James Ensor, brug tussen verleden
en heden
Romantiek in de landelijke
levensgang
De 9 Muzen
Filmstad in opschudding
door avonturiers
Aandacht voor openluchtmuziek!
„Die Entfuhrung aus dem Serail"
Zaterdag 21 Mei 1949
5
Belangrijke expositie van grafisch werk
a/ET is misschien ontoereikend
een dat de éne belang
rijke tentoonstelling na de andere
de aandacht van het publick opeist,
te zeggen dat de expositie in het
Haagse Gemeentemuseum van het
volledig grafisch oeuvre van James
Ensor 'n bijzondere betekenis heeft.
Van James Ensor kan echter
reeds nu, terwijl hij nog leeft, voor
speld worden, dat h\j een van de
allerbelangrijkste kunstenaars van
onze tijd zal blijken te zijn. Gebo
ren in I860, leefde Ensor op de
grens van twee eeuwen en zijn
oeuvre slaat een brug van de laat
19e eeuwse zienswijze naar de mo
derne kunstopvattingen, en vormt
een synthese die m.l. ook in de toe
komst van groter betekenis zal zijn
dan meer extreme en daardoor een
zijdiger kunstrichtingen. Zijn kunst
voldoet aan de noodzakelijke vzor-
waarde: elk dogma vermijdend le
vend en bezield te zijn, het alge
meen menselijke door de eigen per
soonlijkheid op bijzondere wijze te
openbaren.
C PECIAAL zijn grafisch oeuvre
kan men als één geheel over
zien, daar het in de periode tussen
1886 en 1904 ontstond en reeds
vroeg alle facetten weerspiegelt
van Ensor's merkwaardige geest
Men vindt op de expositie de land
schappen en stadsgezichten, die in
de stijl van die tijd een grote ge
voeligheid tonen voor het atmosfe
rische. waarvan de gezichten op
„Maria Kerke" de „Havengezich
ten", de „Straatlantaarn" om er
slechts enkele te noemen, goede
voorbeelden zijn. Men vindt er in
nog groter hoeveelheid de fantas
tische religieuze, macabere humo
ristische en satirische prenten die
zo kenmerkend zijn voor Ensor's
veelzijdige persoonlijkheid.
Hoe verschillend de onderwer
pen ook mogen zijn, al zijn werk
wordt beheerst door eenzelfde
geest, die in zekere zin de traditie
voortzet van andere grote schilder
graveurs, als Jeroen Bosch, Breu
ghel, Goya. Een vergelijking met
deze laatste kan misschien het bes
te de eigenaard van Ensor karak
teriseren.
In de fantastische vizioenen van
de Spanjaard, in de hartverscheu
rende tafrelen van zijn oorlogsver
schrikkingen. voelt men de smart
en het leed van de kunstenaar zelf
op dramatische wijze geconcreti-
seerd. Ensor blijft meer op een af
stand, is minder hartstochtelijk.
Zijn spot en zijn verbeelding zijn
luchtiger en speelser. Dat wil niet
zeggen dat hij een ironisch en on
beroerd toeschouwer is in het
Leven.
pNSOR'S hartgrondige
Kunst en persoonlijk
leven
In October van het vorig jaar is
Alfred Kerr, de grote Duitse theater
criticus, overleden. Robert Fadsi
wijdt in „Die Neue Rundschau" een
uitvoerig artikel aan hem, die wel
als meest gevreesde criticus van het
Duitse taalgebied had kunnen gel
den. Kerr hield het met het leven,
niet met de leer, met de indruk en
niet met het systeem. Het theater
was voor hem. sensualistisch levens
genieter, een belevenis naast veel
andere, als reizen, natuur, liefde,
mensen en dieren, die tezamen de
zaligheid van het bestaan uitmaken.
En nooit zondert hij in zijn critic-
ken de kunst af van zijn persoonlijk
leven. En hij onderstreept -de afhan
kelijkheid van de criticus van toe
valligheden en uiterlijke invloeden:
het weer en de ochtendpost. Snblec-
tiviteit erkent hij als een noodwen
dig kwaad, objectiviteit als een nooit
geheel bereikbaar ideaal, het stre
ven er naar als een ethische opgave
van de criticus. Nooit heeft hij in
zijn werk een voltooid oordcel op
een presenteerblaadje neergelegd,
maar altiid liet Kdrr zijn lezers mee
denken. Hij schreef van uit de om
gangstaal en de schrijftaal verving
hij door een spreektaal. Helaas is
Kerr herhaaldelijk zijn eigen navol
ger geworden en dreigde zijn s'.
tot een manier te ontaarden. In een
persiflage op zijn eigen stijl zou men
kunnen zeggen „Dem Kritikkdrr
fehlt Kerrkritik". Voor de kunst van
het „Fin de siècle" met haar nuan
cen en vaak decadente trekken
was Kerr een fllngeslepen sp^-'1
Eugen Gürster schrijft een lijvig
artikel ovdr de atoombom (Schritt-
macherln der Welteinigung?). HIJ
componeerde dit artikel rond de
nieuwe boeken van A. J. Toynbee,
P. A. Sorokin en Aragon. en va*°.t
ziin bijdrage aan met een vergellj-
king met de periode na de eerste
wereldoorlog, waarin Spengler's
„Untgrgang des Abondlandes" ver-
scheen.
Thomas Mann schreef een „Roman
eines Romans", over de Entstehung
des „Doktor Faustus".
Ern der zeven „Amsterdamse Joffers",
Nelly Bodenhelm, schilderes en illu-
I stralricc. wordt op 27 Mcl 75 jaar. Zij
werd ook bekend door haar borduur
werken en vooral door haar gclltho-
1 grafcerde prentenboeken.
„Dorre grond" van Ben van Eysselsteyn
BEN VAN EYSSELSTEYN kennen wij als schrijver van toneelstuk
ken (die ook werkelijk ten tonele zijn gevoerd!), als criticus als
auteur van romans en van een boek over dfr vSSVl!Sl-'
E. T. A. Hojffnann, de mysterieuze persoonlijkheid, tot wie Van Eyssel
steyn zich sterk aangetrokken voelt.
Groter contrast dan tussen de „Gespenster-Hoffmann en de Haagse
schrijver kan men zich op het eerste gezicht moeilijk denkf
nadere beschouwing is er toch wel ccn terrein van
sen deze twee auteurs, namelijk de gevoeligheid voor het romantische
Natuurlijk speelt de romantiek bij Hoffmann een geheel andere roj
in het werk van Van Eysselsicyn, maar in „Dorre Grond is toch een
element, dat ons de betvondcring van de auteur voor Hoffmann ver
klaart.
1 N.,Sf °d.b— i «STA
«h?imDh5' iu£n Ann. d. VrKl .n V.n Ey„.l-
kreeg de Romantiek eigen karakter; steyn.
hulde zich de geest ln vormen, beelden „Bartje" en „Hllde" geven ons een
en taal van het clgcn volk" HU witst er begrensd gebied van enkele figuren,
op dat ln Denemarken Hoffmanns In- die met hun particuliere conflicten In
vloed te bespeuren valt ln de sprookjes Drente zUn gesitueerd en ook ln dat
van Andersen (De Overschoenen van landschap hun entourage vinden, Maar
het Geluk en De Schaduw), terwijl - mm
Hoffmann In Frankryk in brede krin
gen werd gewaardeerd cn hU zelfs do
Bnlzac zou hebben geïnspireerd tot zijn
,Peau de Chagrin". Men kan niet be
weren. dat de invloed van Hoffmann zo
ver gaat. dat cr directe sporen van te
vinden zouden zUn 'o het laatste werk
van Van Eysselsteyn. maar langs een
omweg heeft dc zin voor romantiek de
schrUver van „Dorre Grond" een be-
R aaide visie gegeven op de figuren, die
U ln deze streekroman bcschrUft.
Het mysterieuze en grillige van
Hoffmann Is Van Eysselsteyn geheel
vreemd, want hU gaat rustig-vcrhalena
en weloverwogen zijn weg, maar het
romantische van do vete tussen twee
families waaraan het geluk van diverse
personages ten offer valt, dc heers
zucht van dc vader, die tot ver na zUn
dood zUn wil weet door te dril ven ten
opzichte van de na hem komende telgen
van hetzelfde geslacht, de 6fccr waarin
de schaapherder, die „ziener" ls, staat
getekend. zUn aanwUzlngon. dat do lec
tuur van Hoffmann anno 1948 nog
echo's heeft opgeroepen bU Van Eys-
sclsteyn.
De streekroman heeft zich, wonderlUk
genoeg, dc laatste decennia voorname
lijk het Noorden tot domein gekozen.
Groningen en Friesland bezitten op
letterkundig gebied een chauvinisme,
dat in Gelderland of Utrecht niet te
vinden ls. „Bartjo" en „Hllde" van
Maar
Van Eysselsteyn bereikt ln ..Dorre
Grond" meer. HU geeft ons een vlile op
Emmv van Lokhorst
van alle schijnheiligheid v£
it, de boosaardigheid
afkeer
van
de zelfzucht,
de domheid van de mensheid
waarachtig en fel genoeg. Dat
blijkt wel uit de etsen die hij
maakte van Christus die door dui
velen belaagd, door de mensen
miskend wordt. Het duivelse en
demonische schijnt naar Ensor's
overtuiging deze wereld te beheer
sen en evenmin als Jeroen Bosch
schijnt hij te geloven dat de mens
heid in staat is Christus' leer te
volgen en de Boze te weerstaan.
De Dood staat grimmig of spottend
achter elke aardse verschijnings
vorm, wenkt verscholen achter een
meubel of, vervolgt meedogenloos
de angstige, menselijke kudde.
Hoe fel Ensor in zijn hekeling
van de hoofdzonden ook kan zijn,
hij is nooit bitter of cynisch. Daar
voor behoedt hem zijn zin voor
(Ing. Mcd.i
Togal helpt snei tegen
rheumat lek, spit, ischias,
griep, hoofd- en zenuw
pijnen. Togal lost urine
zuur op en ls niet scha-
delljk voor maag of hart.
Neem nog heden proef.
BU Apoth. en Drog. f 0.83.
JAMES ENSOR
„La Vengeance de Hop Frog"
humor en hij kan zijn eigen „por
tret in I960" maken, een geraam
te dat gemoedelijk grijnzend ligt
uitgestrekt zonder dat dit luguber
wordt. Ook het licht, dat in het
impressionnisme van zijn jonge
jaren zo'n grote rol speelt, blijft
zijn gehele oeuvre doorstralen, niet
alleen in de reeds genoemde tedere
landschappen, doch ook in de an
dere onderwerpen, die daardoor
steeds iets luchtigs, iets feestelijks
hebben ondanks alle spoken, de
monen en slechtaards.
Technisch zijn deze etsen met
zeer subtiele en verfijnde midde
len gerealiseerd. Er bestaat dik
wijls groot verschil in kwaliteit
tussen de verschillende drukken
van één ets en het is verheugend
dat ook in dit opzicht de 'collectie
in het Haagse gemeente museum
eerste klas is. Een uitgebreide ten
toonstelling van grafiek als deze,
die tot 13 Juni geopend blijft,
vraagt van de bezoeker veel aan
dacht en enige inspanning. Het is
echter te hopen dat men zich daar
door niet zal laten afschrikken,
want de moeite wordt in dit geval
ruimschoots beloond.
R. E. PENNING.
Nederlandse Muziek voor
buitenlandse radio
De wereldomroep PCJ zal dertien pro
gramma's van ln totaal dertig Neder
landse composities op dc gramofoon-
plaat vastleggen. Van iedere plaat wor
den 300 exemplaren geperst en deze
zullen naar alle belangrijke radio
stations over de gehele wereld gezonden
worden tezamen met. do partituren der
opgenomen composities. Hiertoe behoren
o.a werken van Wagenaar. Dlepen-
brock, Pljpor en Hendrik Andrlessen.
Dit project kan voor de Nederlandse
componisten van bUzondcro betekenis
zUn. daar alle buitenlandse zenders ln
de toekomst zo ln staat zullen zijn een
Nederlands repertoire uit to zenden.
Boutens' „Beatrijs" op
„Jeugd en Muziek"
Leerlingen van de Dalton HBS ln Den
Haag hebben de „Beatrijs" van Boutens
in studie genomen. ZU zullen hiervan op
4 Juni een uitvoering geven ter gelegen
heid van „Jeugd en Muziek", het vierde
congres van ae Fódération Internatio
nale des Jeunesscs Muslcales, dat van
4 tot en met 6 Juni te Schevenlngen
gehouden wordt. Het werk wordt in
pantomlmevorm uitgevoerd met do
muziek, die Alex Voormolen hiervoor
indertijd als declamatorlum schreef.
De beroemde kunstschatten van de
Japanse keizer worden eerdaags naar
Europa verscheept, waar zij o.a. in
Brussel tentoongesteld zullen worden.
!n Straatsburg is ln het Palals dc Rohan
eon tentoonstelling geopend van oud-
Hollandse meesterwerken onder de
titel „De bloem in do Hollandse
schilderkunst der XVIIde eeuw". De
expositie zal vcrvolgenB In Reims,
Orange cn Dijon to zien zUn.
3e Franse regering heeft aan de BBC
een daartoe ontworpen wandkleed
aangeboden uit dank voor de geeste
lijke steun, die de Britse radio in de
oorlogsjaren aan het Franse volk heeft
geboden.
Mihail Andrassy, secretaris-generaal van
de opera te Boedapest heeft een
symphonie geschreven, gewijd aan de
slachtoffers van Auschwitz.
Va zijn tournée door Amerika gaat de
danser Josó Torrès, dlo vermoedelijk
deze zomer ook weer ln Nederland
zal optreden, een serie dansrecltals
verzorgc ln Marokko.
)e National 8ymphony Orchestra van
Washington heeft voor het seizoen
19491950 contracten voor gastdlrecties
afgesloten met sir Thomas Bcecham,
dirigent van het Londens Phllharmo-
nisch Orkest, Dmitri Mitropoulos,
dirigent van het symphonle-orkcst te
Minneapolis, Georges Szell, directeur
van het symphonic-orkest In Cleve
land en Ernest Ansermet, dirigent van
de Orchestre de la Suisse Romande.
>c Roemeense regering heeft twee
concoursen, elk met vijf prUzcn, uitge
schreven om Jonge musici in Roemenië
een kans te bieden. Do eerste wed
strijd omvat composities voor massa
zang, militaire muziek en kinder
liedjes, de tweede ls gewijd aan can
tates, rhapsodleën en symphonlsche
gedichten.
VEERTIG JAAR HOLLYWOOD
Droom fabrikanten wetenwaar de mensen
naar verlangen
X—X OLLYWOOD, de droomfabriek, die millioenep lokt,
de illusies van duizenden heeft verschroeid en enkele
tientallen uitverkorenen heeft uitgeheven boven de grauwe
alledaagsheid, Hollywood viert feest. Veertig jaar geleden
legde een sindsdien lang vergeten avonturier met een film,
,,In de macht van de Sultan" de grondslag voor deze faam.
De film, die werd vervaardigd in een bouwvallige loods
achter een Chinese wasserij, kostte hem een paar honderd
dollar. De hoofdrol werd vervuld door een zekere Hobert
Bosworth. De 125 dollars honorarium, die hij voor zijn in
spanning ontving, waren zeer welkom, maar het filmisch
resultaat was dermate slecht, dat de man er nooit meer iets
mede wilde te maken hebben!
MAAR in ieder geval was Hol
lywood ontdekt. Het aantal
zonnedagen is er zeer groot, de re
gen schaars en het landschap zo
gevarieerd, dat men er in de tijd,
dat men zich nog slechts weinig
van kunstmatige woestijnen, na-
maak-meertjes en imitatie-villa's
bediende, ideale voorwaarden voor
filmen aantrof.
De studio's zijn uitgegroeid tot
fabrieken, de filmsterren hebben
een faam verkregen, welke die van
staatslieden doet verbleken en met
hen is het formaat groter geworden
van de fortuinjagers, die door Hol
lywood worden aangetrokken.
Onze harmonie- en fanfarecorpsen en massazang
behoeven meer leiding, steun en artistieke
belangstelling
A/TUZIEK. wordt ons voorgespeeld in concertzalen, radiostudio's, blo-
1 1 scopen, kerken; wij musiceren zelf in orkest- en zangkoren, in
huls spelen amateur-musici z.g. dilettanten kwartetten van Beet
hoven, sonates van Mozart, veel, héél veel ChopinEn de zinvolle
huis- en schoolmuziek die in oude tijden soms zo belangrijk was, heeft
weer nieuwe toekomst. Maar de allergrootste ruimte, de meest gemeen
schappelijke is die van straten, pleinen en velden.
Het is de torenmuziek en het zijn de „hoempah"-orkesten, die deze
ruimten hun stemming geven en soms is het de massazangzoals op
Koninginnedag.
Ik geloof, dat hier een enorm werkterrein braak ligt waarvan de ex
ploitatie zegenrijke sociale vruchten voor een volk kan afwerpen. En
ook dat het „in de lucht" zit dat de componisten en leidinggevenden
zich meer zullen gaan interesseren voor de „open"-lucht.
In Frankrijk bUvoorbeeld tonen veel
meer oerste-rongs-componlsten voor
het werk der harmonie, en fanfare
corpsen belangstelling dan bij ons het
geval ls. In ons land schreef Henk Ba-
d'nga een wat moeilijk werkje torwljl
Hugo van Dalen een Rlissische Rhapso-
dle voor accordeon-orkest componeerde.
Voorts ls het repertoire verrijkt door
dirigent-componisten van corpsen al6
de Koninklijke Militaire Kapel b.v.
door dr Walther Boer cn zUn opvolger
Hocus van Yperen, voorts door Bou-
dljn. van de Griend e.a. Meerdere mu
ziekcorpsen moeten echter met min
der goede leiding genoegen nemen,
hetgeen niet bevorderlUk ls voor het
spcelpoll en dc ontwikkeling van enige
smaak: al te veel bewerkingen van
opera-fragmenten komen doorgaans op
de programma's voor. Een cn ander is
vooral een gevolg van gebrek aan geld.
De overheid doet niet veel ami opbouw
op dit gebiod.
Zo moeten de ongeveer 30 Haagse
verenigingen samen met 3000.— sub
sidie toekomen. In kleinere plaatsen 1»
de toestand vaak veel gunstiger: Voor
burg verstrekt aan leder van haar bei
de plaatselyke verenigingen 600
s Jaars. Instrumenten, muziek, zaal di
rigent: het moet alles toch betaald
kunnen worden I Men moet vooral niet
do waarde noch de omvang van dit
musiceren onderschatten. Wat zouden
onze feesten, onze herdenkingen zijn
als die drie a vierduizend wel- en nlet-
georganiscerde corpsen cn corpsjes, die
ons land telt men vindt ze ln de
kleinste plaatsjes niet hun geani
meerde medewerking verleenden? Welk
een grote waarde steekt er ln do liefde
van zoveel eenvoudige burgers, die
hun vrije tijd en het welnlgo geld, dat
zy te missen hebben aan dit werk ge-
ve£; ,Als ik hierboven schreef „hoem-
pah s'een naam. ontstaan door de
dreunende grondtonen van die grote
glimmende koperen bassen, bedoelde
lk daar dan ook niets kleinerend* moe.
mtegendee.: de hoempah-bas is het ln
ieders oor levend stramien waarop do
frisse marsen hun klanken van koper
(fanfare) en koper plus hout, harmo
nie-orkest) tegen de gevels en de be
stratingen laten ketsen. Wlo zou dit
beeld willen missen; dc kleurige groep
achter het vaandel met aan weerszij
den de dragers der z g. schellebomen
waaraan kwasten vaak ln de stads
kleuren, met de tamboer-majoor voor
op als aanvoerder der trommen die z\jn
staf zo kunstig wentelt en keert. HU geeft
niet alleen Inzetten en roffels aan wan
neer zijn staf recht omhoog gaat, doch
tevens wijst hij de richting daarmee
aan die het corps in zal slaan. Zo'n
tamboer-maltre ls ln landeiyke streken
vaak een populaire figuur. Een sigaren
fabriek te 's-Hertogenbosch gaf een
sigarenmerk de beeltenis van de tam
boer-maltre van haar fabriekscorps.
Deze figuur had con even ontzagwek
kende Duik als imponerende snor cn
een berenmuts op een was daar be
roemd om de virtuose kunstjes die hU
onder het marcheren met zUn staf uit
haalde. Over de kleurige en al zeer
oudo geschiedenis der straatmuziek
zou heel wat te vertellen zUn. evenals
over do ondervindingen der kapelmees
ters wie het wei eens overkwam dat
een minder muzikaal lid rustig een
heel ander stuk liep te blazen of dat
de grote-tromdrager by het breken van
zijn klopper zich met de stoffer van
zijn vrouw behielp. Ik heb slechts wil
len aanstippen: de grote waarde en de
behoefte aan goede leiding, steun en
artistieke belangstelling voor de open
luchtmuziek.
PIET MÖHRINGER
Muziek op de Hoge
Veluwe
Op verzoek van de directie van het
Rijksmuseum KrOUer-MUller op de Hoge
Veluwe, zal de Stichting Kunstcentrum
Dulnrell gedurende het zomerseizoen
enige concerten ln het museum organi
seren. Het eerste concert wordt gegeven
op Zaterdag 4 Juni met als soll6ten
Laurens Bogtman en Gerard Hengeveld.
Daar is allereerst een zekere
Glonn McCarthy. Zijn
fortuin bedraagt 150 millioen dol
lar. Een paar millioen verschil is
niet uitgesloten, want van iemand,
die eigenaar is van een paar olie
maatschappijen, een chemische in
dustrie, een bankbedrijf, een radio
station, een stuk of wat weekbla
den en een hotel (dat alleen reeds
15 millioen noteert) kan men niet
verlangen, dat hij op kleine afron
dingsverschillen let.
Sedert een paar maanden heeft
hij zijn arbeidsveld ook tot Holly
wood uitgestrekt. Insiders lachen
om de overmoed waarmede hij in
dit oord van celluloid tracht nieu
we geldbronnen aan te boren. Toch
zou hij niet de eerste zijn, die be
wijst, dat een scherpe neus voor
zaken kan goed maken, wat de
eigenaar aan vakkenis mist.
De tweede en meest romantische
figuur, die voor kort Hollywood is
binnen gefladderd is echter H o-
ward Hughes. Deze man,
thans 42 jaar oud, vestigde voor
het eerst de aandacht op zich, toen
hij als veertienjarige in een oud
watervliegtuig stapte, er een paar
rondjes mee vloog en het ding weer
veilig op het water deed neerstrij
ken.
1938, Hughes stijgt op om een re
cordvlucht om de wereld te maken.
Het plan gelukt en binnen drie da
gen en negen uur is hij weer thuis.
Er komt oorlog. Hughes broedt
een plan uit voor gigantische vlieg-
Plaatje loopt
EEN Papoea-gezin is dagen
lang met zijn prauw onder
weg geweest over de onmetelij
ke oceaan naar Ambon. Het
doel van hun reis? Een filmver
toning of: „Plaatje loopt - plaat
je wèg ander plaatje óók
alweer weg". Want zo heet een
film in de taal van hun stam.
Eerst schrikken de Papoea's
van al dat beweeg van Charlie
Chaplin op het witte doek, dan
vullen ze met hun onbedaarlijke
vrolijkheid het schamele zaaltje.
Zo vertelt ons Johan Fabrlclus
in zijn bundel „Onder Zuider
kruis en Poolster".
Het ls een ervaring voor deze
mensen, waarvan zij de achter
blijvers in de oerwouden van
Nieuw Guinea jarenlang zullen
vertellen.
boten van 200 ton. Er zullen 500
toestellen worden gebouwd voor
troepentransporten. Het eerste stort
neer bij een proefvlucht. Het twee
de moet nog worden afgeleverd. Dit
project is voor Hughes voorlopig
een enorme schadepost maar des
ondanks bedraagt zijn vermogen in
vliegtuigfabrieken, filmonderne
mingen en andere bedrijven tussen
150 en 200 millioen dollar.
Al vroeger had Hughes liefheb
berij voor het filmbedrijf, getoond
maar zijn greep naar de macht
heeft hij gedaan met de aankoop
van de RKO-studio's.
Wie in Hollywood nog een grein
tje idealisme voor de film als kunst
heeft weten te bewaren, heeft de
entree van Fox en van Hughes en
de exploitatie van oliebronnen, met
lede ogen gezien. Als nuchtere za
kenlieden weten zij wat het publiek
graag ziet: gemakkelijk amusement,
heldendaden en liefde, vooral veel
liefde En toch valt het Hollywood
steeds moeilijker de eindjes aan el
kaar te knopen, lukt het vaak niet
de millioenen, die in een rolprent
worden geïnvesteerd er aan de cas-
sa's der bioscopen weer uit te ha
len. Taxeert men- het peil van de
bioscoopbezoekers toch te laag, of
doet de televisie zich reeds dermate
gelden, dat men thuis blijft cm
plaatjes te kijken en te luisteren?
In deze veertig jaar is de film
van stom tot sprekend gekomen en
is het zwart-wit uitgebarsten in al
le kleuren van de regenboog. Wat
heeft Hollywood vöor ons in petto
voor de volgende veertig Jaar? De
practische toepassing misschien van
de stereoscopische film?
BEN VAN EYSSELSTEYN
zich op te hangen, Egge, de zoon van
Femmcchlcn. wordt tot ccn Jnlvtng op
gevoed maar ln hem breekt toch con
mildheid door, die voor de toekomst an
dere Jnlvlngelgcnschappcn doet ver
wachten.
ttIER GENERATIES worden beschro-
V ven cn slechts weinig verandering
vindt plaats ln do vaste gong van le
ven, die daar ln het armciyke Drcntso
land wel voor allo tyden schUnt vast
gelegd. Het ls een der verdiensten van
dit bock. dot do lezer zich scherp be
wust wordt van het totaal verschil
lende wereldbeeld dat bestaat by ccn
bewoner van Amsterdam of Den Haag.
en dc geslachten die geworteld zUn ln
die afgelegen veenstreken, waar do
snelheid van dc tijd schUnt te zUn ver
langzaamd als in een vertraagde film.
Het verhaalde speelt zich at vóór 1940
en do vraag ryst, of de oorlogsjaren
diepgaande verandering te voorschijn
hebben geroepen ln deze kleine wereld
van afzondering. Het beeld dot Van
Eysselsteyn geeft van het Drentse dorps-
bestaan ts echter een prestatie, dlo
daarmede niet te maken heeft. Men kan
cr zich over verwonderen dat een
auteur die zich midden 4n het volle le
ven beweegt, cn de wereldsituatie na de
oorlog tot In finesses moet beseffen, do
rust cn het geduld vindt, om een
strcekrómon te schrijven. Maar het ls,
voor auteur zowel als voor lezer, ccn
soort vacantlc van alle dreigende tyds-
problcmcn. die ons dagelijks drukken.
Want ln dit verhaal ls het leven, met
al zUn stugge romantiek, met zyn dra
matische kracht, eenvoudig, ongecom
pliceerd. primitief. Er zUn ln dit bock
natuurbeschryvlngen van grote beko
ring: zeer plastisch geeft do auteur het
begin van ccn onweersbui weer. zoals
het begint te waaien cn te ruisen ln do
kruinen der bomen Ook do evocatto
van de schapen met de oude herder, dlo
loopt te breien, suggereert wijde rust cn
verschillende geslachten, dlo de code
van hun tyd cn de daarby behorende
opvattingen ondergaan. Feodaal ls het
leven van deze Drentse boeren, die
koppig als Friezen, ruig en stoer als de
oude Noormannen biykcn te zUn. maar hósLarm ls echter "ccn prestatie dlo
daarby nog een apart snufje bezitten, '^staan is center ccn prcsiaue.
dat ln een oud rUmpJe tot uitdrukking
komt:
„God heeft den Drentenaar gewrocht
Uit turf. Jenever en achterdocht."
Zwygzaam, eigengereid, onwrikbaar
ln het eens genomen besluit, hard cn
ontoegankciyk voor redelijke amende
menten. maar op hun stugge, woordka-
rigc wijze helpend als het ln hun ver
mogen ligt, zo worden ons dc voor
naamste personages van „Dorre Grond"
getekend.
Gciyk de hulzen Montague en Capulct
ln Romeo en Julia zyn de boerenfami
lies Jalving cn Wubblng van ouder tot
ouder eikaars vyand. Dc auteur bc
schrUft ons voornameiyk deze vete
vanuit het standpunt der Jalvlngs, die
telkens slaags geraken met de Wub-
blngs. De oudo Wlcnholt Jalving ziet
by het naderen van zyn dood de dy
nastie van zUn geslacht ln gevaar, want
zyn oudste zoon is slechts vader van
een meisje, Femmcchlcn en de Jongsto
zoon, die geen echte Jalvlng-natuur be
zit. dreigt een huwciyk aan te gaan
met een meisje beneden zUn stand. De
oude dictator maakt zUn testament zo
op. dat dc Jongste zoon later gedwon
gen ls, zUn voorgenomen huwciyk op
te geven en daardoor voor goed vereen
zaamt. Do enige dochter, Femmcchlcn,
zal tot ontzetting van de gehele streek
met een schilder uit Amsterdam trou
wen. ZU biykt echter ccn „echte Jal
ving" te zyn. Als de schilder aan lager
wal raakt, dwingt zij hem, met hun
zoon Egge op de Jalvlng-hoeve te gaan
wonen. ZIJ overheerst haar echtge
noot zo sterk, dat hy zyn minderwaar
digheidsgevoel niet meer baas kan cn
hij zyn ultzlchtlozo leven beëindigt door
schoonheid. Opmerkelijk ls het verhaal
van dc twee reuzen Brammert cn El-
lert, dat op de Hondsrug aan de kin
deren wordt verteld door de herder van
de kudde, terwijl „do schaapbellen klin
ken als ccn onafgebroken preluderen,
waaruit maar geen melodie geboren knn
worden." Een bezwaar Is het. dat het
gehele bock ln de tegenwoordige tyd is
geschreven, wat op de duur vermoeiend
werkt, evenals het phoncttsch weerge
ven van het Drentse dialect. Belangrijk
ls echter, dat dc schrijver ons telkens
overtuigt van de oprechtheid cn toewy-
dlng, waarmede hy de forse karakters
van dezo boeren heeft weergegeven, cn
van zyn llefdo voor deze dorre grond,
die zyn eigen sobere schoonheid bezit.
Op een veiling tc New York kwamen
enkele manuscripten van Schubert cn
Chopln cn een eerste uitgave van
Beethoven's vUfde symphonic onder
de hamer.
Mozart's zangspel dat boven de tijd staat
Na de eerste kleln-opgezette werkjes grijpt dc jonge Mozart in,zijn
kostelijk spel „Die Entführung aus dem Serail" voor het scheppend
in bij de vorming van wat later tot een grote traditie zal uitgroeiende
opera. Mozarts werk, tot dan toe op muzick-dramatisch gebied gekris
talliseerd in stukken als „Finta Gardiniera" en „Basticji und Bastienne",
groeit langs en door de typisch Duitse „Entführung" lijnrecht naar de
sublieme hoogte van zijn later oeuvre, de Nozzede „Don Giovanni".
de ,JZauberflote".
Typisch Duits ook in de zin van
althans; niet in de latere beper
king van geografische eenheid. Mo
zarts feestelijk genie is immers voor
alles product van het blijde zonnige
Salzburgerland, een Duits-spreken
de streek, die even weinig met
Pruisendom te maken heeft als
Zuid-Limburg of de Elzas.
uit dit werk de latere grand'opera
als het ware zien opbloeien. Ver
geet niet dat de voorgangers van
de jonge Wolfgang nog weinig aan
tekst cn logische samenhang van
drama en muziek hadden gedacht.
Belangrijk. Want Mozart tekent bij
zijn „Serail" aan: Singspicl.
Singspiel: toneelspel met zang. Mét
Typisch Duits, in culturele zin I zang maar gedeeltelijk gesproken.
opzettelijk revolutionnair tegen de
alles-beheersende decadentie van
de Italiaanse school, die (hoewel
sinds lang zonder ziel of Inspiratie)
toch nog altijd de podia van het hof,
adel en geestelijkheid bezet hield.
Zangspel met spreekrol
Juist daarom is Mozarts „Ent
fuhrung" zo belangrijk, omdat wij
WERKFOTO van een scène uit de
film „De Zaak Paradine" onder re
gie van Alfred Hitchcock.
Pijl I w\jst op de zogenaamde
script-girl, die de administratie van
de opnamen voert. Pijl 11 geeft de
leider van de cameramensen aan.
Pijl III: Gregory Peck in de rol van
advocaat. Pijl IV: Charles Laughton
als rechter. Pijl V: Louis Jourdan,
getuige.
De letters dulden de vier came
ra's aan, die voor deze scène in ge
bruik zijn. Het was de eerste keer
dat hiervoor van meer dan een ca
mera gebruik werd gemaakt.
In de „Entführung" is zelfs een
hoofdrol, die van de Oosterse
magnaat Bassa Selim, die uitslui
tend gesproken wordt.
De dialoog wordt nog niet ge
zongen. Pas later treedt het beken
de recitatief-schema op. Bij do
„Entführung" staan wij nog met
beide bonen in 't „Parlando", de ge-
woon-gesproken dialoog. Want het
recitatief, dat later voorschrift
wordt, is een veel uitgewogencr en
beheerster vorm van conversatie,
een sublimaat van de tekst{ door
strakke reciteer-toonsoorten in ko
mische, tragische of neutraal-dra
matische stijl gebogen.
Het libretto, dc tekst van het ver
haal waarnaar de componist zich
moet richten, is zeer eenvoudig en
lineair. Twee meisjes, de adeHijke
Constanze, geliefde van de jonge
Belmonte cn Blondje, haar kame
nier, plus Pedrillo, geliefde van
Blondje, zuchten in de streng-be-
waakte harem van een Oosters
heerser. Bassa Selim, de rijke
magnaat en zijn bullebak van een
groot-vizier. Osmin, regeren in dit
privé-rijk. Maar de held van Con-
stanze's dromen, de edele Belmonte,
is al op weg om de meisjes en zijn
bediende Pedrillo te ontvoeren.
De ontvoering mislukt: allen wor
den gegrepen en voor Bassa Selim
gesleept. Maar het wordt de heerser
te machtig «ls hij de viervoudige
liefdesverklaringen hoort en merkt
dat Oosters despotisme en Westerse
liefdesmacht ongelijkwaardige
grootheden zijn, zodat hij tevergeefs
met vleierij of dreigement tegen die
liefdesmacht te keer gaat.
Hij geeft de geliefden de vrijheid
en twee gelukkige koppels zingen in
een zuiver en warm slot-stuk de lof
van de edelmoedige heerser. Dat js
alles en het zal duidelijk zijn dat
in dit werk van theatrale dramatiek
en bombastisch effect-bejag geen
sprake is.
Een luchtig spel vol van aangrij
pend-zuivere momenten, een "eer
steling zo men wil. maar zeker in
zyn beperkte bezetting zó uniek cn
zó persoonlijk, dat het niet mogelijk
is Mozarts latere werk te begrijpen
zonder zijn „Entführung" beleefd
en gezien te hebben. Een zangspel;
drama in toneelvorm met muziek
als uitdrukkingsmiddel waar taal
te kort moet schieten.
Max Brod naar Nederland
De Israëlische schrijver dr. Max Brod,
die vooral bekend werd door zijn blo-
grafie over Franz Kafka, van wiens
werk hij een volledige uitgave ver
zorgde. zal ln de tweede helft van Mei
ln Nederland een aantal lezingen hou
den onder auspiciën van het Joods
Nationaal Fonds. HIJ zal optreden ln
Amsterdam. Haarlem. Utrecht, Den
Haag, Rotterdam en Groningen.
