.
In een brief van Goethe aan Marianne von
Eybenberg, waarin de grote dichter; voor
'een dergelyke Nieuwjaarskaart bedankt,
kan men deze manier op geestige wijze toe
gelicht vinden. Goethe schrijft daarin: „Uw
sierlijke, trekkende, buigende en groetende
figuurtjes zijn heelhuids aangekomen en
hebben het hele gezelschap veel pleizier be
zorgd. Dank voor deze kostelijke kaart."
TIENTALLEN Jaien later ontstonden de
persoonlijke Nieuwjaarskaarten, die
vaak een bijzonder kunstzinnige waarde
hadden. Natuurlijk ontaardde ook deze ge
woonte in een sport of manie. Zo waren er
vaak kaarten, die men thans foto- of pren-
tenmontages zou noemen, waarbij 'men met
krantenknipsels, foto's, speelkaarten en alle
mogelijke papiersnippers meer of minder
kunstzinnige producten samenstelde.
Het motto was jarenlang: hoe dwazer, hoe
mooier; des te opvallender de kaart, des te
hartelijker de gelukwens. En kunstenaars
van naam waren dagen lang bezig met het
ontwerpen van nieuwe denkbeelden. Bij
zonder fraaie kaarten ontwierp bijvoor
beeld de Zwitserse portretschilder Schadow,
die in 1832 de wereld verraste met zeer sub
tiele afbeeldingen, die stuk voor stuk een
kunstwerk waren.
Van de Egyptische Scarabeeen, de Ro
meinse lampen en munten, na de eerste
Nieuwjaarswens van de kalenderdrukkers
tot de kaart, zoals wij hem kennen, loopt
een lange weg. Maar zo menigvuldig de uit
voering der gedachten in de loop der eeuwen
is geweest, een ding is altijd hetzelfde ge
bleven: de hartewens dat het komende jaar
geluk zou brengen.
Alleen het gewaad van de wens was aaa
de mode onderhevig.