„ZWART EN WIT", ZEER VERWERPELIJK
EN ZEER GEVAARLIJK BOEK
UWBRIL
INI UUR
KLAAR
Afscheid van Walschap
Vervalsing van de waarden, die ons
het hoogst en het heiligst zijn
GRAND
Advertentiën
open(,atLa
Telefoon 6609
C. ENGERING G. REIMERS
De N. V. P O L Y N O R M
O. M. It. A.
juffrouw voor expeditie-administratie
mmmm
Letterkundige kroniek
door
Victor E. van Vriesland
IN een band die (in dit geval zeer veelbetekenend) niet zwart
op wit maar zwart op grauwgrijs is. heeft bij P. N. van Kampen
en Zoon te Amsterdam het nieuwe boek van Gerard W a 1 -
schap het licht gezien, getiteld Zwart en Wit.
Deze roman beschrijft de houding van verschillende bewoners
van een Vlaams dorp tegenover de Duitse bezetting. Wij maken
kennis met het kleermakersgezin Gillis, waarvan de zoon Jan al
spoedig met zijn vriend Walter naar het ..Langemarckstudium
in Duitsland vertrekt en vervolgens naar het oostfront. Voorts
met een aantal lichte of erristige collaboranten gelijk Frans, Liza
en Fonske of vrouw Amman, Walter's moeder e.a.: alle soorten
van profiteurs, meelopers, aanbrengers, zwarthandelaren, mede
plichtigen, zwakken, afgunstigen, rancuneuzen, ontredderden; met
lieden van het illegale verzet als Paul Struyf en zijn zoons; met
de oude heer Daniëls en zijn vijftigjarige dochter, die als Joden
bij vader Gillis onderduiken. Nog vele andere hoofd- en bij
figuren van allerlei politieke nuance ontmoeten wij verder. Jan
Gillis deserteert in 1942 en komt in zijn dorp terug, waar hij.
aanvankelijk ondergedoken, het einde van de oorlog afwacht,
later in een functie bij de voor de Duitsers werkende fabrikant
Roey. Vervolgens komt de bevrijding, met een wild en zeer on
behoorlijk optreden van de gewezen verzetsgroepen tegen echte
of vermeende delinquenten. Jan Gillis wordt ter dood veroor
deeld.
rustige en aandachtige be-
x zinning lijkt mij dit boek zeer
verwerpelijk en zeer gevaarlijk ook.
Verwerpelijk om dat het de nor
men van goed en kwaad uitwist
en met de handenwassende Pi-
la tus vraagt: wat is de waarheid?
Gevaarlijk omdat het in het gevlij
komt van de grote meerderheid die
op het ogenblik steeds meer er van
uitgaat, dat al wat in de oorlog
door een misdadig regiem en door
de sadistische moffenbeulen met
hun slaafse aanhang en collabo
ranten misdreven werd, zo gauw
mogelijk vergeven en vergeten
moet worden, hiermede oude fas
cistische haarden versterkende en
nieuwe daaraan verwante stromin
gen kwekende, waardoor in bijna
heel de wereld het progressieve
denken thans opnieuw belaagd en
\'oor lange jaren geschaad is.
Ongetwijfeld is het voor de lit
teraire criticus onjuist, in het al
gemeen gesproken, buiten-letter
kundige, dus ethische, moralistische
of karakterologische maatstaven
aan te leggen aan een letterkundig
kunstwerk. Iets anders is het ech
ter, wanneer een boek niet ter wil
le van de literatuur is geschre
ven, maar juist ter wille
van de ethische strekking, de
bespiegelingen over goed en kwaad,
wit en zwart, als moraliserende
tendenzroman. Dat is met dit boek
zeer zeker het geval, en daarom
hebben wij stellig het recht, dit
maal tegenover Walschap's moraal-
prediking met klem en kracht pro
test aan te tekenen en er onze
eigen moraal tegenover te stellen.
Over de aesthetische kant van
het werk zijn wij trouwens gauw
uitgesproken; het is van Walschap,
de grootmeester van het Vlaamse
proza, en het is voortreffelijk en
met groot talent geschreven. Des
te gevaarlijker, want daardoor
maakt het op de niet critischen
geest, op de argeloze en gemak
kelijk te suggereren lezer een die
pe indruk.
Er is één ding.
Maar wij willen dit boek bestrij
den, want het vervalst de waarden
die ons het hoogst en het heiligst
zijn. en zulks nog wel onder de
schijn en in de naam van een be
paald soort humanitairheid. Goed.
als verdraagzaam, onromantisch, re
delijk en nuchter menfe is men uiter
aard geneigd, zo weinig mogelijk in
de simplistische tegenstellingen van
zwart en wit te denken. Maar in de
oorlog hebben wij geleerd dat er
toch één ding is waarop wij in ons
oordeel met volstrekte verzekerd
heid aarzelloos afgaan, één ding
waarbij we van geen transigeren of
compromissen willen weten, en dat
is het afwijzen van de vijand en de
walgelijke en mensonterende syste
men en karaktereigenschappen die
hij vertegenwoordigt. In deze zeker
heid waren mensen van de meest
verschillende geestesrichting ver
enigd: moedigen en laffen, verzets
strijders en teruggetrokken dromers,
onderduikers, doodgewone mensjes
zowel als helden, lieden van alle re
ligieuze of onreligieuze overtuigin
gen. van alle staatkundige richtin
gen. Broederlijk verenigd waren zij
allen in de rotsvaste en heilige over
tuiging dat men één was in de cate
gorische verwerping van dit weer
zinwekkende kwaad, dat de wereld
verstikte en onbewoonbaar maakte.
Natuurlijk is deze eenheid al zeer
kort na de bevrijding weer verloren
gegaan en naïef is wie anders ver
wachtte.
Met wat echter voor de besten, in
alle landen der wereld verspreid,
toen een soort van onaantastbaar
evangelie is geweest, willen wij ook
nu niet gesold zien. Wij weten wel.
dat de zuivering jammerlijk mislukt
is. door tal van practische oorzaken
in de eerste plaats en ook doordat
de mens van nature zwak is en ge
makzuchtig en vergeetachtig, opper
vlakkig en laf en slechts onder hevi
ge spanning en pressie in staat, bo
ven zichzelf uit te stijgen. Maar ook
de baatzuchtige en slim-politieke
glimlach, waarmee de gewezen
handlangers van de bezetters weer
verwelkomd en omarmd worden en
de Duitsers zelf weer vol goed ver
trouwen in hun verachtelijke groot
spraak en zelfoverschatting en ver
stoktheid weer worden geaccepteerd,
mag ons niet blind maken voor het
feit, dat wij het beste en diepste van
onszelf en van de mensheid verloo
chenen en de bloedoffers die voor
onze bevrijding zijn gevallen, wan
neer wij meedoen met die algemene
verbroedering en vertedering, over
de millioenen lijken heen. Dit norm-
verlies is het, waarvan reeds Menno
ter Braak zo meesterlijk in een van
zijn mooiste essays, „Het Instinct
der Intellectuelen", aangetoond
heeft, dat het onherroepelijk tot een
overwinning van het fascisme over
heel de wereld moet leiden De
Christelijke vergevensgezindheid
houdt niet dit volkomen uitwissen
van alle normen, dit onrechtvaardig
verdedigen van het onverdedigbare
en het onrechtvaardig" in.
Kat-uit-de-boom-kijker.s
„Wat moesten", zegt Johan van der
Woude zeer snedig in zijn bespre
king van dit boek in „Vrij Neder
land", „al die brave, verschrikte,
niet begrijpende lieden ènders doen
dan de kat uit de boom kijken, op
hun manier meedoen en proberen er
met zo weinig mogelijk kleerscheu
ren en zoveel mogelijk profijt door
heen te scharrelen? De Koning zei:
allen aan het werk. De Man richtte
een oproep tot de arbeiders over de
nieuwe tijd. Na deze paradepaardjes.
waarbij hij zich zelf heeft vergeten,
voert Walschap de gegoeden ten to
nele: de dokters en notarissen, de
hoogleraren en ingenieurs, de ban
kiers en zakenlieden, bij wie men
om raad kwam vragen voor dit en
voor dat, voor 't geval de Geallieer
den toch nog zouden winnen en die
zeiden dat 't mócht, en dat zij er ook
zo over dachten en dat ze het nè de
oorlog met hun autoriteit zouden
dekken!" „In Walschap's dorpsge
meenschap bestaan geen schuldigen,
alleen slachtoffers." „Dit boek is de
apotheose der excuses. Het is een
pleidooi pro deo voor aljen die zich
een weinig onzeker voelen of scha
men. Zij zullen zich na drie jaar bij-
zonder-rechtspraak-chaos met her
ademing beroepen op de autoriteit
van de befaamde prozaïst Gerard
Walschap die. eindelijk, eens in ron
de woorden heeft gezegd waar het
voor hen op aan komt."
Het is minder gebruikelijk dat een
recensent een collega uitvoerig ci
teert. Ik moge mij dit echter voor
ditmaal veroorloven, ten einde niet
alleen mijn instemming te betuigen
met Van der Woude's formuleringen,
maar bovendien aan te tonen dat
wat hij zegt waar is.
De edelaardige Jan Gillis, die zich
als socialist tot het nationaal-socia-
lisme wendt, omdat hij daarin zijn
idealen meent gediend te zien.
schrijft in het gedenkschrift dat het
eerste hoofdstuk uitmaakt: „Ik wil
objectief zijn. Ik haat of beschuldig
niets en niemand. Ik wil ook mij
zelf niet vrijpleiten." Dit laatste ech
ter doet de auteur dan wel voor
hem. Inmiddels moet toegegeven
worden dat deze stomme jongen zich
te goeder trouw, d w.z.'óp betrekke
lijk nog idealistische gronden door
een verkeerde leraar heeft laten op
jutten voor het Langemarckstudium
en daar verder geestelijk is gaarge-
stoofd voor het oostfront. Wat ech
ter bij de meeste andere figuren in
dit boek. aan welke kant zij ook
staan, voor alles opvalt, is hun
grenzenloze opportunisme, hun als
vanzelf sprekende kat-uit de-boom
kijker ij.
Opportunisme
Ook vader Gust Gillis, het kreupe
le kleermakertje. is links georiën
teerd; hij zou liever een nieuw Euro
pa onder de Engelsen zien. „Maar
dat kan nu niet meer, kind", zegt nij
tegen zijn vrouw, „we moeten tegen
onze zin bekennen dat het volk dat
we niet gaarne zien, op een manier
die we niet gaarne zien ons toch iets
goeds brengt." Nadat Jan Gillis in
zijn verweerschrift zegt, dat het voor
zijn vader vanzelf sprak, dat men
toetrad tot het nationaal-socialisme,
vervolgt hij met deze oer-opportu-
nistische motivering: „Ieder die deze
periode meegemaakt heeft in Belgié
zal dat begrijpen. De atmosfeer was
van die aard dat men liep om elkan
der voor te zijn en te mogen toetre
den. De dwazen die het niet deden,
zouden wel ondervinden dat ze zich
vergist hadden." Hoor dan hoe in dit
gezin, evenals in geheel het dorp. n. i
..wait and see"-systeem tot 'n kunst
is opgevoerd. Jan zal naar Duitsland
gaan: „Met volle toestemming van
vader liet ik mij inschrijven.„Ik
was meer dan vier maanden inge
schreven toen de oorlog met Rus
land uitbrak. Donderslag in heldere
hemel. Papa zette een zeer beden
kelijk gezicht. Hij sprak niet aoor,
dat deed hij nooit. Hij zweeg wat
meer, teken dat hij nadacht..-.." En
een bladzijde verder: „Hij had geen
vertouwen in de Duitse successen
wegens zijn hardnekkig ge'oof in de
Russische krachtWeer een
bladzijde verder vindt men dan het
resultaat van dit bedenkelijk gezicht
en dit wantrouwen: Gust Gillis
vraagt of zijn zoon tijdens de grote
vacantie wel zou vertrekken, of hij
zich niet ziek zou verklaren en op
het laatste ogenblik belet geven. Jan
spreekt dan kwaad over „kleinzie
lige berekening", maar verwijt zich
'n bladzijde verder dat hij met deze
kwalificatie zijn vader „een korte,
dikke Duitse officiersdolk in de rug
gestoten" heeft.
Huik naar de wind
Een verheerlijking van de bezig
heid die bestaat in het hangen van
de huik naar de wind. vindt men ook
in een uiting van de goedige, zeer
dikke mijnheer Somers, die aan de
verdrietige oudelui Gillis vertelt dat
hij ..met iedereen compassie" heeft
en dit verklaart op de volgende
gronden: „Nu wordt iedereen ge
dwongen te oordelen over dingen
die niemand kan overzien, te begin
nen met onze koning en Wilhelmina
van Holland. Als de Engelsen win
nen heeft zij haar troon terug en hij
misschien niet. Als de Duitsers win
nen houdt hij zijn troon en zij is hem
kwijt„Hier. in Frankrijk. Hol
land, Scandinavië en de bewoonde
helft van Rusland is nu iedere werk
man, neringdoener, commergant, in
tellectueel en ambtenaar verplicht
te weten wie de oorlog zal winnen
en als hij zich vergist kan hij zijn
zaak. zijn bezit, zijn burgerrechten
en zijn leven verliezen. In de twee
gevallen. Collaboreren of niet, witte
brigade of zwarte, hij riskeert altijd
zijn vrijheid, zijn goed en zijn le
ven."
Zelfs de bejaarde Jood die bij de
Gillissen is ondergedoken, wanneer
hij verneemt dat de zoon in Rusland
vecht, maakt een kniebuiging voor
de respectabiliteit van de kat. die de
kandeleer lekt. want hij erkent, „dat
Jan een juiste kijk had gehad, want
de Duitsers wonnen de oorlog zon
der enige twijfel. Hij wijst er
zijn gastheer op. dat het heulen met
Hitler noch de Duitsers noch hun
collaborateurs aangerekend kan wor
den: „Zolang hij partijleider was
mocht men zich volgens mij niet bij
hem aansluiten, want het was een
oneerlijke firma, maar toen hij baas
van Duitsland werd, kon men er niet
meer buiten, men moest voor zich
zelf in die slechte branche eerlijk en
menselijk blijven Toen viel hij
Europa binnen. Als Duitser moest
men marcheren, want het is aange
nomen dat men in dienst van zijn
land niets slechts kan doen. Daarom
kan men de Duitsers niets verwijten
die nazi geworden zijn na 1934 en
ook onze mensen met die het gewor
den zijn na '40, zolang ze voor zich
zelf fatsoenlijk zijn gebleven."
Onkiesheid
De ver-gaande dwaasheid en zelfs
onkiesheid, een door de Duitsers ver
volgde Jood een dergelijke bereke
ning in de mond te leggen, schijnt
in een roman thèse, die de apolo
gie wil zyn van een houding, plus
objectif que l*bbjectivisme. geen be
zwaar op te leveren. Dat kan ook
niet verwonderen, waar de gastheer
van genoemde heer Daniëls in het
verbergen van hem en zijn dochter
en ook in de desertie van zijn zoon
van het Oostfront aanleiding vindt
tot deze sympathieke en innig-fijne
opmerking: „als ze na de oorlog uit
pakken met hun verdiensten in de
weerstand zullen wij ook iets kun
nen vertellen waarvan ze zullen op
kijken." Weerstand, lezer, is het
Vlaamse woord voor verzet en vader
Gillis is duidelijk bedoeld als een
diepzinnig en edel mens in de opzet
van de roman.
Het spreekt geheel vanzelf, dat
van deze weerstand een ver van flat
teus beeld wordt gegeven, en al zijn
ook wij sterke tegenstanders van het
onnodig heroïseren en idealiseren
van wat in eenvoud, vanzelfspre
kendheid en bescheidenheid werd
gedaan, toch hoeft nuchterheid en
het erkennen van veel menselijke
beperktheden en zwakheden niet in
te houden, dat men wit tot gorig
grfjs beduimelt. Hoe dat zij. het ver
baast niet dat juist Jules Heirwegh
met zeven ruwe. hardhandige en
plundering oogluikend toelatende
manschappen het dorp na de bevrij
ding komt zuiveren. Luitenant Heir
wegh heeft natuurlijk in de oorlog
tegen zwarte prijs benzine in zijn
garage verhandeld en zijn optreden
tegen het bakkersgezin Geus berust
op een teleurgesteld medeminnaar
schap. De Duitsgezinde Liza kan,
wanneer ze komen om haar man en
haar te arresteren, in hem „geen
wettig gezag zien Deze plotselinge
behoefte aan wettigheid verwondert
niemand die er geen bezwaar- in
had gezien, in S.S.. Gestapo. Wehr-
macht en andere instanties die als
dieven in de nacht wederrechtelijk
en moordend haar land hadden over
vallen. wel een wettig gezag te er
kennen.
Onwaarschijnlijk melodramatisch
is het smakeloze verhaal van hoe zij
en haar man, die zich weigeren over
te geven, in hun huis aan hun eind
komen. De manschappen van Heir
wegh steken het huis in brand om ze
er uit te roken en beschieten tevens
de vensters. „Zij deden wat zij nog
konden. Hoestend van de rook, ge
knield. omhelsden zij elkaar krach
tig. De kus maakte hen onwaar
schijnlijk gelukkig. Toen zette Frans
zijn revolver op het hart van Liza en
die van Liza op zijn hart", enz., enz.,
net als in een slechte film. Haar
schot ging niet af. „Hij dook ineen
in de bloedplas van Liza.Liggend
op de elleboog schreef hij met het
bloed van Liza in grote, aflopende
letters op de muur Heil Hitler, met
een uitroepteken, met drie punten."
Vooral die drie punten zijn navrant.
Dit is. vreemd genoeg bij de grote
schrijver die Gerard Walschap is. zo
uitermate theatraal, dat 't volkomen
onwaarschijnlijk lijkt. Weliswaar
verklaart de auteur in enkele regels
vooraf: „De feiten van dit verhaal
zijn werkelijk gebeurd, op minder
belangrijke bijzonderheden na."
Maar zulke bijzonderheden kunnen
toch hoogstens bij voorbeeld dat uit
roepteken met drie punten betreffen
en niet de eigenlijke dubbele zelf
moord. Toch, al zou dit ontleend zijn
aan de werkelijkheid, dan nog is het
tc dik opgelegd om als kunst waar
schijnlijk te werken. De echtheid
van „werkelijk gebeurd" betreft ten
hoogste de fotografie maar nooit de
algemenere waarheid die de kunst
is, en die universele geldigheid
heeft.
Theatraal
Even onecht en theatraal doet het
aan, wanneer in de gevangenis, de
nacht voor zijn executie, Jan Gillis
een afscheidsbrief richt tot de onge
boren vrucht van zijn bruid: „Mijn
allerliefst kindje, ik zal je nooit zien.
maar ik schrijf moeke dit briefje
voor jou. Heb haar lief", enz. Dit is
het moment, dat men in de volks
bioscoop alom en unisono de zak
doeken hoort gebruiken.
Een dergelijk sentimentalisme
moge artistiek gesproken, de bewon
derenswaardige prozaïst Walschap
onwaardig zijn. Erger is, dat het on
gunstige. verwrongen beeld, dat hij
onder pretext van objectiviteit van
de personen uit de illegaliteit geeft.
hem als zedemeester nog minder
I past. Emma en Paul Struyf. wier
hele gezin in het verzet is georgani
seerd, spreken aanvankelijk geen
woord van afkeuring uit wanneer
Jan naar Duitsland zal vertrekken
voor de Langemarckopleiding en ais
Jan vertrokken is. vermaant zij de
vader in de bekende opportunisti
sche terminologie: „Deze keer zou
hij er verkeerd mee uitmeten." El
ders heet het: „Na de oorlog zou
Paul Struyf komen bluffen met zijn
heldendaden. Gust zou hem kunnen
antwoorden dat hij en Rosa nacht
en dag het gevaar getrotseerd had
den. twee Joden te verbergen", enz.
De lezer bedenke, dat Paul Struyf
in dit boek helemaal niet bedoeld is
als iemand die uit berekening of op
portunisme in het verzet is gegaan;
integendeel, hij wordt voorgesteld
als een zeer overtuigd man, de enige
uit het verzet die voelbaar het volle
respect en de hele sympathie van de
auteur heeft en dan ook later, of
schoon twee van zijn zoons in het
verzet door de Duitsers zijn omge
komen, een gratieverzoek voor Jan
Gillis zal tekenen. Ook hij echtex,
komt niet tot het verzet uit beginsel
maar om redenen van opportuniteit,
paradoxaal genoeg ontleend aan zijn
vriend de later zo gehate Gust Gillis:
„Hij had in '40 ook gedacht dat de
oorlog verloren was. Hij had aanbie
dingen van de nieuwe orde gekre
gen, lang geaarzeld, er veel over ge
sproken met Gust en het was Gust
die hem had doen beslissen ze af
te wijzen met de vraag of de voor
delen opwogen tegen het risico van
tien op honderd, na de oorlog zijn
positie en pensioen te verliezen. Nie
mand had hem dat zo kort. duidelijk
en nuchter gezegd. Hij was attentist
geworden, hij had zichzelf gered,
grotendeels dank aan Gust." Zijn
zoon Piet, die later door de Gestapo
zal worden gemarteld en in een con
centratiekamp omkomen, nadat hij
geweigerd heeft één naam te verra
den. begint al evenmin met princi
pieel, spontaan verzet, gelijk toch zo
verheugend veel is voorgekomen."
.Na Mei '40 was Piet actief geworden
met vlugschriften tegen de kapitalis
tische plutocratieën voor het nieuwe
Europa onder Stalin en Hitler. Paul
had er goedkeurend de ogen voor
gesloten, tot het in October '40 Ie
laat was voor een landing in Enge
land. Dan had hij Piet aangemaand
tot voorzichtigheid en die had ge
antwoord: „Ah, ge denkt dat ik at
tentist ben." Hij had voortgewerkt
en op de dag zelf van de oorlogs
verklaring aan Rusland keerde hij
zich tegen Duitsland. Met Stalin had
hij Hitier de hand gereikt, met Sta
lin trok hij ze terug."
Onschuldig lam
De laverende en berekenende oude
heer Gust Gilles is plotseling een
lam van onschuld, wanneer hij door
de binnenlandse strijdkrachten na
de bevrijding is gearresteerd en tus
sen de politiek verdachten in een
school ligt. Ook deze laatstcn wek
ken thans n hevige mate vertedering
op: „De kreupele man die niets mis
daan had en dag en nacht kalm op
zijn rug lag, was nu voortdurend om
ringd. De vriendschap van die men
sen die hij heel de oorlog gemeden
en beschuldigd had, vertederde hem,
hun lijden ging hem aan. Angst,
smart en vertraptheid hadden hun
uitdagende trots gebroken, zij waren
vol roerende, zelfvergeten attenties
voor elkander; hij verweet zich die
mensen te hebben miskend en fluis
terde tot Rosa, die niet kon vergeten
dat er toch zulke hatelijke zwarten
bij waren: „Och Roseken. als je ze
hoort spreken en je leert ze kennen,
hebben ze het toch ook allemaal
weeral goed bedoeld."
Men kan deze idylle van het cra
puul niet zonder weerzin lezen „De
ganse zaal zat rond zijn strozak Hier
en daar bad een vrouwtje in stilte
voort. Er werd gesproken over dood
en leven, hiernamaals en God, geloof
en rede, intiem, tot laat in de nacht.
Jonge mannen die voor hun leven
vreesden of voor levenslange dwang
arbeid. deden ontstellende biechten,
stichtelijke bekentenissen. Dit zwel
gen in edele en suikerzoet idealise
rende gevoelens van meeleven met
het ongunstige, zootje hele en halve
delinquenten, waar misschien wel
eens een enkele min of meer on
schuldige tussen verzeild zit. is hoe
langer hoe meer mode, en meer dan
ooit hebben thans zij het oor, die u
luidkeels schreiend verzekeren dat
ook Hitier, ook Himmler een moe
der hadden.
Geen vergrijp...
Niets wordt nagelaten om vooral
het tekenen voor het Oostfront als
iets onschuldigs voor te stellen, een
Vergissing maar geen vergrijp In
een brief, de avond voor zqn exe
cutie geschreven, zegt Jan Gillis:
„Zolang ik aan hun kant stond had
den de nazi's nog bijna geen slacht
offers gemaakt en ik wist van hun
martelingen niet en heb ze nooit
goedgekeurd." Deze bijna volwassen
socialist moest het dus onbekend zijn
geweest, wat van 1933'40 in Duits
land had plaatsgevonden, ofwel het
telde voor hem evenmin mee als wat
sinds 10 Mei '40 door deDutsers in
zijn eigen land was aangericht. Hij
beroept zich op het bekende ada
gium: wir haben es nicht gewuszt.
Trouwens, bij dergelijke kleinighe
den kan men niet blijven stilstaan,
wanneer de ware ziele-adel ons tot
een verhevener blik in staat stelt.
Ook wie misstapte kan ons dan ho
ger wegen wijzen: „Op enkele uren
van de dood valt het bijkojnstige
weg. Voor de zoveelste maal leven
de mensen in een demonische ver-,
blinding. Wie er in staat, ziet wit en
zwart, wil eer en straf, maar wie er
uit gaat naar de dood ziet dat het
goede gewild wordt en het kwade
gedaan en hij wenst inkeer en ver
zoening. Hoe gaarne zou ik mijn le
ven opdragen voor deze verbroede
ring van de mensheid, wensdroom
van dat socialisme waarin ik mij
vóór het peloton nog warm en innig
één voel met al wat mens is. Maar
wie ben ik om mij zo iets aan te ma
tigen." Inderdaad.
Dit humanitaire geluid van „Der
Mens ist gut" klinkt ons nog als zeer
bekend in de oren. Het klonk Kort
na de eerste wereldoorlog en nceft,
door de mensen ten aanzien van het
Duitse gevaar (toen nog maar Slre-
semann) in slaap te wiegen, de
tweede mogelijk gemaakt Dit vage.
pacifistische edelsocialisme is het
werkelijke credo van Gerard Wa]#
schap ën heeft reeds sinds „Een
Mens van goeden Wil" allengs de
schier onovertrefbare kwaliteiten
van zijn oeuvre aangetast f en ge
schaad. omdat het zijn vermogen tot
uitbeelding van levende mensen
aanvrat.
Geen vlees en geen vis -
„Ik ben niet slecht en niet schul
dig", zegt Jan Gillis, die geen vlees
cn geen vis is, in zijn laatste brief;
„ik heb mij te goeder trouw ver
gist en te goeder trouw getracht
het goed te maken." Dit is onjuist.
Dat goedmaken slaat op het feit van
zijn desertie, maar hij heeft daar
mede ten hoogste iets gedaan voor
zichzelf en zijn eigen gemoedsl^-en.
Iets goedgemaakt had ntj eerst, als
hij in verzet iets tegen de Duitsers
had gedaan na zijn terugkeer.
Dit boek zal in bladen als Else
vier of De Linie wel met bazuinge
schal worden toegejuicht, alsook
door minister Maarscveen. Dit boek
is het boek der verdoezeling, van de
goedpraterij en de verontschuldi
ging der politieke delinquenten En
van de ontluistering der illegaliteit.
Zeker, ook bq deze laatste was kaf
onder het koren en dat bij de be
vrijding excessen zijn voorgekomen,
wie zou 't willen ontkennen? Maar
erger waren de excessen daarna
vanwege de zogenaamde zuivering,
die een laffe, walgingwekkende, hy
pocriete. beschamende en schande
lijke farce is geworden. En in dit
boek is. ter wille van de these dat
grijs reëler is dan zwart en wit, de
werkelijkheid al te zeer omgebo
gen.
„Zwart en Wit" is het boek van
een van de grootste schrijvers van
deze tijd en daarom was net nodig
er zoveel aandacht aan te wijden.
Walschap heeft terecht groot gezag.
Hm toont zich ook in dit boek een
groot schrijver. Maar een ideeën
roman. geschreven met een strek
king, kan men niet louter artistiek
beoordelen zonder mede en vooral
de ideeën te beschouwen, en de
geest, waaruit hij ontstond. Die
ideeën en die geest moeten wij te
rugwijzen Ieder waarlijk critisch
denkend en progressief voelend le
zer zal dit met mij eens zijn. Per
soonlijk doet het mij groot leed. dat
ik op deze wijze over Gerard Wal
schap heb moeten schrijven. Wij
waren lang door persoonlijke ban
den van vriendschap verbonden en
ik mag wel zeggen dat ik de eerste
ben geweest, die in ons land in den
brede en herhaaldelijk od het be
lang cn de unieke betekenis van zijn
werk heb gewezen, toen hij hier nog
zo goed als onbekend was. Maar bo
ven ce bewondering en boven de
vriendschap gaan enkele dingen,
waarover wij niet gaarne spreken,
die moeilijk te formuleren zijn,
maar die onze menselijke waardig
heid ten diepste raken. Dit boek
maakt een afscheid van Walschap
noodzakelijk.
NAT WEER!
Denkt aan Uw
gezondheid Heren!
draagt
Hoge Rubberlaarzen
of
Waterdichte Rijgbottines
en de
Dames!
Stopt Uw koude kille voeten
en die van Uw kinderen in
behaaglijke vilten of vacht
pantoffels van
LANGESTRAAT 78.
THEATRE
TEL. 4632 l1"'
PUI
Van Vrijdag 7 t.m. Woensdag 12 Januari
DUS SLECHTS VOOR G DAGEN
llillinillllllllllllll
Oftw**nUiflWw humor
ArnjnJpvnd» ipjn/üng
Po*il» In d« w»ra iln dei woord -
Nauwkeurig volgens
doktersvoorschrift en
prima passend is. in
de meeste gevallen,
desgewenst
ENORME SORTERING
Cello monturen
Nikkelen monlureh
Doublé monturen
en
Glasbrilmonluren
MODERNE GLASBRIL
compl. fnet bolle glazen
vanaf 21.40
Voor Ziekenfondsleden
belangrijke kortingen
Fijne kleren maken de
■"rouw en de man
•t Is „ACTIEF", die
J daarbij helpen kan
De plaatsbespreking begint reeds Donder
dag 6 Jan. Dag. van 1012.30 en 24 u.
Krommestraat 53
PAARDENSLAGERIJ „DE NOORDHOLLANDSE"
wensen hun cliëntele een Voorspoedig 1949
UNKSTRAAT43 AMERSFOORT
vraagt voor haar fabriek te Bunschoten:
Volslagen Fraisers, Schavers,
Draaiers, Gereedschapmakers
en Plaatbankwerkers
Soil schrift RANDENBROEKERWEG 66. Amersfoort
Mondeling: Fabriek VEENESTRAAT te Bunschoten
Bedrijf hier ter plaatse vraagt voor direct
topleiding Kloderne
Y&edrijfs Administratie
Half Januari
AANVANG
mondelinge cursussen,
opleidende v/h examen
MODERNE
BEDRIJFS-
ADMINISTRATIE
voor bezitters
practijkdipl. Boekhouden
Prosp. en inl.
Noorderstraat 5, Utrecht
Tel. 16.009
Vereisten: voldoende ontwikkeling, goed hand
schrift en in staat accuraat en zelfstandig te wer
ken.
Eigenhandig geschreven brieven met volledige in
lichtingen onder No. 4243 bureau van dit blad.
H I'HDI
BALANS-OPRUIMING BIJ „DE M A G N E E T"
IIUISII. ARTIKELEN
broodzagen, nu100 ct.
royale poetsdoos
van 148, nu 98 ct.
alum, pannen, vanaf 198 ct.
rek met 7 bussen,
keurig stel f 7.20 nu 550 ct.
afdruiprek, het zware
model, f 3.80. nu 200 ct.
medicijnkastje f 7.90 nu 425 ct.
Limonade- en Bier
glazen, 55 ct. nu 35 ct.
LUXE ARTIKELEN
Couranten Hangers
1 klaps 5.45, nu 395 ct.
2 klaps f 7 45 nu 540 ct.
Borstelgarnltuur
met spiegel en
2 borstels 13.00 nu 975 ct.
Rooktafel.
met 4-delig stel. alsmede ta
bakspot f 45nu f 35.
dames-portemonnaie
saffiaan. f 3.95 nu 250 ct.
Tot ZO woorden fO. 50
£IJ<. r,r/0/0 oerplcuxtsmc^
Meisje gevraagd voor de
morgenuren. Mevr Garden
broek. Spaarnestraat 1"9,
Amersfoort. 4239
Te koop gevraagd
Orgel gezocht door studie
vereniging. liefst krachtige
toon. Br pierk, reg en prijs
no. 4231 bur. van dit blad.
Te koop: zo goed als nieuwe
grijze wintermantel; blauwe
iapon: blauwgroene japon;
bruine rok. maat 42. Meyer,
Vine. v. Goghstraat 9.
4232
Uw brandpunt
Piano of Vleugel te koop
gevraagd. Brieven merk en
prijs onder No. 4219 bureau
van dit blad.
in deze krant
wordt gelezer
y
in stad en land
Te koop aangeboden
Te koop: rood gebreid
jurkje, voor 8—12 j.; bruine
herenjas, nw, 35.nieuw
2-pits gasstel, v. d. Bosch,
Puntenburgerlaan 74. 4234
Te koop: prima accordeon
pianoklavier, 80 bassen
met register, leren jek
ker, in prima staat; bank
schroef, nieuw en nieuwe
autocrick. H. v. d Brom.
Nqkerkerstraat B 33, Hoe
velaken. 4228
SPECIALE AANBIEDINGEN!!
UITTREKBARE HANDWERKTAFEL met gedraaide poten, old-
finish. pracht meubelstuk, normale prijs f 32.50
zeer licht beschadigd, nu f 12.50
AUTO-PED van zwaar massief beukenhout, dikke rubber-banden
van f 17.44 nu f 12.50.
Verder grote prijsverlaging op alle speelgoederen, van het klein
ste tot hobbelpaarden cn driewielers toe. Hebt U dan ook bin
nenkort een geschenk nodig, dan nu kopen. Het loont de moeite.
OOK OP VOORZORG-SPAARZEGELS.
„DE M A G N E E T"
OUDE SOESTERWEG 99 TELEFOON 3797
H IflÈIflIIllMi
Personeel gevraagd
Gevraagd in klein gezin
net meisje of werkster voor
de morgenuren Br. no. 4229
bur. van dit blad.
A s Woensdag 5 Jan. Ie
les gevorderden. Woensdag
19 Jan. Ie les beginners.
Maandag 10 Jan. Ie les ge
vorderden. Ga met Uw tijd
mee en neem privé in de
Samba". Ann Bert Kam-
nerman. Langestraat 113.
Tel. 5494. 4227
Flinke vrouwelijke hulp
voor alle voorkomende
werkzaamheden gevraagd.
Goed loon. Bakkerij ..'t
Smulhuis" Soesterweg 183.
4214
Dienstbode gevraagd voor
dag en hacht. Hotel J. v d.
Wev, Stroewohveg 27, Koot-
wijkerbroek. Loon f 12 50
oer week, plus verval. 4245
Een motorjas, geheel met
bont gevoerd. Woestijger-
weg 173. 4200
Te koop: Ritsema stofzui
ger, in goede staat, 27.50;
zwarte mantel, met Ameri
kaans opossum, 45.v. d
Bosch, Puntenburgerlaan 74.
4233
Te huur gevraagd
Pakhuis te huur gevraagd
waar vrachtauto en diverse
goederen in gestald kunnen
worden. Br. Bonifaciusstr.
JO. Bor's Groentenhandel
4235
Lesspn
Dansinstituut Joop Snijders
Korte Gracht 20, tel 5083.
Nieuwe lessen voor begin-
nenden en gevorderden
vangen aan Medio Januari.
Inschrijvingen dagelijks.
4176
Diversen
Naaimachines. Mevr. laat
Uw machine aan huis repa
reren door vakman met 20
jaar fabrieksorvaring. Even
bericht: Mak, Kapelweg 38.
Amersfoort. 4236
Wio heeft onze Moortje
gezien Pikzwarte kater,
enkele witte haren op zy'n
keel; 3*-, mnd. oud. Stel
len het zeer op prijs hem
terug te krijgen. J. Schone-
wille, Dollardstr. 16 E.V.
4248
Engelse Handelscorresp.,
opleiding praktijkdipl. Aan
vang nieuwe avondcursus
half Januari Aangifte leerl.
dagelijks telefoon 3611. Na
1 u. M. Beaufortde Looze,
de Bosch Kemperlaan 4.
4205
U kunt het een ieder
vertellen. Een Spoorta.v
voor de nacht? Vóór 12
uur bestellen! Tel. 4109.
4246
Belastingzaken Boek
houdingen. Spreekuren v.m.
111 en n.m. 78 uur. Ha
vik 39. Tel. 4578 4225
Psychometriste (helder
ziende) heeft elke Donder-
iag consult van 2.30 tot 9
uur n m. en volgens af
spraak. Zuidsingel 10.
4230
Majafra, helderziende-mag
netiseur, komt Woensdag 5
Jan. en Donderdag 6 Jan. te
Amersfoort in Café-Restau
rant Nieuw-Amsvorde, Lan
gestraat 115. Telefoon 5991.
Spreekuur van 108 uur.
Privéconsult. 4226
406o Staatsloterij. Heden
verkoop van loten bij W.
Scheick. Hobbemastraat 23,
Tel. 4251. giro 37593. Amers
foort. 4224
Attentie! Droge eiken- en
beukenblokken f 25.— per
500 K G. f 45.— per 1000
K G. Franco thuis bezorgen.
A. v. Ravestein Jr.. Brand-
stoffenhandel. Hoevelaken.
K. 3493 Tel. 268. 4159
P. Hoogmoed, ook voor
stofzuigers en wringers op
cond. Rijwielhuur p. w.,
mnd. en jaar. Agentschap
„Juncker"-, „Durabo"- en
„R.S. "-Rijwielen. Nicasius-
straat 8, bij Utr.weg. 4247
