Weense bevolking werkt hard
om er bovenop te komen
In de Middeleeuwen klopte te Buren
het hart van Nederland
r
China, een tras
De Takahe is niet dood, hij is
springlevend
Waar eens grote componisten leefden
klinkt weer de Wiener wals
Woningnood is
zeer groot
Beusichem was het belangrijkste
dorp van de graafschap
Dure pruiken
r-Lezers 1
Ischrijven onsJ
Het gegoten huis
te Santpoort
Donderdag 13 Januari 1949
3
Tijdens de oorlog werden zaal en
toneel van het Staatsopera-gebouw
in Wenen volledig verwoest. Maar
de Weners hebben dit theater zo
spoedig mogelijk hersteld en nu
zijn vrijwel alle voorstellingen
weer, gelijk vroeger, uitverkocht.
Een kijkje tijdens de herstelwerk
zaamheden.
(Van een bijzondere medewerker)
V EVEN dagen zijn wij ln Wenen
geweest. Zeven dagen, waarin
wil de kennismaking met de vro
lijkste stad uit het hartje van Eu
ropa hebben kunnen vernieuwen.
Als wij zouden meten met de maten
van vóór de oorlog zouden wij zeg
gen: „droef weerzien". Ala wü ech
ter vergelijken met de stad, die wij
zagen in December 1945, dan is het
weerzien beslist bemoedigend.
Zeker, ook nu staan er nog vele
verwoeste gebouwen. De Maria
Hilfestrasse, eens de grootste en
mooiste winkelstraat, is droef en
hologig. De stad, die voor de oorlog
tegen het vallen van de avond een
gezellige, lichte aanblik bood, wordt
thans tegen hetzelfde uur door een
beklemmend duister bevangen.
Neen, laten wfl geen vooroorlogse
maatstaven aanleggen. Laten wtf
nagaan, wat er sedert 1945 is en
wordt gedaan. Toen heerste er een
zekere apathie. Een Amerikaan zei
ons eens: „De Weners rekenen er,
geloof ik, op, dat wij (de Amerika
nen) ze te eten geven en dat door
een wonder op zekere morgen de
stad weer in zijn oude glorie zal
pralen".
Wonderen gebeuren alleen in
sürookjes en omdat de kaboutertjes
zich van het Weense puin niets
aantrokken, ziin de Weense mannen
en vrouwen zelf aan de slag ge
gaan.
En Wenen zou Wenen niet zijn,
als bij dit herstel niet alleen het
algemene nut, maar vooral ook het
stedelijk schoon de wederopbouw
bepaalde. In de oude Stefansdom,
die door een bombardement geheel
uitbrandde, werken reeds twee jaar
bouwarbeiders om de gotische
pracht te herstellen. Ook andere
kerken krijgen hun deel.
„Geef ons een woning!"
OC steeds wonen vele gezinnen ln
x één kamer. In het huisvestings
probleem onderscheidt deze stad zich
niet van onze steden. Door oorlogsge
weld en slijtage is bijna tien pet van de
700 000 woningen die de stad in 1939
telde uitgevallen. Van nieuwbouw is de
laatste tien jaren vrijwel geen sprake
geweest.
In de twintiger jaren was Wenen
trots op zijn gemeentelijke woning
bouw. Toen al zat de particuliere huis
eigenaar ln de knel. doordat de huren
van de moderne gemcentewoningen op
zettelijk laag werden gehouden
Het moge de Nederlandse huizenbe
zitter tot schrale troost zijn. dat zijn
Weense lotgenoot er nog slechter aan
toe Is dan hij. De financiering van het
herstel immers geschiedt hier volgens
een naar onze begrippen wonderlijk sy
steem. Wie een woning wil hebben en
na lang zoeken iets heeft gevonden,
dat hem lijkt, treft met de eigenaar een
overeenkomst, dat hij het herstel zal
bekostigen. Laat ons aannemen. dat
hiervoor Vijfduizend gulden nodig zijn.
De tegenprestatie van de eigenaar be
staat, dnarin. dat hij de nieuwe huurder
zolang gratis of bijna gratis laat wonen
tot de herstelkosten zijn ingelopen Dit
betekent dus soms twintig of vijf en
twintig Jaar gratis wonenI Verhuist de
bewoner, dan kan hli zijn rechten over
doen op de volgende huurder
Naar ons rechtsgevoel kleven aan
dit systeem onrechtvaardigheden: al
leen wie geld heeft, kan een woning
huren Wenen echter ziet ook grote
voordelen. Door deze methode Is voor
het herstel geen steun van de overheid
nodig, zodat deze zich aan nieuwbouw
kan wilden Verder komen spaargeld
en banktegoed aan het rollen en aan
handel en arbeid ten goede
Inmiddels klinkt ook in Wenen luid:
.Ambtenaar, geef ons een woning". Er
Is een wachtlijst van 28 000 gezinnen.
Wat de materiaalvoorziening betreft,
heeft Wenen het grote voordeel dat er
hout en vele andere bouwmaterialen in
eigen land voldoende beschikbaar zijn.
Alleen glas ls op de bon.
Muziek, muziek
I FT eerste echte feest, waarbij het
A A hart van alle Weners na de bevrij
ding opsprong, was de heropening van
de bekende Sophia-danszalen. Hier hiel
den de Strausscn hun walsen ten doop.
De driekwarts maat heeft veel van
zijn domein moeten afstaan aan boogie-
woogie, samba en rumba, maar nog
steeds tintelt er iets in de Oostenrijkers
bij het horen van de eerste maten van
de Kaiser en andere Walzer.
Hoe kan het anders, dan dat in We
nen, dat er zich op kan beroemen meer
grote componisten onder zijn burgers
te hebben geteld dan welke andere
Europese stad. ook de klassieke meesters
ln het enthousiasme delen. Ondanks de
onmiskenbare armoede kan al het water
van de (grauweI) Donau niet uitwissen,
dat de grote opera-voorstellingen in het
..Theater an der Wicn" en de „Volks-
oper" en ook de klassieke concerten
reeds dagen van te voren zijn uitver
kocht. De materiële ontberingen schij
nen muzikale honger te hebben ver
wekt. En zij weerhouden de Wenen
niet de zwaar geschonden tempel van
het Weense muziekleven, het Burg
theater. niet alleen in oude glorie te
herstellen maar zelfs nog te verbeteren.
Armoede en „Pfusch"
I JE naakte ellende ls Oostenrijk sedert
anderhalf jaar wel tc boven, maar
algemene armoede ls gebleven. Dit is
een van de dingen, welke de Oosten
rijker. die zich zijn vroegere welstand
herinnert, moeilijk kan verwerken.
Duitse chemici krijgen
Nobelprijs zonder geld
Het Comité voor de Nobelprijzen
zal de Nobelprijzen voor scheikun
de van 1939 weer toekennen aan dc
Duitse hoogleraren Richard Kuhn
en Adolf Butenandt, aan wie Hitier
verbood deze onderscheidingen in
ontvangst te nemen.
De prijzen werden toegekend als
beloning voor hun arbeid op het
gebied der hormonen en der vita
minen.
De hoogleraren zullen wel de me
dailles en de diploma's ontvangen,
maar niet de gebruikelijke 100.000
kronen.
Fonds en commissie voor
„De Nederlander"
Het hoofdbestuur van de Christelijk
Historische Unie. dat een dezer dagen
te Utrecht vergaderde heeft besloten
een persfonds in tc stellen teneinde de
uitgave van ..De Nederlander" te ver
zekeren. Tevens heeft het Ingesteld
een commissie van advies, die de
hoofdredacteur van ..De Nederlander"
van raad zal dienen. In deze commissie
hebben zitting de heren Tiianus Van
Bruggen, Van Niftrik, Schmal én De
Zwaan.
Sedert het einde van de oorlog zijn cr
twee geldzulveringen geweest. De lonen
zijn ln het algemeen laag. Een schilling
noteert 27 cent. en het maandinkomen
van ccn normale vakarbeider komt
meestal niet boven 650 schillingen.
Het is dus geen vetpot. Wie bulten zijn
dagelijkse uitgaven geld nodig heeft
voor vernieuwingen of Iets extra's,
zoekt een bijbaantje. Die bijbaantjes
heten in Wenen „Pfusch". Het levert
geen „zwart" en geen „wit" loon op,
het is om zo te zeggen „grijs loon". Waar
dat woordje „Pfusch" vandaan komt.
zal niemand U kunnc-n vertellen.
„Wat denk Je. dat me dat gekost
heeft?" vraagt de een de ander en hij
wijst op een kinderjurkje, het nieuwe
behangetje ln zijn kamer of op een
opgelapte fiets, en dc ander zal vragen
„Pfusch of normaal".
In vele gevallen wordt het inkomen
van de man verhoogd met dat van zijn
echtgenote, die haar vroegere baantje
van kantoorbediende of verkoopster,
weer heeft opgevat, of werkt bij dc ge
meentelijke puinruimdiensten. Dat be
tekent economisch gezien verhoging van
de arbeidsproductiviteit, waardoor, als
er zich geen verrassingen voordoen, het
Oostenrijkse herstel zich ln een spiraal
omhoog kan bewegen.
Jeugd heeft het zwaar
I N 1945. toen de Duitsers verjaagd wa-
x ren. zag het er met de Oostenrijkse
Jeugd niet goed uit. In dc tijd van de
Anschluss was de criminaliteit onder dc
Jongeren verdrievoudigd. De scholen
verkeerden veelal ln slechte staat. Glas
en brandstof waren er niet. Zesduizend
onderwijzers moesten wegens nazi-sym-
pathicën worden „gezuiverd" en vrijwel
alle schoolboeken kon men op ccn grote
hoop gooien, omdat zij doordrenkt met
nazi-ideologie, voor het onderwijs on
bruikbaar waren.
Men heeft zich dat eerste Jaar na de
bevrijding niet erg om „systemen" kun
nen bekommeren. De school moest op
gang gebracht worden en hoe dat aan
vankelijk ls gegaan, begrijpt men nu nog
niet goed. Vaak waren de honger cn de
kou groter dan de leergierigheid. Maar
nu is de achtjarige volksschool, die ook
voor dc Anschluss de basis van het
Oostenrijkse onderwijs vormde, in ere
hersteld.
Het land zou zijn muzikale traditie
ontrouw zijn, wanneer niet van iedere
onderwijzer werd verlangd, dat hij ten
minste twee Instrumenten moet kunnen
bespelen en wanneer niet in het leer
plan veel ruimte was ingeruimd voor
muziek cn zang. Vele kunstenaars ko
men naar de scholen om uit eigen werk
voor te lezen of voor te spelen cn kleine
gezelschappen toneelspelers cn opera
zangers reizen met „fliegenden Btlhnen"
dc scholen af om voorstellingen tc
geven.
Ook dit land kent zijn schoolstrijd. In
de volksvertegenwoordiging, de Natio
nale Raad. zitten 88 katholieken. 77 so
cialisten en vier communisten. In voort
durende schermutselingen betwisten
socialisten en communisten de katho
lieken het recht dc school een katho
lieke grondslag te geven.
Maar de politieke strijd wordt voor
alsnog overheerst door problemen van
meer elementaire aard. Nog steeds ont
vangen driehonderdduizend Oosten
rijkse kinderen schoolvoedlng. die door
het Amerikaanse bezettingsleger wordt
verstrekt, nog steeds ls dc toestand van
dc volksgezondheid allerminst rooskleu
rig. Dc tuberculose heeft vele slacht
offers geëist cn ook andere ernstige
volksziekten vragen intense waakzaam
heid van stads- en landsbestuur. Wenen
besteedt ccn derde van zijn budget voor
ziekenhuizen, geneeskundige zorg en
ondersteuning van oorlogsslachtoffers
Hoe erkentelijk de leiders der volks
gezondheid dan ook zijn voor het ont
haal. dat Weense kinderen tijdelijk el
ders (ook in Nederland) ondervinden. zU
verhelen zich niet, dat het dc kinderen
vaak zwaar moet vallen, wanneer zij.
na een maand of drie in een goede, vrij
zorgeloze omgeving te hebben verkeerd,
weer naar huis terugkeren.
Wie, die Wenen eens bezocht kent
niet 't Burgtheater? Ook deze prach
tige schouwburg had zeer te lijden
onder de oorlog shand^ing en, maar
spoedig zal hij weer daar staan in
z\jn volle luister.
IN de Middeleeuwen klopte te Buren het hart van Nederland. Het
stadje lag in een hoek van Gelderland, die grensde aan het Sticht
en aan Holland. Vianen, Tiel, Gorkum, cn Wijk bij Duurstede, waren
zijn buren. Hier werd strijd geleverd in de Hollands-Gelderse oorlogen
en tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten Tussen Kuilenburg en
Tiel, tussen de Waal en de Lek. lag het in het beste deel van de Betuwe.
Het graafschap Buren bestond uit het stadje Buren en zes dorpen,
n.l. Beusichem, Zoelmond, Asch, Tricht, Buurmalscn en Ertchcm Het
belangrijkste dorp was Beusichem. Meestal schreef men Bosinchem en
ook wel Bosmcheim. Het is een heel oud dorp en reeds in dc vroege
Middeleeuwen woonde er een aanzienlijk geslacht op een kasteel, dat
in de nabijheid van de kerk moet hebben gestaan, waarschijnlijk in do
buurt, van de tegenwoordige villa „Belvédcre", maar volgens anderen,
aan de andere kant van het dorp, op de z.g. „Steenakker". Welke lezing
de juiste is, is niet meer te achterhalen.
SENSATIE IN HET OERWOUD
Verboden terrein zo groot als provincie Utrecht
levensruimte voor drie vogels
Een gebied van 150.000 hectaren, dat is groter dan de
gehele provincie Utrecht, is door de regering van Nieuw-
Zeeland tot verboden terrein verklaard. Deze order is uit
gevaardigd ten behoeve van drie vogels. En hoewel zij
zeker niet zo beroemd zijn als de vogel Phoenix, die zichzelf
verbrandde om daarna verjongd uit de eigen as te herrijzen,
zij hebben toch ongetwijfeld recht op het privilege van een
eigen „woonhuis".
Zij behoren tot een soort, waar
van men aannam, dat zij reeds lang
uitgestorven was. De Maori's op
Nieuw-Zeeland noemen ze taka-
he's. De geleerden indien het u
interesseert hebben hun de
naam Notornis Hochstetteri gege
ven. Zij zien er uit als schitterend
gekleurde ganzen. Zij kunnen niet
vliegen, maar lopen met de snel
heid van een renpaard. Tot voor
een maand dacht men, dat deze
vogels niet meer voorkwamen. Het
enige bewijs van hun bestaan werd
geleverd door vier stoffige opgezet
te exemplaren, waarvan er twee in
het Britse Museum tentoongesteld
staan.
De herontdekking van de taka-
he's is voor vogelkenners even
spannend als een geschiedenis van
Sherlock Holmes voor een gewoon
sterveling. In April van dit jaar
ging dr. G. B. Orbell, ccn Engelse
zoöloog, op jacht in het woeste en
verlaten gebied in de omgeving van
het Anaoemeer. Op het zand naast
een bergkam zag hij het spoor van
een vreemde vogelpoot. Dr. Orbell
maakte er een gipsafdruk van, be
studeerde deze en kwam tenslotte
tot de conclusie, dat het spoor van
de takahe moest stammen. De ge
leerden kregen ruzie. De meeste
van hen beweerden, dat de sporen
te groot waren, maar Dr. Orbell
betoogde, dat de opgezette exem
plaren alle jonge hennen waren.
Wie zou in staat zijn, de maat aan
te geven van een volwassen man
netje?
Tenslotte besloot dr. Orbell naar
bewijzen voor zijn mening te gaan
zoeken. Met drie metgezellen, allen
Weeshuis herinnert
aan oude grootheid
Heer Dirk van Beusichem ver-
r.ieuwde de mooie kerk en werd
er in 954 begraven. Dc heren van
Beusichem zijn de stichters van het
stadje Kuilenburg. In 1145 verviel
de heerlijkheid Beusichem aan Bu
ren. Het plaatsje is tot ver in het
buitenland bekend, om zijn vroe
gere paardenmarkten, die reeds in
1464 werden genoemd.
Zoelmond, was een afzonderlijke
heerlijkheid. In de 13e eeuw had
de abdij van Mariënwaard het ge
kocht van het geslacht Mierlar en
aan Otto II van Gelder opgedra
gen. die het aan Buren schonk.
Asch en Tricht zijn eveneens
oude dorpen. Buurmalsen is het
Burense deel'van de oude heerlijk
heid Malsen en Geldermalsen is
het Geldersedeel. Malsen komt al
in 850 voor. Reeds in 700 moet er
een kerk hebben gestaan. De he
ren van Buren hadden in 1287 het
ene deel al in bezit.
Buren wordt in 772 genoemd.
Dan is er sprake van de villa Buria
in pago Testerbenti. Ook in de lijst
van de Utrechtse kerkgoederen van
ongeveer 866 komt het plaatsje
Buren of Burein voor. In 983 had
de abdij te Werden, inkomsten van
Buren.
Het kasteel van Buren, zoals het
er in 1719 uitzag.
ervaren woudlopers, trok hij op
nieuw naar het Anaoemeer. baande
zich een weg door het onherberg
zame woud, bereikte eindelijk de
top van de bergkam en ziedaar: op
een open plek in het volle zicht, za
ten drie grote vogels, takahe's zon
der enige twijfel. Na een sensatio
nele jacht werden twee dieren ge
vangen, gefotografeerd en weer
in vrijheid gesteld om de geleer
den, die vijftig jaar lang beweerd
hadden: „Zo dood als de takahe" te
bespotten.
De gezondheidsdienst, die kort
geleden in Engeland ingesteld is. en
Krachtens welke alle Engelsen recht
hebben op gratis medische behande
ling, heeft de pruiken tot prothese
verklaard.
De kaalhoofdigen, die niet in staat
waren ccn pruik te kopen om hun
schamelijke kaalheid te bedekken,
hebben van deze kans gebruik ge
maakt. De 23 pruikenmakers in het
Engelse koninkrijk ontvangen ge
middeld 200 orders per week en
daar een pruik 10 pond sterling kost
betekent dat een uitgave van meer
dan een millioen pond per jaar. Bo
vendien kunnen de pruikendragers,
eveneens voor rekening van de re
gering elke twee maanden hun
pruik laten friseren en opknappen,
hetgeen maar 100.000 pond kost.
Zelfs de pruikenmakers vinden
dat de kaalhoofdigen het wel een
beetje bont maken.
VAN de oude heren van Buren
is de 12e eeuw genoemd als
uitgevers van Lingebrieven, land
en poortrechten. In 1435 werd de
laatste heer van Buren, Willem,
de bondgenoot van de Utrechtse
bisschop, door Arnoud van Gelder
verdreven. Dertig jaar later werd
hij zelf op dit kasteel gevangen ge
houden, nadat hij door zijn zoon
Adolf was afgezet.
Arnoud van Gelder schonk zijn
bezitting te Buren, aan zijn neef
Frederik van Egmond, Leerdam en
IJsselstein, bijgenaamd „Schele
Gijs". „Schele Gljs" en zijn opvol
ger Floris, bijgenaamd „Fleurtje
Dunbier", waren dappere ridders.
Van Floris is bekend, dat hij Rid
der van het Gulden Vlies was cn
Stadhouder van Holland, in welke
betrekking hij verscheidene slagen
leverde tegen de beruchte „Lange
Pier".
Zijn zoon Maximiliaan Stadhou
der van Friesland, kapitein-gene-
raal van Holland, Zeeland, Utrecht
en Friesland en ook Ridder van het
Gulden Vlies, diende Karei V tot
in Afrika. Hij was een uitstekend
veldheer en de vader van Anna
van Buren, die in 1551 huwde met
Prins Willem van Oranje. Bij dit
huwelijk waren de voornaamste ede
len van het land aanwezig o.a. Eg-
mont, Hoorne, Brederode, Mon-
tigny, Aremberg en de Nassau's.
De aartsbisschop van Keulen, was
naar Buren gekomen, om deze ver
bintenis tot stand te brengen.
Bezitting van Oranje
Sedert die tijd is het graafschap
een bezitting gebleven van het
Huis Oranje en als eigen goed door
de stadhouders geregeerd, tot dat
De toren van Buren met naaste
omgeving.
in 1795 hier aan door de komst der
Fransen een einde kwam en het bij
de Prov. Gelderland werd ingelijfd.
IN de Tachtigjarige Oorlog kreeg
Buren ook zijn deel. In 1572 na de
val van Den Briel, verklaarden de
provincies Holland en Zeeland,
met uitzondering van Middelburg
en Amsterdam, zich voor de Prins
van Oranje. Zaltbommel en Buren
volgden dit voorbeeld.
Buren met zyn sterke burcht,
werd op behendige wijze aan de
Spanjaarden ontnomen en met
Prinsenvolk bezet. Tot gouverneur
van de stad en het kasteel werd
Vogelsang aangesteld. Alva zond 7
Juli 1572 ruim 600 gewapende
mannen naar Culemborg om dat "te
bezetten, omdat het zo dicht bij
Buren en Zaltbommel lag en ge
makkelijk door de aanhangers van
de Prins kon worden veroverd
In 1574 werd de bezetting van
Culemborg versterkt met enige
benden uit Holland en in 1575 gaf
I'equescns bevel de oorlog met ge
weld te hervatten. Toen werd ook
overgegaan tot de aanval op Bu
ren.
Ten aanval
Met 7000 man voetvolk en vier
compagnieën paardevolk werd de
aanval ingezet. Buren beschikte
over vier compagnieën soldaten in
de stad en vijf compagnieën op het
kasteel onder bevel van Vogelsang.
Na enkele dagen oeiegering
waren de muren en vesting
werken van de stad kapot ge
schoten en werd de stad inge
nomen en gedeeltelijk ver
brand, terwijl veel burgers en
kinderen werden gedood.
Toen ging men over tot dc aan
val op het kasteel. Met vijftien ka
nonnen werd de burcht beschoten.
De bezetting verloor de moed en
gaf zich over op voorwaarde van
lijfsbehoud. Een der sterkste kas
telen uit die tijd was weer in
Spaanse handen. Het fraaie ge
bouw lag even buiten de stad, in
het tegenwoordige plantsoen. Het
hoofdgebouw had vier torens en
was door drie ophaalbruggen en
twee poorten toegankelijk. De
tweede poort was een aanzienlijk
versterkt gebouw op zich zelf met
twee zware hoektorens.
STADHOUDER Frederik Hen
drik verbleef vaak op het kas
teel en heeft het ook laten herstel
len en verfraaien. Hij liet er een
triomfzaal inrichten, waar alle
door hem veroverde steden waren
afgebeeld op fraai geweven tapij
ten.
Van het eens zo trotse gebouw is
niets meer over. Tussen de jaren
1805 en 1815 werd het vernietigd,
in dezelfde tijd, dat ook het Valk
hof werd afgebroken. Later heeft
rnen nog enkele overblijfselen ver
zameld en als een blijvend monu
ment aan de ingang van het plant
soen, waar eenmaal de voorburcht
stond, opgesteld.
Het enige gebouw, dat nog in
volle luister aanwezig is en aan
Burcns voormalige grootheid her
innert is het beroemde Weeshuis.
Het is een schenking van dc doch
ter van Prins Willem, Maria van
Buren In 1612, vier jaar voor haar
dood stelde zij goederen cn gelden
tot een bedrag van 32.000 be
schikbaar voor de stichting. Het
was een daad van liefde en vergel
ding, want toen ze huwde met do
graaf van Hohenlo (1595), was zo
geen rijke partij, maar van dc Ko
ning van Frankrijk af tot de bur
gerij van Leerdam, Breda en IJs
selstein toe, deden ze het hunne om
't jonge paar door rijke huwelijks
giften in staat te stellen een huis
houding naar hun stand in te rich
ten. Zij heeft het met beminnelijke
zorg aan dc wezen van het graaf
schap beloond.
Gravinnc van Buren
Het weeshuis vormt een band
tussen het huis van Oranje en het
stadje Buren, die nog tot op de hui
dige dag is blijven voortbestaan.
Als Koningin Wilhelmina in het
buitenland reisde, deed ze dat on
der de naam, gravinne van Buren.
Het weeshuis is in zuiver Hol
landse stijl opgetrokken. Het ge
heel wordt verlevendigd, door do
dakvensters en een sierlijk toren
tje, dat nog aan de Gothische stijl
herinnert. De bouwmeester is niet
bekend.
Binnen in het gebouw vinden wo
in de z.g. curatorcnzaal levensgroto
portretten van Maria van Buren en
Prins Maurits.
PRINS MAURITS, regelde na 't
overlijden van Maria, de za
ken van de Burepse stichting, vol
gens een nog door haar opgesteld
ontwerp. Naar de beginselen van
dat reglement wordt het gesticht
nog in hoofdzaak beheerd
Nog altijd wordt door het hoofd
van het Huis van Oranje, het hogo
patronaat over het weeshuis uitge
oefend. Dc Koningin wordt hierin
vertegenwoordigd, door dc Com
missaris van de provincie Gelder
land en bijgestaan door een college
van vier curatoren, die zich aan de
verzorging der wezen wijden en
door de Koningin worden benoemd.
In het huis kunnen worden op
genomen wezen uit het graafschap
Buren, Leerdam, IJsselstein en
Asquoi. Ze zijn gekleed, zoals door
Priris Maurits werd bepaald. Dc
jorfgens in een kostuum van donker
laken met een pet en de meisjes
in een jurk van dezelfde stof met
een witte boezelaar en muts, ter
wijl allen op de linkermouw een
oranje gekleurde M. dragen als
herinnering aan de stichteres, Ma
ria van Buren.
UIT China komen berichten van
pogingen tot het sluiten van
een politieke overeenkomst, die een
einde zou moeten maken aan de bur
geroorlog. Totnogtoe komen zij van
één kant. De zijnon zouden Tsjiang
Kai Sjek zover gekregen hebben dat
hy zich publiekelijk bereid heeft
verklaard af le treden. Nu weten wij
nog niet wat deze verklaring waard
is. Het is goede toon voor een Chi
nees machthebber van tijd tot tijd
zijn aanstaand verdwijnen aan tc
kondigen. Dit geschiedt vooral als
de betrokkene verantwoordeijk is
voor de een of ander ernstige tegen
slag. Het is zeker niet ernstig ge
meend. als hij zijn verklaring ge
paard laat gaan met betuigingen van
zelfverguizing. Dan weet men met
een conventionele stap te doen te
hebben, waarvan niets gemeend is.
Een goed voorbeeld heeft Tsjiang
zelf tegen het einde van 1936 daar
van gegeven toen hij door Tsjiang
Sjue-liang in een valstrik gelokt en
gevangen gehouden was. Breed
weidde hij uit over zijn onwaardig
heid cn onbekwaamheid. Daaruit
echter viel op te maken dat het ge
sloten accoord geen aftreden van de
maarschalk meebracht. Het zou voor
geen Chinees in China gezond zijn
geweest, aandacht te wijden aan deze
ontboezeming. Nog niet zo heel lang
geleden heeft Tsjiang Kai Sjek nog
weer eens van aftreden gesproken.
Het was in het Chinese parlement,
naar aanleiding van zijn 60ste ver
jaardag. Met tranen in de ogen, zo
lazen wij. sprak hij er van dat zijn
tijd voorbij was. Men heeft er ech
ter, zoals te verwachten was, nooit
meer van gehoord.
WIJ weten niet wat de nieuwe
verklaring van Tsjiang waard
is. Het is deze keer zeer wel moge-
lijk, dat deze hem nu afgedwongen
is. Zijn aanzien heeft ontzaglijk ge
leden. Dat weegt in China nog
zwaarder dan in Europa. De macht
van een openbare mening die zich
schijnbaar niet kan doen gelden, is
er opmerkelijk groot. Zeker ls. dat
hij vooruitstrevende Chinezen, die
hij te voren weggehouden had uit
beslissende posities of zelfs had ver
volgd, uitgezonden heeft als zijn vre-
dcsafgezantcn. Kon hij niet anders
of is dit een van zijn slimmigheden?
DE druk is zeer groot. Grote ste
den, bedreigd maar nog niet ver-
Joren. dringen bij hem, en nok bij de
..communisten" aan op een verge
lijk. Het ware inderdaad een ramp
voor de menselijke cultuur, wanneer
een waarlijk heerlijke stad als Pe
king, verwoest zou worden op de
zelfde wijze, als in de geschiedenis
van de Chinese burgeroorlogen, zo
veel oude en prachtige steden ten
onder zijn gegaan. Zou het steden-
compex van Sjanghai, met zijn vele
millioenen cn zijn heirscharen van
vluchtelingen het tafereel van een
worsteling worden, dan zou dit een
der bloedigste episoden kunnen
worden, die de mensheid heeft ge
kend. Er is echter nog geen reden
zich daarvoor reeds al te beducht te
maken. Vroeger werd er in burger
oorlogen tussen de eigenlijke legers
weinig gevochten. Het waren wed
strijden in het manoeuvreren. Hun
vreselijk karakter kregen deze oor
logen eerst door de teistering, waar
san de „strijdende" legers de bevol
king onderwierpen, bij het leegroven
en -moorden der dorpen, bij de plun
dering der steden met alles wat
daarbij in China placht te behoren.
HET ls tegenwoordig wel lang
niet helemaal meer zo. maar
men krijgt de indruk, dat de strijd
om Peking van geen van beide kan
ten met zóveel grimmigheid of ener-
•door
Dr. M. v. Blankenstein
gie gevoerd wordt als men uit de be
richten zou kunnen opmaken. Nog
verwerpen de „communisten" ie
aanbieding van onderhandelingen.
Het is mogelijk dat zij dit ernstig
menen cn de strijd tot het bittere
einde willen uitvechten. Zeer denk
baar is echter ook, dat dit reeds ec.i
vorm van onderhandelen is. en dat
de „communisten" zich duur willen
maken. Zij kunnen zich dat veroo*-
loven.
In China is nu eenmaal alles an
ders dan wij het ons hier voorstellen.
Wij hebben in beschouwingen van
Nederlandse „kenners" gelezen hoe
natuurlijk het was dat de troepen,
uit de boerenbevolking gerecruteerd,
overliepen naar dc communisten, die
de voorvechters van de kleine boer
waren.
De juistheid van dit inzicht wordt
reeds geïllustreerd door het feit, dat
ontzaglijke menigten van het platte
land op drift zijn, zoals in vroegere
grote burgeroorlogen, met wat zij
mee kunnen nemen vluentend vóór
de zegevierende legers der „bevrij
ders" uit. Eens, toen Mau Tse-toeng
nog met een keurtroep van geestver
wanten streed, was dit anders. Maar
sedertdien zijn zijn legers aange
groeid tot millioenen soldaten, op de
manier waarop de versterkingen in
China steeds toegestroomd zijn naar
de aanvoerder die het voor de wind
ging, die posities, tot provincies toe.
te vergeven had. Dat was geen kwes
tie van soldaten die overliepen maar
van hun generaals, die hun volgzame
en haveloze troepen meebrachten.
Zo is het thans weer. Men leest het
zelfs uit de oorlogsberichten van de
„communisten". Zij spreken over
operatics van het leger van generaal
X en van generaal Z., en dan zijn
dit de gewone beroepssoldaten, wier
bestaan heel vaak slingert tussen
banditisme en veel daarop gelijken
de militaire dienst.
HET leger van Mau Tse-tocng
heeft nu. zeker voor het over
grote deel, een samenstelling gekre
gen die de opperbevelhebber weinig
zekerheid voor 'n stabiele toekomst
biedt De toekomst is slechts op te
bouwen als in China alle integere en
vooruitstrevende elementen de han
den ineenslaan voor de samenwer
king, die Tsjiang, in zijn dorst nar.r
autoritaire macht, nooit heeft ge
wild. De partij, die, zoals thans met
die van Mau het geval is, het meeste
van het militaire stuifzand in China
op zijn kant krijgt, moet daaraan te
gronde gaan als zij haar voordelen
niet, onafhankelijk van dit gespuis
en in overleg met alles wat er goed
in het land is, weet te consolideren.
Dit ziin omstandigheden, waarop de
kominform op de duur geen macht
kan krijgen. Wat de Chinese boer
van de „communisten" denkt, wij
weten het reeds, zoals gezegd, uit de
vluchtende massa's Tsjechoslowa-
kije was voor de kominform een iets
eenvoudiger probleem.
Om het even, of een vergelijk
komt of niet, voor lange jaren zal
China gebukt gaan onder de nieuwe
ontwrichting, die de opmars der
noorderlingen gevoegd heeft bij de
oude ontwrichting, welke ten dele
door de Japanse invasie en ten dele
door het wanbeheer onder Tsjiang
is veroorzaakt. Dit ziet er somber
genoeg uit. Maar hel Chinese volk
bevat, naast de elementen die de oor
zaak zijn van zijn zo tragisch heden,
ook de voortreffelijke krachten, die
zijn groot verleden verklaren. Het
volk heeft, in zijn zelfgenoegzaam
heid, in zijn vermogen lijden te dra
gen een taaie veerkracht, die het
over de vreselijkste inzinkingen
heen helpt. Het is lijdzaam, maar
verre van willoos. Machtig is zijn
liefde voor zijn land. De Japanners
hehben het ervaren. Geen offer is
daarvoor te zwaar. En daarbij is
ook weer het algemeen gevoelen
dc openbare mening, zouden wij
zeggen van deze menigte een
mystieke kracht die het euvel van
coriuptie, onderdrukking, uitzuiging
wel nooit heeft kunnen overwinnen,
manr die toch dc duurzaamheid van
het kwade voorkomt.
Een opsomming van al deze facto
ren maakt het duidelijk, dat ten
aanzien van China voorspellingen
zelfs nog onzekerder zijn dan elders.
Een vergeten toonder
T~)e wereld versUkt in de bcnauwe-
■*-' nis van dc woningnood, cn Uw
biad" van 15-12-48 publiceert in dit
verband een warme aanbeveling vao
de grintbetonbouw; systeem Imberg.
Terloops wordt ln dit artikel ook
„Het gegoten huls tc Santpoort" ver
meld Do correspondent gewaagt daar
bij van „hulzen. - volgens ccn Ameri
kaans systeem", maar In Nederland
staat aliccn dit éne inderdaad „gego
ten huls Dc initiatiefnemer van het sys
teem is Thomas A Edison cn de eigen
lijke uitvinders zijn dc (Amerikaanse)
ingenieurs Harms cn Smali. Het is ccn
huis van twee etages met zes vertrek
ken en ccn plat oak, ontwerpen door
do architect Bcrlage én „gegoten" door
de firma Harms en Ha na.
Na het leggen van de fundering en
dc betonplaat, was het eerste werk het
samenvoegen van geflensde gietijzeren
vormplaten met tussenruimte voor be
tonnen binnen- cn buitenmuren waarin
dc bewapening. Toen aldus die 'gietijze
ren ..voorbouw" geheel gereed was,
werd het huis door vijf ongeschoolde
werklieden plus een ciectrisch gedreven
hoog opgestelde betonmolen gegoten in
twintig uur. Berekend waren tien uren,
maar liet onvoorzien vochtverlies door
dc fijne vormklcrcn cn dc onver
mijdelijke stagnatie van het werk ver
dubbelde de tijd. Ere (tic vijf mannenI
Men giet zo'n huis namelijk „aus clnem
Gussof hel mislukt.
Toen het huis publiekelijk gegoten
werd. stond het terrein zwart van do
bouwers cn betoningcnleurs, zolang het
dag was ZIJ zeiden allemaal: ..Alles
ÜJkl nu goed tc gaan. maar b(j het „uit
peilen zal Je ons niet zien. Dan word
je onder de brokken bedolven." Welnu
acht en veertig uur later had die af-
pclling plaats, cn.... het gegot'-n huls
vertoond® hiaat noch scheur. Dank zij
beleid en doorzicht van H. J. Harms.
Nu, een kleine veertig Jaar later, staat
daar dat gebouw nog even ongeschon
den Er zijn gebreken gebleken; con-
densatiewater en harde geluidswecr-
kaa'.slng Die gebreken zijn opgeheven
en konaen bij eventuele scriebouw
worden voorkomen.
Wat was destijds de bedoeling?
Wijlen wethouder Wibaut (..de mach
tige") noemde Amsterdam terecht een
krottenstad en nu was het plan, aan
sluitend aan elke (krotten) stad in Ne
derland. bcton6tcden te gieten ln groe
pen van twaalf blokken van twaalf
hulzen, dus bij zo en zoveel gros Allo
inspecteurs van de Volksgezondheid
hadden hun medewerking toegezegd.
De gietijzeren vormen leenden zich tot
talloze variaties ln de architectuur.
Er was berekend dat elk blok van
twaalf huizen tien dagen van tien man
dus achthonderd man-uren zou kosten.
Er zouden altijd drie blokken tegelijk
in verschillende 6tadla van voorberei
ding, opbouw en afwerking verkeren.
Per woonhuis zouden de kosten zijn.
f 1200. Twaalfhonderd gulden 1
De hele burgerbouwwcrcld mitsga
ders de heren baksteenfabrikanten,
houwcrcdlct-, instituten cn hypotheek-
gevers ook dc heemschutters en ahe
andere conservatieven „sloegen de han
den ineen" om deze onderneming met
nlle middelen te bestrijden. Zodoende
ls het destijds niet gelukt, het beno
digde aanvangskapltaal bijeen te krij
gen
Zijn de toestanden nu veranderd, in
ongunstige zin of gunstige?
Is nu de lijd aangebroken om te ad
verteren- Gemeenten, bestelt nog heden
proefgros? Montagebóuw aan huls? „Gil
kunt erop wachten? of.... moet „het
buitenland" voorgaan?
Het slotwoord mag kort zijn.
Er Is. In de hele wereld, een drang
gaande van handenarbeid naar machl-
nalisme. Vooral onze Vaderlandse
bouwkunst echter, heeft zich aan deze
drang vrijwel permanent weten tc ont
trekken Men wil niet erkennen dat het
innig knusse „steentjes bijdragen" dat
onze burgerbouw typeert, by ccn vorige
eeuw hoort Men wü zelfs als kleln-
ge.-iHrd chauvinist, onze bakstcenbouw
acsthetlsch. schilderachtige, ja glorieus
noemen. Men vergeet daArblj de zeer
sterke invloed van de oud-gewendheld.
Welk verdrinkend mens zal ooit uit
roepen: ik wil alleen gered worden
door een ouderwets oud heer met nette
glacé's?
Hulshorst Herman Hana.
