Leerdam leeft van het glas
Tegenstelling Frankrij k - Duitsland
funest voor Europees herstel
Binnen vijf jaar spruitjes
in cellophaan-pakjes
Brieven ijlen met de snelheid van
de bliksem over het land
Geheimzinnig waas rond het
uranium in de Congo
Extremisme van links en rechts staan
Westelijke opbouw in de weg
O
r
K
In Amerika ziet men alleen nog
verpakte groenten en fruit
Kosten zullen wel
meevallen
Glasblazers toveren schoonste voorwerpen
uit het gloeiend materiaal
„Ontsla gehuwde
vrouw niet"
4
Donderdag 13 Januari 1949
HET PLAN-MARSHALL IN DE BRANDING
I E kern van de Amerikaanse buitenlandse politiek is het Euro-
pese herstelprogram. Er is in de geschiedenis geen voorbeeld
te vinden van een land, dat op zulk een grote schaal hulp heeft ver
leend, zonder daarvan onmiddellijk de financiële baten te zien.
Dit wordt door de denkende Europeanen begrepen, maar het
betekent niet, dat de Ver. Staten daardoor het populairste land ter
wereld zijn geworden. Niemand vindt het prettig van de bedeling
te leven en in zekere zin doet West-Europa dat.
P dit gevoelige punt hebben
niet alleen de communisten
gewerkt, maar ook andere politici
die in verschillende landen door
een nationalistische politiek aan de
macht willen komen. Deze hulp
van Amerika heeft ongetwijfeld
het economische leven gestimu
leerd. Zonder die hulp zou Europa
bankroet zijn gegaan en een ge
makkelijke prooi voor het commu
nisme zijn geworden.
Bezien uit de gezichtshoek van
de strijd tegen het communisme,
heeft de Amerikaanse politiek tast
bare resultaten opgeleverd. Zonder
deze zouden Italië en Frankrijk
welhaast zeker onder communisti
sche dictatuur zijn gekomen en
Duitsland zou het armenhuis van
Europa zijn geworden.
Het eerste laar van de Amerikaanse
hulp hebben de Ver Staten dus 'n de
fensieve ofschoon geen beslissende
overwinning bezorgd
Nu de vraag, of de Amerikaanse po
litiek behoorlijk werd toegepast. Uit
sommige ondersteunde landen heeft men
klachten vernomen, dat de Amerikaanse
bestuurders die landen van hun soeve
reiniteit wilden beroven. Deze klachten
zijn echter geringer in aantal geweest
dan men verwacht had.
Toen de Amerikaanse hulp begon,
werd aan de ene kant gevreesd, dat
de Ver Staten onwillige Europea
nen het kapitalisme zouden opleg
gen en aan de andere kant vrees
den de Amerikanen, dat hun geld
door Europeanen gebruikt zou wor
den om te socialiseren en de vrije
ondernemingen om zeep te bren
gen.
n gezegd wordendat de
Amerikaanse politiek in
Europa succes heeft en wordt
die politiek op bevredigende
wijze gevoerd? Het antwoord is
niet een volmondig ja en even
min een duidelijk neen.
WES GALLAGHER
correspondent van ASSOCIAT
ED PRESS in Berlijngeeft
hierop in nevenstaand artikel
zijn visie.
K.J
Beide richtingen werden door de
practijk Sn het ongelijk gesteld Het
was dikwijls passen en meten en er
waren duizenden kwesties op te lossen,
maar de Amerikaanse vertegenwoordi
gers. zoals de ECA-ambassadcur Avc-
rcll Harrlman en generaal Lucius D.
Clay in Duitsland en tientallen meer
waren berekend voor hun taak
FRANSE VEILIGHEID
Het meest te duchten voor het succes
van het hulpprogram en van de Ame
rikaanse politiek was het conflict tus
sen de nationale belangen in Europa,
en wel in de eerste plaats de Frans-
Duitse tegenstelling De anti-communis
tische Amerikaanse politiek in Europa
wordt bedreigd door het politieke con
flict met Frankrijk. Het gaat hierbij
over Duitsland. Frankrijk wil een
zwak. verbrokkeld Duitsland om mili
taire en economische redenen. De ml-
(Van onze Haagse redacteur)
Binnen vijf jaar zal een groot deel van het fruit en de groenten, die in
Nederland worden verkocht, nog slechts in eenheidsverpakkingen in de
handel worden gebracht. Zoals thans reeds de aardbeien in kleine doosjes
worden afgeleverd, zo zullen over enkele jaren appels, peren, tomaten,
druiven, spruitjes, lof en vele andere groentesoorten verpakt en in ver
schillende gewichten m de groentewinkels komen.
pel aan de buitenkant op het in
wendige keuren? Men moet altijd
op zijn winkelier kunnen vertrou
wen en de v/inkelier weer op zijn
leverancier. Stellen deze bij her
haling teleur, dan verliezen zij hun
klanten. Dat zal ook van toepassing
zijn bij de aflevering van verpakte
greenten en fruit. En wanneer, wat
niet ondenkbaar is, op de verpak
king nog een handelsmerk wordt
vermeld, waaronder het door de
groothandel aan de markt wordt
gebracht, dan zal dat nog groter ze
kerheid gaan geven.
„Het is niet onmogelijk," zo ging
de heer Bos voort, „dat de consu
menten-eenheden in zodanige vorm
aan de markt gebracht kunnen
worden, dat de consument bijvoor
beeld door cellophaan het artikel
toch nog min of meer kan keuren.
In het alggmeen zal het wel zo zijn,
dat de eenheden klein zullen zijn.
Wanneer een huisvrouw thans twee
kilo tomaten koopt, omdat zij in de
groentenwinkels veel tijd verliest
en zij dus voor enkele dagen tege
lijk inslaat, dan is de kans groot,
wanneer de laatste vruchten wor
den gebruikt hun toestand niet al
te best meer is. Door kleine ver
pakkingseenheden zal de omloop
tijd. de tijd tussen de pluk en de
consumptie, worden verminderd en
de gemiddelde kwaliteit van het
product zal dan verbeterd worden."
Deze verwachting werd uitge
sproken door de heer J J- J. Bos,
de voorzitter van de Vakgroep Ex
port Groenten en Fruit, tijdens een
gesprek dat wij dezer dagen met
hem hadd.en over een bezoek dat
hij aan Canada en de V.S. heeft
gebracht. In de Verenigde Staten
ziet men eigenlijk al niet anders
meer dan verpakte groenten, ver
zekerde ons de heer Bos, en die er
varing heeft hem gesterkt in de
overtuiging dat Nederland die weg
ook zal moeten inslaan.
„Het lijkt misschien wat vreemd",
gaf hij toe. „maar dat leek het ja
ren geleden ook toen we er toe
overgingen kruidenierswaren, bon
bons en andere artikelen, die altijd
los werden verkocht, verpakt te
kopen. En dat het zo vreemd nog
niet is. wordt ook bewezen door
het feit, dat sedert ongeveer ander
half jaar ook bevroren fruit en
groente in een aantrekkelijke ver
pakking worden afgeleverd."
Wij brachten tegen de denkbeel
den van de heer Bos in, dat vele
huisvrouwen er misschien toch de
voorkeur aan zullen geven de arti
kelen die zij kopen persoonlijk te
kunnen keuren. Men heeft indertijd
asperges verkocht in samengebon
den bosjes. Ook een zekere vorm
van eenheidsverpakking dus. Maar
hoe vaak gebeurde het niet, dat de
mooie stevige asperges, die in het
midden van het bosje zaten, bij
thuiskomst gebroken bleken te zijn.
V ertrouwcnszaal
De heer Bos poogde dat niet te
ontkennen, doch hij voegde daar
aan toe, dat het kopen van groen
ten en vooral van fruit altijd een
vertrouwenszaak blijft, hoever ook
de mogelijkheden van eigen con
trole mogen gaan. Immers hoevelen
kunnen een appel of een sinaasap-
litaire angst leeft in de harten van de
Fransen, die drie maal binnen zeventig
Jaar door Duitsland overvallen werden.
Deze angst vormt een kracht waarmee
alle Franse politici rekening moeten
houden. De tweede vrees is. dat Duits
land met zijn Ruhr Frankrijk econo
misch zal voorbijstreven. Deze angst
is nauw verbonden met de eerste, want
economische productie betekent oor
logsmacht. Het is echter ook waar. en
dit Is het uitgangspunt van de ontwer
pers van liet Marshall-plan. dat zonder
een Duitsland, dat zich zelf kan be
druipen het Europese herstelplan een
echec wordt.
De Amerikanen en Biitten hebben de
les geleerd, die alle bezettingstroepen
leren, een bezet volk werkt niet effi
ciënt Indien het het gevoel heeft voor
ztjn overwinnaars te werken Dat be
tekent dus. dat er n(et gewerkt wordt
tenzij onder dwang, zoals die toegepast
werd door de Nazi's en wordt door de
Sowjets
Duits herstel
De enige andere manier ls zoveel
mogelijk macht overdragen aan de
Duitsers en het hen zelf laten doen.
Dit is gebeurd, en de productie is hier
door de laatste maanden met sprongen
omhoog gegaan Maar hoe meer de
Duitsers fabriceren, des te ongeruster
worden de Fransen. Hoe minder toe
zicht op dc Duitsers, des te luider
wordt hun critiek Zij remmen de Duit
se productie zoveel ze maar kunnen.
Dc Ver. Staten en Engeland volgen
een compromis-politiek en proheren de
Fransen te sussen Zij deden dit onder
meer voor het Saargebicd en voor de
Ruhr.
Frankrliks houding is in grote mate
beïnvloed door de voortdurende bin
nenlandse crises en de sterke commu
nistische en gaullistische invloed Geen
enkele Franse regering heeft zich
krachtig genoeg gevoeld om tot een re
geling te komen waarbij Duitsland her
steld wordt tot een werkend onderdeel
van West-Europa
Zodra zi.1 iets in die richting po
gen. verheffen de communisten en
de gaullisten hun stemmen Deze
wrijving zal nog toenemen naar
mate Duitsland zich herstelt. Met
dit herstel gaat bovendien gepaard
een herleving van het Duitse natio
nalisme en Duitse actie voor het
verkregen van meer macht en ge
zag
Hoge Amerikaanse autoriteiten heb
ben reeds verklaard, dat dit niet kan
voortduren. Zij zijn van oordeel, dat
een crisistoestand is bereikt en dat de
Ver. Staten zullen moeten kiezen tus
sen hun Duitse en hun Franse politiek.
Kiezen of delen
Voorstanders van belde uitersten
vindt men onder de hoge Amerikaan
se vertegenwoordigers in Parijs of Ber
lijn genoeg Het State Department te
Washington, oordelende dat zowel
Duitsland als Frankrijk belangrijk is
voor dc Amerikaanse politiek, steunt
de politiek van compromissen en im
provisaties. aldus de huidige toestand
latende zoals hij in wezen ls Er zal
echter spoedig een keus gemaakt wor
den aangezien dc kloof tussen de drie
belangrijkste Westelijke mogendheden
het plan voor een Westelijke Unie snel
ler in duigen kan doen vallen dan alles
wat Rusland ook maar doen kan om dit
doel te bereiken.
Aan de glasfabriek „Leerdam" is
een school verbondenwaar de
leerlingen o.m. worden opgeleid in
de vakken glasslijpen, etsen, schil
deren, zandblazen en graveren.
Adres van groot aantal
vrouwenorganisates
Een groot aantal Nederlandse
vrouwen-organisaties vertegenwoor
digend rond 300.000 vrouwen heeft
in een adres aan de regering uit
voerige bezwaren ingebracht tegen
het voornemen van de regering om
op 1 Januari 1050 alle gehuwde
vrouwen uit de overheidsdienst te
ontslaan.
Zij wijzen er op, dat het aan deze
vrouwen, in overleg met haar man
nen, zelf moet worden overgelaten
of zij willen blijven werken. Öp het
totale aantal arbeiders en ambtena
ren in Nederland zijn slechts 22%
gehuwde vrouwen, schrijven zij.
Het adres is ondertekend door de
Nationale Vereniging voor Vrou-
wenbelangen en gelijk staatsburger
schap. de Nederlandse Vereniging
van vrouwen met academische op
leiding. de Nederlandse Bond van
vrouwen werkzaam in bedrijf en
beroep. Nationale Unie van Neder
landse soroptimistclubs. Vrouwen
groep van de Volkspartij voor Vrij
heid en Democratie. Vrouwenbond
van de Partij van de Arbeid. R.K.
Vrouwendespuut Nationale Vrou
wenraad van Nederland, Centrum
der Nederlandse Katholieke Vrou
wenbeweging, Christen Jonge Vrou
wen Federatie. Nederlandse Vereni
ging van huisvrouwen, Nederlandse
Bond van plattelands-vrouwen, unie
van Vrouwelijke Vrijwilligers.
„Maar dc kosten?"
„Maar de kosten?", waagden wij
in het midden te brengen.
„Dat zal u meevallen", repliceer
de de heer Bos. Voor de groente
handelaren betekent deze wijze
van aflevering immers het vrijwel
volledig vervallen van de nadelen WIJ ZJJN NIET BANG! Liever zal Jumbo de hele avond op zijn ach-
van het inwegen en zelfs van be- terpoten blijven staan dan zijn aardige circus-vriendinnetjes maar één
haar te krenken. Het zou me dan ook een gewicht zijn, wat op hen neer
zou komen. Maar rustig steken ztj een sigaret op; het is een kwestie van
vertrouwen.
De jonge koning van Irak wordt in
Engeland opgevoed en hoopt dit
jaar tot de beroemde Harrow
school te worden toegelaten. Deze
week bracht hij een bezoek aan de
Tentoonstelling voor Schooljongens
in Westminster, waar de laatste
vindingen van dit atoomtijdperk
tijn geëxposeerd. Koning Feisal in
de toren van een Lincoln bommen
werper.
egen
derf, schadeposten, die het publiek
tenslotte toch weer in de prijs ver
disconteerd krijgt."
Uiteraard zijn er verpakkinjjs-
kosten, doch men behoeft zich niet
voor te stellen, dat die er nu niet
zijn. De kosten van de groente- en
fruitkisten zijn bepaald niet te on
derschatten en de kosten van kar
tonverpakking voor de consumen
ten-eenheden zullen heel erg mee
vallen als het in het groot gebeurd.
Waarschijnlijk zal dit niet eens in
de detailprijs tot uitdrukking ko
men.
„De voordelen zullen ruim blij
ken te zijn", zo besloot de heer Bos,
„niet in de laatste plaats omdat
het doen van inkopen er veel aan
genamer door zal worden. Elders,
zoals in de Verenigde Staten, blijkt
het systeem voortreffelijk te be
vallen en al zullen we er voor moe
ten oppassen niet in domme imita
tie te vervallen, vooral niet omdat
men in Europa nu eenmaal an
dere wensen heeft dan in Ameri
ka, toch zal men straks ook hier dit
nieuwe systeem hogelijk gaan waar
deren, indien men eenmaal aan het
nog wat vreemde idee is gewend.
Let maar eens op, binnen vijf
jaar.
Marie van Regteren Altena
tachtig jaar
Burgemeester mr Azn J. d'Allly
opende de eretentoonstelling in het
Stedelijk Museum te Amsterdam van
werken van Mane van Regteren Altena.
georganiseerd ter gelegenheid van haar
80ste verjaardag Tevoien had dr N R
A. Vroom, hoofd van de afdeling kun
sten van het ministerie van O. K. en
W als vertegenwoordiger van de mi
nister. bekendgemaakt, dat het HM.
had behaagd de schilderes te benoemen
tot ridder ln de orde van Oranje-Nas-
sau.
JaZ ANNEER Dukas zijn fascinerend muziekstuk, „De Tovenaarsleer-
ling" in Leerdam had gecomponeerd, zou ons dat niet hebben ver
wonderd, want bij 'n bezoek aan dit oude stadje aan de Linge, vonden
wij een aantal tovenaarsleerlingen, die onder leiding van hun meesters
bezig waren, uit een wit-gloeiende, vormloze massa de schoonste voor
werpen te creëren. Omzichtig hanteren zij hun blaaspijp, waarmede
een glasblazer wonderen weet te verrichten, en zacht strelen hun han
den met het „voetenhoutje" het merkwaardig mengsel van zand, soda
en kalk, dat glas heet. Het zijn dan ook de glasmakers, die Leerdam tot
roem hebben gebracht en hele families hebben er zich generaties achter
een beziggehouden met het beoefenen van hun uitzonderlijk kunst-am
bacht, waarin men pas sinds enkele maanden weer nieuwe wegen is
gaan bewandelen, die ongekende perspectieven voor de industrie zullen
openen.
T bezit 'n twee torenhuizen aan de
'EERDAM is al zeer oud. want 't
haven, die uit de elfde eeuw moe
ten stammen, maar veel ouder is
nog het glas waarmee de meeste
inwoners hun dagelijks brood ver
dienen, want reeds de Egyptenaren
kenden deze materie en de Romei-
nen wisten het glas met kleuren te
verrijken, waarna de Byzantijnen,
voortbouwend op de kunst van hun
voorgangers, prachtige mozaïeken
ontwierpen.
Men vindt overal glas: bij opgra
vingen, in musea, en in de keuken
kast. en hoezeer wij van glas af
hankelijk zijn, werd gedurende de
l^grtste oorlog vaak pijnlijk onder-
"?frnden. Maar behalve nut hebben
wij ook genoegen van glas, omdat
het bij de sierkunst een onontbeer
lijk materiaal is geworden. Men
behoeft in dit verband slechts te
denken aan gebrandschilderde
ramen, aan fraaie bokalen en sier-
schalen, maar ook aan het gewone
drinkglas, dat, mits met liefde en
kennis van zaken ontworpen en
vervaardigd, het genot van het
drinken nog aanzienlijk kan verho
gen.
Kunst en ambacht
De kunst om dit te bereiken nu
wordt in Leerdam volkomen ver
staan, zowel door de kunstenaars,
die het ontwerp leveren, als door
de ambachtslieden, onder wier
vaardige handen de „idee" tot tast
bare werkelijkheid wordt. Wie het
genoegen mag smaken, te worden
rondgeleid door dc enorme ruim
ten van de Leerdamse glasfabrie
ken, ervaart, dat in deze industrie
met liefde voor het vak wordt ge
werkt, want de sfeer is er geladen
met een scheppingsdrang, die wel
iswaar enigszins wordt gesugge
reerd door de romantische entoura
ge welke grote vuren nu eenmaal
met zich brengen, doch de diepe
aandacht, die bij de werkers is te
constateren, wijst toch op een on
vervalste arbeidsvreugde en hoe
kan het anders? Wie van vader en
grootvader nooit anders hoorde
dan een loflied op het glas, heeft
de liefde voor het vak van glasma
ker reeds in de wieg meegekregen.
Grote aandacht
Het vak kweekt enkele, voor
iedere mens belangrijke eigen
schappen, namelijk rust en saam
horigheid, want het gehele wor
dingsproces en de behandeling van
het materiaal eisen grote aandacht,
zonder welke ongelukken onver
mijdelijk zouden zijn. De saamho
righeid is gebaseerd op collectieve
handelingen, aangezien het procédé
bepaalde werkgroepen vraagt, be
staande uit een glasblazer, een
glasmaker, een keier (afgeleid van
het Franse woord cueillir, dat
plukken betekent) en een zoge
naamde indrager. Zij allen werken
op een soort podium, waarvan er
ettelijke op het bedrijf zijn te vin
den en ieder hunner heeft zijn vas
te „kunstgrepen" uit te voeren. De
blazer steeds zijn blaaspijp door de
werkopening van de oven, waarin
zich een bassin met vloeibaar glas
bevindt, en hij vangt een klompje
van de wit-gloeiende materie, dat
daarna op een ijzeren plaat, door
heen en weer rollen, wordt ge
kneed. Af en toe heft de blazer zijn
pijp, om haar aan de lippen te
brengen, zodat de dan al ronde
glasstaaf door het blazen hol wordt.
Op hetzelfde principe berust ten
slotte ook de vormgeving van bij
voorbeeld een drinkglas, waar de
glasmaker de voet aan zet met een
klompje glas, da de aanbrenger
uit de oven heeft „geplukt". Is ook
dit naar wens gelukt, dan laat de
keier een druppel gloeiend glas op
het werkstuk vallen en de glasma
ker drukt het bolletje tot een dik
schijfje, dat, onder voortdurend
rollen met een zogenaamd voeten
houtje plat wordt gemaakt. Met
een soort mes wordt het glas hier
na tussen de blaaspijp en de kelk
„geschrijnd", een tik tegen de
pijp, en.... een wijnglas valt in
een bakje met as. waar de indrager
het uit opvist om het naar de koel
oven te dragen.
Koelen 'n warm werkje
J-JET doet voor de leek vreemd
Afbeelding van een linoleumsnede,
gemaakt door een der leerlingen
van de Glasschool Leerdam, waar
bij deze door de sfeer van zijn op
leiding tot de keuze van zijn onder
werp kwam: „Glasmakerscursus".
Duidelijk ziet men hier hoe een
werkgroep, bestaande uit een glas
blazer, een glasmaker, een keier en
een aanbrenger bezig is met haar
taak uit te voeren, zodat uit vloei
baar glas een sierlijk gebruik voor
werp groeit.
aan, dat glaswerk in een ros-
gevecht om een heuvel.
De onafhankelijkheids
verklaring in het hand
schrift van Thomas Jef
ferson.
Een pagina van de Gu
tenberg bijbel
Verscheidene geschrif
ten in vreemde talen, en
Dank zij Ultrafax
een combinatie van tele
visie en snelfotografcren
konden onlangs in
Amerika de 1.047 bladzij
den van „Gejaagd door
de wind" in twee minuten
overgeseind worden over
een afstand van 5 km.
David Sarnoff. de presi
dent van de Radio Corpo
ration of America (RCA),
die ter gelegenheid van
de eerste grote demon
stratie een toespraak hield
voorzag, dat in de toe
komst brieven met de
snelheid van de bliksem
over het land zouden ijlen.
Hij noemde Ultrafax
„een mijlpaal op het ge- handschrift van
bied van verbindingen lukkige vader'
van even groot formaat
als het splitsen van de
atoom in de wereld van
de opwekking van ener
gie".
Behalve de roman van
Margaret Mitchell werden
overgeseind:
Een uitvoerige beschrij-
„Met Ultrafax zou, in
dien gebruik was gemaakt
van tien zenders, dit in
een minuut gebeurd kun
nen zijn", verklaarde hij.
Mr. Sarnoff voorzag
verder, dat in de toekomst
complete edities van dag
bladen bij gebruikmaking
„Ultrafax", combinatie van
televisie en snel fotograf ie
een geboorteaankondi
ging „in het opgewonden
een ge-
.Ons leger zal zeker de
waarde van dit nieuwe
systeem voor snelle over
brenging op prijs stellen",
zei Sarnoff.
Op de drukste dag van
de oorlog heeft de verbin
dingsafdeling van het
hoofdkwartier vdn de ad-
ving van een misdadiger, ministratie van het Ame-
alsmede zijn vingeraf- rikaanse leger in Wash-
drukken. ington meer dan 10 milli-
Verscheidene kaarten, oen woorden in 24 uur
waaronder die van een verwerkt
van Ultrafax onmiddellijk
op de televisieschermen
ontvangen zullen kunnen
worden.
Hij dacht verder aan
een apparaat om corres
pondentie door Ultrafax
over te seinen en daarna
ter plaatse door postboden
te doen bezorgen.
Het gelijktijdig oversei
nen uit een studio van een
rica in samenwerking met
de Kodak maatschappij
en de National Broadcas
ting Company tot ontwik
keling gebracht
Van de werking werd
de volgende beschrijving
gegeven:
Het over te seinen stuk
wordt ..afgetast" door een
bijzondere televisie ca
mera, welke het met een
snelheid van 30 beelden
per seconde uitzendt.
De ontvanger zet de ge-
televiseerde signalen om
in lichtimpulsen, welke
vastgelegd worden op een
film of op fotografisch
papier.
Apparaten, welke tijdens
de oorlog ontwikkeld wer
den om films op uiterst
snelle wijze te ontwikke
len, worden gebruikt om
de beelden in 45 sec. af te
drukken of te projecteren
De R.CA. deelde mede.
dat de transmissie gere-
layeerd kon worden over
film van normale lengte elke afstand door gebruik
naar duizenden bioscopen te maken van de radio re
in het land, achtte hij ook lay masten, welke thans in
in de toekomst mogelijk. geheel Amerika worden
Ultrafax werd door de opgericht voor een tele-
Radio Corporation of Ame- visienet
sig-doorglocide ovenruimte staat te
koelen, doch tengevolge van de
snelle temperatuursdaling is tijdens
de fabricage van het voorwerp een
temperatuurverschil ontstaan in de
onderscheiden glaslagen, welke,
doordat op een bepaald ogenblik
inkrimping van de afgekoelde laag
niet meer wordt toegestaan, span
ning opwekt, waardoor het glas na
korter of langer tijd beslist zou
springen. Om dit te voorkomen,
worden alle voorwerpen geleidelijk
gekoeld, zodat het temperatuurs
verschil in de diverse onderdelen
wordt opgeheven-. Men gebruikt
hiervoor een koeloven, waarin alles
op een ijzeren mat, als op een
lopende band, langzaam wordt
voortbewogen en waarbij met een
polarimeter wordt gecontroleerd of
het proces goed verloopt. Niettemin
begint men deze koeling op een
temperatuur van500 graden
Celsius!
Afspringkamer
Als de gekoelde voorwerpen het
critisch oog van de sorteerder zijn
gepasseerd gaan ze naar de zoge
naamde afspringkamer, waar met
een diamant een coupe wordt aan
gebracht op de hoogte waar de
rand van het glas of de vaas dient
te komen en een rij steekvlamme-
tjes zorgt er voor, dat het overtol
lig gedeelte losspringt, zodat het
gemakkelijk verwijderd kan wor
den. Bij het betreden van de af
springkamer denkt men onwille
keurig in een vrolijke keuken op
de kermis te zijn beland, want tel
kens klinkt gerinkel van brekend
glas en aan alle zijden ziet men de
meisjes en jongens, die hier hun
taak hebben, met haast heimelijk
plezier stukken glas in de verza-
melmanden werpen.
De volgende fase brengt weer
het kunst-ambacht in volle glorie
op het tapijt, want de versiering
van het glas is uiterst minutieus
werk, dat een scherp oog en een
gevoelige hand vraagt. „Leerdam"
weet echter*ook in dit opzicht wat
het doet, want deze artistieke kant
van de zaak heeft de volle aan
dacht van de leiding en men spaart
moeite noch .kosten om de „deco
rateurs" een zo goed mogelijke
scholing te bieden en dit heeft er
dan ook toe geleid, een speciale
school te openen waar jongelui tot
in de perfectie worden opgeleid.
De bekende kunstenaar A. D.
Copier, van wiens scheppingen
menig schoon staal is te bewonde
ren in „het museum" van de glas
fabriek, heeft hierbij de leiding.
Er wordt geen speciale voor-op-
leiding gevraagd voor de jongeren,
die zich tot de Glasschool Leerdam
aangetrokken voelen, want het gaat
hier om het vinden van de juiste
man en dit is onafhankelijk van
school of milieu. Wie met glans
door de speciale test komt, die te
Utrecht a. h. Psychotechnisch Labo
ratorium vóór de toelating wordt
afgenomen, kan er een plaats vin
den om onderwezen te worden in
het glasmaken, het versieren, teke
nen en boetseren. Maar ook vak
ken als anatomie, aesthetische
vormgeving en zandblazen, etsen
en schilderen zijn niet vergeten op
het uitgebreide lesrooster, dat bo
vendien ook nog Engels, voor het
bestuderen van vaklitteratuur, be
vat, alsmede mechanica voor alge
mene ontwikkeling die als tegen
pool van de doorgaans aesthetische
inslag der leerlingen is bedoeld.
Door middel van scheikundelessen
krijgen zij begrip van de bouw der
materie waarmede zij hebben te
maken. Men zie't: aan alles is ge
dacht, zelfs aan gymnastiek, die
's zomers in dc openlucht als
athletiek, en in de wintermaanden
als vrije oefeningen in een zaal
wordt geboden om het lichaam te
trainen, zodat het in staat is, de
arbeid naar behoren te kunnen
verrichten. Dit onderdeel der les
sen is ook voor de geest heilzaam,
want het draagt bij tot karakter
vorming en het aankweken van
saamhorigheidsgevoel. Natuurlijk
kunnen alleen zij, die gewogen en
niet te licht bevonden zijn, deel
nemen aan deze bijzondere oplei
ding. maar ook aan hen, die niet
tot deze gelukkigen behoren wordt
in het bedrijf, waar niet minder
dan 1700 mensen werken, alle aan
dacht besteed, zowel tijdens als na
de vaste werkuren.
„Gelegenheidsglas"
In de zeventiende eeuw verston
den onze voorouders al de kunst,
om bij speciale gelegenheden hun
glaswerk met zinrijke spreuken te
versieren, en, nadat dit gebruik
heel lang vergeten is geweest, heeft
Leerdam op deze gedachte door
gaand. nieuwe wegen gevonden
om zogenaamd gelegenheidsglas te
vervaardigen, waarvan wij reeds
op de Najeursbeurs te Utrecht en
kele specimina hebben' bewonderd.
Het blijkt thans, dat, ofschoon dit
artikel nog maar kort „aan de
markt" is. er grote successen mee
worden geboekt en het eigen
museum van het bedrijf bevat dan
ook tal van werkstukken die als
model hebben gediend voor uitge
voerde orders.
Met deze nieuwe vorm van glas
kunst is een rijke bron aangeboord
en voor de ontwerpers ligt hier een
ruim arbeidsveld open om mede te
werken', glas nog groter plaats te
geven in de sierkunst dan het
reeds heeft. Dit is niet alleen de
fabriek, maar vooral de stad Leer
dam en haar omgeving zeer wel
kom, want Leerdam lééft van glas.
Vóór de oorlog werd de gehele
hoeveelheid radio-actieve erts, die
in de mijnen van Shinkolobwe
(Belgische Congo) werd gewonnen,
naar een fabriek te Ooien nabij
Antwerpen vervoerd, teneinde hier
gezuiverd te worden. De raffina
derij te Ooien leverde het over
grote gedeelte van de wereldpro
ductie aan radium en palladium,
doch de techniek was destijds nog
niet zover voortgeschreden, dat zij
ook gebruik wist te maken van
het zich eveneens in deze Con
golese ertsen bevindende en thans
zo kostbare product uranium.
De afvalstoffen, die dit urani
um bevatten, hoopten zich nabij
de raffinaderij op. Toen de Duit
sers België binnenvielen, heeft
men kans gezien, blijkbaar op een
wenk van de geallieerde legerlei
ding, nog een groot gedeelte er
van weg te voeren naar overzee.
Dat de Duitsers grote waarde
hechtten aan deze uraniumhouden
de afvalstoffen, bleek wel uit het
feit, dat zij reeds tijdens de eer
ste dagen van de bezetting een
bezoek brachten aan de fabrieken
te Ooien. De hoeveelheden pech-
blende, die zij nog aantroffen, wa
ren echter niet toereikend 'voor
hun eigen experimenten.
Zodra de Amerikanen dc waarde van
het uranium voor hun oorlogsindustrie
hadden begrepen werd dc Belgische
Congo een der belangrijkste troeven in
de strijd tegen de Duitsers cn de Ja
panners. Met de „Union Minlère du
haut Katanga", die de uraniummijnen
in de Belgische Congo beheert, werd een
contract gesloten op grond waarvan
deze maatschappij alle erts uit de mij
nen van Shinkolobwe naar Amerika zou
verschepen zolang er geen vredesver
drag met Duitsland en Japan zou zijn
opgesteld.
Dc verschepingen van de Congo naar
de Verenigde Staten namen tijdens de
oorlogsjaren voortdurend toe cn waar
in 1941, volgens de schaarse ter beschik
king staande gegevens, slechts 1.088 ton
uit de Congo werd uitgevoerd, steeg dit
cijfer in 1945 tot 10.361 ton. De prijzen
voor dit uraniumerts zouden in de pe
riode van 1942 tot 1946 gestegen zijn van
fr. 9 tot fr 70 per kg.
Merkwaardig is dat het erts ln zakken
van ec-n pond wordt verscheept. Aan
vankelijk stonden de Verenigde Staten
een gedeelte van het kostbare erts af
aan Engeland, doch sedert dc ontdek
king van uraniumlagen in Canada be
trekt het Verenigd Koninkrijk het ura
nium uit dit land.
Dc mijnen te Shinkolobwe. die aan
vankelijk slechts bovengronds werden
ontgonnen, hebben tijdens de afgelopen
jaren een grote uitbreiding ondergaan.
Onlangs ls men zelfs overgegaan tot de
bouw van een raffinaderij die het erts
ter plaatse zal zuiveren. Het transport
naar de Verenigde Staten zal hierdoor
aanzienlijk vergemakkelijkt en versneld
worden. De mijnen te Shinkolobwe wor
den tot in een straal van 30 k.m. streng
bewaakt door speciale pohtietroepen en
zelfs Belgische parlementsleden konden
er tijdens een bezoek aan de Congo niet
toe doordringen.
Omtrent de export in de jaren 1946,
1947 en 1948 cn de waarde van de uit
voer. tast men als gevolg van dc ge
heimzinnigheid waarmede de uranium-
kwestie wordt omringd, volledig in het
duister. Ook wat het gehalte van het
crls betreft zijn nimmer officiële gege
vens verstrekt. Slechts enkele mannen
in België, onder wie Spaak, zouden
geheel op de hoogte zijn van de inhoud
van het tussen Bclgic en Amerika ge
sloten contract over de levering van
uraniumerts.
Hoe strikt de bepalingen van de over
eenkomst zijn moge wel blijken uit het
feit. dat zelfs het centrum voor kern-
physica te Brussel. dat geleid wordt
door prof. Cosijns, bekend door zijn
hoogte- en dicpzcetochten met prof.
PI ccard. er tot nu toe niet in ge
slaagd is van de Belgische regering het
uranium los tc krijgen, dat nodig is om
dc proefnemingen met succes voort te
zetten. Zoals de toestand thans is moe
ten de Belgen de radio-actieve isotopen,
die zulk een belangrijke rol spelen in dc
moderne geneeskunde in Amerika ko
pen. waar zij vervaardigd zijn uit het
uranium dat de Belgische kolonie levert.
