Man van felle contrasten en
innerlijke conflicten
Piloot Viruly schreef een boek
over... een toneelspeelster!
Rutger Schoute speelt, spreekt, test
en organiseert
Duitse film van aangrijpend
karakter
Biografie van Mary Dresselhuys en
ook nog iets over aviatiek
Nagelaten werk vormt een biecht
en een belijdenis
WE zich zet om_ een artikel te
Begaafd pianist, die wis- en
natuurkunde een artistiek
vak vond
Kunst ïo 't kort
Zaterdag 15 Januari 1949
5
Dat piloten boeken schrijven vindt niemand meer vreemd.
Waarom ook. Een vlieger, die de pen weet te hanteren. zoy een
bibliotheek aan boeken kunnen schrijven over de romantiek en
de techniek van zijn vak. Maar dat nu Viruly de biografie
moest schrijven van de toneelspeelster Mary Dresselhuys
Nu moet U weten, dat Viruly nogal bevriend is met de klein
kunstenaar Wim Kan. En dat die twee elkaar op een goede
dag in Amsterdam tegenkwamen, juist toen Kan op weg was
naar Mary Dresselhuys. En dat Kan zijn vriend Viruly zo maar
even meenam naar het huis van de actrice aan het Merwede-
plein. Toen was het lot van dat boek eigenlijk practisch al beslist.
,,'t Was alles de schuld
van Wim Kan"
Want toen Viruly op de dak
tuin kwam, waar mevrouw
Dresselhuys en haar twee
dochtertjes in blauwe badpak
ken, lagen te zonnen, zei Vi
ruly: „Zeg, ik kén jullie al,
geloof ik. Wuiven jullie wel
eens naar vliegtuigen? Giste
ren? Eergisteren? De neie
week al?"
„Oh ja," zeiden de kinderen.
„Elke middag om vier uur komt er
een van d i e kant precies
over ons dak."
„Vier uur op Schiphol. Vijf voor
vier over jullie dak, dat klopt.
StockholmVolendamMerwede-
plein—Schiphol. En dan hebben
jullie gewuifd. En U ook mevrouw.
Ik heb er drie in 't blauw zien
wuiven. En nu sta ik hier beneê!"
Dat was het opwindend begin
van de kennismaking! En Wim Kan
stelde meteen maar vast, dat V i-
ruly het boek zou schrijven over
Mary Dresselhuys.
Dat boek kwam er. De N.V. Lei-
ter-Nypels in Maastricht gaf het
uit. En Viruly liet zien, dat nij be
halve spannende verhalen over de
vliegerij, ook heel boeiend over
toneel, althans over het leven van
een toneelspeelster kan schrijven.
Al is het hem dan niet gelukt om
het vliegen er helemaal uit te la-
van de Stadsschouwburg en al
zitten ook alle Amsterdam
mers te kijken.
Want waar op het Leidseplein
kan iemand als bij Verploegh te
Tiel in vijf minuten tegelijk blik
semsnel een reizang uit Gijsbrecht,
twintig onregelmatige Franse
werkwoorden en alle tempels van
de Akropolis horen opzeggen? Kom
daar eens om in 't Americain Hotel
of de Koepel!"
Van alles en nog wat
ZO maar een boek, is „Mary
Dresselhuys" van A. Viruly.
Knappe reportages, interviews met
en over de Tielse actrice, gesprek
ken met haar kinderen, met Cees
Laseur, Eduard Verkade.en af
en toe eens iets over in stuurstoe
len klimmen, van vlieghoogten, ra-
djo-compassen, „paardekrachten",
vliegen boven het Merwedeplein,
Ticl, de Alpen, Ceylon, Java
Natuurlijk staat er veel over to
neel in dit boek. Maar men vindt
géén opsomming van rollen, die
Mary Dresselhuys speelde. En ook
geen stukken van recensies uit haar
plakboek. Maar wèl aardige ge
sprekken, zoals dit:.
„Je bedoelt zeker, dat ik te veel
in oppervlakkige stukken heb ge
speeld. Maar dat vind ik niet. Er
zijn geen oppervlai-tige stukken;
er zijn althans geen oppervlakkige
gegevens. Als Sally, in „Met de
hakken over de sloot" haar luite
nant kust, gebeurt er niet zoveel
minder in de wereld dan als Julia
afscheid neemt van Romeo. Er zijn
slechte stukken, die je helemaal
niet spelen moet, en goede, waarbij
het niet geeft of ze op New Yorkse
flatjes spelen of bij Hamlet thuis.
Waarom zou de kunst Jn principe
meer gebaat zijn met langzaam dan
met snel, met zwaar meer dan met
MARY DRESSELHUYS als
Candida in het gelijknamige
stuk van Bernard Shaw (1948).
..Zie je", zegt de actrice, „u>ü
hebben toch eigenlijk maar een
verstandig vak. Wij van het to
neel, wij weten tenminste
dat het rollen zijn, die u>e spe
len
100 jaar geleden werd August Strindberg geboren
licht, met ernst meer dan met hu
mor?
Alle mensen spelen toneel
Zie je, als ik soms over deze
dingen denk, vind ik, dat wij,
bij 't toneel eigenlijk zo'n ver
standig vak hebben. Ik heb
daar zo mijn eigen filosofietje
over. Als je 't dom vindt, ipag
je het zeggen. Maar vind je
ook niet, dat er iets bevredi
gends in zit om je hele leven
allerlei rollen te spelen maar
om, in tegenstelling met ande
re mensen, je er rekenschap
van te geven, dat 't rollen
z ij n.
„All the world's a stage"; De we
reld is een schouwtoneel", ja, dat
staat er wel, maar de mensen doen
allemaal dodelijk ernstig of ze écht
fabrikant of notaris of bedrogen
echtgenote zijn. Terwijl ieder mens
toch in essentie een heleboel méér
is, of tenminste zou moeten zijn,
dan kolonel of bakker.
't Is beter, vrijer, filosofischer,
bevrijdend^ hoe je 't noemen
wilt, om te weten, dat je maar
speelt! Omdat 't toch au fond rol
len zijn, zelfs al doen ze pijn. Een
mens i s toch geen Commissaris
van de Koningin of Schoonmaak
ster; ze spelf.-n er immers maar
voor, en het doet er dan niet toe
of dat nu een heel leven of een
avondvoorstelling duurt. Ik heb
trouwens het idee, dat 't ongeveer
eender eindigt. Als er nu straks
iemand met atoombommen gooit en
't is met ons allemaal afgelopen
zou er dan niet ergens, op de
Olympus bijvoorbeeld, een soort
verheven café Américain zijn om
met elkaar na de voorstelling nog
eens na te praten?"
A. VIRULY
twee carrières
ten. Maar welke lezer zal dat be
treuren?
Men heeft bij het lezen van Vi-
ruly's boek de neiging om te zeg
gen: „Die man is zijn carrière mis
gelopen." Maar dat zou niet juist
zijn. Viruly maakte twéé carrières:
ér als schrijver èn als gezagvoer
der bij de KLM.
Cultuur bij de bakker
Nu is dit laatste boek geen vol
ledige biografie geworden. Men
kan er ook niet in naslaan in welk
jaar Mary Dresselhuys nu ook weer
piecies Candida speelde, of Sou
brette, of Sara Burgerhart of Sa-
bina of in „Met de hakken over de
sloot". Het is veel meer zo maai
een boek over Mary Dresselhuys.
Over haar zorgeloze jeugd in Tiel,
waar ze op het gymnasium ging
met Menno ter Braak en hoofdrol
len speelde in de school-toneelclub.
Waar ze in het bakkerswinkeltje
van G. J. Verploegh met een hele
boel andere gymnasiasten elke dag
in het vrije kwartier verse kren
tenbroodjes at. In die bakkerswin
kel leefde de cultuur, schrijft Vi
ruly.
„Wie jarenlang aan deze
toonbank in warme bollen ge
hapt heeft, kan met een volko
men gerust hart de wijde,
wijde wereld in trekken en
best met opgeheven hoofd een
kopje koffie gaan drinken op
het Leidseplein, wèèr dan ook,
al was 't boven op het toneel
WJ IE van goede muziek houdt en gewend Is. de Zondag-
v morgen thuis door te brengen, die is vast en zeker een
vriend van de radio-rubriek „Men vraagt en wij draaien", ge
vraagde muziek met een toelichtend woord van Rutger Schoute.
Want niet alleen hoort men platen van de mooiste composities
die de meesters der muziek in de loop der eeuwen schreven, maar
Rutger Schoute, die een van de sympathiekste radio-sprekers is,
vertelt er zo interessante bijzonderheden bij voor de kek, dat deze
luisteraar de muziek eigenlijk dubbel gaat genieten. De leek,
zeiden we. Maar ook de vakman beluistert in Schoute's beschou
wingen en analyses wel eens dingen, waar hij zijn voordeel mee
kan doen.
Hij was aanvankelijk student in
de wis- en natuurkunde aan de
rijksuniversiteit te Utrecht.
Schoute, die in zijn gymnasium
tijd al veel musiceerde o.a. met
zijn klasgenoot Bertus van Lier
vond na zijn eindexamen de wis-
en natuurkunde n.l. het meest ar
tistieke vak om aan de universiteit
te gaan bestuderen.
Gevraagde muziek met
toelichtend woord
Want Rutger Schoute komt
goed beslagen ten ijs. Wanneer
zijn eigen grote kennis van de
muziekgeschiedenis hem nog
niet toereikend lijkt, kan hij
beschikken over de bibliotheek
van de omroep of kennis put
ten uit zijn eigen omvangrijk
boekenbezit. „Mozart, zijn ka
rakter en zijn werk" was
Schoute's mooiste Sint Nico-
laascadeau, een Deense uitgave
van de biografie, geschreven
door de beroemde musicoloog
Alfred Einstein.
Rutger Schoute is niet alleen een
sympathiek radio-spreker. Hij
staat ook bekend als een prettig
collega, een begaafd, doch beschei
den kunstenaar en een scherpzin
nig, oordeelkundig, maar nooit
iemand kwetsende criticus.
Hoe hij pianist en muzikaal ra
dio-adviseur werd?
Rutger Schoute heeft ons op dat
„hoe" een antwoord gegeven en
ons bovendien iets uit zijn loop
baan en van zijn werk verteld.
RUTGER SCHOUTE. zoals de geluidstechnicus hem elke Zondagmorgen
ziet zitten tijdens de uitzending „Men vraagt en wij draaien".
Aan dat ongewone oordeel dankt
hij een bijzonder plezierige studen
tentijd. En dat hij de wiskunde on
trouw werd, kwam misschien juist
door die studiejaren, waarin hij zo
veel en zo prettig muziek maakte.
Hij heeft er zelf nooit spijt van
gehad.
Nu waren er in die tijd nog en
kele studenten aan de universiteit,
die eerder voor de muzikale dan
voor een wetenschappelijke loop
baan in de wieg waren gelegd.
Rutger Schoute speelde geregeld
in het Utrechts Studentenconcert
met zijn vrienden, de latere musici
Guillaume Landré en Willem van
Otterloo. Met C. L. Patijn, die op
het ogenblik Nederland in de UNO
vertegenwoordigt, gaf hij dikwijls
concerten op twee piano's. Dat was
in de zelfde jaren, dat Jhr. de Ra-
nitz als student in Leiden musi
ceerde.
Hij schreef er óók op
EEN advertentie in de krant
was oorzaak, dat Rutger
Schoute in 1932 zijn intrede
deed bij de programma-afde
ling van de VARA. Hij speelde
de domme leerling tijdens de
radio-schaaklessen van Landau
en leerde verder op alle moge
lijke manieren het omroep
bedrijf kennen en programma's
samenstellen.
Hij kreeg zitting in de auditie-
commissie van de VARA om de ta
lenten te beoordelen van de ontel-
baren, die zich geroepen voelden
de radio met hun kunst te dienen.
Hij deed daarbij, vooral op het ge
bied van de zahgerij, de erbarme
lijkste ervaringen op Slechts en
kelen bleken werkelijk geschikt om
voor het onzichtbare, maar ook on
berekenbare en onbarmhartige ra
dio-publiek op te treden De zange
res Roos Boelsma b.v. was een van
de gunstige uitzondermgen.
Meer succes had de VARA met
het „Cabaret der Onbekenden" in
„Cinéma Royal" te Amsterdam. De
beste amateurs die daar optraden,
kwamen voor de radio Onder meer
voor Wim lbo, Jan Hubert, John
ny and Jones" en Rie Heimig werd
het „Cabaret der Onbekenden" de
springplank naar het latere succes:
Sinds verleden jaar geeft de VA
RA de dilettanten gelegenheid hun
talenten ten toon te spreiden in de
rubriek „Amateurs zetten hun bes
te beentje voor".
Het publiek schijnt er wel ach
ter gekomen te zijn, dat men bij de
radio zeer hoge eisen stelt. Er ko
men tenminste veel minder aanbie
dingen dan vroeger.
Blijf op de hoogte
WIE of wat verder voor de
eerste maal voor de mi
crofoon komt, moet van te vo-
rert gehoord zijn. Deze bepa
ling geldt ook voor koren,
kwartetten, harmonie- of fan
faregezelschappen enz. De mu
zikale adviseurs van de om
roep zijn dan ook dikwijls op
reis door het land om de kwa
liteiten van velerlei ensembles
te testen. Een muzikaal advi
seur moet ook veel naar de ra
dio luisteren, vooral naar het
buitenland. Want hij moet we
ten, wat er op de internatio
nale radioartisten-markt te
koop is.
Hij moet op geregelde tijden con
certen bezoeken, contact met de lè
vende muziek houden. Hij mag zich
niet voortdurend laten insluiten
door de gewatteerde muren van
een studio.
Bijzonderheden uit Rutger Schou
te's pianistische loopbaan?
Hij had in Utrecht al als kind les
van Johanna Wagenaar, de jongste
dochter van de componist. Later
studeerde hij bij Guste Seyler en
George van Renesse. Van jongs al
interesseerde hij zich zeer voor de
moderne muziek en reeds in zijn
studententijd gaf hij er de voor
keur aan, minder bekende werken
ten gehore te brengen. Als solist op
concerten, o.a. volksconcerten met
het USO, speelde hij later o.a. het
weinig bekende pianoconcert van
Malipiero, het concertstuk van
Schumann en de concertsuite voor
piano en strijkorkest van Hugo Go-
dron. (De componist schreef dit
werk speciaal voor Schoute, die het
waarschijnlijk dit seizoen nog eens
in Utrecht met het USO zal spe
len). Verder begeleidde hij, in het
bijzonder voor de radio, vele be
roemde solisten.
Van zijn werk van de laatste tijd
voor de radio zullen velen van u op
de hoogte zijn. Als dit nog niet hei
geval is, luistert u dan eens op
Zondagmorgen, kwart over negen,
naar „Men vraagt en wij draaien",
op Zaterdagavond om zeven uur
naar de „Artistieke staalkaart" en
op Woensdagmiddag naar de con
certen voor de jeugd, cue Rutger
Schoute organiseert.
Nog andere bijzonderheden?
Hij is een tengere figuur,
omstreeks 1.75 m. lang. heeft
donker haar, draagt een bril
en rookt (buiten de studio)
onafgebroken een pijp. Rut
ger Schoute is veertig jaar
oud, heeft een arts als echtge
note en is vader van vier zoons.
De oudste is tien jaar en heet
Zweder, dan komt de tweeling
Kees en Huug (acht jaar) en
dan Floris, die twee jaar oud is.
schrijven over Strindberg komt
voor de moeilijkheid, die zich altijd
voordoet bij het leven en het werk
van een geniaal mens: waar te be
gingen en van welke gezichtshoek
uit zijn gestalte te beschouwen?
Bij iemand als Strindberg wordt
deze moeilijkheid extra vergroot
door het feit, dat hij als mens en
als schrijver, onnoemelijk veelzij
dig en productief, zo ontelbare vele
facetten vertoont. Meer dan enige
andere figuur in de moderne let
terkunde is S.trindberg een Proteus,
in wiens borst niet slechts twee,
maar méér zielen om de voorrang
strijden. Man van felle contrasten
en innerlijke conflicten. Als litera
tor was hij naturist én expres-
sionnist vaak in dezelfde periode;
als religieus mens heeft hij de
meest uiteenlopende stadia doorlo
pen: van determinist en atheist
naar mysticus, occultist en gelo
vige; een tijdlang aanhanger van
de Nietzscheaanse Übermensch was
hij in de latere jaren een berouw
vol belijder van de Christelijke
deemoed, die niettemin God bad
dat Hij zijn (Strindberg's) vijand
zou verdelgen, en dan ook stellig
geloofde dat dit zou geschieden,
zoals hij ook onvoorwaardelijk ge
loofde in de lijfelijke verschijning
van de Duivel; van bewonderaar
van Luther, aan wie hij een in
drukwekkend drama wijdde werd
hij, die al jarenlang coquetteerde
met Swedenborg en Paracelsus,
vurig volgeling van de katholiek-
magische Péladan en hij. die in zijn
persoonlijk bewustzijn dichter bij
de geest van het Oude Testament
stond, stierf met een Nieuw Testa
ment geklemd tussen de handen.
Politiek gesproken was Strind
berg een anti-democraat, maar zijn
hele leven voelde hij, die de indi
vidualistische aristocratie aanhing,
zich revolutionnair. en in de latere
jaren stond hij dicht bij het socia
lisme. Men rekent hem niet ten on
rechte naast Nietzsche tot de groot
ste vrouwenhaters van zijn tijd,
maar zijn hele leven door heeft hij
zijn moeder, een simpele maar ge
lovige volksvrouw geïdealiseerd, en
al is hij driemaal ongelukkig ge
trouwd geweest hij Was nu een
maal door zijn felle achterdocht,
die steeg tot vervolgingswaan voor
't huwelijk totaal ongeschikt met
zijn dei de, jonge vrouw Harriet
Bosse, die hij in 1900 huwde om
reeds drie jaar later weer te schei
den, onderhield hij tot 1908 toe een
briefwisseling die tot de schoonste
„documents humains" van de we
reldliteratuur wordt gerekend.
Hierin wordt ons namelijk op
nieuw geopenbaard „het wonder
van de waarachtige liefde in de
ziel van een mens, die ondanks
alles de moed bezat zijn idealisme
te bewaren".
En Strindberg. die het familieleven
verafschuwde, verafgoodde zijn laat
ste dochtertje Anne-Marie, terwijl
de dochters uit de andere huwelij
ken hun vader de grootste eerbied
zijn blijven toedragen.
Ook alchimist
STRINDBERG was niet 'n letter
kundige alleen; zijn veelzijdig
heid ging ver boven 't specialisme
van 'n bepaald vak uit. In z'n jeugd
schilderde hij en volgens bevoegden
niet onverdienstelijk. Hij was muzi
kaal, speelde toneel, deed aan jour
nalistiek. maar evenals Goethe droeg
hij tevens alle geesteseigcnschappen
in zich van de wetenschappelijke on
derzoeker en wel op chemisch as
tronomisch, biologisch gebied. Hij
deed ontdekkingen, waarover de
wetenschap van zijn tijd de schou
ders ophaalde, maar die later door
de feiten schijnen te zijn bevestigd.
Evenals de middeleeuwse alchimis
ten zocht hij hardnekkig naar de
AUGUST STRINDBERG
Steen der Wijzen en inderdaad ge
lukte het hem uit koper iets te ma
ken dat heel dicht in de nabijheid
stond van goud. Al was het dan geen
goud hij had voor zichzelf de vol
doening aan de wetenschappelijke
wereld te hebben bewezen, dat het
mogelijk kan zijn het ene element in
het andere te doen overgaan. De of
ficiële wetenschap wilde dat pas toe
geven, toen Mme Curie met haar
radium-ontdekkingen voor de dag
kwam: geen wonder dat Strindberg
van dit feit met onverholen voldoe
ning kennis nam.
Wie zijn portret aandachtig beziet
kan begrijpen, hoe Schleich. een
Berlijns medicus, die Strindberg's
vriend voor het leven is gebleven,
hem beschreef toen hij de geniale
Zweed voor 't eerst in zijn laborato
rium ontmoette: „Het Prometheïsche
stond op het hoge voorhoofd, vonkte
scherp en lijdend tegelijk uit de
doordringende, blauwgrijze ogen.
trok de verwarde lokken vlammend
omhoog en hechtte zich aan de ha
ren van het korte energieke baardje,
dat voor de dag kwam onder een
ongewoon lieflijke, bij de begroeting,
bijna vrouweüjk-kleinc. mond. Spoe
dig, zo laat Schleich er op volgen,
trok een donkere, „grübelnde" scha
duw over het verweerde gelaat, dat
een menging vertoonde van stuur
man en huzaren-majoorWie wel
eens een bezoek gebracht heeft aan
het Musée Rodin in Parijs heeft stel
lig het geniale portret gezien, dat de
Parijse beeldhouwer van Strindberg
heeft geboetseerd en werd ook hier
getroffen door het promethcus-ka-
rakter van zijn kop
Leed cn zorg
STRINDBERG. die 22 Jan 1849,
dus honderd jaar geleden, in
Stockholm als „zoon van 'n dienst
maagd" werd geboren, sloot in 1912
te Stockholm, 63 jaar, voor altijd do
ogen. Een veelbewogen leven werd
afgesloten, waarvan verdriet, teleur
stelling en maatschappelijke ellende
de voornaamste som zijn geweest.
Gelukkig heeft hij, hoe moeilijk 't ook
valt te geloven voor wie de inhoud
van zijn romans en toneelstukken
enigermate kent, ook zijn opgewekt©
cn zelfs vrolijke momenten gehad.
Momenten van roem (al bleek dezo
zeer vergankelijk) van gezellig ver
keer met vrienden, van overgave aan
de natuur (in dit laatste opzicht deed
hij voor J. J. Rousseau niet onder).
Het literaire werk, dat hij heeft
nagelaten, bestrijkt een groot aan
tal novellen, romans en toneel
stukken in de meest uiteenlopendo
perioden en onder zeer verschillendo
invloeden ontstaan. Maar één trek
hebben zij alle gemeen: dat zij van
het begin tot het eind ongemeen
subjectief zijn ja een biecht een be
lijdenis vormen.
Wordt zijn werk nog gelezen en
gespeeld? In ons land wordt hij aan
zienlijk minder gelezen dan twintig,
dertig jaar geleden cn gespeeld wordt
hij hier practisch niet meer. Het is
Royaards' verdienste, dat hij aan
grijpende opvoeringen heeft ge
bracht van Doodcndans, 'n Roes. van
het magistrale droomspel, terwijl
ook Vader. Onweer, Paschen en en
kele andere drama's' van Strindberg
ten onzent zijn vertoond. Duitsland
heeft, van 1912 tot omstreeks 1930
een ware Strindberg-cultus gekend.
Enkele van zijn romans als De
Roode Kamer. De bewoners van
„Hcmso" (de Zweden gaan dit be
werken voor het toneelcn ver
scheidene proza-vertcllingcn hebben
nog weinig of niets van hun frisheid
verloren. Merkwaardig, dat terwijl
zijn toneelstukken in West-Europa
vrijwel van het repertoire zijn ver
dwenen, juist in de dertiger jaren,
zijn drama's in de Skandinavischc
landen tot opvoering kwamen, waar
men kennelijk het gevoel had een
schuld aan Strindberg goed te moe
ten maken. Wie deze voorstellingen,
bijna volmaakt, gezien heeft, aldus
Amy van Marken kon niet anders
dan ervaren dat zijn toneelwerk nog
geenszins aan schoonheid en expres
sie heeft ingeboet.
Het is te hopen maar wij twijfe
len zeer.dat de herdenking
van thans ook enkele van onze ge
zelschappen weer zal bewegen tot
een hernieuwd Strindberg-initiatief,
Uil de Boekenmolen
DE CHIRURG (rechts), nog in dubio staand, nadat hij door een in angst
verkerende moeder van zijn voornemen is afgebracht de vroegere leger
commandant te vermoorden. (Film: „De moordenaars zijn onder ons")
Het festival van Salzburg zal
in '49 van 27 Juli tot 30 Augustus
worden eehouden. Zoals ieder jaar.
zal Hoffmannsthal's „Jedermann",
thans onder regie van Helene Thi-
mig, weduwe van Max Rcinhard,
worden ongevoerd. De première van
Orffs „Antigone" in de Carabinieri-
zaal belooft een artistieke sensatie
te worden. In verband met de
Goethe-hcrdenking zullen „Iphige-
nie" cn „Clavigo" ten tonele komen.
DE MOORDENAARS
ZIJN ONDER ONS
„Actueel Film N.V heeft het aange-
durld een Duitse film in omloop te
brengen een product van de be
faamde regisseur Wolfgang Slautke
..De moordenaars zijn onder ons".
Daarmee wordt het Nederlandse bios
cooppubliek voor een probleem ge
plaatst. Het zal een tegenzin moeten
overw.nncn, alvorens te willen zien
naar Duitse artisten. te luisteren naar
Berllncr-Dults, te accepteren wat de
Duitser zegt cn vindt over de schuld
vraag met betrekking tot de laatste
oorlog. Voordat dit probleem nader
toegelicht wordt, verdient het aanbe\e-
ling eerst de inhoud van deze film na
te gaan. „Moordenaars zijn onder ons"
is een voortreffelijk werk waarin de
regisseur op meesterlijke wijze een
schuldbelijdenis over het door alle
Duitsers oegane oorlogsleed gestalte
geeft.
Het decor van Berlijn
Hij had daarvoor nodig het decor van
Berlijn, anno 1045 de armzalige puin
hoop waarop ratten hun voedsel zoeken,
terwijl erbarmelijke swingklanken uit
een piano ih een danstent de ellende
van een vernielde stad illustreren. In
de puinhopen woont een chirurg, voor
malig stafarts en strijder aan het Oost
front Hij kan niet tot werken komen,
bedrinkt zich cn ontvlucht de mens,
omdat hij geweld wordt door het be
sef als soldaat de schuld van de ellende
te moeten dragen. De mens. die hij ont
vlucht is o m een vrouw, die terug
keert uit een concentratiekamp cn bij
hem intrekt Het komt tot spanningen
en uitbarstingen De dief cn de moorde
naar verdraagt dc mens niet meer Hij
zwalkt over het puin en drinkt zich ren
roes En dan het contrast een van
de vele, waaraan deze film vol fotogra
fische evenementen zo rijk is in het
andere huls. dat weer hersteld ls leeft
de welvarende vroegere Hauptmann
commandant van de chirurg A'.ó indus
trieel heeft hij er zich weer bovenop
gewerkt, zijn fabriek uitgebreid cn zijn
omzet vergroot Op zijn tafel prijkt
weer eten. tinkelt de wijn en geurt dc
Amerikaanse sigaret en de man
prachtig getypeerd leeft er weer in
vrede, ondanks het feit, dat hij zijn
verleden belast ziet met de moord op
mannen, vrouwen cn kinderen
Tussen deze drie speelt dc intrige
zich af, vol zelfverwijt, vol aanklachten.
Dc chirurg komt door een toeval bij
zijn vroegere commandant terecht en
herkent de „moordenaar". Hij wil hem
van het leven beroven, maar tot twee
maal toe treedt het noodlot tussen bet-
de. Dc eerste keer, als hij het pistool
reeds getrokken heelt roept men hem
te hulp bij een stervend kind. HIJ redt
het en vindt zo de weg tot zijn oevoep
terug De tweede maal. op Kerstmis
komt de vrouw tussen beide en her
innert eraan dat de tijd van het eigen
recht voorbij ls
Fascinerend slot
Fascinerend ls het slot van dc film
waarin op de achtergrond de Haupt
mann achter tralies staat, zijn „icr. bin
onschuldig roepend, terwijl de film
de slagvelden laat zien, de krulden, de
verminkten, de puinhopen het ver
wijt tegen de Duitser, de gewone Duit
ser. van het burgermannetje tot de
hoogste functionaris, dat cr een moor
denaar In hem schuilt
Dat Is de schuldbelijdenis van Stautkc.
Uitstekend werk vol verrassingen, zo
zeer dat men geboeid in de f luteuil
blijft neerzitten, als het licht ls opge
gaan en zich afvraagt: Heeft de Duitser
ons dit te zeggen! Is dat nu het Duitse
oordeel over ,,de Mof"?
Wars van sentimentaliteit, opgelegde
effecten toont Stautke met zijn knappe
cameramensen de rotte plekken van
deze ..Mof" HIJ laat zijn voormaliec
„Hauptmann" rustig een bote. nammc'Je
eten uit een krant, waarin een vette
kop bericht dit er 2 mlllio^n mensen
zijn vergast Hij laat deze zelfde Hauot-
mann een Kerstboodschap vtspreken,
overlopend van naastenliefde en vrede,
maar hij draalt dc tlld terug en toont
het Oostfront waar de krijgsman rr\ct
zijn soldaten een Kerstlied kwcselt op
het moment dat hij 60 Polen vermoordt
Deze film wordt daardoor openbaring.
Ter'belijdcnis
Keren we terug tot onze vraagmoet
deze film, mèg deze film weer in Ne
derland draaien! Ons oordeel. Ja! 'aat
mc-r- alle Duitse amusementsproducten
vol pornografie cn lege ontspanning
weren daar hebben we geen behoefte
aan, maar laat men deze belijdenis cn
mogelijk volgende goede sp»eit'irn3 san-
vaarden, Want deze film houdt een be
lofte In. die we niet negeren kunnen.
Het Nederlandse geweten zal mogelijk
in opstand komen als dc vertoning van
deze film wordt bekend gcm.akt (deze
of volgende maand) omdat het nog r.Ict
rijp wil zijn. kan zijn voor Duitse eul-
tuut al was tijdens de Deze1tlng6tljd het
bioscoopbezoek 2x zo groot als voor de
oorlog) maar datzelfde geweten zal be
vredigd zijn na het zien van „De
Moordenaars zijn onder ons" omdat het
een ander geweten heeft ontmoet
H. K.
J. W. F. WerumeusBuning
in herdruk
Van dc verzamelde gedichten van J.
W. F. Wcrumeus Bnlng verscheen bij
Querido te Amsterdam dc derde druk,
voorzien van dc uit 1041 daterende in
leiding bij de ccrsb druk van M.
Roelants. Alio verzen, dc bekende er»
de onbekende, vindt men hier bijeen,
ook die van na de oorlog (Grafschrift
van M. van "t Hoff) en men leert er
de dichter uit kennen in al zijn veel
zijdigheid. Ook „Maria Lcclna" ont
breekt natuurlijk niet In deze bundel.
Maar afzonderlijk verscheen van dit
,.llcd In honderd verzen" bij Querido
ln een keurig verzorgde luxe-ultgavo
de veertigste druk. Bij die veertigste
druk zal het wel niet blijven, evenmin
als bij de derde van het verzameld
werk.
„Bekentenissen van de
oplichter Felix Krull
Querido te Amsterdam doet uitste
kend werk me De Salamander-serie,
de „reeks van dc beste oorspronkelijke
en vertaalde romans", die het liefheb
bers mcl een niet al te goed gevulde
beurs mogelijk maakt voor weinig geld
een uitstekend boek te kopen. Zo ver
scheen in deze serie ook van Thomas
Mann „Bekentenissen van dc op.ichter
Felix Krull", een kostelijk verhaal van
een van de grootste schrijvers van on
ze tijd, vertaald door Alice van Nahuys.
Eenvoudig uitgegeven, maar een Ju
weel van een boekje.
De film „Dcdée d'Anvers". een rea
listische rolprent, die ln Antwerpse
havenkringen speelt, ls ln Brussel van
het programma genomen. Opdracht
daartoe gaf Gaston Eyskens. minister
van Financiën, die daartoe volgens do
pers het recht niet heeft B. cn W.
van Amsterdam stellen voor „Het
Nederlands Volkstoneel" een subsidie
van f 30.000 en „Comcdia" een van
f 20,000 te verlenen. Het Stedelijk
Museum in Amsterdam krijgt waar
schijnlijk een geheel nieuwe verlichting.
Dc Duitse filmregisseur Hans Zcr-
lett ligt met een ernstige longaandoe
ning in ..Buchcnwaldc". het concentra
tiekamp In de Sowjétzone van Duits
land. De Franse kunstschilder Orthon
Frlesz ls overleden De Franse lite
raire „Prix Vérité" ls toegekend aan
Maisle Renaults werk „La grande
misère" De restauratie van de Oude
Kerk In Delft zal binnenkort een aan
vang nemen In de Rolzaal op het
Binnenhof te Den Haag wordt een
grote Griekse foto-tentoonstelling ge
houden De dichteres-schilderes M.
E Cremcrs heeft Woensdag haar 75-ste
verjaardag gevierd, Nico v. d Lin
den is tot dirigent benoemd van het
Amsterdamse Symphonie Orkest. Het
gerestaureerde museum Brcdlus ln Den
Haag wordt binnenkort weer open ge
steld. De schrijfster Marie Koenen
zal 19 Januari haar 70-ste verjaardag
vieren. In 1950 worden er weer pas
siespelen gehouden ln Obcrammergau.
Paul Graetz zal binnenkort beginnen
met de vervaardiging V3n dc film
„Vincent van Gogh". Van 18 Juni
tot 10 Juli wordt cr ln Knockc (Bel
gië) een groot filmfestival gehouden.
Paul Hindemith zal aan de Frank-
fortse Universiteit een cursus muziek
theorie geven Het Nederlandse ga
melan-gezelschap „Babar Layar" treedt
ln Februari voor de Franse radio op.
t
