Twee
uur lang onder de tyrannie
van het tijdschema
„DE KINDEREN VAN VERSTEEG
GINGEN ONDER DE WOL"
Prijzen van oude kaas
sterk gestegen
Planning in een vrije maatschappij
Vliegende Kid praat weinig en grijnst,
gelande Kid praats veel en grijnst niet
Zijn
commentaar: het
gedaan worden
moet
Op d& kohhsd
M ETEEN schittert schuin
Spoorwegverkeer werd bijna
acht maanden stilgelegd
Oorzaak: voorraden zijn klein
en de vraag zeer groot
Bevattelijk boek
van prof. Zweig
Kunst in 't kort
Woensdag 4 Mei 1949
3
De Berlijnse luchtbrug (II)
HET Tijdschema tyranniseert. reiden wij, allen die aan de Luchtbrug
naar Berlijn werken. Om dat getyranniseer eens aan den lijve te
beleven, zijn wij op 'n avond bij luitenant Kid in de cockpit gekropen
op het vliegveld Gatow bij Berlijn
Hoe vliegen we?" was onze eerste vraag.
GatouWunstorf." antwoordde hij, „eerste retourvlucht. Je boft.
Mooi weer."
Kid praatte in korte zinnen: het luchtbrugwerk schunt de vliegers nog
zwijgzamer te maken dan zij van nature al zijn,
„Mooi weer" had hij gezegd: in
derdaad. het was een machtige
nacht, helder zicht, practisch geen
bewolking, dus, geen remous te
verwachten.
Is dit je laatste vlucht. Kid?"
Nee. Nog twee keer door dc
corridor."
En dan hang je je helm weer
aan de kaostok? Hoeveel uur duurt
het nog. Kid?"
Zeventig minuten heen, vijftig
terug Tel maar op!"
Kid heeft onderwijl zijn Yorck 178
Quo Vadis?
HET beeld, dat het economische
leven van ons land in 1948 te
zien heeft gegeven, wordt algemeen
gevoeld als een verdere vooruit
gang op de weg naar herstel. De
arbeidsproductiviteit toont in ver
gelijking met vorige jaren opnieuw
verbetering en de uitvoer ontwik
kelt zich tamelijk bevredigend. Of
dit proces zich in gunstige zin zal
blijven ontwikkelen is echter in het
geheel niet zeker, vooral niet, om
dat op de buitenlandse markten een
kentering valt waar te nemen. Een
andere ongunstige omstandigheid is,
dat de Nederlandse handelsbalans
nog een belangrijk tekort vertoont
en zolang hierin door de volledige
hervatting van de economische be
trekkingen met Indonesië en met
ons natuurlijke achterland niet een
aanzienlijke verbetering komt, zal
Nederland zijn .pogingen tot
dustrialisatie moeten doorzetten.
Het verlangen om in ons land tot
een snelle industriële ontwikkeling
te komen vindt een machtige im
puls in het heersende gebrek aan
deviezen. Wij zijn in zovele opzich
ten afhankelijk van het buitenland,
dat wij bepaalde goederen het liefst
zelf zouden willen vervaardigen.
Maar aan een snelle industrialisatie
zijn ook nadelen verbonden. Het
verslag van de Maatschappij tot Fi
nanciering van het Nationaal Her
stel N.V. over het boekjaar 1948,
merkt hierbij op, dat zulk een in
dustrialisatie een belangrijk grotere
financiële inspanning eist dan die,
welke nodig zal zijn zodra de eco
nomische betrekkingen met Indo
nesië en met Duitsland volledig
zullen zijn hervat en de industriali
satie als gevolg hiervan in een rus:
tiger tempo zal kunnen worden uit
gevoerd dan thans het geval is.
Het is gebleken, dat de vraag
naar industriële credieten bij de
verwachtingen is ten achter geble
ven. Er is een tekort aan industriële
leiders en aan geschoolde en hoog
gekwalificeerde arbeidskrachten,
maar ook het gebrek aan deviezen
voor de aankoop van de vereiste
industriële apparatuur is in 1948
niet minder ernstig geweest dan
het in 1947 reeds was. Deze tekor
ten zijn mede factoren, waarop de
uitvoering van een industrieel pro
ject maar al te gemakkelijk kan
stranden. Het heeft tevens zijn te
rugslag op de vraag naar industriële
credieten. Desondanks zal men niet
mogen berusten.
Wanneer vele mensen van goeden
wille zijn, kan er iets goeds uit ge
boren worden. Toch is er nog iets
meer nodig dan alleen maar goede
wil. Het is op zichzelf al verblij
dend, dat de noodzaak van in
dustrialisatie algemeen wordt er
kend. Doch men ziet die niet alleen
hier, doch ook in andere landen.
Wat moet daarvan worden als
iedereen gaat industrialiseren? In
dien zulks in het wilde weg ge
beurt, zonder dat de een rekening
houdt met de plannen van de an
der, wordt de wereld er niet mee
gediend. De neiging tot industriali
satie veronderstelt denken in inter
nationale zin.
Het is natuurlijk volkomen juist,
wanneer in genoemd verslag wordt
gewezen op het nut van systema
tisch speurwerk, het profijt trekken
van technisch wetenschappelijk on
derzoek. Maar dit krijgt zijn groot
ste effect, wanneer het is verbonden
aan de mogelijkheden, die een be
paalde industrie in ons land kan
ontplooien om tot de welvaart bij te
dragen. Omgeven door industrieel
hoog ontwikkelde landen, zal .hij,
die niet sterk is, slim moeten zijn.
Hij zal bovendien iets moeten ma
ken wat beter is dan een buiten
lands fabrikaat. Daarom zouden wij
willen vragen: Waar gaat gij iieen,
Nederland?
opgetrokken, de machine trilt van
drift Onder ons schieten groepen
lichtpuntjes voorbij. Maar. zie ik
het goed? voor ons uit pinkelen
ook een paar lichtjes. ..Ja," beduidt
Kid mij. „boordlichten van m'n
voorganger; ik zei toch al. dat het
mooi weer en goed zicht was." Hij
drukt een microfoon tegen zijn
mond- „Waar zijn we precies.
Yorck?"
Krakend antwoordt een stem in
Kid's koptelefoon, voor mii goed
verstaanbaar: „Veertij? mill van
Brunswijk. skipper." Kid laat de
microfoon weer vallen, stelt het
trimvlak, schuift onderuit en
geeuwt. ..Alles tippelt lekker." zegt
hij. meer tot zichzelf dan tot mij.
Dan kraakt in de koptelefoon de
stem van de navigator van het
naderende baken Brunswijk. Kid
i-chuift overeind, kijkt door de
cockpitruit naar beneden, trekt de
York iets omhoog en werpt hem in
een flauwe bocht en zegt: ..Dat was
inderdaad Brunswijk. Corridor ach
ter de rug. Zijn boven Britse zone.'
En omdat hii iets op zijn tijdsche
ma vooruit is. vermindert hij het
toerental van zijn prooellors; te
vroeg is niet goed. te laat is een
ramp bij dit bedrijf: je moet maar
zorgen precies op tijd te zijn
Daar meldt basis Wunstorf zich
in de koptelefoon. Dat wil dus zeg
gen: nog een kwartier, als alles
goed gaat en als Kid nauwkeurig
rekening houdt met de windrich
ting. de windsnelheid en de andere
meteorologische gegevens die Wuns
torf hem opgeeft.
De landingsinstructies komen al.
Wunstorf: .,Je hebt nog twintig
miii voor je."
Kid: ..Twintig mijl."
W ...Te hebt landingsnummer 2."
K: „Twee."
W „Wat is je lading?"
K.: „Zakken bureerpost Kan zó
weer opstijgen." (Dat wil zeggen,
Kid antwoordde: „Ben positief",
omdat hij geen enkele storing had
waargenomen aan zijn York 178;
anders zou hij met het woord „ne
gatief" hebben gewaarschuwd).
W.: „Goed. Nogmaals landings
nummer 2."
Kid's York 178 zweeft reeds bo
ven Wunstorf binnen. Beneden ons
sehieten grote slagschaduwen voor
bij. Maanlicht op een niet-slapende
stad. Kid vecht even met een ver
raderlijke zijwind en hij mompelt
iets. omdat de radio hem een nieuw
bevel toeknettert, nl.: „Yorck 178
nu landingsnummer 1.'
Er komt nieuwe wet op
afbetalingssystemen
(Eigen bericht)
DEN HAAG. Naar wij ver
nemen is momenteel een wet in
voorbereiding, waarbij de diverse
systemen van afbetaling van ge
kochte goederen aan banden zullen
worden gelegd. Tot nu toe ressor
teerden de afbetalingen onder enke
le artikelen van het burgerlijk wet
boek.
be
neden ons de kerstboom aan,
zoals de vliegers de lichtenpyramide
noemen die de weg naar dc lan
dingsbaan aanwijst. Achter de top
van de kerstboom gloeien twee felle
strepen licht aan van dc „airstrip".
De Yorck zakt er heen. zweeft over
de twee rode beginlichton r>n griipt
de landingsbaan: het nibber der
banden snerpt over het asfalt, het
staartwiel zakt door. de Yorck ver
liest vaart, we zijn er: Wunstorf.
Mooie vlucht gehad, zonder enige
sensatie.
Kid grijnst. .Dat is nu alles."
zegt hij. ..niets bijzonders. Niets
..thrilling" Nu ja. als dc Russen in
de lucht zijn cn ons hinderen, of
als je in de mist ergens tegen op
botst. dan WQrdt het wat anders.
Maar een luchtautobusdienst
die tot in seconden nauwkeurig
verloopt wat is daar nu bij te
beleven? Trouwens, met rülk mooi
weer!"
Voor deze lange redevoering
klaar is cn wij uit de cockpit kun
nen kruinen, staan twee trucks met
hun achterzijde tegen onze Yorck
aan De ene neemt de postzakken
uit Berlijn over. de andere lost ba
len meel. die naar Berlijn toe moe
ten Acht Duitsers in oude leger
uniformen verrichten hot sjouw-,
sjor- en stuwwerk, terwiil Kid ons
meeneemt voor een kon thee in de
cantine „Op de kop af 17 minuten
voor thee en een sandwich." grijnst
hii rennen!"
Binnen de 17 minuten zijn we te
rug. terug in de jachtiee zorgen
van hei, feiteliike luchtbrugwerk.
Eerst de kettingen controleren,
waarmee de meel-lading in de rui
me cabine ligt vastgesjord.
„Hoe zwaar is de Yorck nu. Kid?"
„Zeven en een halve ton zwaar
der dan daarnet. Gelukkig meel.
IEDERE MINUUT zweeft een ge
laden luchtbrug-vliegtuig Berlijn
binnen en verlaat een geloste ma
chine de startbanen. Hier zien we
een der vliegtuigen het vliegveld
Tempelhof naderen; de torens op
de achtergrond bevinden zich bij
de landingsbanen.
De lui uit Celle vliegen kolen, daar
is geen eer aan te behalen. Wassen
zich niet meer. Nee. meel gaat
best!"
Wij zitten weer in de cockpit.
„Als alles goed verloopt, kun-je
d'r wel bij gaan zitten slapen Denk
maar, dat je in de autobus zit. die
je naar je huis cn je bed brengt.
Als je wat had willen beleven, had
je vannacht niet met mij moeten
meegaan. Kijk 'ns. wat een mooi
helder maantje".
„Och," antwoord ik. „ik vind het
net zo „thrilling" om te zien hoe
punctueel jullie Luchtbrugwerk
verloopt, als een onvoorziene tegen
slag meemaken." ..Wacht maar af."
zegt Kid. meer niet
De Yorck 178 heft zich alweer bij
de queue startklare toestellen ge
voegd op de taxi-baan van de air
strip. Stay Line, in de rij staan,
heet dat. Zoals men ook in een
postkantoor, voor het postzegel
loket. staat, staan we nu. hier. in
Wunstorf. in het rijtje voor een
verplichte vlucht van de Luchtbrug,
waar ..heel de wereld" van heeft
gehoord.
UT R komt een waarschuwing dat
Wunstorf dichttrekt, d wz.
ochtendnevel zal de binnenkomen
de vliegers van nu af hinderen.
Onze Yorck 178 is alweer los. zijn
machines brullen, beneden ons laat
de queue van voren weer een an
dere machine los en aan de staart
schuiven weer nieuwe aan; ..lo
pende band-werk", grijnst Kid.
Weer een ontdekking: de vlie
gende Kid praat weinig cn grijnst
veel; de gelande Kid praat gewoon
en -grijnst niet. Of alle vliegers net
zo zijn als hij. vraag ik hem. Hij
trekt zijn schouders op het in
teresseert hem geen biet. zo'n on
benullige vraag. Maar dan ineens,
na de contróle van onze positie,
barst hij los:
„Ja, wij zijn allemaal eender
Thuis, in Engeland, als wc verlof
hebben zou je ons niet herkennen.
Maar hier. bij dat gefourageer van
Berlijn, zijn we allemaal aan elkaar
gelijk: opstijgen, tijd controleren,
bakens peilen, tijdcontróle. landen,
contróle. starten, contróle zwijgen,
on zo al maar door. Al tien maan
den lang Zeventig minuten heen.
vijftig minuten terug Wat wil je
dan met je belustheid op sensa
tie? Al meer dan driehonderd
dagen veranderen wii op dezelfde
punten van koers vliegen wij op
dezelfde hoogte. Wil je geloven, dat
regen, hagel en storm soms wel
kom zijn. omdat ze ons tiidschema
in de war kunnen jagen? Dat tiid
schema vr aan onze zenuwen,
maar dat trammetje rijden zelf
door de lucht, daar draaien wij on
ze hand niet meer voor omEen
kind kan die was doen!"
En hij moppert verder, dat als de
voedselvliegers vijf seconden te
laat boven Gatow verschijnen, zij
„De kinderen van Versteeg moe
ten onder de Wol". Dit was dc code
zin, waarmee van de overzijde het
sein zou worden gegeven voor de
grote spoorwegstaking, die reeds
lang te voren door enkele leden van
de directie van de Nederlandse
Spoorwegen en het personeel, in
nauwe samenwerking met dc illega
liteit, was voorbereid.
De Spoorwegen hebben gedurende
de gehele oorlog in een moeilijk par
ket verkeerd. Toen het Nederlandse
leger in 1940 capituleerde heeft de
bedrijfsleiding van de Nederlandse
Spoorwegen onmiddellijk contact ge
zocht met generaal Winkelman over
de vraag of het personeel gewoon
zou moeten doorwerken. Deze ant
woordde dat dit inderdaad het geval
was. maar van meet af aan heeft
voor de directie vastgestaan, dat het
niet mogelijk zou zijn troepen voor
dc Duitsers te vervoeren, zodra het
front naar Europa zou zijn verlegd.
De enige mogelijkheid zou dan sta
king betekenen.
Verder stond het duidelijk voor
ogen. dat een staking wanneer deze
zou worden afgekondigd ook zou
moeten worden gewonnen, want het
zou niet mogelijk zijn, om als dat de
eerste keer niet het geval was. later
opnieuw een staking te ontketenen.
De grote moeilijkheid was, dat
men bij dc voorbereidingen voor de
staking het personeel daarin niet
kon kennen en zo nam het vertrou
wen in de bedrijfsleiding niet toe,
toen een bevel tot staking van
het Wehrmachtsvervoer achterwege
bleef, cn daardoor werd het gevoel
voor discipline onder het personeel
ernstig op de proef gesteld Wat was
namelijk het geval? Ongeveer een
jaar voor de 17c September 1944 had
dc directie via dc illegale organisa
ties contact met dc Regering cn het
Geallieerde Opperbevel verkregen
en de opdracht was, dat het sein
voor de staking van dc overzijde
moest komen, omdat men daar het
beste wist. wanneer de kansen op
succes werkelijk aanwezig waren.
Een dag of drie voor het zover was,
had de directie mededeling ontvan
gen, dat het sein nu spoedig zou,
kunnen afkomen. Toch was het mo
ment van de staking volmaakt een
verrassing, want het bericht werd
het eerst door de radio gegeven, en
de directie kreeg de codezin eerst te
horen toen via een geheime zender
werd geïnformeerd of het stakings
bevel juist was.
De staking was voorbereid door de
bedrijfsleiding en de personcelraad.
in samenwerking met het Nationaal
Comité van Verzet, de Ordedienst
en de Raad van Verzet. Door de
grote organisaties waren in alle
plaatsen twee vertrouwensmannen
aangewezen om op alle eventuele ge
beurtenissen voorbereid te zijn. Oor
spronkelijk was aan al het personeel
een maand salaris, het zogenaamde
invasiegeld, uitbetaald. De Duitsers
wilden van deze maatregel echter
niets weten cn het personeel moest
het verstrekte voorschot weer terug
betalen. De bedrijfsleiding nam toen
andere maatregelen. Op alle uitbeta
lingsplaatsen werd een maand salaris
voor het personeel, dat daar zijn sa
laris ontving, klaar gelegd. Maar de
staking duurde langer dan een
maand, langer dan dc organisatoren
ook maar in de verste verte hadden
kunnen verwachten. Maar nu was
het zaak om vol te houden. Van alle
zijden is het bedrijf daarbij voor
treffelijk geholpen. Belangrijke
steun verleende het Nationaal Steun
fonds. Elke maand moést rond vijf
mlllioen aan loon worden uitge
keerd. terwijl in December en later
nog eens in April een extra uitke
ring werd verstrekt, welke voor ge
huwden vijftig en voor ongehuwden
vijfentwintig gulden bedroog In to
taal is 61,5 millioen uitgekeerd.
Daarvan nam het N S F 33,8 millioen
voor zijn rekening, de Ned. Spoor
wegen 20 en particulieren cn over
heid samen 7.7 millioen.
Beloften
Het wapen der staking had echter
doel getroffen. Begin 1945 probeer
den de Duitsers het personeel tot ca
pitulatie te dwingen, door, in een
periode van grote hongersnood
koude, extra voedsel- en brandstof-
fenvoorzieningen, alsmede dubbel
loon in uitzicht te stellen. Het was
echter te vergeefs. Het personeel
kwam niet terug, cn toen de bedrijfs
leiding van dc pogingen der Duitsers
een „overshoot" krijgen. „Uit de
brand ben-je! Want met zo'n over
shoot kun je weer rustig terug
keren naar Wunstorf om het van-
daaruit nog eris te proberen, omdat
ze in Gatow geen landingen kun
nen velen, die niet precies op tijd
worden volbracht Als je zoiets
overkomt word-je door al je col
lega's in de mess in de maling ge
nomen Heus: die Luchtbrug zit
hem tot hier. maar ..It has to be
done". het moet nu eenmaal"
Voor we het weten, staan we
weer in de mess op Gatow, eten en
drinken wat cn luisteren naar de
messroom-nieuwtjes:
„Na ons heeft er een een over
shoot gekregen, maar het was zijn
schuld niet. want Duitse arbeiders
liepen ineens dwars voor zijn ma
chine over de startbaan";
„Wunstorf ligt nu helemaal dicht
met grondmist": en daar komt het:
.Geen start meer voor de Yorck
178. De bemanning kan in de
Transit-mess logies vinden"
Kid is woedend: het had zijn
laatste vlucht zullen zijn. Het kan
hem niet schelen, of de Tudors en
de Lancastrians ook een startver
bod voor Wunstorf hebben gekre
gen. Zijn eigen tijdschema is in de
wardoor die vervlLucht
brugdiscipline, die geen enkel ri
sico wil nemen.
Kid, jongen, troost je. Over «en
poosje is de blokkade van Berlijn
opgeheven, cn dan kun-je naar
huis Tot zolang: „It has to be
done".
Het zijn zijn eigen woorden maar
hij wenst zo niet te horen. Hij is
boos en blijft boos tot hii over een
uur of vier gewekt wordt en weer
onverwacht starten moet. omdat
Wunstorf ineens mist-vrij gewor
den is
hoorde zorgde zij dadelijk voor extra
voedselvoorzieningen voor het per
soneel. En daarna kwam dc directie
nog eens voor een moeilijke beslis
sing te staan.
De hongersnood in Nederland
werd ongekend groot. Vooral in de
grote steden in het Westen was het
aantal slachtoffers onrustbarend.
Voortreffelijk bekend staande Ne
derlanders kwamen met de directie
bespreken of het niet mogelijk zou
zijn van de Duitsers toestemming te
krijgen enkele voedseltrcinen te la
ten lopen. De directie heeft daartoe
echter haar medewerking niet kun
nen verlenen, omdat dan geen en
kele contróle mogelijk zou zijn cn
dan dc staking zeker zou zijn ge
broken. Bovendien was het sein voor
do staking aan dc overzijde gegeven,
slechts van Engeland uit zou de sta
king kunnen worden opgeheven.
De Duitsers hebben geen groot
scheepse reprcssaillcmaatrcgelen ge
nomen. Wel zijn hier cn daar arresta
ties verricht, huizen leeggehaald of
in brand gestoken, maar het bleef
toch tot meer incidentele gevallen
beperkt
En. zo is de staking een verlossende
daad geworden na moeilijke jaren,
waarbij velen onder de spoorweg
mensen voor moeilijke persoonlijke
beslissingen hebben gestaan. In de
jaren welke cr aan vooraf gingen
heeft de bedrijfsleiding altijd voor
ogen gestaan het bedrijf zijn belang
rijke taak voor de welvaart zo goed
als mogelijk was tc doen vervullen
en zo het moreel te handhaven, dat
nodig was voor het verzet tegen de
Duitse overheersing. Dat was geen
gemakkelijke tank omdat een ze
kere samenwerking met dc Duitse
instanties daarvoor moest worden
aanvaard, zonder dat men zijn zelf
standigheid mocht inboeten, Daarbij
moest het bedrijf zuiver worden ge
houden van vreemde smetten als
N.S.B. en N.A.F. en het personeel
voor uitzending naar Duitsland be
waard blijven.
DE NEDERLANDSE SPOORWE
GEN hebben het niet alleen tijdens
de grote staking, maar ook in dc
dagen die daaraan vooraf gingen
zwaar te verduren gehad. Hier ziet
men een locomotief, die door ge
allieerde vliegers werd uitgescha
keld.
Over enkele maanden
prijsdaling verwacht
(Eigen bericht)
UTRECHT. „Hoe komt het,
dat de prijs van oude kaas de
laatste dagen zo enorm is geste
gen? Tot Zaterdag was hij f 0.23
per ons. nu moeten wij al f 0.35
oi meer betalen". Deze vraag is
ons door verscheidene huisvrou
wen gesteld. Ons bleek,, dat er
Doeltreffende organisatie van het economische leven
een van de grote problemen van deze tijd
ONTEGENZEGLIJK is het vraagstuk van de doeltreffende organisatie
van het economisch leven een van de grote problemen van het huidige
tijdsgewricht. Er zijn tijden geweest, waarin dit vraagstuk niet bestond;
men vertrouwde op de doeltreffendheid van de organisatie, zoals deze a.h.w.
vanzelf tot stand kwam, wanneer een ieder zijn eigen belang in de econo
mische sfeer nastreefde. Men aanvaardde niet slechts de spontaan ontstane
organisatie van voortbrenging en verbruik, maar men was er bovendien
van overtuigd, dat deze organisatie aan de hoogste eisen voldeed, die men
daaraan stellen kan. dat zij er nl. toe bijdraagt de welvaartsvoorziening zo
groot mogelijk te doen zijn. Dit geloof in de harmonie van belangen is
thans bij de meesten in de wortel aangetast, en daarmede werd de
organisatie van de volkshuishouding een economisch en politiek probleem.
economisch leven het evenwicht
door de een of andere oorzaak ern
stig verstoord wordt, het „vrije spel
dér maatschappelijke krachten" niet
altijd in staat blijkt zelf het even
wicht weer te herstellen. Het zgn,
..automatische" evenwichtsherstel
blijft in gebreke, of werkt zo lang
zaam, dat belangrijke sectoren van
de volkshuishouding instorten, al
vorens het evenwicht weer bereikt
De voortgeschreden economisch-
theoretische analyse heeft geleerd,
dat de voonvaarden thans zéker
niet aanwezig zijn, waaraan voldaan
moet zijn, wil zo'n spontaan ge
groeide ordening doeltreffend wer
ken, terwijl er zelfs gegronde twij
fel bestaat of deze voorwaarden in
vroeger tijden wel altijd zo vol
maakt aanwezig waren, als men
toentertijd althans in theorie dacht.
In elk geval zijn tal van vroeger
nog veranderlijke economische
grootheden tegenwtoordig verstard,
waardoor het „natuurlijke" aanpas
singsvermogen van de volkshuis
houding aan dé steeds wijzigende
omstandigheden niet krachtig ge
noeg is. Zo blijken bijv. de lonen
zich in een modern ontwikkelde
volkshouding moeizaam, traag en
maai ten dele aan te passen, wan
neer de omstandigheden meebren
gen, dat zij dalen moeten om het
economisch evenwicht te herstellen.
De ontwikkeling van de techniek
en de opkomst van de reclame rie
pen monopolistische tendenties in
het leven, die aan de priizen hun
aanpassingsvermogen ontnamen.
Vele prijzen verstarden, men
denke aan die van de merkartike
len en het gevolg is, dat het eco
nomische proces dikwijls stagneert,
wanneer er érgens een kleine of
grote wijziging in de omstandighe
den optreedt Kortom, het is in de
praktijk gebleken en theoretisch
bewezen, dat wanneer thans in het
Niet afzijdig
Een „laat-maar-waaicn"-politiek
van de Overheid bestendigt, zo niet
vergroot de onevenwichtigheid met
alle daaraan vérbonden catastropha-
le gevolgen voor de welvaart in het
algemeen en voor die van bepaal
de groepen, men denke aan de
werklozen wel zeer in het bij
zonder. Terzijde gelaten of er in
feite in de huidige maatschappij een
harmonie van belangen bestaat,
staat het als een paal boven watér,
dat bij een bestendiging van een
scheef gegroeide economie de be
langenconflicten zich ophopen.
Staat- en maatschappijstructuur
worden ondergraven en weinig is
noiig om een algehele ineenstorting
te bewerkstellingen. Dit houdt in
dat de Overheid zich niet afzijdig
mag houden en daarméde is meteen
het vraagstuk aan de orde, hoe de
Overheid in dat vrije spel der maat
schappelijke krachten moet ingrij
pen.
Dit vraagstuk is thans van ogen
blikkelijk belang. Gedurende de
oorlog werd in alle landen met in
spanning van aller kracht de volks
huishouding gericht op het oorlogs
doel, wat voor de economische sfeer
betekent, dat primair gesteld werd
de productie van een zo groot mo-
gelijké hoeveelheid geweld; de be
zette gebieden werden dienstbaar
gemaakt aan dit zelfde oogmerk, zij
het dan ton behoeve van de over
weldiger. De abnormale schaarste
leidde ertoe, dat toen door de wa
penstilstand dit doel aan de oor
logshuishoudingen plotseling ont
viel, een groot deel van deze organi
satie eerst geleidelijk afgebroken
kon worden. Thans nadert deze
phase haar einde en gelijktijdig
wordt naar de maté waarin dit af
braakproces vordert, een nieuwe
vredeshuishouding opgebouwd, wel
ke beginselen aan deze nieuwe
volkshuishoudingen ten grondslag
moeten liggen, is een probleem niet
alleen van economische maar ook
van levensbeschouwelijke aard. He-
door
H. J. D. Dieters, ec. drs.
laas is het ondoenlijk om hierbij
als een chemicus in een laborato
rium eerst op kleine schaal te ex
perimenteren- de ervaringen, die
men op zou kunnen doen bij een
proefneming op een dorpsgemeen
schap leren niets omtrent dé gevol
gen voor een volksgemeenschap.
Slechts abstracte studie, het door
denken van de gevolgen, kan hier
enige uitkomst bieden, want voor
een verantwoorde politiek is nodig,
dat men zich bij voorbaat zoveel
mogelijk rekenschap geeft van de
gevolgen van de te nemen beslissin
gen.
Vele aspecten
Zoals reeds betoogd werd, is de
inrichting van staat cn maatschap
pij niet uitsluitend een économisch
probleem, al zal de in vele tiental
len jaren vergaarde economisch-
theoretische kennis hierbij niet ge
mist kunnen worden. Het econo
misch aspect is slechts een van de
vele aspecten, zij het dan ook een
uiterst belangrijk aspect van dit
vraagstuk. Het kan bijv. blijken, dat
de vrijheid, die onder een overigens
economisch voortreffélijk stelsel, de
mens geboden wordt, zo miniem is,
dat deswege dit stelsel uit hoofde
van aantasting van de merselijke
waardigheid, een levensbeschou
welijk criterium dus onverbidde
lijk afgewezen dient te worden.
Nauwgezette studie van andere eco
nomische stélsels, zoals deze zich in
de praktijk in het jongste verleden
qn veel vroeger hebben voorgedaan,
kan ons op weg helpen b" de be
oordeling van wat thans gedaan
moet worden Het is niet zo. dat men
vrijelijk een luilekkerland zou kun
nen scheppen, wanneer allen van
goede wille zijn, zoals sommige ille
gale geschriften uit de bezettings
tijd de léék zouden doen vermoe
den. Er zijn maar een beperkt aan
tal mogelijkheden van Overheids
bemoeienis met het economisch le
ven, al bieden de mengvormen hier
van een zeer groot aantal varianten.
Voorts is de maatschappelijke
ontwikkeling maar zeer ten dele
bewust te beheersen, zowel binnens
lands als met betrekking tot de in
vloeden, die het onmisbaré contact
met het buitenland altijd op de bin
nenlandse verhoudingen uitoefenen.
Hier rijzen tal van zeer ingewikkel
de problemen.
We mogen ons gelukkig prijzen,
dat kortgeleden ben Oosthoek's uit
geversmaatschappij een vertaling
onder dé titel „Planning in een vrije
maatschappij" verscheen van een
studie van de vroegere Krakause
hoogleraar in de economie. Prof.
Ferdynand Zweig (Engelse titel:
Planning in free societies. 1ste druk
Londen 1942). In eeq land, waar de
volksvertegenwoordiging medebe-
slist over de economisché politiek,
is het van het grootste gewicht, dat
in ruime kring belangstelling
wordt gewekt voor de urgente pro
blemen van staat en maatschappij.
Een boek als het onderhavige, ge
schreven in een voor de leek bevat
telijke taal. komt ruimschoots aan
deze béhoefte tegemoet. Zoals reeds
in het bovenstaande gepoogd werd
duidelijk te maken, gaat het hier
om veel meer dan uitsluitend een
economisch-politiek vraagstuk. Prof.
Zweig blijft als econoom terecht
niet stilstaan bij het economisch
aspect.
De schr. opent zijn beschouwin
gen met een hoofdstuk over het we
zen van een economisch plan, ver
volgens bespreekt hij de drijfkrach
ten achtér het plan en de doelein
den en machtsmiddelen, die de
Overheid daarbij ten dienste staan.
Voorts bespreekt hij de praktijk van
de economie-volgens-plan. vraagt
hij zich af waar deze het meest op
haar plaats is. in geïndustriali
seerde of in achterlijke streken
en bespreekt daarna ce problema
tiek van het zelfbestuur en tenslotte
de gevolgen en voorwaarden van
planning.
Theorie en r raktijk
Prof. Zweig geeft bij élk onder
werp een mengeling van theoreti
sche opmerkingen en crltische be
schouwingen van de praktijk der
planning. De ervaringen opgedaan
mét de New-Deal-politiek van Roo
sevelt, met het Tennessee Vallei-
beheer, met de nationaal-sociaiisti-
sche cn fascistische ordening, met
de Sovjet-economie en zijn waar
schijnlijk persoonlijke ervaringen
in Centraal-Polen dienen voortdu
rend tot staving van het betoogde.
Inzonderheid deze /cclvuldige ver
wijzingen naar dc praktijk maken
hét boek voor de ontwikkelde leek.
die doorgaans wars is van abstracte
theorie, leerzaam en boeiend. De
meer cconomisch-geschoolde vindt
er een waardevolle, soms wel iets te
uitvoerige beschrijving van de prak
tijk der planning in; hjj zou waar
schijnlijk een iets grotere mate van
abstractie, waardoor de grote lijnen
en beginselbeslissingcn meer tot hun
récht komen, als behandelingsme
thode meer op prijs stellen. Teleur
stellend is in ieder geval, dat de
schrijver minder aandacht besteedt
aan het klemmende vraagstuk van
de verenigbaarheid van planning
en individuele vrijheid, dan de titel
doet vermoeden.
De schrijver is érin geslaagd het
vraagstuk van de planning als zo
danig aan de orde te stellen; een
uitputtende behandeling van dit
veelomvattende onderwerp is ln een
ruimte van 260 bladzijden niet tc
vérwachten, nog terzijde gelaten of
dit van welke schrijver ook ver
wacht kan worden. Prof. Zweig ver
heelt zijn eigen standpunt niet. T3I
van verstrooide opmerkingen ma
ken duidelijk, dat hij de geheel vrije
economie absoluut verwerpt, maar
tonen tevens en terecht aan,
dat Overheidsleiding ontzaglijke
problemen oproept, waarvoor nog
geen oplossing is gevonden. Zijn
critische instelling ten opzichte van
de geléide economie maakt het boek
waardevol voor de belangstellende
leek. Deze kan eruit leren, dat ge
leide economie de wereld nog voor
geheel andere moeilijkheden plaatst
dan de dagelijkse last, die zij de
particuliere ondernemer, zakenman
en consument veroorzaakt. „Wij le
ren dé gevaren waarvoor wij komen
te staan kennen" zegt de heer van
de Woestijne in zijn voorwoord voor
de Nederlandse uitgave. Juist ook
hierom verdient het boek een aan
beveling. Helaas kan de vertaling
niet altijd fraai worden genoemd.
zelfs winkeliers zijn, die geen oude
kaas meer bij de grossiers bestel
len, omdat zij haar niet kunnen
verkopen.
De zaak zit zo: op 24 April is er
een nieuwe regeling gekomen,
waarin is bepaald, dat de prijs van
oude kaas na 1 Mei vrij zou zijn.
De prijs voor jonge kaas blijft aan
een maximumregeling gebonden
en is met 1 cent verlaagd tot 22 ct.
per ons.
Oude Nederlandse kaas is ook in
het buitenland een zeer gevraagd
voedingsmiddel. De voorraden zijn
klein en dus vliegen de prijzen om
hoog.
Verscheidene deskundigen verze
kerden ons, dat de hoge prijzen
voor oude kaas slechts tijdelijk zijn.
Enkele grote winkelmaatschappijcn
met filialen in het gehele land, heb
ben de verkoopprijzen voorlopig op
28 cent per ons vastgelegd. Dit zal
stellig niet zonder invloed blijven.
Of deze winkelmaatschappijen deze
prijs kunnen handhaven staat niet
vast, omdat de groothandelsprijzen,
waarvan de normale kleine handel
in eerste instantie de druk onder
vindt, nog steeds stijgen.
De kaasproductie is nu in volle
gang en het laat zich aanzien, dat
zij groot zal zijn. Het duurt echter
enkele maanden voor jonge kaas
belegen is. Over enkele maanden
zal, gelijk men aanneemt, de prijs
van belegen kaas wel weer onder
de 30 cent per ons dalen.
De toneelgroep „Comcdia" heeft in
Amsterdam de première gegeven van
.Korporaal Elisabeth" van T e r r c n-
ce Rattlgan. «De violist W l m
N o s k e cn de cembalist Hans
Schouwman zullen ln Mcl.
voor de N.C.R.V. vijf concerten gel
ven van 18de ccuwse Nederlandse mu
ziek. De bekendo Limburgse archi
tect J. J. W l c 1 d c r s Is to
SIttard overleden, «Jan dc H a r-
t o g s toneelstuk „Schipper naast
God" Is met veel succes in Wenen op
gevoerd Dc pianist Theo van
der Pas gaat een tournool maken
door Zuld-Afrlka. De Haagse cineas
ten D v a n S ii n cn J H.
S o e r zijn naar Marokko vertrok
ken om daar een kleurenfilm te ma
ken. Dc Duitse componist H a n
P f I t 7. n c r. die 5 Mei tachtig
jaar wordt zal zich definitief In Salz
burg vestigen. In Bielefeld (Duits
land. Britse zone) zullen van G Mei
tot 7 Juni 800 documenten worden ten
toongesteld. betrekking hebbend op het
leven van Goethe. «In Berlijn
ging een dezer dagen dc Duitse pre
mière van con fUm over het leven van
L c n I n. In Londen komt een nieu
we concertzaal die aan 2900 mensen
plaats zal bieden cn twee millioen
pond sterling zal kosten. Het 2-lstc
Jaarlijkse Internationale muziekfeest
zal in Juni 1950 te Brussel worden ge
houden B'r u n o W a 1 t cr en
Hans Knappcrtbusch zul
len aan de Salzburger Fcstspicle mee
werken. De Engelse altzangeres Kat h-
lccn Fcrrier Is daar soliste
ln ..Das Lied von der Erde" van G u s-
t a v Mahler. De 60-jnrlge
Italiaanse kunstschilder Giorgio
de C h i r i c o. In zijn Jeugd een
zeer moderne kunstenaar, heeft ver
klaard. dat „surrealisme aesthctisch be
drog is".
