Waar nu de Eiffeitoren staat
klotste eens de zee
Universitair onderwijs in Amerika
anders ingesteld dan bij ons
C. van Leeuwen bleef tot
dusver in de schaduw
STOLS geeft een boek uit
met kleurenlitho's
Frof. Schlesinger van Harvard ziet
tgpische verschillen
Parijs is twee duizend jaar
Prachtige uitgave van Gorters „Mei"
100%
Kunst ïn 't kort
Twee tegen Een, een ideeënroman
Zaterdag 26 Maart 1949
3
(Van een bijzondere medewerker)
..Weet u wat mtf bijzonder Is opgevallen? Hoe men in Nederland Zon
des viert. Zoals u weet. moten wjj op Zondap autorijden" de spreker
glimlacht even fijn en een beetje verlegen ..en mijn vrouw en ik zjjn
dan steeds opnieuw enthousiast over het zien van Nederland, land of
stad, op Zondag. Overal fietsers, in paren of in hele groepen zichtbaar
bltf, dat zij buiten zijn. Ze genieten van de natuur, men heeft d'e idee van
beschaafdheid cn vrolijkheid, van echte ontspanning Bij ons In Amerika
jachten de mensen, die op Zondag naar buiten gaan. over de wegen, met of
zonder auto. ik zou willen zeggen rusteloos en krampachtig, met bet
jachten zelf als enig doel."
culteiten, over het moderne Ame
rika. en één voor vakhistorici over
nieuwere Amerikaanse geschiede
nis. ook met 40 a 50 hoorders. Om
contact met de jongelui te leggen,
heeft hij bekend gemaakt, dat hij
voor iedereen een uur voor en een
uuï na het college te .spreken is.
Het verblijdt hem, dat steeds meer
studenten hiervan gebruik maken.
In Amerika zou net volstrekt on
mogelijk 1 zijn. dat men zonder ja
renlang werk onder -toezicht van
en intieme samenwerking met de
professoren een academische graad
behaalt, zoals bij ons. De klemtoon
ligt niet slechts op het weten, maar
ook op de algemene morele en
staatsburgerlijke ontwikkeling van
de jonge mens. De schriftelijke
"proefstukken en de toevalligheden
van een paar uur mondeling eind
examen zou men er niet als vol
doende beschouwen Wie de ..High
school", d.i. onze H B S. of ons gym
nasium heeft doorlopen is volgens
Amerikaanse voorstellingen niet
rijp om zonder overgang plotseling
de zware last der eigen verant
woordelijkheid voor de studies en
de zelfstandigheid van wetenschap
pelijk werk te dragen.
Het is typerend voor^de besehei-
denheid van de ware geleerden, dat
prof. Schlesinger deze dingen
slechts poneert, dat hij uitdruk
kelijk en volkomen eerlijk zegt.
niet te weten of ons systeem min
der goed is. Want hii vindt dat de
resultaten goed zijn. 't Niveau van
kennis en karakter bij de studenten
Veel bewondering voor
onze wederopbouw
Het is geen alledaagse bezoeker
die deze opmerkingen maakt. Sinds
enkele maanden is professor A. M.
Schlesinger in ons land. voor een
tijdelijke leeropdracht aan de uni
versiteit te Leiden, in het kader
van de uitwisseling van professo
ren met Harvard, dat men het Ame
rikaanse Leiden kan noemen. Hij is
de zestig gepasseerd, maar men zou
hem nauwelijks vijftig geven, en
het kost moeite om te beseffen, dat
hij de vader is van A. M. Schlesin
ger junior, ook reeds befaamd pro
fessor in Harvard, winnaar van de
Pulitzerprijs 1946 voor een opzien
barend werk over een van de vroe
ge Amerikaanse presidenten. Jack
son.
Prof. Schlesinger is voor het eerst
in Nederland. De loftuitingen over
ons herstel hebben uit zijn mond
een bijzondere klank. Hij uit niet
de gebruikelijke beleefdheidsfrazen
van de buitenlandse bezoeker, maar
spreekt met grote warmte en meent
wat hij zegt. Tempo en omvang van
de wederopbouw hebben hem ver
rast. vooral ook in contrast met
andere Europese landen.
Het is niet gemakkelijk voor een
Amerikaanse hoogleraar aan een
Nederlandse universiteit te doce
ren.' De taal levert weliswaar geen
moeilijkheden op. Zijn studenten
verzekeren, dat ze hem volledig
kunnen volgen en hii merkt met
plezier op. dat de onderlinge con
versatie vlot en. steeds vlotter ver
loopt. Maar hier raken wij reeds een
cardinaal verschil met het Ameri
kaanse systeem. Het Nederlandse
en met landelijke nuancen het con
tinentale Europese systeem stelt
het college in het middelpunt van
het studium, de ononderbroken
voordracht van de professor Op de
jonge student drukt de verantwoor
delijkheid van het vruchtbaar ma
ken hiervan, op. zijn zelfstandig
werken.
Onbekend.
In Amerika is zoiets onbekend.
Precies als op de lagere cn middel
bare school leert men hier in „klas
sen". die dan ook zo heten. Pro
fessor en leerlingen vormen veel
kleinere eenheden, die over de stof
levendig met elkaar discussiëren Er
zijn zeer vaak schriftelijke proef
werken. voordrachten door de stu
denten etc. Hoe meer vragen, hoe
liever.
Professor Schlesinger mist steeds
opnieuw deze resonantie van zijn
voordracht. Ook de omvang van zijn
- colleges is voor hem iets onge
woons. In Harvard werkt men met
studiegroepen van 20. 30 man hoog
stens; in Leiden heeft hij twee
grote overigens ook voor onze
begrippen grote colleges, één
met ca.. 100 studenten van alle fa-
voldoet aan zijn eisen, voor zover
het beperkte contact dat ons
systeem hem biedt, een oordeel toe
laat. Hij vindt overigens de omvang
van de leerstof in het middelbare
Nederlands onderwijs zeer groot
te groot misschien.
DE ARC DE TRIOMPHE op de
Parijse Place de l' Etoile, zichtbaar
op de gehele Champs Elysées, op
de Avenue de la Grande Armée en
alle overige verkeersaders die op
de Etoile uitkomen, is een van de
bekendste monumenten van Frank-
rijks hoofdstad.
Zomcrexposities in
Rotterdam
W ereldvermaarde collectie
D. G. van Beuningen
Op 3 Juli a s. zal het honderd jaar
geleden zijn, dat het museum Boy
mans. toen gehuisvest in ^het voor
malige gemcenlandshuis .van Schie-
land. zijn deuren opende voor het
publiek, nadat in 1847 de gemeente
Rotterdam in het bezit was gekomen
van de verzamelingen van Frans
Jacob Otto Boymans.
Ter viering van deze gebeurtenis,
die uitsluitend te danken is geweest
aan de daad van een particulier ver
zamelaar. zal een van onze meest
bekende hedendaagse verzamelaars,
de oud-Rotterdammer D. G. van
Beuningen, zijn wereldvermaarde
collectie gedurende de zomermaan
den in bruikleen afstaan.
Vooral op hét gebied van de Ne
derlandse primitieven is deze ver
zameling ongeëvenaard De enige
van Eyck in ons land en de enige
van Eyck, die niet in openbaar be
zit is. bevindt zich in deze verza
meling. De veelzijdigheid der col
lectie blijkt uit het feit, dat hier
werken verenigd zijn van Pietcr
Brueghel de Oude het enige schil
derij van deze meester in ons land
de Maitre d'Aix, Titiaan. Tinto
retto, El Greco. Jan Steen. Hercules
Seghers Franse meesters van de 19e
eeuw, Vincent van Gogh, een reeks
Italiaanse bronzen, tekeningen van
Dürer. enz.
van
Op Dinsdag 29 Maart is het 125
Jaar geleden, dat de Nederlandse Han-
"del-MaatsehapplJ werd opgericht. In
verband met de tijdsomstandigheden en
de toestand In Indonesië zal dit Jubi
leum op zeer sobere wijze worden ge
voerd.
Plannen van de Stichting
„De Roos"
Kort na de bevrijding werd In
Utrcht de Stichting „De Roos" in
het leven geroepen, met het doel:
het maken van boeken en drukwer
ken enkel om de ongerepte en dus
ook onbaatzuchtige liefde voor
typografie en kunst, in alle denk
bare vormen waarin deze kunnen
samengaan. Van deze stichting kon
den maximaal 175 personen lid wor
den, zodat de oplage van de uitgave
beperkt bleef tot een even groot
aantal exemplaren. De leden ont
vangen deze tegen de kostende
prijs, waarvan het totaal een be
paald maximum niet te boven gaat.
De leden hebben ook een enkele
keer in het jaar onderling contact,
waarbij, zij van gedachten kunnen
wisselen over de verschenen uitga
ven, over de nieuwe plannen en het
boek In het algemeen. Dezer dagen
is deze jaarlijkse lunch van „De
Roos" weer gehouden in de stijl-
Gelouterd expressionisme:
„Kobie en het
Wonderkind"
Het is ongetwijfeld van* betekenis
dat de lezende jeugd zich ook eens
verdient in boeken die een andere
sfeer ademen dan die welke naar 't
Nederlands recept van een beetje bak-
vls-achtige jool. HBS-fuif1es en ge
zochte probleempjes zijn samengesteld
daarom ls het goed dat er nu en dan
eens een vertaling \erschi1nt van een
goed boek uit andere gewesten Een
dergelijk boek is Kobie en het Won
derkind" van de Zuid-Afrikaanse
schrufs'ter Stella Blakcmore Het boek
verscheen bij Bosch en Keuning N V
te Banrn in een verzorgde vertaling
van Marian Hesper-Sint
Stella Blakemore breekt Inderdaad
met de opvattingen die men tot nu toe
van een meisjesboek heeft. Zil brengt
hier voor meisjes van 12-17 jaar (en
ouder!) een boek waarin nu eens niet
vervelend wordt geschreven over het
schoolleven. In dit geval gaat het over
een Zuid-Afrikaanse kostschool, waar
een wonderkind is. dat plotseling de
physieke kraebt mist haar viool te
bespelen zoals zij dat voordien on con
certen deed In de sfeer van die kost
school komt zij door de hulp van haar
vriendin Kobie over haar moeilijkhe
den heen. Een goed boek. dat boeit
en de jonge lezers tot nadenken
dwingt. De illustraties van Guus Inckel
zijn eenvoudig en leggen het accent op
de belangrijkste gebeurtenissen in ie
der hoofdstuk.
„Geschiedenis'
99
vindt u ze beschreven in dit goed ver
zorgde boek van Dr Mensch. dat met
waarlijk prachtige foto's is geïllustreerd.
De Tcrra-rccks. waarin reeds eerder
„De republiek Turkije" van Dr W. E.
Noordman verscheen cn die binnenkort
„Japan" van Prof. Ter Veen zal uit
brengen, wordt een zeer waardevolle
aanwinst voor onze literatuur over de
vreemde landen cn volkeren..
De bocht van de weg"
99-
Het concentratiekamp heeft niet al
leen llchamelilke verwondingen veroor
zaakt maar ook gcestclilkc vermin
kingen teweeggebracht. Soms werden
deze nooit overwonnen in andere ge
vallen was er een lange weg nodig
vóór de ..bewoners" ervan weer in
staat waren in een normaal milieu te
leven. In eenft>ij Van Loghum Slaterus
tc Arnhem verschenen verhaal van A.
Madou: Debocht van de
weg wordt dit thema aangesne
den. Een voortreffelijke novelle waar
in op vaak ontroerende wfizc wordt
geschetst hoe die weg terug" door
een Nederlands arts wordt gevonden
Hi) geeft zich volkomen over aan zijn
taak. welke bestaat uit de medische
verzorging van de kampbevolking. Niet
alleen de situatie in het kamp en de
figuur van de hoofdpersoon ziin
scherp getekend maar ook de neven
figuren" de Amerikaanse captain
bijv kregen een sterk relief.
rijke kamers van Huize Molenaar te
LTtrecht.
In deze geanimeerde samenkomst
heeft de heer C. Leeflang een uit
eenzetting gegeven van de plannen
voor het lopende jaar. Op het pro
gramma staat een ifltgave van de
oorspronkelijke Franse tekst van
Oscar Wilde's Salomé met zeven
kopergravures van J*an Paul. een
fraaie uitgave van „Ubuy Roi" van
Jarry, met tekeningen van W. J.
Rozendaal. Verder is het niet on
mogelijk dat een verhaal van A.
Roland Holst (Koning Cucchulene),
dat deze jaren geleden in De Gids
publiceerde en dat niet in zijn ver
zameld werk wordt opgenomen, als
een deel van „De Roos" *zal ver
schijnen. Van Marcellus Emants,
wiens honderdste geboortedag in
1948 werd herdacht, verschijnt een
tweedelige jubileum-uitgave van
zijn roman „Inwijding" met platen
van Jan Roede en van Elisabeth
Barrett-Browning's „The Sonnets
from the Portuguese" wordt een edi
tie verzorgd door Andreas Mayer,
super-intendant of the manuscripts
department 'of the British Museum.
Tenslotte staat vast, dat in 1950
een prachtige editie van Gorter's
„Mei" zal verschijnen. De typogra
fische verzorging is in handen van
S. H. de Roos en de graveur D. van
Gelder maakt voor dit werk een
aantal grote en kleine houtgra
vures.
Tijdens de lunch is ook over an
dere zaken nog het woord gevoerd.
Zo kwamen.de leden tot de conclu
sie, dat er in ons land een pijnlijk
gemis bestaat aan een periodiek,
waarin het boek, niet alleen in ver
band met zijn inhoud, maar ook
om zijn verschijningsvorm wordt
besproken. Dit zou een zo breed
ihogelyk terrein moeten bestrijken:
het oude en het niéuwe boek, de
band, de typografische verzorging,
het papier, de grafiek in het alge
meen, het ex libris enz.
Besloten werd dat enkele leden
van de jury voor de bepaling van
de vijftig bcstverzorgde boeken, die
ook lid zijn van „De Roos", eens
zouden overwegen wat in deze te
doen is.
Advertentie
Purolpoeder wat duurder dan andere
poeders,' maar dan ook 100 pCt. beter
voor baby. Daarbij Purol of Purolin en
baby's huid heeft nergens meer last van.
Verrassende expositie
in „Kunstliefde"
te Utrecht
In de boeken vindt men 't volgende
van hem: Corneiis Gerrit van Leeuwen,
geb. 23 Januari 1892 te Gouda. Oplei
ding aan de Academie van Rotterdam.
Leermeesters: Huib Luns, Nachtweh,
Maasdijk. Schildert bij voorkeur land
schappen.
't Kan zijn, dat hier een andere Van
Leeuwen is bedoeld dan de huidige
exposant bij Kunstliefde. De gegevens,
die men uit Rotterdamse bron kan put
ten, zijn dat Cornells van Leeuwen
eigenlijk pas sinds kort als vrij kunste
naar in de openbaarheid treedt, dat hij
vroeger zich- in hoofdzaak met reclame
tekenen bezig hield en daardoor de
techniek zo prachtig onder de knie
kreeg; dat hij zich bij voorkeur van de
gouache- cn de aquarel-techniek be
diende en pas later ook de ollevert is
gaan gebruiken.
Maar wat doet dat er eigenlijk al
lemaal toe? Hoofdzaak is. wat de man
als kunstenaar waard ls En dan kan
men moeilijk anders dan met bewon
dering en genegenheid over hem spre
ken. Dit werk treft door zijn ernst,
niet, let wel, door zwaarwichtigheid
of zwaartillend pessimisme, maar door
een volkomen gemis aan bravour
goedkoop effect, een ernst die alleen
ontstaat, wanneer de kunst, volledig,
wordt gedragen door de overtuiging
van de mens die er achter staat. Ik heb
idee, dat deze kunst langzaam groeit
vanuit een trage bezinning, een „mij
mering over het ding" zoals Gorter zou
zeggen, en die pas teneinde is als het
object geheel en al persoonlijk bezit
van de kunstenaar is geworden. Ner
gens gaat die mijmering, die bezin
ning, over in abstract denken, nergens
ook gaat deze kunst op in technisch of
aesthetisch formalisme.
Wat van Leeuwen ook doet. of hij
dicht bij de natuur blijft, zoals in vele
duinlandschappen, of wel in eerste aan
leg van zijn verbeelding uitgaat, van
een gedachte of een psychische gewaar
wording. steeds is het contact met zijn
innerlijk gevoelsleven en de spontaan
geboren idee, duidelijk voelbaar. Het
verstandelijk overleg neemt in deze bij
uitstek sensitieve en suggestieve kunst
Slechts een tweede of derde plaats.
Maar een natuurlijke distinctie, een ge
schoold artistiek vermogen dempt do
emotie en geeft haar tevëns een diepere
geldigheid, Deze kunst is naar alle zij
den beheerst en evenwichtig, en als
men hier dan van een vernieuwd
expressionnisme spreken wil, is het te
gelijk een verklaard en vereenvoudigd
expressionnisme, dat ook nergens over
matig, dynamisch of pathetisch aandoet.
Naar drie richtingen gaat van Leeu-
wen's artistieke belangstelling. Ten I
eerste naar het landschap, meestal duin
gezichten, maar ook polderlandschap
pen, die zijn verbeeldingsleven in wer- 1
king zetten. Hij heeft hier een eigen
trant gevonden, die wel eens even her
inneringen oproept aan Toon Kelder en
de Bergense School, maar minder sa
lonachtig blijft dan eerstgenoemde en
niet zo formeel gebonden als de tweede.
Van Leeuwen is buitengewoon gevoe
lig voor atmosfeer. Hij neigt naar het
tragische, maar zijn landschapkunst
gaat zelden in het tragische op. Het is
bijna uitsluitend aquarel, zonder de ijle
lichtheid echter, die men van een typi
sche aquarel verwacht. Wat hij in deze
techniek vermag blijkt uit een blad'als
Schaatsenrijders op werkelijk fenome
nale wijze.
v. Leeuwen's expressionnisme herin
nert wel aan Rouault. en misschien nog
meer aan Chabot of van Heel in zijn
ó-wns. het tweede thema, dat men bij
hem aantreft en waarin hij. hoezeer er
associaties mogen zijn, toch een eigen
signatuur heeft bereikt. Hier gaat v.
Leeuwen veelal styliserend te werk,
maar behoudt het essentiële en verhoogt
dusdoende in sterke mate de tragl-ko-
mische uitdrukking. Hij werkt hier bfj
voorkeur ln dc gouache-techniek die hij
zeker niet minder dan de aquarel be
heerst, en waarin hij wonderfijne toon-
schakeringen bereikt. Ik noteerde
vooral Collega's (34), de oude wijze
Clownskop (31) en de ln olieverf ge
schilderde clowns 6 en 8. die onderling
belde radikaal verschillen, èn ln teke
ning èn in uitdrukking.
Tenslotte Is de religieuze voorstelling
een boelende en belangrijke uitings
vorm voor v. Leeuwen. Misschien is
het pathos hem hier wel eens te mach
tig (Het Licht, Christus bij de zieken)
maar hij Is een van de weinigen, wiens
Christusfiguur onmiddellijk aanspreekt
en die ln deze gestalte de hoogheid be
reikt van Rembrandt in diens jonge ja
ren Het meest tragisch verschijnt
Christus op het schilderij dat het Ver
raad tot onderwerp heeft, het meest
effectvol als compositie lijkt mij
Christus (waarschijnlijk de Opwek
king vart Lazarus voorstellend). In zijn
Piëta, een kostelijk fragment, voelt men
verwantschap met Jan v. Eyck en wel
licht ook met Brueghel.
C. A. S.
17 R is een tijd geweest, dat op de plaats waar
A-nu de Eiffeltoren staat en de métro over
het viaduct raast tussen Crenelle en Auteuil,
waar thans zich de Place de la Concorde
uitstrekt en de torens van de Notre Dame
omhoog rijzen, alleen maar de golven klot
sten van de zee. Toen de bodem rees of de
waterspiegel daalde kwamen de hoge plek
ken van het land te voorschijn, de hoogten,
die nu bekend zijn als de heuvel van Mont-
martre, de heuvel van Chaillot en la Mon-
tagne Sainte Geneviève. Daar omheen lagen
mets dan moerassen, waardoor een geweldige
rivier stroomde van meer dan een kilometer
breed. Dat was de Seine, die toen. onmid
dellijk na de ijstijd, nog voor Mississippi
speelde maar na enkele eeuwen toch wat
bescheidener werd en meer ging lijken op
de rivier die wij thans kennen. Er waren
diverse eilanden in de stroom en één daarvan
was het lie de la Cité. Volgens de overle
vering is hier op zekere dag een primitieve
visser aan land gestapt, die weldra door
zijn stamgenoten werd gevolgd. Op het lie
de la Cité ontstond een nederzetting, die
oorspronkelijk Lutetia was geheten, maar die
vele jaren later de naam zou krijgen
Parijs.
Vissers en handelslui waren oe
eerste bewoners van Lutetia en
hieraan herinnert nog het schip,
dat in het stadswapen staat. omr
geven door het trotse devies'.
„Fluctuat nee mergitur", „het
drijft en gaat niet onder".
Het is nu juist tweeduizend jaar
geleden dat het schip Perijs ste
vig verankerd bleef liggen tussen
de beide armen van de Seine De
naam Lutetia komt voor het eerst
voor in de notities van Julius Ce-
sar over de oorlog in Gallic Ce
sar's luitenant Labianus bereikte
het vissersdorp in 52 voor Chris
tus.
Het schip, dat toen al dreef is
blijven drijven, trouw aan de ge
kozen wapenspreuk. Het heeft ko
ning Clovis gezien en het kind
Karei de Grote, dat samen met
zijn vader Pepijn [e paard naar de
stad mocht rijden, die toen al be
roemd was om zijn abdijen, toen
al een centrum was van weten
schap en waarboven toen al de
hemel schitterde van geestelijk
licht. En het is vreemd om te be
denken, dat de jonge Karei de
Grote door weilanden en boom
gaarden dwaalde op plaatsen, waar
autobussen en taxi's snorren en
Jean Paul Sartre in het een of
andere café aan zijn volgelingen
het absurde van 's mensen bestaan
leert.
Op Karei de Grote zijn andere
koningen gevolgd. Henry IV vond.
dat Parijs wel een mis waard was
en eeuwen na hem woonde de Roi
Soleil in het Louvre, dat thans een
van de rijkste musea van de we
reld is. x,
Want de grote revolutie kwam
er. beroofde de Franse koningen
van hun luister. Maar de glorie
van Parijs bleef onverminderd
voortbestaan. Zij overleefde die'
van Napoleon aan wi?ns veldsla-
gen en overwinningen het oude
Lutetia zo onnoemelijk veel her
inneringen bewaart, evenals aan
tal van andere Fransen, die hier
hebben geleefd en gewerkt. Wie
door de straten en over de böule-
vaids van deze stad slentert, langs
d brede Seinekaden met hun ge
bouwen, grijs van ouderdom, die
ziet hun gestalten de een na de
ander voor zich opdoemen: Char
les Baudelaire, die achtereenvol
gens in dertig logementen woonde
cm aan zijn schuldeisers te ontko
men. Jeari Jaurès, die op een van
de kritiekstc momenten van Frank-
rijks geschiedenis de dood vond in
dat kleine café Croissant in de
Rue de Montmartre, Favrc, Gam-
betta, Victor Hugo of Sarah Ber
nard
Parijs is tweeduizend jaar. De
Romeinen hebben er gebouwd en
Kaussman de minister van Na
poleon III. Tenslotte heeft het een
eigen karakter gekregen, dat °°k
door de Duitse bezetting niet is
aangetast Weinig steden zijn er
met zoveel sfeer. En weinig steden
hebben door de eeuwen heen al
tijd zó de belangstelling op zich
gevestigd als deze tweeduizend
jarige
De Amerikaanse auteur Jakob Ro
senberg heeft een groot tweedelig
boek geschreven over Rembrandt De
toneelspeler Jan van der Linden,
tot nu too verbonden aan de Haagse
Comedie. zal ln het komende seizoen
deel uitmaken van het Zuid-Nederlands
Toneel Engelse theaterkringen ver
zetten zich tegen het afschaffen van cen
suur voor theaters. De regering heeft
een wetsvoorstel daartoe ingediend
Rudl Hernecker heeft, ln op
dracht van de Nederlandse Bioscoop
bond. voor het Holland-festival een
film gemaakt, die tot titel heeft ..Napo
leon contra Venus". De Amsterdamse
cineast B r u s s e zal een ander filmpje
voor hetzelfde doel maken Het Apel-
doorns R K. mannenkoor ..Bel Canto"
zal deelnemen aan een zangconcours ln
Engeland Laurence Olivier
heeft de Oscarprljs gewonnen, uitge
loofd door de Academie voor Filmkunst
en Wetenschap, voor zijn Hamletvcrtol-
klng Een klein, landschapje van A 1-
bert Cuyp ls dezer dagen in Londen
geveild voor 4200 pond sterling
De Franse kunstenaar LOUIS FAVRE
gebruikt zeer oud procédé
Totale oplage slechts
130 stuks
De Haagse uitgever A. A. M,
Stols is thans bezig met een interes
sante uitgave, namelijk een editie
van Arthur Rimbauds „Une
saison en enfer", die met een kleu-
renüthographie zal worden geïllus
treerd.
Reeds lang voor de oorlog stond in
Frankrijk de kleurenlithographie
voor de illustratie van boeken in
hoog aanzien. Deze techniek is éch
ter in ons land, voor zoverre zij er
een bestaan heeft gehad, te gronde
gegaan.
Het vorige jaar kwam de heer
Stols in aanraking met de Franse
kunstenaar 1 Louis F a v r e, die
hem een aantal losse litho's in kleu
ren liet zien. Deze litho's boeiden de
heer Stols dermate, dat hij op de
gedachte kwam eens een dergelijke
poging in Nederland te wagen. Hij
verzocht de heer Favre illustraties
voor het boek van Rimbaud te ma
ken. hetgeen geschiedde. Bij hét
ontwerpen beziet Favre een merk
waardig procédé, namelijk dat van
de „wasverfschilderijcn". Reeds de
oude Egyptenaren gebruikten voor
het portretteren van hun overlede
nen gekleurde was en het is Favr.e
geweest, die deze techniek min of
meer deed herléven
Nu was het de moeilijkheid een
drukkerij to vinden, die deze hand-
Dorsdrukken want het bewuste
litographeren geschiedt geheel met
de hand zou kunnen vervaardi
gen. Na enkele pogingen in Amster
dam te hebben gedaan kwamen de
heren Stols en Favré tenslotte bij
de drukkerij Mouton in Den Haag
waat een bekwame bedrijfsleider
het personeel voor het vervaardi
gen dezer handpersdrukken „pers
klaar" wist te maken.
Spoedig gereed
In de voor dc fundcrlne van ons on
derwijs zo belangrijke serie: .Naar
een nieuwe didactiek in de lagere
school" onder redactie van prof dr.
Ph. Kohnstamm I. van 'djer Velde en
L Welling verscheen bij J. B Wol-
Iers Groningen een nieuw deeltje van
de hand van J. Jonges en J. van Mou-
rik over Geschiedenis". Hoewel de
vraag blijft of het geven van geschie
denisonderwijs frcl verantwoord ,s
voor leerlingen van dc L.S zien de
schrijvers duidelijk in dat in elk ge
val het bezielend woord, gedragen
door een beperkte maar goed ver
werkte kennis vén grote betekenis kan
zijn voor de ontwikkeling van dc natio
nale. morele en sociale gevoelens In
dit boekje venverken de schrijvers
een aantal aan de praktijk ontleende
voorbeelden waarbij zij nadrukkelijk
vermelden: Wij bedoelden slechts tc
laten zien. hoe het kèn. niet hoe het
moét". In deze geest bieden de schrij
vers goede hulp aan hun collega's die
reeds lets van de vernieuwingsdrang in
zich voelden op het gebied van het
maken van leermiddelen, groepswerk
mogelijkheden van individualiseren,
omgevingskennts verbinding met han
denarbeid en het uitvoeren, van histo
rische groepsprojecten.
Zwitserland
Het tweede boek, dat in de Terra-
reeks, onder redactie van Prof. Dr H. H.
ter Veen. bij J. A. Boom te Mfcppel ver
scheen. heet: „Zwitserland, harmonie
der contrasten" en is geschreven door
Dr C. Menseh. Er is misschien geen land
ter wereld, waar de Nederlander zo
veel belang in stelt als Zwitserland, dat
altijd het vacantio-oord bij uitnemend
heid is geweest voor de Nederlander,
die hef maar even kon betalen en waar
duizenden altijd van hebben gedroomd
het nog eens te mogen bezoeken. Zwit
serland. gezegend land, voor wie door
het schitterende Alpenland reist. Maar
ook dit land heeft zijn politieke, econo
mische, sociale en culturele aspecten,
zijn problemen en moeilijkheden.
Boeiend en uitnemend gedocumenteerd
P)E jonge classicus B.s R ij d e s,
7 die reeds door enige kleinere
publicaties sinds de bevrijding de
aandacht had getrokken, heeft bij
A. A. M. Stols, Den Haag, een ro
man in het licht gegeven, getiteld
Twee tegen Een. Öngetwij-
feld is dit een belangrijk romande
buut, omdat het een even ernstige
als eerlijke poging betekent, buiten
de gewone paden een eigen weg te
vinden. Want zonder dat deze ro
man nu iets gloednieuws brengt,
wijkt hij toch af van wat gemeen
lijk op dit gebied in onze tijd ver
schijnt. zowel van jongeren als van
ouderen.
De roman geeft een psychologisch
beeld van drie vrienden, die in het
rustige Haarlem geregeld samenko
men en in hun gesprekken van hun
uiteenlopende levensbeschouwingen
doen blijken. Het zijn, de makelaar
Faust, de skeptisch, cynisch en
amoreel mens, de christelijke nota
ris Cruce. en de in de Platonische
wijsbegeerte opgaande gymnasium
leraar Anderik. Faust vertegen
woordigt, op ietwat programmati
sche wijze het kwade en wreekt
daarmee de harde omstandigheden
van zijn jeugd. Het ligt voor de
hand. dat wanneer zijn betrekkin
gen tot een schone en onbedorven
vrouw, Margaret, die hij bovendien
van een verloofde aftroggelt, niet
zonder gevolgen blijven, hij zich
hieraan onttrekt. Zij wordt dobr de
familie Cruce liefderijk opgeno
men. Cruce maakt bovendien door
een moedig gebaar, waarmee hij zijn
carrière en positie op het spel zet
maar niet verspeelt enkele als
notaris begane incorrectheden goed,
waartoe de demonische Faust hem
met een beroep op de toekomst van
zijn gezin heeft overgehaald, overi
gens niet ten eigen bate maar als
experiment om het „kwade", dat
Letterkundige kroniek
door
Victor E. van Vriesland
hij, Faust. alom meent te zien, we
der eens te doen zegevieren, en dit
daarmee te demonstreren. Anderik
die zjph er van bewust wordt, dat
hij Margaret lief heeft, vraagt haar
ten huwelijk, waarop zij aanvanke
lijk weigerend antwoordt, omdat zij
niet van hem houdt. Wanneer het
echter blijkt dat hij, ten gevolge
van een ongeneeslijke kwaal, spoe
dig moet sterven, willigt zij in.
Uit dit korte résumé van de in
houd ziet men reeds, dat Rijdes, on
danks de reeds genoemde oorspron
kelijkheid van zijn opzet, in zover
niet afwijkt van de algemene stro
ming in de jongere en jongste Ne
derlandse letterkunde, dat zijn werk
een sterk romantische trek ver
toont. Voorts behoort hij ook hier
door tot de typisch hedendaagse lit
teratuur, en met alleen die van ons
land, dat hij geobsedeerd wordt
door het probleem van goed en
kwaad, een terugkeer dus tot een
zuiver ethische preoccupatie die
met de Forumgeneratie begon, in
het existentialisme zijn hoogte
punt vond en voor de moderne lit
teratuur van vóór 1914 niet of in
veel mindere mate bestond.
Een dergelijke levenshouding
moet' wel met tegenstellingen wer
ken (evenals de historische Roman
tiek) en daardoor de schakeringen
verwaarlozen. De psychologie van
Rijdes is. als men wil. beeldend en
betrekkelijk subtiel. Maar zij mist
elk ontlenend element en kan
daardoor nooit zo diep peilen als
b.v. Proust. Van Oudshoorn of
Vestdijk. Zij is summier. Zij werkt
met grote trekken, stevige contras
ten. vaste uitgangspunten. Zij is sta
tisch: zij is een ethische psvchologie.
De kijk op de wereld, op het leven,
op mensen en dingen is bij deze
auteur als het Vare vereenvoudigd:
hij geeft het leven in vereenvou
digde spelling. Daarom schrijft hij
een ideeënroman.
Y\J AT betekent dat woord ideeën-
roman? Het betekent dat zijn
personen dragers zijn van bepaalde
denkbeelden. Eerst waren de denk
beelden er. en om die te belicha
men. ontstonden de personen. Er is
dus een teveel aan primaire oor
deelskracht in de aandrift, die dit
boek deed ontstaan, en te weinig
aan onbevangen waarneming. De
drie hoofdpersonen zijn daardoor
onderling te weinig gedifferen
tieerd, niet in hun meningen of ge
dragingen, maar in hun manier van
praten.
Al deze opmerkingen doen niet
af aan mijn overtuiging, dat dit
boek op een voornaam peil staat.
Op het gevaar van het genre als zo
danig moest ik wijzen. Het is in
letterlijke zin een levensgevaar,
want het bedreigt het leven en het
element van vitaalheid van de ro
man. Dit neemt echter niet weg.
dat ik met nadruk mijn waardering
wil uitspreken voor het feit. dat
een jong auteur een zo ernstig pro
bleem ter hand genomen en een
zo belangrijke en moeilijke taak
aangevat heeft. Men leest dit boek
met grote belangstelling.
De stijl is gedragen, soms mis
schien iets te gedragen. Neem een
zin als deze: ..Faust had een scherp
oog voor kleur en lijn, hij wees
Margaretha op de tinten van de bo
dem, en de schakering in het ge
bladerte. en Margaret, luisteren
de. verwonderde zich over de man
die naast haar lien Een dergelijke
zin herinnert stellig aan de trant
van Van Schendel. Maar over het
hoofd van Van Schendel heen wijst
deze stijl naar een nog veel ge
vaarlijker voorganger, bij wie de
gevaarlijke valstrikken nog veel
ijziger waarschuwing inhouden. Ik
bedoel R. van Genderen Stort. Daar
wordt het proza al gauw aesthetisch
in de slechte zin. bleek een bloede
loos. Zo schrijft ook Rijdes een
hoogst enkele keer een zinnetje,
waarvoor Charivarius *.irh in zijn
graf zou omdraaien: „Het is er nu
geen ogenblik voor. ontwijkt hij
een schemer antwoord
Over het algemeen echter ge
tuigt dit boek van talent, intelligen
tie, zuiverheid en persoonlijkheid.
De ontwikkeling van deze jonge
schrijver verdient met aandacht te
worden gevolgd.
De Nederlandse optische indus
trie verricht op het ogenblik suc
cesrijk pionierswerk op het gebied
van de precisieinstrumenten. Spe
ciaal de zgn. spiepelopticJc, welke
is gebaseerd op principes, die ver
band houden met de correcties van
sferische spiegels en sferische len
zen, heeft vele mogelijkheden ge
opend.
Op dit gebied zal op de komende
Jaarbeurs een nieuwe telephoto
lens worden gedemonstreerd, wel
ke wordt gekenmerkt door een
kleine afmeting (lengte löVi cm.,
diameter 10 cm.) en een licht ge
wicht 1400 gram). Dit toestel
geeft een buitengewoon scherp
beeld, heeft een chromatische zui
verheid van 100 en wordt met
recht een meesterstuk van optisch
en mechanisch precisiewerk ge
noemd.
ln Barneveld zwermen
reeds bijen
Normaal zwermen bijen eerst in
de zomer. Zijn ze erg vroeg, dan
zwermgn ze ook wel eens in Mei.
maar in Maart vrijwel nooit. De
heer J a.'n Soetendaal, land
bouwer aan de Doornesteeg op de
grens BarneveldLunteren, was
dan ook stomverbaasd thans reeds
zijn bijen te zien zwermen. Mis
schien kwan het door het prachtige
lenteweer. In elk geval een grote
zeldzaamheid.
Het Amsterdamse Kamermuzlek-
ensemble „Alma Muslca" gaat in
Engeland concerteren George van
Renesse zal Yehudi Menuhin
begeleiden op zijn tournée door de Phi-
llppljnen In 1948 zijn in on6 land 134
kunsttentoonstellingen gehouden.
Thans arbeidt men daar. onder
toezicht van Favre pérsoonlijk, reeds
een jaar aan deze hthographieën.
Het werk zal nu spoedig gereed zijn.
Naar de heer Stols vertelde, is Fa
vre. die zelf de tekening op de steen
overbrengt, zeer tevreden over de
prestaties der Haagsé drukkerij Bij
de kleurenlithographie is voor elke
kleur een aparte steen nodig. ,.Une
saison en enfer" zal in totaal elf of
twaalf illustraties bevatten. Door de
grote kosten, die zulk een uitgave
met zich brengt alles is handwérk
zal de oplage zeer beperkt zijn.
In de handel komen niet meer dan
130 exemplaren, waaronder dertig
luxe en honderd „gewone" exem
plaren. In het éerste exemplaar zul
len dc originele wasschilderijtjes
worden gelegd, die Favre voor de
uitgave gemaakt heeft. De editie is
dus alleen voor bibliophielen en
boekerijen bestemd. Hoewel dit sy
steem van illustratie rlus verre van
goedkoop is. is het in Frankrijk toch
zeer gezocht. De drukkerij wil na dé
Franse editie, die de heer Stols uit
geeft, voor eigen rekening met een
zelfde oplage in het Engels komen
onder de titel: „Th^ season in Heil".
Het vorige jaar werd te Parijs in
de „Salon d'automne" een expositie
van Favre's illustraties gehouden,
die zeer grote aandacht trok.
De heer Stols, die een groot fran
cophiel is hij heeft een eigen
kantoor in Parijs en op hét ogenblik
houdt de „Union Liègeoise du livre
et de l estampe" te Luik een ten
toonstelling van alle Franse boeken,
die hij de laatste 25 jaar heeft uit
gegeven vertelde de volgende ge
schiedenis: vorige jaar kwam hi) tij
dens de vijf mogendheden-conferen-
tie in contact met de sécretaris-ge-
neraal van het Franse ministerie van
Buitenlandse Zaken, de heer Jean
Chauvel. Deze is van 1 Maart af be
noemd tot' permanent vertegenwoor
diger van Frankrijk bij de Veilig
heidsraad Zoals zo vele grote figu
ren van de „Quai d'Orsay" men
denke slechts aan een Paul Claudel
is ook Chauvel een letterkundige.
Het was bij deze kennismaking
dat hij, die thans Frankrijk in de
Veilighéidsraad vertegenwoordigt,
de Haagse uitgever de eer waardig
keurde om de editie van zijn „Laby-
rinthe" te verzorgen.
