De overheid en het toneel moeten
nauwer samenwerken
Geestesstructuur en Cultuur
De 9 Muzen
DE ROEM VAN JOSEPHINE
De man, bij wie Ruslands
literatuur begint
'ir:. v-
door JAN VAN SCOREL
r
gc-
Interessant in en uit praten
Bisschop George van Egmond
5
Instelling van een staatstheater
dient te worden onderzocht
>1-
7 O OMSTREEKS 1923 was het
in het Roergebied in Duitsland
in veel opzichten een misse boel.
Maar terwijl de economische om
standigheden uitermate moeilijk
waren, terwijl de havens van Duis
burg te klein waren om de tot
werkloosheid gedoemde Rijnsche
pen te bergen, was er in de theaters
een opgewekt en belangwekkend
cultureel leven. In Essen, in Dort
mund. in Duisburg speelden in ge-
meentelijke theaters gemeentelijke
toneelgezelschappen en Dortmund
en Essen hielden gezamenlijk een
opera in stand De tegenstelling
"tussen deze bewuste culturele zorg
in een land. geteisterd door na
oorlogse moeilijkheden waaraan
zeker Duits-nationale motieven
overigens niet vreemd waren en
de wijze, waarop in Nederland spe
ciaal de toneelspeelkunst door de
Overheid werd verwaarloosd, heeft
destijds veel bitterheid gewekt.
T-TïERVOOR is misschien thans
-1-A geen plaats bii een beschou
wing van hetgeen Rijk en Gemeen
ten doen om een representatieve en
cultureel-verantwoorde Nederlandse
toneelspeelkunst in stand te houden,
doch evenmin voor groot enthou
siasme. De verlaging van de rijks
subsidie door minister Gielen. waar
voor deze een compensatie beloofd
heeft in de vorm van verminderde
vervoerskosten, welke nooit is ver
werkelijkt was eind 1947 weer een
typisch voorbeeld van echt-Neder
lands gebrek aan besef van de be
langrijke culturele waarde van het
toneel. Doch ook wanneer dit niet
geschied was. zouden de moeilijk
heden voor de vijf gesubsidieerde
gezelschapDen niet gering ziin om
dat de bijdragen van Riik en Ge
meenten te bekrompen zijn om hen
in staat te stellen een reoertoire te
spelen, dat geen concessies behoeft
te doen aan de eisen der kas. wel
ke helaas nog steeds de meeste
baat schijnt te vinden bij stukken,
welke aan het verlangen naar enkel
verstrooiing tegemoet komen
Met deze constatering willen wij
geenszins zeggen, dat de tegenwoor
dige toestand. welke geleid heeft tot
'een in vele opzichten goed werken
de coördinatie tussen deze gezel-
De Nederlandse Toonkunstenaars-
Vereniging zal op 11 cn 12 Juni in
Zwolle haar Jaarvergadering houden
Een groep Twentse dansers, twee Ja
vanen cn een Balinees zuilen deelne
men aan het volksdanscongres. dal in
September te Venetië wordt gehouden.
Museum ,,Het Prinsenhof" te Delft
heeft een schilderij gekocht van Dirk
van Delen, een leerling van Frans
Hals. Het doek stcit voor ..Het schrik
bewind van Alva" Eobbeiaan
Schoepen is de leider van een
Belgisch cabaretgroepje. dat op
uitnodiging van de NIWIN op 12 Juni
naar Indonesië vertrekt, e» Het be
roemde Engelse koor „The glee club of
Vale University" zal, in het kader van
het Holland-festival, op 28 Juni te Am
sterdam optreden. Het „Vrije To
neel" gaf o.l.v. C o r R u y s te Amster
dam de première van „Wie het laatst
lacht van Geoffry Thomas
Hans Kaart en zijn metgezellen
zijn In Johannesburg aangekomen, e>
Het Röntgenkwartet is, na een reis
door West-Indié, in ons land terugge
keerd. De Tsjechische schrijver J 1-
lemnicky Is op 48-jarige leeftijd
overleden.
De bekende kleinkunstenaar Jan
van Laar is In Amsterdam op 77-
.iarige leeftijd overleden. Van hem was
het liedje „Daar bij die molen...."
Het bekende Engelse blad „Times" heeft
het Concertgebouw-orkest, dat In Enge
land concerteert, het beste orkest van
hyopa genoemd. In het museum
■ymans wordt Maandag 30 Mei een
itoonstelling van werken van de schil-
'Kees van Dongen geopend.
•iilderljcn. tekeningen en aquarellen
prinses Wilhelmina zijn geëx-
erd in het gemeentelijk lyceum te
•jen. Het bestuur van de Haar-
- Orkestvereniging, dat enige tijd
geladen aftrad, omdat het 't niet eens
wg' ijet dc richtlijnen, die het gemeen
tebestuur had verstrekt* heeft thans de
vooiVqarden aanvaard. Het blijft Jn
funcv e. De Egyptenaar Hndayet
het heeft rcle eerste prijs gewonnen van de
tak- prijsvraag voor een toeristische recla-
[erk *neP'aat, welke was uitgeschreven ter
ALBERT VAN DALSUM
in Richard III"
schappen, geen mogelijkheden biedt
voor cultureel verantwoord toneel.
Verschillende uitnemende voorstel
lingen in het afgelopen seizoen van
alle bij de overheidszorg voor het
toneel betrokken gezelschappen be
wijzen dat dit juist wel het geval
was. De voorbeelden daarvan zullen
wij bij een volgende gelegenheid
nog de revue laten passeren, doch
nu het huidige syrteem van toneel-
zorg straks zijn derde jaar ingaat
mag. neen m o e t de vraag gesteld
worden, of wij op deze weg moeten
voortgaan dan wel of een andere
vorm van samenwerking tussen
Overheid en toneel de voorkeur zou
^rdienen.
Tegen de instelling van
een staatstheater en verschil
lende gemeentelijke theaters be
staan grote weerstanden, waarvan
de belangrijkste misschien te vin
den is bij de minister van Finan
ciën wiens ideaal een sluitende be
groting is Zonder hem daarover
hard te willen vallen, mogen wij er
toch wel op wijzen, dat ons land be
zig is aan een herstel en dat deze
bevordering van de nationale wel
stand toch wel buitengewoon ecn-
ziidig zou zijn, als niet tegelijker
tijd werd gepoogd om in het maat
schappelijk leven de kunst de plaats
te geven welke haar toekomt. De
tijd. dat kunst een luxe-artikel was
en kunstenaars in feite moesten
bestaan van de kruimkens. welke
vielen van de wel-eedektc tafel der
tot bcoaalde kringen beperkte
volkswelvaart, ligt nu toch wel
voorgoed achter ons en de Over
heid. voor welker verantwoordelijk
heid ook de geesteliike volkszorg
komt. dient zich dat bewust te ziin
ook bii het scheppen van voldoende
mogelijkheden voor een de volks
cultuur dienende toneelkunst.
Daarom moet zij ook niet bij
voorbaat de gedachte aan 'n staats
theater en enige gemeentelijke the
aters afwijzen in het voetspoor van
eds
:er-
ven
bij-
in
te
oot
och
oel.
de
leer
tot
de
Lao
E
S;
':ks
160.
lat
orp
hen die ook hier het vrije initiatief
de boventoon trillen laten voeren
of die van een sterker financiële
o.ndine van de toneelkunst aan de
Overheid een belemmering van de
vruhe.d van de kunstenaar wezen
Uit de aard der zaak zou een to
neelspeler nooit een rijks. 0f Con
gemeente-ambtenaar moeten zijn
doch w(| hebben daarvan bij toneel-
spelera in het buitenland, die aan
overheidstheaters verbonden waren
nooit een spoor aangetroffen, ook
met in de Dublieke waardeschatting
Ongetwijfeld zou een oplossing van
het toneelvraagstuk in deze rich
ting voor de verhoudingen en op
vattingen in ons land zwaar te ver
werken znn. Doch dit houdt niet in
dat zij onjuist zou zijn
Gezien de voor onze cultuur nog
altud bedenkelijk wankele basis
van het Nederlandse toneel, zou het
tudig onder ogen zien van dit
vraagstuk ongetwijfeld een groot
landsbelang betekenen. Het lijkt ons
daarom hoog tijd. dat de toneel
kunstenaars zelf die in de illega
liteit zich met de toekomst van het
toneel reeds omstandig hebben be
zig gehouden, het initiatief nemen
tot een grondig onderzoek van dit
vraagstuk. Zij ziin. gelukkig, meer
dan voor dc oorlog, overtuigd van
het nut van samenwerking in een
beroepsvereniging en zij moeien in
staat zijn om voor deze zeer be
langrijke materie een vruchtdra
gend advies samen te stellen
hessel jongsma
„Festival of BritairT'-Film
Een groep van Engel an ds meest
vooraanstaande filmregisseurs,
waaronder Carol Reed, Emeric
Pressburger, Michael Powell,
Frank Launder, Sidney Gilliatt en
Sir Alexander Korda, zullen bin
nenkort een aanvang maken met
het vervaardigen van een film ter
gelegenheid van het in 1951 te vie
ren „Festival of Britain". Het on
derwerp van de film zal de grote
tentoonstelling zijn. die honderd
jaar geleden in Hyde-park werd
gehouden. De grote tentoonstel-
lingshall, die toen werd gebouwd,
werd later bekend als het beroem
de Crystal-palace.
De strekking van de film is een
beeld te geven van het tijdvak van
voorspoed en uitbreiding van de
handel, dat met de tentoonstelling
van 1851 werd ingeluid. Het voor
bereidende werk voor deze pro
ductie is reeds begonnen. Het ligt
in de bedoeling voor de film een
rolbezetting bijeen te brengen, zo
als een Britse film tot dusverre
niet heeft aanschouwd, waarbij
tevens de overkomst verzekerd is
van vele Engelse acteurs en ac
trices, die in Hollywood plegen te
werken.
Dc danser Nyjlnsky. dlc lange jnren
leed aan een geestesziekte. maakte
in dre tijd talrijke aquarellen, welke
thans In Londen geeëxposeerd wor
den.
Mlntinguott. de beroemste revuestcr al
ler tijden staat nog steeds op het
podium Zij is de ster ln de nieuwe
grote ABC-revue In Parijs. En kort
geleden werd zij.77 jaarl
Revue in Parijs: geen roes en.decent
p ARIJSE revues zijn nog altijd in i
trek en het aantal vreemde- I
lingen dat Tabarin, Folies Bergères-
of Casino bezoekt, zal wel altijd
groot blijven. En niet alleen vreem- j
delingen, ook Fransen uit de pro
vincie, en tenslotte nog veel Pa-
rijzenaars.
De aantrekkelijkheid voor de
meeste bezoekers lag en ligt
vaak nog in de weinige kleding
der vrouwelijke artisten. Sterk is I
dit vertegenwoordigd in Tabarin
Maar de argeloze en nieuwsgierige
beroekeres beseffen niet dat ook dit
een door en door commercieel be
drijf is, dat er hard gewerkt wordt
eindeloos getraind en gerepeteerd
Het dagelijks leven is voor de op
tredende meiskes even hard en
vaak nog troostelozer dan van alle I
voor hun brood zwoegende mensen.
Wij hebben eens een vreemdeling. I
die Tabarin toch gezien wilde heb
ben. meegenomen in de pauze ach
ter de coulissen, onder leiding van
de Maitre de Ballet Hij is voorgoed
genezen; van de poezie. de roman
tiek de aantrekkelijkheid, de roes
bleef niets over: triest en vaal. arm
en hongerig, dat was de nasmaak
die overbleef.
Er staan ook andere nummers op
het programma, uitstekende caba
retnummers. goede dans, voortref
felijke acrobatie, ook in het komi
sche. En het eind van de voorstel
ling is altijd de onovertrefbare
„Cancan" voor onze Nederlandse
grootouders nog ondeugend, voor
ons alleen maar luchtig cn plezierig.
T? OLIES Bergères is geen cabaret,
A maar een schouwburg, avond
aan avond tjokvol voor de nieuwe
revue. Men houdt van een revue
rijd
4.
:t 7
gelegenheid van de „Consell Central du
toUris .ie". die in Den Haag is gehou
den. Harry van Os zal zingen op
het internationale folkloristische mu-
uiep ziekfeest in Llangollen (Wales). Dc
Duitse regisseur Max O b n 1 is te
Berlijn overleden. Ook in Duitsland
ter- gaat men de honderdste sterfdag van
Chopln herdenken. Otto Klcmpcrer
er Arnold Zwelg zitten in het herden
kingscomité. De Spaanse schilder
Eduardo Chicharro is te Madrid
overleden. Vier Nederlandse archi
tecten dingen mee in de prijsvraag voor
een nieuw keizerlijk paleis te Addis
Abeba (Abessinië).
IV
-i-
er:
22 -L,
01 een nieuw keizerlijk paleis
Abeba f Abessinië).
-29
Zeventig schilderijen van 17de eeuw-
se meesters uit dc Hollandse en Vlaam
se school zijn in Parijs verkocht voor
47.600.000 francs, o Dertien Belgische
componisten namen deel aan een wed
strijd. uitgeschreven door het Comité
voor de Internationale zang- cn piano
wedstrijd. die in Ostende wordt gehou
den. Winnaar werd Frederic de Vreese
met een pianoconcert, o in het Am
sterdamse Stedelijk Museum is een
tentoonstelling geopend van Poolse
christelijke volkskunst. Het Concert
gebouworkest is geestdriftig gehuldigd
in het Engelse stadje Walthamstow. o
het Eric Willams boek „The wooden horse"
(..Het houten paard") wordt verfilmd.
-30
39
our-
:hap
en
na
laal-
t5.45
13.72
von-j
s en
roor-
de 8
na-
Ijart,
•n 12
„A streetcar named Diserc". het to
neelstuk van Tenessee Williams dat
twee jaren achtereen voor uitver
kochte zalen op Broadway liep cn
ln ons land onder de titel ..Tram
lijn Begeerte" gespeeld werd. zal
binnenkort ook in Parijs gebraacht
worden. Jcan Cocteau werkt aan de
vertaling.
"Albert Schweitzer, de grote arts. orga
nist. filosoof cn vooral mens. die in
Januari zijn 74ste verjaardag vierde,
is tijdelijk in Europa teruggekeerd.
In Freiburg werkt hij thans aan een
groot wijsgerig werk. Zodra hij
hiermee gereed Is. wil hij weer naar
zijn medische nederzetting Lamba-
rene in het Afrikaanse oerwoud te
rugkeren.
i ge- De uitgeverij „De Muidcrkring" te
Ei- Bussum heeft dc strijdbijl op geheven
ster-
Lies-
tegen de zo ongunstige invloed van het
„beeld-romansverslindcn" van onze
lieve jeugd, door het uitgeven van
Ster- beeldromans.
van „De radio-avonturen van handige
Bob" een spannend smokkelaarsver-
GoeS haal, met een leerzame les op radio-
gebied, is dan ook juist hei tegenover
gestelde van de gooi-, knok.- cn smljt-
verhaaltjes der doorsnee beeldroman
Het is uitvoerig geïllustreerd cn in
prettige verhaaltrant geschreven, zodat
p da
Dt d0 de jongens, die belangstelling hebben
kam-
voor het bouwen van eigen zend- en
ontvangtoestellen het met veel interes
se zullen lezen en herlezen.
A. S. Poesjkin 150 jaar
geleden geboren
..Zijn leven was vol afleiding- hij was
aanwezig op alle bals, overat zich bij
alle diplomatieke diners cn was op elke
solrée cvn onvermijdelijke als Rézanows
vruchtenijs. Toch was hij dichter en
bleef zijn passie onverwoestbaar. Wan
neer deze waanzin (zoals hij dc be
zieling noemde) over hem kwam, sloot
Tsjórsky zich op ln zijn werkkamer en
schreef van du vroege morgen tot laat
ln de nacht Zijn echte vrienden ver
trouwde hij toe. dat hij slechts dén het
ware geluk kende. De rest van dc tijd
ging hij wandelen, maakte strijkages en
speelde comcdle, terwijl hü onophoude
lijk de beruchte vraag moest aanhoren.
„Enheeft u nog iets nieuws ge
schreven?"
Aldus Alexander Poesjkin in een be
roemde novelle van zijn hand In die
paar geciteerde regels vindt men het
wezen en het leven van de dichter zelf
terug. Een leven vol hartstocht en genie,
vol van de dronkenschap van de roem.
maar ook vol van de bittere tragiek van
de dichter, die zijn idealen hoog heeft
gestold, en die ze ziet beantwoord met
verdenking, achterdocht en ballingschap.
Het is 150 Jaar geleden, dat Poesjkin
werd geboren. Zoon van een beroemde
adellijke Russische familie, maar van
moeders zijde achterkleinzoon van Ibra
him Hannibal, de merkwaardige Abcs-
siniér, die enkele geslachten terug door
Peter de Grote als beschermeling aan
diens hof werd verbonden.
Uit deze grillige bloedmenging werd
Poesjkin geboren, de man, bij wie de
eigenlijke Russische literatuur begint
gebaseerd op het volksleven zelf de
man die zijn pen (en zijn leven!) ln
dienst stelde van de bevrijding en ver
heffing van de grote massa van onder
drukten en ontrechten. Wat in West-
Europa vrijwel ondenkbaar is, n.l. dat
de grote massa haar dichters kent, en
hen aanziet voor haar ware leiders, dat
was in Rusland dóór en nè Poesjkin
mogelijk.
Een enkel voorval uit zijn leven ter
illustratie Op een avond, reizend in zijn
troika van het zuidelijke Odessa naar
Petersburg, waaruit hij jaren verbannen
is geweest, rijdt hij het kleine garni
zoensplaatsje Mohilef binnen Plotseling,
als hij op de stoep staat van de deur.
Nieuwe compositie van
Henri Zagwijn
De Haagse componist Henri Zag
wijn heeft zojuist een nieuw werk
voltooid voor gemengd koor, soli en
groot orkest: „Ode aan Sappho". De
tekst is van de dichter P. C. Boutens.
Zagwijns compositie vult een half
avondprogramma. Het Rotterdams
Philharmonisch Orkest geeft onder
leiding van Eduard Flipse op 10 Juni
de eerste uitvoering van Zagwijn's
Concert voor Harp en Orkest. Soliste
is Margot Broeders. De dag tevoren
wordt te Amsterdam Zagwijn's Con
certante I voor Piano en Orkest uit
gevoerd door het concertgebouwor
kest onder leiding van Hein Jordans
en met medewerking van de pianist
Luctor Ponse.
Dit jaar ls het op 3 Juni vijftig jaar
geleden, dat de Weense componist
Johann Strauss Jr. overleed. En in
September zal het honderd jaar ge
leden zijn dat zijn vader, ook Jo
hann Straus en ook componist,
stierf.
Somerset Maugham, de Engelse auteur
ls voornemens aan dc Rlvièra een
boek tc schrijven over de hertog
van Windsor.
waar hem nachtlogies wacht, hoort hij
hardop enige versregels zeggen uit zijn
eigen gedicht „De Fontein" Zijn hier
vrienden uit Petersburg? HIJ kijkt om.
maar ziet niemand behalve een officier.
Deze loopt op hem toe. Hij heeft dc
Jonge dichter, die hij in Petersburg wel
eens gezien heeft, herkend Hij troont
hem mee naar de officierensociëteit,
waar Poesjkin. als zijn naam is ge
noemd. met gejuich wordt ontvangen.
Deze veertig officieren blijken zijn lot
gevallen en zijn scherpe epigrammen te
kennen. Er wordt gepraat, gegeten, ge
lachen cn gedronken, cn als de klok
twee uur slaat, staat Poesjkin voor een
eerbiedig zwijgend gezelschap brok
stukken uit zijn beste verzen voor tc
dragen een uur lang
Wanneer Poesjkin sterft. 38 Jaar. ten
gevolge van een duel. gevoerd op grond
van het feit dat hij zijn Jonge. Jjdcle.
beeldschone vrouw in haar eer beledigd
waant, staan buiten zijn huis in dc
bittere Januari-kou honderden mensen
vol ongeduld te wachten op bericht
Poesjkin ls niet alleen als schrijver
in de Russische geschied-annalen Blijven
leven. Zijn werk leeft voort in de harten
van allen, die de schoonheid liefhebben,
dank zij ook de muziek die Moussorgsky
bij zijn voornaamste dichtwerken, One-
gin en Godounov. schreef.
Nooit ls zijn betekenis voor het Rus
sische volk. zijn universele betekenis
tevens, op grootser wijze uiteengezet
dan toen dc grijze °os'°>*wsf'j„i>cvS
maanden vóór diens dood. Iri 1880. bij
de onthulling van het Po«)kin-monu-
ment in Moskou zijn herdenkingsrede
hield.
of men houdt er niet van. De delen
hangen als los zand aan elkaar,
costumes en décors, zijn erg belang
rijk. er wordt gezongen en gedanst,
het publiek is verrukt of lacht of
is sentimeel ontroerd. Zo ook in de
Folies. De Nederlander behoeft er
niet heen te gaan om een goede
revue te zien: onze eigen revues
zijn niet slechter van gehalte, die
van vroeger jaren van Henri ter
Hall de latere van Bouwmeester.
De kostbaarheid van costumes en
enscenering in de Folies is veel
groter en het moet gezegd dat daar
mee zeer fraaie resultaten zijn be
reikt De „komiek" hoeft bij onze
Buziau niet in de leer te gaan: hij
leert het nooit, het peil is laag. dc
effecten zijn flauw.
Een naaktrevue is het overigens
niet meer: dat element speelt zo
goed als geen rol. men heeft het
vrijwel uitgebannen. De enige draad
die door de hele revue heengaat, is
het thema .de vrouw in de loop der
eeuwen", en loopt van Eva tot Ma
ria Stuart' Stelt U zich Josephine
Baker voor als Maria Stuart. op
weg naar het schavot; plotseling
veranderen zaal cn tonoel in een
kerk met vele fraaie kerkramen:
Josephine zingt vervolgens het
Ave Maria" van Gounod! Zoiets
kan alleen in een revue: het is het
toppunt van dwaasheid en wan
smaak. Maar stel U gerust. U zult
het ternauwernood merken en U
zult de hele revue met enthousiasme
slikken om... Josephine Baker.
Zij heeft nog niets van haar char
me verloren. Ze is tegenwoordig
overvloedig gekleed en voortref
felijk gekleed Zelfs als Eva draagt
zij een zeer decent pantervel.
Slechts in één scène ziet U haar in
een nauw-sluitend tricot; is het om
ons te zeggen: ik ben wel decent
maar niet omdat ik lelijk zou zijn?
Dan heeft ze gelijk!
Een uiterst kostbare revue. Geen
geweldige gebeurtenis. Maar waar
om zouden wij U aanraden er niet
heen te gaan? U doet het tóch. Om
Josephine Net als wij.
L. HORNSTRA
P)R K. A. H. HIDDING, tot 1948
nog hoofd van het Kantoor
voor de Volkslectuur te Batavia, is
sindsdien hoogleraar aan de Uni
versiteit te Leiden in de gods
dienstgeschiedenis en fenomenolo
gie. Doctor in de Indonesische let
teren, heeft hü reeds verscheidene
publicaties op zijn naam staan op
het gebied van de godsdienst,
ethiek en mystiek der Indonesische
volken. Wij zullen heden zijn laat
ste boek bespreken dat. hoewel er
in wordt gebruik gemaakt van zijn
kennis van de Oosterse cultuur en
geestesgesteldheid, door zijn alge
meen karakter ook voor onze Wes
terse samenleving van groot belang
is. Het verscheen bij uitgeverij W.
van Hoeve in Den Haag; de titel is
Geestesstructuur en Cul
tuur. Hoofdlijnen ener fenomeno
logische anthropologic. De onder
titel hoeft niemand af te schrikken,
want wel is de beschrijving der
verschijnselen in de menselijke
geest hoofddoel en uitgangspunt,
maar de schrijver beperkt zich tot
het toch alreeds veelomvattende
gebied van de hoofdtitel en hij be
doelt met dit, in 1947 tijdens een
verlofperiode in Nederland ge
schreven werk de grondslag te leg
gen voor een theoretische bezin
ning op de achtergronden der he
dendaagse geestesbeschaving. Zijn
verdere bedoeling is niet meer of
minder dan aan deze theoretische
beschouwing de aanwijzingen voor
een cultuur-politiek te ontlenen, al
worden ook deze algemene aanwij
zingen niet concreet toegepast op
bepaalde onderdelen van zulk een
politiek.
Ondanks mijn waardering voor
dit van langdurige studie en ern
stig nadenken getuigende werk en
de onloochenbare betekenis van
zijn onderwerp moet ik, vooraf,
met leedwezen vaststellen dat het
slecht geschreven is. Prof. Hidding
heeft weinig gevoeligheid voor de
Nederlandse taal. Zijn stijl is vaag
en vormloos cn onhelder. Men ver
sta mij goed: van een wetenschap
pelijk geschrift mag men geen
taalschoon of mooischrijverij ver
wachten. Ook is het voor een uit
een zetten van een uiterst moeilij
ke gedachtegang wel eens nood
zakelijk, een moeilijke vorm te ge
bruiken om deze adaequaat weer
te geven in zijn gecompliceerdheid.
Maar de belangwekkende denk
beelden van prof. Hidding zouden
zo glashelder gezegd kunnen wor
den, dat ook èen betrekkelijk een
voudig lezer ze zou kunnen volgen.
Zyn duisterheid vloeit voort uit de
onmacht, zich nauwkeurig en
doorzichtig uit te drukken; dat de
moeilijkheid van zijn schrijfwijze,
het onprecieze van zijn uitdruk
kingsvorm een zo ver gaande in
spanning van de gewone lezer
vergt, is, gerekend naar wat hij te
zeggen heeft, volmaakt onnodig.
Iemand die het Sfchrijven beheerst,
had het anders gekund, en daarom
werkt deze onklare taal irriterend.
naar gelang de mens zich identiek
met of gescheiden van de werke
lijkheid acht en al dan niet be
wustzijn met zijn vereenzelvigt
De eerstgenoemde groep van denk
wijzen kan men, in het algemeen
gesproken, als conservatief be
schouwen, dc tweede als revolu-
tionnair, deze termen in de eerste
plaats cultureel genomen, maar
dan natuurlijk ook min of meer in
staatkundige zin. Hoewel er altijd
strijd is geweest tussen de dragers
van deze tegengestelde geestes
structuren, een strijd die „in de
modernste vormen van godsdienst,
wetenschap, kunst, wijsbegeerte,
politiek of economie nooit tot rust
komt," zijn beide denkvormen cor-
IN een algemene inleiding, waar
in de schrijver het karakter van
de fenomenologische anthropologic
nader omschrijft en er op wijst dat,
welk standpunt men ook tot het
zijne moge maken, de anthropoloof
zich met de concrete mens dient
bezig te houden, zodat de beschrij
vende methode, de fenomenologie
alleen in aanmerking komt, getuigt
Hidding van zijn instemming met
een tweeledige grond-indeling van
de menselijke geestesstructuur (en
daarmede van de menselijke be
schaving). Tegenover het partici
perende denken staat het objecti
verende denken, tegenover het to
talitaire het critische. tegenover
het monistische het dualistische, al
relaat, onderling afhankelijk cn,
anthropologisch gezien, in de men
sengeest één, zodat zij samen gaan.
Juist doordat zij nooit onvermengd
voorkomen, ontstaan de spannin
gen die het menselijk geestesleven
dynamisch en levend houden.
Belangwekkend in hoge mate is
de toepassing van deze polaire
geestesbewegingen in de nu vol
gende hoofdstukken achtereenvol
gens op de godsdienstige mens, de
denkende mens, de zedelijke mens,
de historisch-sociale mens en op
de mens in verband met de cul
tuur. Aan herhalingen ontkomt de
schrijver daarbij zeker niet, maar,
anders dan gewoonlijk in dit
geval mag dat misschien zelfs een
voordeel heten, gegeven de reeds
genoemde ontoereikendheid van de
schriiver om zich helder uit te
drukken.
Om van die onduidelijjcheid een
enkel voorbeeld te geven, wil ik
één zin citeren van blz. 146, waar
sprake is van het bevorderen van
een democratische gezindheid
„Men zal met de juiste middelen
eerbied moeten aankweken voor
het leven in natuur en geest, dat
zich in zo talloze verschijnselen
openbaart, zoals men eerbied wek
ken moet voor norm en w e t,
waarheid, goedheid, schoonheid en
wetenschap en al de andere gebie
den van de cultuur, die zoveel mo
gelijk voor ieder toegankeijk ge
maakt moet worden." Het door mij
gespatieerde woord wet is hier
waarschijnlijk gebruikt in de zin
van „wetmatigheid" of „natuur
wet", terwijl de lezer geneigd is,
aan wet in de juridische betekenis
te denken. Immers, gold het deze
laatste, dan zou die allicht vaak in
strijd komen met de in dezelfde
zin genoemde andere desiderata.
OVER het begrip democratie worden
overigens
Neily Bodcnheim 75 jaar
„Nelly Bodenhelm schijnt er toe ge
boren om wat eigenlijk haast niemand
verstaan heeft kinderlijke kinder
boeken te tekenen."
Dit is het slot van een der eerste
kritieken, geschreven op het werk van
Nelly Bodenheim. cn aeze kritiek was
van niemand minder dan van prof Jan
Veth, die nog enige tijd, nadat zij dc
Academie bezocht had, haar leermeester
Is geweest.
27 Mcl 1874 werd Nelly Bodenhelm
ln Amsterdam geboren. Deze geboren
tekenares voor kinderen (en voor grote
mensen, die nog Iets kinderlijks ln zich
behouden hebben) heeft dus thans de
leeftijd van 75 Jaar bereikt. Haar
productiviteit ls groot geweest cn haar
veelzijdigheid niet gering. Wie alle
boekjes, die zij heeft geïllustreerd,
bijeen wil zien van 1896 af tot 1942 toe.
kan terecht ln het hoekje, dat tegen het
eind van haar artistieke loopbaan Cor
nells Veth aan haar wijdde, de neef van
wijlen Jan Veth, en een niet geringer
bewonderaar van haar ongekunsteld en
fris talent. Een talent dat ons veel be
minnelijks en charmants geschonken
heeft, vaak dwars tegen gangbare en ge
ijkte opvattingen in.
behartenswaardige. zij
het geen nieuwe dingen gezegd
(blz. 75 c.v.). De schrijver acht voor
haar dc voorwaarden het meest aanwe
zig bij een dualistische, objectiverende
structuur, gelijk die in Israël en Hellas
was te vinden. Het ontwnklngsproccs in
de wereld van hel Oosten betekent dat
de critische drang naar een zelfstandig
gezichtspunt bezig is. sterker tc worden
tegenover de irrationele verbondenheid
van de mens met heelal cn werkelijk
heid. Deze toeneming van het beginsel
der vrijheid ls bij alle gebondenheid
aan adat. gemeenschap cn traditie over
al mogelijk, omdat elk mens ln aanleg
aan belde structuren deel heeft.
Op blz. 100 en 101 wordt ook weer een
lans gebroken voor volksopvoeding cn
een democratische cultuurpolitiek. Geen
organisatie, aldus schr.. kan waarde
hebben wanneer zij niet wordt gedragen
door mensen, die door dc goede geest
bezield zijn. „Dit geldt niet alleen van
het tcchnlsch-nmbtelljk apparaat, dat
ook goede wetten als die van Welmar
kan saboteren cn vernietigen, maar van
alle leden van dc gemeenschap, dlc te
zamen de verantwoordelijkheid dragen
voor het peil der samenleving." Het
voorbeeld zelf dat de auteur hier geeft
herinnert ons er aan. hoezeer hij hier
ten onrechte het belangrijke ethno-psy.
chologlsche element buiten beschouwing
laat.
Over het algemeen echter ls zijn toe
passing van de twee psychische grond
structuren op het begrip democratie be
langwekkend: als deel van de werke
lijkheid buiten zich erkent de mens de
norm der gemeenschap, maar het juiste
gebruik van deze macht eist erkenning
van dc idee van persoonlijkheid en
recht en vrijheid, die aan dc objecti
verende critiek is voorbehouden. „De
mens die van nature gemeenschapswe
zen is. heeft dit natuurlijk-sociale besef
tc zuiveren door de polen van het men
selijk wezen: traditie cn vernieuwing,
macht en recht, inzicht en wil, gemeen
schap en persoonlijkheid, natuur en
geest, neiging cn plicht op de Juiste
wijze ln een levende spanning tc ver
binden, waarin zowel rationele als Irra
tionele momenten een rol spelen." In
het gezichtsveld van de participerende
structuur doen natuurlijke factoren als
ras. landschap, economische verhoudin
gen zich overwegend ln hun immanente
ontwikkeling gelden; dit verklaart het
mythische karakter van het werk van
een Spengler. Nietzsche Th. Lessing.
Hegel cn het Marxtsme. In d« ^ij
verende structuur daarentegen drukt ac
persoonlijke aard var. de mens als en
keling zijn stempel op dc dingen: ln
beginsel Is hij zelfstandig, vrij. crltlsch
cn geïsoleerd, waarbij de individuele
wtl zwaar weegt (blz. 111) De gods
dienst. wetenschap cn moraal dercr
structuur zijn dualistisch: God en mens,
norm cn werkelijkheid kunnen- nooit
samenvallen cn een worden.
Dat de schrijver voortdurend herin
nert aan de correlatie van belde struc
turen ls zeer nuttig, al leidt deze feno
menologische onpartijdigheid (die blz.
119 c.v. betoogt, waarom do critische
houding ntct meer dan strikt nodig ls.
ac vrijheid van de enkeling mag be
knotten. maar deze toch ten delcmoet
worden geofferd), wel eens tot goedbe
doeld in cn uit praten. Dit ls geen ver
wijt: de werkelijkheid ls nu eenmaal
alleen dialectisch tc benaderen, althans
voor dc denker.
Dat in de cultuurpolitieke visie van
Prof. Hidding ac democratie nauw ver
bonden ls met een niet geringe mato
van Ilbcrtctt. ls wel duidelijk Gelijk
heid is slechts gelijkwaardigheid voor
de wet. maar verderfelijk en dogmatisch
noemt dc schrijver, evenals Ter Braak,
een opvatting van dit begrip, dlc geen
elite als leidinggevende groep erkennen
wil. hoewel juist de democratie de in
intellectueel cn moreel opzicht allerbes
te leiders behoeft (blz. 123). Maar. als
gezegd, Hidding praat ln cn uit, waar
toe hij als fenomcnoloog ln zekere zin
het recht heeft, Op dezelfde bladzijde
irschuwt htj dan ook voor dc gelijk
stelling van democratie met liberalisme:
zij ipimers dlc de democratie willen ver
nietigenmogen zeker geen volstrekte
vrijheid van handelen hebben.
Wanneer de participerende structuur
van de Oosterse of van de primitieve
mens. dlc zich organisch verbondon we
ten met de kosmos, cn hierdoor bepaald
zijn in hun godsdienst, wetenschap,
kunst cn hun sociale, zedelijke cn poli
tieke opvatting, wordt verstoord, dan is
er gevaar van chaotische destructie van
de gemeenschap. Het overrompelend
contact met het Westen kan hiertoe
aanleiding zijn. tenzij onder dc leiders
werkelijk moderne persoonlijkheden de
objectiverende houding kunnen vinden.
De auteur bepleit dan ook een gefun
deerde cultuurpolitiek, waarbij elk
vraagstuk anthropologisch. van dc men
selijke kant wordt aangepakt, daar dc
mensheid slechts behouden kan blijven
als een eenheid van onderling zeer ver
bonden. zeer verschillende groepen.
Voorwaarde echter voor een positieve
cultuurpolitiek is het Inzicht, dat „neu
traliteit ln den zin van afzijdigheid een
levensgevaarlijke fictie is en dat de
overheid, die zich zo weinig mogelijk
en slechts incidenteel met dc cultuur
bemoeit, maar alle geestelijke verzor
ging principieel overlaat aan het parti
culier initiatief, zijn eerste plicht ver
zaakt en de eigen fundamenten onder
graaft" (blz. 144). Dit ls ongetwijfeld
juist, althans gezien van de nagestreefde
zelfhandhaving der overheid uit. Of het
dit ook ls. gezien zuiver van dc belan
gen der cultuur uit? Een cultuurpolitie
ke overheidsbemoeiing, gelijk Prof. Hid
ding voorstaat, ten gunste van „een al
omvattende wereld- en levensbeschou
wing (blz. 145) geeft m.i. aan dc rege
ring een te grote, want In sommige han
den voor de ontwikkeling cn continuï
teit der geestesbeschaving gevaarlijke
macht.
Ook ln des schrijvers stclling-ncmcn
tegenover een tc verstandelijk onderwijs
zie ik iets bedenkelijks. Ik aebt het
tegenwoordige smalen op dlc „verstan
delijkheid" (o.a ook door oud-Minister
Prof. van der Leeuw cn oud-Minister
Bolkestcin) niet zonder risico, daar het
bijdraagt tot dc nivellering van het
geestelijk leven, maar vooral omdat het
(bc)ocfencn van dc ratio dc enige tegen
kracht voor dc Jeugd ls tegen totalitaire
stromingen als het nog lang niet uit
geroeide nazisme, waartegenover zij
anders het wapen van voldoende eritick
mist. Wat blz. 128—132 meer 6neclanl
over de kunst wordt gezegd, lijkt mij
wel wat oppervlakkig en onbevredi
gend. maar dit blijft toch maar een
klein onderdeel van het vijfde, laatste
hoofdstuk.
Alles bijeengenomen is dc grote ver
dienste van dit boek dat het op naden
ken berust cn ten zeerste tot nadenken
prikkelt. Men moet dan maar dc moeite
nemen, zich met de stuntelige uitdruk
kingswijze van de schrijver vertrouwd
te maken: het loont de moeite Want de
zo belangwekkende hoofdgedachte dc
onderscheiding In twee structurele polen
moge niet oorspronkelijk zijn. oor
spronkelijk is stellig de veelzijdige, be
langwekkende toepassing op vijf hoofd
richtingen der menselijke bemoeienis,
cn deze toepassing is des te belangwek
kender cn leerzamer waar zU telkens
TT'AN het ogenblik af. dat
i
'de belangrijke openba- EN KENT U DIT SCHILDERIJ?
re kunstverzamelingen in
Utrecht zijn gecentraliseerd - -
dat is nog niet zo heel Alkmaar en Amsterdam, land, m tvie men tussen hem, en meer nog btj zijn
lana qeleden heeft de een studiereis gemaakt door 1520 en 1560 de centrale volgelingen, tot uiterlijk-
Museum-directie er naar Duitsland en Noord-Italie, meester van het Noorden he id verstarde, hijzelf was
aestreefd speciaal aandacht vervolgens een bedevaart erkent, wel eens betiteld als persoonlijkheid genoeg om
te schenken aan de Utrecht- naar Palestina de gczich- de „Erasmus van het pen- hem voor slaafse navolging
se School, d.w.z. aan die ten op Jeruzalem die op en- seel". tc behoeden. Aan de andere
schilders, die in de 16e en kele altaarstukken voorko-
17e eeuw ruwweg gezegd men zijn dus-méér dan en-
van Jan van Scorel tot kei fantasie om tenslotte
Paulus Moreelse aan de enige jaren te vertoeven in
stad 'n eigen „gelaat" heb- Rome. Hier wordt hij de
ben gegeven, ln artistiek gunsteling van de enige
opzicht was dit een glorie- Hollander, die de Pauselij-
t\jd voor de stad, ook al is ke troon heeft bestegen: een
in de loop der eeuwen dc Utrechter van geboorte,
waardering veranderd. Ro- Adriaan VI, die hem, de
manisme en academinisme, jonge ietwat boerse Noord-
zoals die toen bloeiden (in hollander als opvolger van
die periode zelf heel wat niemand minder dan Raf-
hoger geschat dan het typt- fael belast met het toezicht
sche Hollandse realisme) over het gehele ..Belvedere"
worden thans aanzienlijk prefect zoals zijn titel moet
lager aangeslagen. Even- hebben geluid, van de Va-
wel: de periode b lij f t, ticaanse verzamelingen van
ook nu, van meer dan en- antieken!
kei historisch belang. Ondanks deze hoge eer
De elkaar opvolgende houdt Rome hem niet lang
museumdirecties zijn in hun meer vast, als de Paus, die
opzet geslaagd. Gaandeweg maar een goed jaar zijn
is het bezit aan scheppingen waardigheid heeft bekleed,
van historische meesters in 1523 overlijdt. Is 't mede
gegroeid, en als er van trots aan zijn vriendschap voor
in dit geval sprake mag Paus Adriaan te danken,
zijn, dan is deze zeker ge- dat Jan van Scorel zich in
rechtvaardigd met 't oog op 1525 in Utrecht vestigt,
de werken van Jan van welke stad hij zelden meer
Scorel. Wie deze meester zal verlaten en waar hij de
uit het begin van de 16e titel van kanunnik voert?
eeuw goed wil leren ken- Hoe het zij. hij heeft hier
nen, kan onmogelijk het hard gewerkt, niet alleen
Centraal museum passeren, als schilder, maar ook als
De natuurlijke zoon van architect, ingenieur, zelfs
een pastoor uit Schoorl, aan als musicus. Niet ten on
welke plaatsnaam de schil- rechte is deze typische hu-
der zijn naam dankt, heeft, manist, dc eerste universele
na Ut gehad te hebben in schilder in Noord-Neder-
De vernieuwingen die hij kant is waar, dat zijn werk
in de schilderkunst van die meer tot respect en bewon-
dagen bracht, zijn belang- dering dwingt, dan dat het
rijk en veelzijdigen of- de macht heeft tot ontroe-
schoon hij eerste ,Jtalia- ring.
nisant" veel uit Italië Het meest zichzelf, het
heeft meegebracht, dat bij meest volbloed Neder
lander, is hij in zijn
portretten. En als men
vraagt naar een represen
tatieve portret van deze re
presentatieve meester dan
verwijzen wij terstond vaar
de beeltenis van de Stichtse
Bisschop van Egmond, wel
ke hierbij is gereprodu
ceerd. Een werk, waar
schijnlijk uit 1530, toen
Scorel als schilder volko
men gerijpt was. Een con-
terfeltsel in sobere, donkere
kleuren, maar met de voor
naamheid en creest die bij
deze aristocraat zo volko
men passen. Het gelaat met
de levend geschilderde ogen
een detail, dat Scorel
prachtig aankon! heeft
die koele, ingetogen maar
zelfbewuste uitdrukking,
die kentekenend is voor een
edelman-kerkvorst, terwijl
de schilder zich ook met
voorliefde heeft verdiept in
de handen! Ook dat was
een van de objecten, die bij
Scorel steeds de grootste
aandacht kregen.
Er zijn in Utrecht nog an
dere, tastbare herinnerin
gen aan George van Eg-
mond, meer speciaal een
grafmonument in het koor
van de Domkerk, dat he
laas wel wat veel van zijn
oude luister heeft verloren.
logische kennis van dc auteur 1
ik eindigen: Ik praat in cn uit. ik lijk
de fenomenologische Prof. Hidding wel!
Los Chavalillos
Sevillanos
Twee jonge Spaanse dansers, Ro-
sario en Antonio, verschijnen dit
jaar voor het eerst in Nederland en
zullen o.m. tijdens het Holland-
Festival in de Scheveningse Kur-
zaal optreden. Na een tournée door
Latijns-Amerika trokken zij in 1940
grote aandacht tijdens een eerste
optreden in een New Yorkse club.
Hun ster steeg snel: Rosario en An
tonio, los chavalillos sevillanos
de kinderen uit Sevilla brachten
het al spoedig tot een optreden op
Broadway, waar zij maandenlang
de attractie waren in dc revue
„Sons o'fun" samen met Carmen
Miranda; ze maakten vier films, en
traden diverse malen op in Carne
gie Hall, waar ze door de critici be
schouwd werden als de beste
Spaaise zigeunerdansers.
De klassieke Spaanse balletdans
beheersen zij niet Zij brengen wei
toneeldansen in eigen choreografie
op muziek van Granados, Albeniz,
Turipa en De Falie. Hun program
ma omvat in hoofdzaak originele
Spaanse volks- en zigeunerdansen,
jotas, alegrias, bulenas, flamengos.
Aan hun programma werken ver
der mee de danseressen Pastorale
Ruiz. Carmencita Lopez en Jose-
fina Mendez, de pianist-arrangeur
Silvio Masciarelli en de guitarist
Geronimo Villanno.
Richard Strauss wordt binnenkort 85
Jaar. In Parijs wordt volgende
maand een festival gewijd aan zijn
composities waarbij o.a. een nieu
we opera ln één actie „Vrcdcsdag"
ten gehore gebracht zal worden.
