Radicale wijziging in de verhoudingen
tussen overheid en kunst
SCHAAK verovert
de wereld
Toen de drie koningen kwanten
Cultuurspreiding over het
hele Rijksgebied
Registrering van
toonkunstenaars?
Geweldige bloei en populariteit
uiten zich in ontelbare
tournooien
4
Donderdag 6 Januari 1949
Officiële erkening der letterkunde
betekent een positieve winst
Bij het begin van het nieuwe jaar willen wij eens onze blik laten gaan
over het terrein der cultuur, m het bijzonder dat der kunst, om te zien wat
in het afgelopen jaar gebeurde en wat dus de mogelijkheden zijn, waarop
in het pas begonnen jaar dient te worden voortgebouwd Wat dan
primair in 't oog springt is het doorwerken van de nieuwe Regerings
maatregelen als gevolg van de gewijzigde verhouding tussen over
heid en kunst Vóór de oorlog was in het negatieve dat de houding
van de overheid in de 19e eeuw over 't algemeen kenmerkte, (Kunst
is geen Regeringszaak) al een aanmerkelijke verandering gekomen.
Zij kan dc deviezen weigeren, of. wan
neer zij deviezen toestaat, daaraan de
voorwaarde verbinden, aat de betrok
ken impresario voor Nederlandse so
listen buitenlandse tournée's entameert
Iets anders is het met z g. introductie-
concerten. waarbii het de buitenlandse
concertgevers die hier optreden, te
doen is om Nederlandse kritieken
Voorts wordt het Nederl. Impresa
riaat gesubsidieerd, dat vooral is inge
steld om het optreden van jonge Ne
derlandse kunstenaars te bevorderen in
binnen- en buitenland.
Voor het optreden van Ned kunste
naars in Indonesië zorgt dc Nlwin, dat
door Nederlandse subsidies wordt ge
steund Ook dc West wordt niet ver
geten. Niet minder dan ccn zestal
kunstmanifestaties staan voor de West-
Indische gebiedsdelen op het progran-
ma. en hel is niet uitgesloten, dat deze
kunstenaars in aansluiting ook tourneés
door Zuid-Amerlka zullen ondernemen.
Toen een paar jaar geleden bij de Boe
kenweek in Amsterdam minister Gielen
zijn hoorders verraste met dc medede
ling. dat hij voor de e v schoolcursus
invoering van muziekonderwijs on de
middelbare scholen beraamde, heeft
menigeen dc schouders opgehaald. Dc
feiten leken de scepticus gelijk te ge
ven. Zo gauw als dc Minister gewild
had. mocht het niet gelukken, maar
de zaak Is niet. zoals wellicht sommigen
menen, van de baan. Er wordt integen
deel hard aan gewerkt en men is met
de cursussen vooi opleiding van lera
ren al een heel eind gevorderd.
De zorg van de Regering gaat ln geen
geringe mate uit naar dc Ncd Opera,
èen instituut, dat dc laatste jaren zo
wel door de vocale en instrumentale
verzorging als door de bizondere mise-
en-scène (waarbij .opmerkelijke beel
dende kunstenaars worden ingescha
keld» een fameuze opgang heeft ge
maakt en zich ook ln het buitenland
een bizondere reputatie heeft verwor
ven Enkele leden hebben verleidelijke
aanbiedingen gekregen uit het buiten
land. die zij hebben afgeslagen uit sym
pathie voor het principe van dc Ned.
Opera, ccn verheugend blijk van ..es
prit de corps", waarvoor mij niet an
ders dan dankbaar zijn kan en -waar
voor ook de Regering, naar wij verno
men hebben, ln hoge mate erkentelijk
Bestond voor de regering lange
tijd practisch alleen de beeldende
kunst en de muziek minister de
Visser was een van de eersten, die
ook naar buiten demonstreerde,
dat men in de hoogste Regerings
instanties begrip had voor de op
voedende kracht van het toneel,
allerlei goede voornemens konden
helaas niet worden uitgevoerd en
de steun voor het toneel werd
veelal overgelaten aan de grote
steden. Wie over de stand van
zaken wil worden ingelicht sla nog
eens het geschrift op, dat wijlen
dr. E. Boekman, toentertijd wet
houder van Amsterdam, gewijd
heeft aan de verhouding tussen
beide grootmachten overheid en
kunst en aan de sociale positie van
de kunstenaar.
Wij leven snel tegenwoordig en.,
dit geschrift, kort vóór de oorlog
gepubliceerd, is sindsdien door een
radicaal andere constellatie ge
volgd.
De twee maximen, waardoor de
Regering na de oorlog zich laat lei
den minister Rutten heeft er
nog recentelijk bij de behandeling
van de begroting aan herinnerd
is dat zij de helpende hand biedt,
waar het particulier initiatief, dat
uit dc werkdadigheid bestaat van
individuen, of groepen van in
dividuen, tekortschiet, en ten
tweede, dat de cultuurspreiding
zich niet beperkt tot ons land
alleen, maar zich uitstrekt over
het hele Rijksgebied.
De muziek
Wie een Indruk wil hebben van de
omvang der nieuwe Regeringsbemoeling
moet de cijfers eens nagaan van de
subsidies voor dc muziek Vóór de
oorlog vormden dc salarissen de sluit
post van de orkestbcgrotlng. Had men
goed geboeid, dan was het bestaan van
de musici verzekerd: werden er verlie
zen geboekt, dan werd dit op de hono
raria verhaald, met het gevolg, dat de
musici zich volkomen ónveilig voelden
en soms van maand tot maand in hun
salarissen op en neer gingen Na de
oorlog is hierin wel een grondige ver
andering gebracht. Thans is het stre
ven aanwezig, om de orkestleden een
minimumbestaan te verzekeren, door
de Rijksbemiddelaars vastgesteld, waar
bij de periodieke verhogingen zijn in
begrepen De Rijksoverheid garandeert
de ene. het plaatselijk bestuur de an
dere helft Dit wij niet zeggen, dat de
orkestmusici een lucratief bestaan heb
ben: verre van dien zelfs. Men zou
graag méér geven. maar.
Wie de gestie van de verschillende
orkesten in het afgelopen iaar heeft ge
volgd. heeft kunnen vaststellen, dat zij
alle een intensieve werkzaamheid aan
de dag leggen, welke zich niet alleen
tot hun eigen centrum bepaalt. Zij
werken mee bij oratoria, opera-uitvoe
ringen en balletten, en maken concert
reizen Stuk voor stuk beijveren de or
kesten zich ondanks hun omvattende
Basserman, de krasse toneelspeler,
bezocht met zijn vrouw ons land
werkzaamheid artistiek op peil te blij
ven en onze dirigenten, als Van Bei-
num. Van Otterloo. Schuurman e a.
hebben zich niet ten onrechte een in
ternationale reputatie verworven. Meer
dan vroeger prijken ook op pnze pro
gramma's dc namen van Nederlandse
componisten. Werd de Nederlandse mu
ziek. nog na de eerste wereldoorlog,
als een min of meer noodzakelijk
kwaad beschouwd, na Diepenbrock.
Joh. Wagenaar en vooral na Pijper
verleden jaar aan de muzikale we
reld ontvallen! is een essentiele ver
schuiving opgetreden ln dc waardering.
Ook tot de z.g ..randgebiedenals
Zeeland. Groningen Friesland. Twente,
dringen tegenwoordig onze grote orkes
ten door en als de organisaties, die het
bezoek van orkesten en toneelgezel
schappen ln deze streken bevorderen,
zich niet kunnen bedruipen, springt het
Rijk bij.
Is Nederland wat betreft de orkest
muziek. niet al verzadigd? Hebben wil
met voldoende 01 kest-ensembles? De
vraag ls reeds meer dan eenmaal ge
steld. Desondanks is Noord-Brabant be
zig zich een nieuw orkestensemble te
scheppen en nu het particulier Initia
tief zich hier op offervaardige wijze
heeft laten kennen, is het niet onbegrij
pelijk. dat de Regering steunt, ook al
zou wellicht een verkleining van het
aantal orkestensemblcs haar welkom
Buitenlandse solisten
Een andere vraag, die de aandacht
van de muzikale wereld heeft, ook van
dp Raad voor de Kunst, welk lichaam
een belangrijke 'adviserende functie
heeft. Is die van de buitenlandse solis
ten. Kort vóór de oorlog leek het. alsof
het Nederlandse muziekpubliek terug
kwam van de waan-ldee. dat het alleen
door buitenlandse solisten gelukkig kon
worden In de oorlogsjaren, toen men
vrijwel uitsluitend Nederlanders op de
muziekpodia kon horen, was de Indruk
sterk, dat ons publiek voorgoed gene
zen was Na de bevrijding echter is de
barometer meer dan ooit op „verander
lijk" komen te staan. Wij worden weer
door buitenlandse solisten over
stroomd rn de Nederlandse mogen
weer genoegen nemen met de krui
mels. die toevallig overblijven De Re
gering heeft hier mogelijkheden, waar
van zij ook bij tijden gebruik maakt.
Het toneel
Van de opera naar het toneel „11
v a qu'un pas' Toen de nieuwe staats
subsidies voor het toneel aan de orde
kwamen voor ons weinig „tonccl-
mlnncnd" volk een radicale frontver
andering heeft men wel beweerd
dat hier premies werden uitgereikt
voor lege stoelen en luie toneelspelers.
De voorgestelde subsidiering is hier
anders geregeld dan voor de muziek.
Het was niet de bedoeling dc inkom
sten van de spelers te verzekeren, maar
de geraamde tekorten in de goedge
keurde begrotingen tot 50% voor reke
ning van de Overheid te nemen. Dit
kon inderdaad een premie lijken op dc
luiheid. Wie 't op z'n sloffen aandoet
zou hóger gesubsidieerd worden dan
wie hard zwoegt om de touwtjes aan
eikaar te knopen Zij. die ietwat ln de
toneelwereld ingewijd zijn. weten beter.
Zij zijn overtuigd, dat dc Ned. toneel
spelers hard moeten werken, maar ook
niets liever willen Dc vraag rijst zelfs,
of er wel eens niet teveel van hen ge
vergd wordt, "s Morgens repeteren,
's middags reizen, 's avonds spelen,
's nachts weer terugreizen Dit lijkt
overdreven, maar is in vele gevallen
niet 1c schril getekend. Flnanclél zijn
vele toneelkunstenaars vooruitgegaan.
Het aangaan van contracten, voor de
tijd van drie jaar geeft de gezelschap
pen meer stabiliteit en maakt voor deze
de kans groter op een ..eigen gezicht".
Dat de Inkomsten behoorlijk besteed
worden, wordt gegarandeerd door het
feit dat de gelden niet aan dc gezel
schappen als zodani<* toekomen, maar
aan de kunststichtingen, waarvan de
ensembles deel uitmaken en in deze
stichtingen hebben financiers van naam.
het nodige te zeggen.
Dat de subsidies geen premie bete
kenen op de luiheid, bewijzen dc cij
fers die in de begrotingsstukken te
vinden zijn: de gesteunde gezelschap
pen geven per seizoen zeker 3 a 10
premieres De vier grote ensembles
hebben In het seizoen '47'48 gezamen
lijk in hun eigen standplaats 858 voor
stellingen gegeven en daarbuiten 822.
Elke troep dus 400 per jaar. Neen, stil
zitten doen onze toneelmensen niet. Dat
doen ook de spelers in het buitenland
niet. Maar in Londen on Parijs treden
vele acteurs weken en maanden ach
tereen in één en hetzelfde stuk. meest
al ook ln eén en dezelfde schou\vburg
op, terwijl het te onzent toch altijd
een jachtig bestaan blijft, van rollen
leren, repeteren, reizen Hoewel de
coördinatie niet voldoende aan haar
doel beantwoordt, heeft toch ook de
heroriëntering haar betekenis cn is er
een gunstige gioei Het Ncd. Volksto
neel en het Zuid-Ncd Toneel komen
thans eveneens voor subsidie in aan
merking. Het eerstgenoemde gezelschap
dat zicl\ beijvert de grote massa voor
het goede toneel te winnen, verdiect
dit artistiek gesproken zeker, het Zuid-
Ncd. Toneel heeft ons echter nog maar
zelden van zijn volwaardigheid kun
nen overtuigen. De andere gezelschap
pen hebben alle een gevarieerd pro
gramma gebracht, waarbij meer dan
vroeger Shakespeare op de affich®-.
verscheen Als dit een gevolg is van het
gebrek aan nieuwe stukken, waarover
men klaagt, dan ls deze kant van de
medaille nog zo kwaad niet Dc mees
te nieuwe stukken komen van overzee
Frankrijk heeft zijn hegemonie op dit
punt al lang verloren Een ogenblik
scheen het. dat de Franse wijsgeer-
toneelschrijver Sartre een soortgelijke
sensatie voor ons toneel zou worden
als Pirandello, maar hU mag als wijs
geer boven de Italiaan uitgaan, als to
neelschrijver is hij gedecideerd de min
dere en het publiek heeft zijn beklem
mend pessimisme afgewezen.
Dc beeldende kunst
Op het terrein der beeldende kunst
heeft dit jaar in menig opzicht een
grote activiteit laten zien. die zich ze
ker niet tot de hoofdstad beperkte, al
vond 7ij hier toch wel haar culminatie.
Wij denken aan de illustere expositie
van de kunstschatten der Pinacotheek
in het Rijksmuseum, maar ook aan de
reeks van interessante moderne ten
toonstellingen in het Stedelijk Museum,
waarbii in het bizonder Van Gogh,
Jongkind, de Groep en de Amsterdam
mers genoemd worden. Ook het Haags
Gemeentemuseum herneemt allengs
zijn oude bedrijvigheid; men kon dezer
dagen lezen, dat in het huidige jaar
het aantal bezoekers reeds driemaal zo
groot is geweest als in 1939 Daartoe
heeft de toverkracht van Van Gogh en
Jongkind zeker het hare bijgedragen.
Ook Boymans heeft interessante zaken
te zien geeeven, en het Centraal Mu
seum in Utrecht niet minder. Het her
denkingsjaar gaf aanleiding tot twee
belangrijke manifestaties: Oude
Utrechtse kunst en Romeins Nederland,
die duizenden bezoekers trokken. Zo
wel Kunstliefde in Utrecht als het
Amersf Kunstenaarsgenootschap heb
ben hun bestaansrecht weer ten dui-
delilkste bewezen, en daarnaast hebben
Artibus en De Ploeg alsook de parti
culiere kunsthandel het hunne bijgedra
gen. De Amersfoortse Gemeenschap
doet alles om de verschillende krachten
te bundelen.
AI die activiteit kan intussen niet
verdoezelen, dat de belangstelling van
de zijde van het publiek in het alge
meen maar matig is en dat de kooplust
kracht) er schrikbarend op is ach
teruitgegaan. Gelukkig bepaalt de Re
gering zich niet uilsluitend tot een ten-
toonstellingspolitick (ook gericht od het
buitenland), maar volgt zij eveneens
een aankooppolitiek, geeft opdrachten
voor wandschilderingen (Hoelofsz in
het Stcd Gymnasium te Amersfoort)
enz. Dc beeldhouwers zijn er in deze
tijd wat beter aan toe dan de schilders,
daar zij van officiële cn pfficicuze
lichamen opdrachten krijgen in ver
band met de oorlogs- en verzetsherden-
king. Bij de aankopen cn opdrachten
kan de Raad voor de Kunst adviezen
uitbrengen Natuurlijk is er contact met
de verschillende kunstenaarsorganisa
ties,; die intussen onderling nog ver van
een vergelijk af zijn. In de architecten-
wereld is een zekere eenheid van orga
nisatie. wat van hoger hand wordt ge
waardeerd. omdat het de verbinding
met de Overheid vergemakkelijkt. Ook
in verband met do bescherming van de
at chitectcntitcl. die in dc lucht zit is
deze eenheid top te juichen. Men is op
weg iets soortgelijks te bevorderen voor
de toonkunstenaars, zodat alleen de
werkelijk bevoegden geregistreerd wor
den. In de muzikale wereld zouden
daarmee ejteliike misstanden uitgesne
den kunnen worden.
Letterkunde
Ook de officiële erkenning van de let
terkunde is een positieve winst, waar
mee wij bezig zijn een voelbare achter
stand in te halen. Naast allerlei parti
culiere prijzen is een Staatsprijs voor
dc Letterkunde ingesteld, de P C-
Hooft prijs welke voor de eerste maal
in tweeën gesplitst ls toegekend cn
ook aan letterkundigen worden bij be
paalde gelegenheden opdrachten ver
strekt Men denke aan het gelegen
heidsvers door prof Smit bij de Inhul
diging van Koningin Juliana, cn. hoe-
v.el dit weer meer in de muzikale ru
briek valt aan het opera-libretto van
Jan Engelman Naast de mogelijkheid
om jonge beginners van talent aan te
moedigen bestaat nu ook dc mogelijk
heid om verworven verdiensten naar
waarde te schatten. Het laatste be
kroonde bundeltje van de jonge Mies
Bouhuys is een bewijs, dat een nieuw,"
Jeugd klaar staat om de fakkel van het
dichterschap verder te dragen. Maar
ook het proza is in veilige handen en
de generatie, die de middaghoogte be
reikt heeft of er overheen ls (denk aan
Vestdijk) zit nog vol plannen.
Dc film
De Nederlandse film staat nog min of
meer in de kinderschoenen. Wij hebben
jonge cineasten, die artistiek voor de
buitenlandse collega s niet behoeven
onder te doen. maar op het gebied van
de speelfilm bezitten wij nog geen tra
ditie en technisch hebben wij nog veel
te leren. Onlangs kon men van Ben
Groeneveld horen, dat de discipline in
de Nederlandse filmstudio's van vóór
de oorlog nog al wat te wensen over
liet Op dat punt is men wel vooruit
gegaan. Men kan het niet anders dan
toejuichen dat wij inzake dc speelfilm,
waar immers kapitalen mee gemoeid
zjjn, samenwerking zoeken met de lan
den van de Benelux en de West-Euro-
pese Unie. De Regering toont begrip
voor de waarde van de documentaire,
niet 't minst om de Nederlandse zeden
en volksgebruiken naar buiten uit te
dragen, en het buitenland in kennis te
brengen met ons typisch volkskarakter.
Ook op dit punt is er positieve mede
werking van de overheid.
Ook de Nederlandse ballctkunst ls
nog niet aangeland op een niveau, waar
op zij zich met buitenlandse ensembles
kan meten Het ls na de oorlog nog
vallen cn opstaan, om dit geëigende
beeld voor de danskunst te gebruiken.
Toch ls er geen aanleiding, om te be
weren. dat wij het buitenlandse peil
nooit zullen bereiken Als het ln Enge
land mogelijk was op dit punt een mi
rakel te bewerken, dan ls het ook
voor de Lage Landen niet uitgesloten.
Sociale steun
Wij hebben in dit overzicht speciale
aandacht gewijd aan de verhouding tus
sen overheid en kunst en vanzelf komt
dan ook de sociale positie van de kun
stenaar in het geding. De kunstenaar is
al lang niet meer de man in dc ivoren
toren, hij zal zich echter nog meer be
wust moeten worden van z.ijh plaats in
de samenleving, en daartoe bepaalde
prerogatieven moeten prijsgeven Van
haar kant staat dc Regering open voor
dc gedachte, dat de kunstenaar niet is
een paria, iemand aan de zelfkant,
maar dat zijn werk wel degelijk ccn
Ook Sartre behoorde tot de buitenlandse gasten.
De dichter A. Rolend Holst werd
60 jaar.
belangrijke bijdrage ls Jn het geheel en
meehelpt om de eer van het land te
vergroten Wanneer zo Iemand door de
omstandigheden in behoeftige toestand
verkeert, dan kan hij uit hoofde van
morele verdiensten recht doen gelden
op financiële hulp: van bedeling in de
pijnlijke zin van het woord is daarbij
gêcn sprake Mits de overheid de ze
kerheid heeft, dat het hier geen kwes
tie is van gemakzuchtig leunen op der
den Zo is in de drie grote steden een
noodregeling In het leven geroepen, die
thans ook van kracht wordt voor het
artistieke centrum Bcrgen-Schoorl. Do
burgerij zelf heeft door de koop van
zomcrpostzegcls een belangrijk fonds
voor dit doel bijeengebracht
Daarnaast zien wij dan dc arbeid van
het Prins Bernhaidfonds, dat bedoelt
bepaalde uitingen van cultuur, die
reeds op gang zijn en levensvatbaar
heid bezitten, te steunen, en dat rc-eds
ccn omvangrijke werkzaamheid over
het hele land is gaan ontplooien tot in
de kleinste centra toe. C A S.
Niet lang geleden schreef de Ameri- 1948 niet zo'n best jaar geworden. Hij
Geen Marshall-hulp
na 1952
Een woordvoerder namens Paul
Hoffmann, de administrateur van
het plan-Marshall, heeft Woensdag
op een persconferentie te Washing
ton verklaard, dat het plan-Mar
shall na 1952 in zijn huidige vorm
niet zal worden voortgezet. Dit on
danks de verwachting, dat er in dat
stadium van het Europese herstel
een groot dollar-tekort in Europa
zal bestaan'. Waarschijnlijk, zo zeide
hij, zullen enkele der deelnemende
landen „verdere steun in een of an
dere vorm" in 1953 krijgen, doch
het totale plan zal „volgens sche
ma eindigen".
Woensdagmiddag passeerde een
wielrijder te Amsterdam een stil
staande taxi. De chauffeur opende
op hetzelfde moment het portier
aan dc linkerzijde, als gevolg waar
van de wielrijder moest uitwijken
en gegrepen werd door een achter
hem rijdende vrachtwagen. In zorg
wekkende toestand is hij overge
bracht naar een der ziekenhuizen.
Voor z\jn leven wordt gevreesd.
kaanse grootmeester Fine een boek.
getiteld: Chess marches on!" (Schaak
verovert de wereld). Deze titel was
geenszins overdreven, want inderdaad
neemt de populariteit van het schaak
spel over de gehele wereld enorm toe.
Ontelbare tournooien vormen de hoge
exponent van de geweldige bioei van
het schaakspel cn van de liefde
allerwegen ervoor, want U moet we
ten. dat het organiseren van een
schaaktournool een machtige som
gelds kost. die bijeengebracht moet
worden door enthousiasten en bewon
deraars van het spel!
Van de vele belangrijke internationale
tournooien. die in 1948 verspeeld zijn,
ls die om het W e r e 1 d k a m-
pioenschap het belangrijkst
Na 8 jaren anarchie heeft het schaak-
rjjk weer een gekroond heerser ge
kregen en niemand zal durven bewe
ren. aat Botwinnik dc kroon niet toe
komt. Helaas gelukte het onze land
genoot Euwc niet, een goed figuur in
dit tournooi te slaan. Met grote ach
terstand op Botwinnik. Smyslov, Kcres
cn Reshevsky moest hij zich met dc
laatste plaats vergenoegen.
Onmiddellijk na dit tournooi moet
het gigantische tournooi te Stock
holm vermeld worden. Aan dit
selectietournooi namen 20 meesters cn
gi ootmeesters deel. waarvan de eerste
vijf het recht verwierven, in 1949 met
Smyslov, Kercs, Reshevsky. Euwe en
Fine een tienkamp te mogen spelen,
woiks winnaar in 1950 de wereldkam
pioen Botwinnik mag uitdagen. De
vijf gelukkigen waren Bronstein. Sza-
bo. Boieslavsky. Kotov cn Liilenthal,
alle vijf diUs afkomstig uit de Slavische
ianden Rusland en Hongarije (Liilen
thal is van origine Hongaar, maar sinds
1939 Rus).
Het resultaat van de 24-jarige David
Bronstein heeft de gehele schaakwe
reld verrast. Wel wist men. dat hij
een sterk Russisch speler was. ge
tuige o.a. zijn scores tegen Botwinnik
(2-1), Smysiov (5-3) en Kcrcs (1 «,$-14
maar niemand had hem tot de pheno-
mer.ale prestatie in staat geacht, die
hij in Stockholm volbracht (ongesla
gen eerste van 20 grootmeesters!).
Overigens bewees dit tournooi weer
eens, dat de Russen toch verreweg de
sterkste schakers zijn: van dc boven
ste 7 zijn cr 6 Rusl
Teleurstellend was het resultaat van
de sinds 1939 Argentijn geworden Pool
Na j dorf en de Zweed S t a h 1-
b e r g. Beide grootmeesters behaalden
in de sterke Zuid-Amenkaanse tour
nooien (Mar del Plata. Rio de Janeiro.
Sao Paolo) prachtige successen, en dat
zegt wel iels. daar in Zuid-Amerika
zeer sterk geschaakt wordt dat zou
de ex-kampioen van de U.S.A Den
ker (bekend uit het tournooi tè Gro
ningen 1948), wel kunnen bevestigen!
Hij werd in Mar del Plata maar liefst
16c-17cü Trouwens Euwe krijgt ook
nog een vieze smaak in zijn mond als
hij aan de Zuid-Amerikaanse tour
nooien van 1947 terugdenkt
Voor de Hongaar S z a b o is 1948
een geiukkig jaar geworden. Faalde hij
verleden jaar te Hilversum ln het
zone-tournooi. dit jaar wpn hij de
tournooien van Hastings. Budapest en
Wenen en werd tweede in Stockholm
Voor d r. E u w e daarentegen is
\X7lT lag het land om het oude
v v slot. Drie dagen en nachten
had het vrijwel zonder onderbre
king gesneeuwd. Maar daarna was
de hemel weer blauw geworden en
feller dan tevoren joeg de Oosten
wind over de bevroren wereld, die
nu blank was tot aan de verre ein
der waar rondom de donkergroene
bossen lagen. In de ridderzaal za
len twee ridders dicht bij 't haard
vuur. Over twee dagen zou het
Kerstmis zijn, maar zij dachten
daar niet aan. De slotheer en zijn
gast repten met geen woord over -
het gebeuren in Bethlehem, doch
spraken over de krijg die weer was
ontbrand tussen hun hertog en de
keizer en het aandeel dat zij geno
men hadden in de nieuwe strijd.
,,En toch betwijfel ik wel eens of
we goed hebben gehandeld", zei de
kasteelheer na een lange tijd van
zwijgen. „Natuurlijk moeten wij
onze Hertog dienen zoveel als we
kunnen. Maar hadden wij daarom
de vrouw van ridder Albrecht, die
zelf wie weet waar vertoeft, mogen
ontvoeren om te trachten hèm
daardoor van zijn trouw aan de
keizer te genezen? Ach, ze geniet
hier op mijn slot een goede ver
zorging, haar vertrek is verwarmd
en het kind dat ze verwacht kan ze
rustig verbelden. Daar zorgt mijn
vrouw wel voor! Maar toch vraag
ik me wel eens af, of we ons er
niet een beetje voor moeten scha
men." Heftig richtte de ander zich
op. Zijn haren hingen verward op
de brede schouders en zijn ogen
fonkelden van woede. „Hoe durft
ge," zei hij bars. „Wordt ge on
trouw aan de Hertog'' Of zfjt ge
soms bang? Weekhartigen kan onze
heer niet gebruiken, denk daar
aan!" „Spreek niet zo luid. Ge
ziet toch dat mijn zoontje u kan
horen," stamelde de slotheer. „Ver
geef me mijn zwakheid. De hertog
kan op me rekenen."
HET kind, dat vlak bij de schouw
in een nis zat, staarde stil
naar buiten. Over de besneeuwde
toppen van de eiken in de slottuin,
die juist tot aan de nis reikten, en
over de muur die de burcht, de
tuin en de hutten der lijfeigenen
omsloot, keek hij naar het smette
loze land. Toen het begon te sneeu
wen was hi.i in de nis gekropen om
de traag vallende vlokken te zien.
Sindsdien keerde hij er elke mor
gen terug, want alles wat daarbui
ten in die witte wereld gebeurde,
boeide hem: het gedoe van de lijf
eigenen, die bij hun woningen hout
hakten voor de slotheer, het wroe
ten van de kraaien in de sneeuw en
het rusteloze vliegen van de woud
vogels over de witte verlatenheid.
Toch waren hem de gesprekken
van zijn vader en hun gast niet
ontgaan. Lang niet alles had hij
van hun woorden begrepen, maar
wel wist hij, dat boven in de toren
kamer een vreemde vrouw gevan
gen zat, die spoedig een kindje zou
krijgen. Hij zou haar willen hel
pen, want zijn medelijden met haar
was groot sedert de vreemde ridder
had gezegd: „Als het kind er is la
ten we de moeder vrij en houden
we het wurm hier." Maar zelfs al
had hij gedurfd, dan nog kon hij
niets voor haar doen. Want hij zou
dc deur van het torenvertrek niet
open kunnen krijgen omdat de
grendel te hoog zat. Zijn vader had
hem trouwens verboden in de toren
te komen. Het was er gevaarlijk,
zei hij, zeker voor kleine jongens
die nog niet eens paard konden rij
den en nog geen gevest van een
zwaard konden omklemmen. Nee,
hij mocht niet en durfde hij
wel? Toch dacht hij steeds aan de
edelvrouwe en aan het kindje, dat
ze verwachtte. Gisteravond aan somber zijn intrede deed. De gevan- weners der kastelen
zijn bedje had moeder hem verteld gene herstelde ,en spoedig nam zij winteravonden bij't v
komst weer te vrezen. Waar was
haar man? Leefde h\j nog? En hoe
zou het haar en het kind vergaan?
Vaak weende ze. gebogen over de
wieg die de kasteelvrouwe haar had
gegeven. Zo groeiden de dagen
grauw naar het nieuwe jaar, dat
een half uur voor ze aan het slot
waren gekomen. De één, zo zag ze,
was een forse man in een bruine
pij, waarschijnlijk een reizende
monnik; de anderen waren in het
zwart geklede minstreels, lieden die
door het land trokken om de be-
op de lange
uur te verma-
van Jezus, die lang geleden in een' de vrouw, die haar kind verzorgde, ken met muziek, zang en vertellin-
stal was geboren. En dat kindeke wat werk uit handen. De dag van gen. Over de ophaalbrug, die werd
neergelaten, verdwenen de d**e
mannen vlug in de duisternis van
de poort. Maar in de ziel van da
vrouw was het plotseling wonder
lijk rustig geworden als had God
haar een groot geheim verklaard.
En in zijn nis naast het vuur ver
wonderde de kleine jongen zich er
over, dat de nieuwe en stralende
ster. die hij was blijven volgen op
haar weg, opeens het slot had be-<
reikt en niet verder was gegaan.
1—j ET feestmaal was afgelopen.
A De ridders hadden zich met
de kasteelvrouwe en de jongen aan
de ene kant van het vuur gezet.
Aan de andere zijde zaten de mon
nik en de minstreels. De monnik
sprak met de slotheer over de
strenge winter. Hij meende dat er
in jaren niet zulk een vreselijke
vor^t was geweest en hij verhaalde
van de ellende die de winter ontfer
de armen braent. vooral nu de
Hertog in opstand was gekomen
tegen de keizer en vele woningen
tijdens de strooptochten waren ver
woest. „Er is veel smart op de we
reld tegenwoordig", besloot hij.
"Ja. heel veel smart.... Maar kom,
laat ons denken aan het wonder dat
lang geleden op deze dag is ge
schied. Drie koningen kwamen, ge
leid door een ster. bij de kribbe en
vonden het kindeke Jezus en zij
behoedden het voor de toorn van
Herodes. Vrienden, maakt muziek
en zing ons de schone geschiedenis
van het kind en de drie machtige
Wijzen." De minstreels namen hun
luit en zongen om beurten met
krachtige, manlijke stem van de
Ster van Bethlehem. De jongen zat
weggedoken in de wijde omarming
van een grote stoel en trok in ge
dachten met de wijzen mee naar
Judea. Toen dacht hij aan die ande
re ster. die nu zo lichtend boven
het slot stond. En meteen wist hij
dat deze mannen de drie Koningen
waren. Wel droeg de één zijn een
voudige monnikspij en de anderen
hun zwart kleed, maar zie, over de
gezichten lag een heilige gloed en de
handen waren overstraald van god
delijk licht. Behalve de jongen was
er échter niemand van de kasteel
bewoners die iets bijzenders merk
te.
DE volgende morgen waren de
vrouw en haar kind verdwenen
en de drie mannen met hen. Toch
was de ophaalbrug niet naar bene
den geweest en hadden de wachten
bij de poort de gehele nacht geen
onraad bespeurd. Maar bij de eiken
onder de nis waar de jongen placri
te zitten, vond men een reep ruwe
bruine stof en in de sneeuw op het
bevroren water van de slotgracht
stonden sporen. Alleen de kleine
jongen wist wat die nacht was ge
schied. maar niemand heeft bij de
naspeuringen aan hem gedacht.
Niemand wist ook. dat de drie Wij
zen aan de kribbe van Jezus had
den beloofd elk jaar één maal terug
te komen op aarde om ter ere van
Gods- zoon een kind te redden uit
handen van barbaren en dat God
alleen onschuldige kinderen van hun
komst verwittigt. H. BESSELINK
van Bethlehem kwam hem steeds
voor de geest, als hij er aan dacht
dat met Kerstmis wellicht ook in
hun slot een kind zou worden ge-
bóren. Overmorgen zou dat zijn.
Misschien! En terwijl hij hierover
zat te peinzen, meende hij plotse
ling een nieuwe en wondere ster te
zien, die zich door de aangroeiende
duisternis in de richting van het
kasteel bewoog.
IN de Kerstnacht bracht de ge
vangen edelvrouwe een schoon
kind ter wereld. Groter dan haar
verdriet was de eerste dagen de
vreugde om het mooiste dat God
haar had kunnen schenken. Maar
langzamerhand begon zij de toe-
Driekoningen naderde en in en om
het kasteel werden toebereidselen
gemaakt voor een grote feestmaal
tijd. Op de morgen van de zesde
Januari zat de vrouw van ridder
Albrecht voor het venster van de
torenkamer. Ze zag dat er geslach
te varkens en geplukte hoenders
naar de slotkeuken werden gedra
gen en bijna de gehele dag had ze
het kletteren van vaatwerk ge
hoord. Buiten de muur was weinig
te bespeuren. Alleen op de landweg
die als een modderig spoor uit het
bos kwam, bewogen zich drie don
kere stippen in de richting vdn de
burcht. Drie mensen die het kasteel
zouden bezoeken. Het duurde bijna
leed een échec ln het Wcreldtournooi
ert ook ln Venetië was het zeer matig:
4e prijs Wel won hij op IJsland en in
Plymouth zwak bezette tournooitjes en
triompheerde hij in dc match tegen
van Sche tinga om het kampioenschap
van Nederland met 5^-2^. Misschien
bereikt hij een goed resultaat in de
sterke ochtkamp. die sinds 23 Dec. te
New York verspeeld wordt
Het optreden van andere Ne
derlanders in Interna
tionale tournooien is be
vredigend geweest. Prins deelde in ge
zelschap van 20 meesters te Karisbaa
Marienbad de 11e plaats met o.a. Tar-
takower (die ln 1948 lang niet die suc
cessen maakte als 2 Jaar geleden), won
in Beverwijk ccn tienkamp boven o.a.
O'Kelly. Rossolimo en Kottnaucr. faal
de evenwel te Baarn, waar hij slechts
gedeeld vijfde werd In Hastings werd
de Hagenaar Mühring gedeeld tweede,
mr. Spanjaard in Baarn.
Het belangrijkste nationale
tournooi was dat te Nijmegen,
waar Prins zegevierde en daardoor het
recht verkreeg, Euwe volgend jaar in
een match diens titel te betwisten.
Het gelukte ons Nederlandse
tiental niet. een overwinning op
het Engel-e te behalen. Het werd 10-10.
Sinds 1938 heeft Nederland nu niet ge
wonnen (er werd 5x ln totaal ge-
matcht). Het gelukte een Amsterdams
Beursteam echter wel in een radiomatch
met de New-Yorkse Beursclub ccn
514-4»,overwinning te behalen.
Tenslotte nog een woord over d e
boekenmarkt. Er werden ln
1948 veel fraaie boeken uitgegeven; de
meeste werden ln deze rubriek bespro
ken. enkele werden nog niet genoemd,
zoals b v. een herdruk van Euwe's 12e
deeltje van de openlngenthcorie. hande
lend over het Komngsgambiet, het
Weens en enige ccntrumgambleten. Dit
werkje onderging slechts weinig veran
deringen vergeleken met de vorige
druk en dit is geen wonder, want het
Koningsgambict wordt tegenwoordig
maar zelden gespeeld. Toch ls het
een genot die oude openingen van het
begin dezer eeuw nog eens tc bestu
deren'
Een andere herdruk beleefde Prins'
werk: „Kieine moeilijkheden uit de
schaakpartij", slechts 0.95 kostend.
Het werkje behandelt op alleraardig
ste wijze allerlei combinaties, waar
een beginnend schaker zo'n moeite
mee heeft, het laat zien. hoe en waar
simuitaanspelcrs vaak zo snel winnen,
enz kortom een boekie. dat zijn geld
meer dan waard is Nog twee andere
werken wachten op bespreking maar
dat stel ik liever nog even uit. om
dat ik daar dieper op in wil gaan.
Dat U allen tenslotte een gelukkig
nieuwjaar tegemoet zult treden met
eventueel veel schaaksuccessen. Is de
oprechte wens van Uw redacteur
Hongaarse Dakota met
vluchtelingen in
München geland
Een Hongaars vliegtuig met 21
passagiers en een bemanning van
vier koppen, van wie de meesten
vluchtelingen uit Hongarije werden
genoemd, is Dinsdag op een vlieg
veld bij München geland Ver
klaard wordt 'dat het toestel, een
tweemotorige Dakota, op weg was
naar Zwitserland, doch wegens
benzinegebrek te München moest
landen. Alle 25 inzittenden zijn ter
beschikking gesteld van de Ameri
kaanse politie. Onder de achttien
passagiers, die in het complot be
trokken zijn, bevinden zich enkele
vrouwen, enige dokters en inge
nieurs en een bankdirecteur. Zij
stapten allen te Pees (Zuid-Honga-
rije) in het toestel cn stonden ge
boekt als gewone passagiers voor
Boedapest. Een van de inzittenden
die met van het plan op de hoogte
was droeg een ski-costuum en had
ski's bij zich Hij was het vliegtuig
ingestapt in de veronderstellingT dat
hij binnen een uur zou aankomen in
een Hongaarse wintersportplaats. De
piloot, vermomd met een valse
baard en een donkere bril. zeide,
dat een misrekening van het ben
zineverbruik de oorzaak was van de
noodlanding.
Afzonderlijke CP voor
West-Duitsland
De K.P.Dde communistische
partij in West-Duitsland. heeft be
sloten een „organisatorische schei
ding" tussen haar en de door de
communisten beheerste S ED.
socialistische eenheids-partij in
de Sowjet-Russische zone, tot stand
te brengen.
De onder Franse goedkeuring ver
schijnende „Kürier" legt de „orga
nisatorische afscheiding" van de
K.P.D in West-Duitsland uit als een
„stilzwijgende erkenning van de
diepe kloof in geheel Duitsland".
Belgische Congo bouwt
militaire luchtbases
In het kader van het geallieerd
verdedigingsplan voor Afrika, zul
len nog voor 1952 in de Belgische
Congo tachtig vliegvelden worden
aangelegd. Jachtvliegtuigen en bom
menwerpers, opstijgend van deze
vliegvelden, zouden bij een even
tueel conflict een belangrijke rol
te spelen krijgen bij de bescherming
der geallieerde bases in Noord- en
Centraal-Afrika en in het bijzonder
van de strategisch zo belangrijke
uraniummijnen van Shinkolobwe.
Dit enorme net van vliegvelden
zal aansluiten op dat van Frans
Equatoriaal Afrika. Op grond van
een tienjarenplan zullen in deze
Franse kolonie 67 vliegvelden wor
den aangelegd.
Ook de NIWIN-artisten
zijn reeds in Djokja
De door de NIWIN naar Indone
sië uitgezonden artisten hebben in
de afgelopen weken een zeer grote
activiteit aan de dag gelegd. En
kele dagen na de bezetting van
Djokja door de Nederlandse troe
pen, waren het de Zingende Zusjes
uit Venlo met de accordeonnist
Richard Schweitzer en de kleinkun
stenaars Ria Schmitz en Han Ver
ne, die daar voor de troepen optra
den. In Bantam treedt nu op het op
20 December uit Nederland ver
trokken ensemble „De kleine Ope
rette". onder leiding van Pim de la
Fuente. Het Miller-sixtet maakt
een tournée door West-Java en zal
over enige tijd naar Oost-Java ver
trekken. Op Zuid-Sumatra treedt
het ensemble Octave van Aerschot
voor de troepen op.
