Vóór het ultimatum
bombardement van
afliep begon
Rotterdam
Diplomatie der Russen in
schijn behendig
De capitulatie behoedde ons
land voor een catastrofe
EENHEID OP DE VALREEP
Door onenigheid in het kabinet
kreeg generaal Winkelman
zijn volmacht
mm
Evacuatie der Regering eminent
historisch en p olkiek belang
Zaterdag 4 Juni lJ
De Duitsers hebben, met toepassing van een taktiek, welke hun zeer
vertrouwd was. tn Mei 1940 gepoogd de schuld voor het bombardement
van Rotterdam de Nederlandse legerleiding in de schoenen te schuiven,
die niet snel genoeg zou hebben gereageerd Zoals bekend is Generaal
Winkelman destijds daarop het antwoord niet schuldig gebleven, maar
niettemin is het van groot belang voor de geschiedschrijving en om
legendevorming door de Duitsers te voorkomen, dat de Enquête-Commirsie
al hetgeen op deze 14e Mei vóór, tijdens en na het bombardement ge
schiedde. in een groot aantal verhoren en met behulp van documenten
nauwkeurig heeft uitgezocht, waarbij gebleken is, dat de lening, die de
heer Winkelman in Mei 1940 van het gebeurde heeft gegeven vrij nauw
keurig met de feiten overeenstemt.
Met bittere gevoelens denken de
Rotterdammers terug aan de 14e
Mei 1940. Toen hun Hoogstraat,
hun Passage, hun Kralingen en
nog zoveel andere gedeelten van
de stad op lafhartige wijze door
de Duitsers werd gebombardeerd.
Het aanvankelijk verdeelde Kabinet
eensgezind naar Londen
Burgemeester Oud heeft aan de
Commissie medegedeeld, dat op 14
Mei 1940 omstreeks 10 uur in de
buurt van de Maas aan de Herten
kade drie Duitse officieren met een
witte vlag stonden, die riepen: „Hol
land in Ehren. wir haben parlemen-
tare Briefe für den Burgemeister".
Op verzoek van de commandant
van Rotterdam kolonel Scharroo,
heeft de Rotterdamse burgemeester
zich naar diens hoofdkwartier be
geven, v/aar een Duitse officier
twee gele couverts had afgegeven,
Voldaan kijken twee Duitse mili
tairen, naar het gruwelijke re
sultaat van hun onmenselijkheid:
brandend Rotterdam.
één gericht aan de militaire Com
mandant. de ander in een raar taal
tje. half Duits half Nederlands met
het opschrift „aan die autoriteiten
van den Staat in Rotterdam". Uit
deze couverts kwam een volkomen
gelijkluidend ultimatum van de
volgende inhoud:
„Aan de Kommandant van Rot
terdam.
Aan Burgemeester en Wethouders
en die Autoriteiten van den staat
in Rotterdam
De weerstand, die in het open
stad Rotterdam tegen de offen
sieve der Duitse troepen geloont-
wordt, noodzaakt mij. indien uw
weerstand niet onmiddellijk ge
staakt wordt, die doelmatige
maatregelen te nemen. Dit kan de
volledige vernieling van het stad
ten gevolge hebben.
Ik verzoek u als een man die
verantwordingsgevoel bezit, daar
op aan te dringen dat het stad
niet dit zware verlies lyden moet.
Als toeken van overeenstemming
verzoek ik U dadelijk een parle
mentaire te sturen, welke die no
dige volmacht bezit.
Indien ik binnen twee uren na
de overhandiging van deze mede-
deeling geen antwoord ontvang,
ben ik genoodzakt die scherpste
maatregelen van vernieling te
nemen.
De Kommandant van de
Duitse troepen"
Dit ultimatum is per koerier naar
Generaal Winkelman gezonden* en
do Rotterdamse burgemeester heeft
zich verplicht gevoeld er bij de
opperbevelhebber telefonisch op
aan te dringen dat de stad gesnaard
z.ou worden als de zaak toch hope
loos stond en> het bombardement
tot niets meer kon dienen Generaal
Winkelman antwoordde dat hij al
les zou overwegen en op tiid zijn
beslissing kenbaar maken. Hij heeft
gezorgd, dat vóór het v e r s t r i j-
k e n van de gestelde t ij d
door oen Nederlands officier, kapi
tein Bakker, het antwoord aan de
Duitsers werd overhandigd Daarin
maakte de heer Winkelman be
zwaar tegen een ongetekend stuk
en vroeg verder de voorwaarden,
welke voor overgave werden ge
steld Om 20 minuten over één is
aan kanifein Bakker een nieuw, nu
behoorlijk ondertekend ultimatum
met een geldigheidsduur van drie
uur overhandigd. De kanitein is in
gezelschap van twee Duits*» officie
ren naar de Nedorlandse Comman
dant teruggekeerd.
lotussen was om 19 uur 22 bil de
nadering van een Duits vliegtuie-
eskador op last van de Duitse ccne-
raal Schmidt een rode srinnatroon
afgpechoton (volgens Duitse ver-
klarine als teken dat bet bombar
dement niet moest worden nitge-
voprd) en *»m 12 uur werd dit bi|
bet zuidelijk brueeehnnfd van de
Willemsbrug in opdracht van een
der beide Duitsers, die kapitein
Bakker vergezelden, herhaald. Nio-
temfn is het bombardement toch om
half twee begonnen waaruit blükt,
dat de door de Duitsers getroffen
regeling gefaald heeft.
De Rotterdamse burgemeester
beeft tegen de gang van zaken van
Nederlandse kant twee bezwaren
aangevoerd en de Commissie brengt
hem lof, omdat hij deze bezwaren
niet tijdens de bezetting heeft ge
uit. Zii komen in het kort hierop
neer, dat het naar zijn mening on
juist is, dat Generaal Winkelman
bezwaar maakte tegen het ontbre
ken van een ondertekening op het
ultimatum en dat hji viif kwartier
heeft nodig gehad om tot deze ne
gatieve beslissing te komen
Om dat het door de heer Oud op
geworpen nrobleem een kwestie van
oorlogsrecht is. heeft de Commissie
prof dr mr J P. A Francois. Raad
adviseur aan het Departement van
Buitenlandse Zaken als deskundige
behoord, die meende dat Generaal
Winkelman gerechtvaardigd is ge
weest om na ontvangst van een der
gelijk stuk zich eerst zekerhpid te
verschaffen omtrent de authentici
teit. Wel vroeg de heer Francois
zich af of vijf kwartier om tot een
conclusie te komen niet heel lang
is geweest te meer daa»- het ulti
matum in twee uur aflien. zodat
eiVe minuut waarde had De heer
Winkelman erkent dat hii deze tiid
"ehe-'igd heeft om er over na *n
denken, doch hij vind» het redelijk
dat men, voor een dereeliike b*»-
lapcrjiko vraag genlaatst zich de
nod'**e tijd gunt voor rijpere over
win**.
Omdat het telefonisch contact
tussen Den Haag en Rotterdam door
het bombardement verbroken was.
heeft kolonel Scharroo in de na
middag besloten om zelfstandig te
canituleren welk b°Hnit intussen
ook door Generaal Winkelman zelf
was genomen
Na het bekend worden van het.
Dat het Nederlandse Kabinet
in zijn geheel in Mei 1940 naar
Londen vertrok, is toe te schrij
ven aan een van die wonder
lijke spelingen van het toeval,
welke redding kunnen brengen
waar beleid gefaald heeft. Het
Kabinet vertrok op 13 Mei uit
Den Haag zonder de ministers
Steenberghe en Van Rhijn. die
op dat ogenblik nog ernstige be
zwaren hadden tegen de ver
plaatsing van de zetel der Re
gering naar het buitenland. Dat
deze beide bewindslieden zich
nog op het laatste ogenblik bij
hun collega's konden voegen om
met hen het eenstemmig besluit
I te nemen naar Londen te ver
trekken. waar de ministers Van
Kleffens en Weiter zich reeds
bevonden, is te danken aan de
omstandigheid, dat de comman
dant van het Engelse oorlogs
feit dat ook bij Utrecht parlemen
tairs waren verschenen met een ul
timatum voor deze stad v. erd op
het algemeen Hoofdkwartier over
wogen of bet tijdstip voor de alge
hele capitulatie was aangebroken.
De heer Winkelman heeft alvorens
een beslissing te nemen daarover
getelefoneerd met de commandan
ten van het veldleger en de vest'ng
Holland. Contact met de Regering
heeft hij niet gezocht, eensdeels om
dat hij niet wist waar die'zich be
vond en vervolgens omdat hem het
hoogste burgerlijk en militair gezag
was opgedragen zodat hij volkomen
bevoegd was deze moeilijke beslis
sing te nemen. Als motieven voor
de beslissing om te capituleren ko
men naar voren, het bombardement
van Rotterdam, het ultimatum be
treffende een bombardement van
Utrecht, alsmede de toestand in het
gehele land Daarop werd 's avonds
in Rijsoord het capitulatie-besluit
ondertekend.
Wat betreft de grief van de
heer Oud teccn het treuzelen
van dc heer Winkelman en ziin
twijfel aan de echtheid van het
doeument kan de Commissie in
haar grootst mogeliike meerderheid
zich indenken dat hij deze twijfel
koesterde. Bii een vluggere afdoe
ning had achteraf hezien. wellicht
de mogelijkheid hestaan. dat de op
perbevelhebber voor de afloop van
de termijn, gesteld bii het eerste
ultimatum, kennis had gekregen van
het tweede, dat tot algehele cani-
tulatle heeft geleid en daarop zHn
heslissing had kunnen geven. De
Commissie heeft echter volledig be
grip voor de door een enkel mens
nauwelijks te dragen verantwoorde
lijkheid die op dat moment op ge
neraal Winkelman rustte.
Ten aanzien van het In de mid
dag van 14 Mei door generaal Win
kelman genomen besluit om, met
uitzondering van Zeeland, dc wa
pens neer te leggen, is de Commis
sie van oordeel dat dit op dat mo
ment onvermijdelijk was teneinde
land en volk te sparen voor een on
overzienbare catastrophe, die mili
tair bezien van geen betekenis zou
zijn geweest.
BURGEMEESTER OUD,
drong er op aan, dat zijn stad
gespaard zou worden...
Wisjinsky haalt zich in Parijs nederlaag
na nederlaag op de hals
10 Mei 1940: Kamer
vergadert, Regering
ontbreekt
Op Vrijdag 10 Mei kwam de Twee
de Kamer in openbare zitting bijeen
in aansluiting op haar de vorige dag
verdaagde vergadering. In ddze ver
gadering, welke niet volledig was
door de oorlogsomstandigheden cn
waarin dus geen besluiten konden
worden gehouden, heeft de Voor
zitter. de heer v. Sehaik een korte,
krachtige redevoering gehouden.
•Van dc Regeringstafel werd geen
woord gesproken, want er was geen
enkele minister aanwezig. Welis
waar heeft de Voorzitter twee keer
telefonisch contact gehad met de
heer De Geer en daarbij de wens
te kennen gegeven, dat de Regering
op dit voor ons land historisch
ogenblik in het parlement aanwezig
zou zijn. Doch de minister-president
zag daarvan de noodzaak niet. De
toenmalige griffier, de heer Kespër.
die er bij was. toen mr Van Sehaik
de heer De Geer opbelde en nul op
het request kreeg, heeft toen na het
eerste gesprek gezegd: „President,
het kan toch niet. dat de Regering
zich dit tegenover de Kamer ver
oorlooft in deze tijd: dat lijkt mij
volkomen onjuist." Op de daarop
volgende telefonische aansporing
heeft de heer De Geer geantwoord:
„Ik zal nog wel eens zien". Presi
dent en griffier waren evenwel
overtuigd, dat hij niet zou komen.
De commissie is van mening
zoals dë heer Albarda het bij zijn
verhoor heeft uitgedrukt dat de
samenkomst der Kamer, ook al was
zij slechts een bijeenkomst en geen
vergadering, omdat slechts 33 le
den aanwezie waren, door de aan
wezigheid der Regering een histo
risch karakter had kunnen verkrij
gen en voor het moreel van hët
volk van grote betekenis had kun
nen zijn. Op zulk een gewichtig
ogenblik behoort de verbondenheid
van volk en Regering in 's Lands
Vergaderzaal uitdrukkelijk te wor
den beleden. Het gebeurde betreu
rende wijst de commissie erop, dat
In dezelfdë omstandigheden zowel
de Noorse Regering als de Belgische
Regering wel op de dag van het
binnenvallen der Duitsers in de be- het opheffen van de blokkade van ment, moeten terugtrekken. De sta
Toen generaal Winkelman op 14 Mei 1940 de capitulatie ondertekende
deed hij zulks niet alleen als opperbevelhebber doch tevens als drager
i»on het civiele Regerinqs-gezag. Als zodanig heeft hij ook nog enige tijd
tijdens de bezetting gefungeerd en men zal zich herinneren, dat hij na
de capitulatie zich over de radio tot het Nederlandse volk gericht heeft
als de man in wiens handen op dat ogenblik het Regeringsgezag lag.
Dat dit ook formeel zo was. is te danken aan het initiatief van de mi
nisters Van Rhijn en Steenberghe. die op de 13e Mei niet met de andere
ministers naar Hoek van Holland waren vertrokken.
Gelukkig initiatief der
ministers
Van Rhijn en Steenberghe
Voor de Commissie heeft de heer
Van Rhijn verklaard, dat er.tijdens
I de besprekingen in de Ministerraad
van die ochtend, welke feitelijk
I beheerst werden door het verloop
der militaire gebeurtenissen, een
meningsverschil was ontstaan tus
sen de heer Steenberghe en hem
zelf enerzijds en de overige leden
van het Kabinet anderzijds over de
vraag of het Kabinet er niet voor
moest zorgen, dat het gezag op een
normale wijze werd overgedragen.
De heer Steenberghe en hij hadden
daarbij de gedachte, dat de opper
bevelhebber zou wordqn opgeroe
pen en hem het gezag zou worden
overgedragen. Er bestond immers
de mogelijkheid dat revolutie of
onlusten zouden uitbreken als nie
mand zou weten in wiens handen
het gezag op dat ogenblik berustte.
Een beslissing is toen niet geno
men.
Toen alle ministers tegen half
een naar Hoek van Holland gingen,
bleven de heer Steenberghe en hij
achter. Zij hebben zich beraden
met de secretaris-generaal van
Buitenlandse Zaken. de heer
Snouck Hurgronje. die hun stand
punt in zake het overdragen van
het gezag deelde en de conclusie
van deze bespreking, waaraan
later ook de heer Hirschfeld deel
nam, was, dat het burgerlijk gezag
aan de opperbevelhebber zou moe
ten worden overgedragen en dat de
achtergebleven ministers aLs het
ware een trait d'union moesten
vormen om de secretarissen-gene
raal met de opperbevelhebber in
contact te brengen. Het werd als
vanzelfsprekend aangenomen dat
generaal Winkelman, aangezien hy
militair de leiding had, ook het
burgerlijk gezag op zich zou nemen.
Van een Kabinets-besluit om
het Regeringsgezag aan Generaal
Winkelman over tc dragen is geen
sprake geweest. De heren Steen
berghe cn Van Rhijn zijn daartoe,
volkomen op eigen initiatief over
gegaan en bovendien op eigen ge
zag. doch in de veronderstelling
verkerende, dat de andere minis
ters door de in de ochtend gehou
den bespreking wel geweten zullen
hebben in welke richting hun ge
dachten gingen. Zij hebben gene
raal Winkelman en de secretaris-
Mr. M. P. L. STEENBERGHE
sen-generaal ontboden en toen al
len bijeen waren op het departe
ment van Economische Zaken,
heeft de heer Steenberghe de aan
wezigen, die in 'n kring geschaard
stonden met enkele woorden ge
zegd, dat de toestand uiterst moei
lijk was, dat generaal Winkelman
nu het regeringsgezag zou uitoefe
nen en de secretarissen-generaal
derhalve hun orders van generaal
Winkelman moesten afwachten. De
heer Steenberghe heeft slechts^en-
kele minuten gesproken, waarop
de heer Winkelman kort gerea
geerd heeft. Daarna zijn de secre
tarissen-generaal aan hem voorge
steld. Toen dit gebeurd was, werd
uit Hoek van Holland opgebeld,
waarbij bleek, dat er een nieuwe
grondslag was gelegd voor het ver
trek van de Regering. Waar nu
eveneens de kwestie van de gezags
overdracht was opgelost, bestond
er voor beide ministers geen be
zwaar meer om zich bij hun col
lega's aan te sluiten.
Zij hebben in Hoek van Holland
aan de collega's verteld wat zij
gedaan hadden en het scheen dat
dezen wat zij verricht hadden juist
vonden. Er is echter geen bepaal
de ministerraad over geweest,
waarin een en ander gesanction-
neerd werd. In Londen is het door
minister Steenberghe aan de Ko-
hun overwinning, staan stokstijf op een, waar ook in Duitsland, weet
nun stuk. wa^ er waar js Van zijn bewering
T dat in de oostelijke zone de toestand
in net Eerlynse kamp der Wes- economisch heel veel beter is dan
leriingcn ontstond veel ongerust, in Trizonië. En zeer zeker weten het
Üf a blokkade opgeheven zijn toehoorders. Dan stolt hy de eis
\\era. Alen meende dat de Russen van toelating van een delegatie van
cie conierentie zouden gebruiken om het volkscongres uit zijn zone. Na-
voorstellen te doen tot hereniging tuurlijk kunnen dc anderen dit con-
7ILoi'-'-i ^Un weZen zeer STes niet als vertegenwoordiger van
gevaarlyk, maar aantrekkelijk voor het Duitse volk aanvaarden. Het is
vernemen. Er is tot ln de Russische zone, door nog geen
k v*an aar.(1 gebeurd, derde van het Duitse volk. op de
Tn i Q4 *3 nf ion ,fl' m'i t T nnrion i i i .i». riiiifcfro v5 tegelijkertijd, dat de bekende manier der dictatoriale re
in 1943 of 1914 zei my te Londen enkele voorwaarde wordt voor de Duitsers zelf voor een dergelijke geriniren aangewezen niet bh ver-
een Russisch intellectueel, gelovig opheffing gesteld. Maar er moet manoeuvre van Moskou vreesden, kiezing maar bij een kutoritair ple-
communist en van nabij met de onderhandeld worden en daarbij ver- en hun publiek bij voorbaat op de bisciet waarop alleen met ia of
Russische diplomatie verbonden: zuimt men de gelegenheid niet. noodzakelijkheid van een afwijzing neen 'kon worden gestemd Die
,.\Vy intellectuelen gaan er allen enige handigheden uit te halen met voorbereidden. Men overschatte de stemming beantwoordde heel weinig
uit. Er komt een heel nieuwe koers de datum, waarvan de toestand behendigheid van de Russische di_ aan hetgeen wii van een werkelijk
in de Russische diplomatie. Deze moet worden hersteld. Zo is het plomatie. In westerse kring vrepsde vriie verkiezing verwachtten Des
wordt nu opgebouwd uit jonge man- voor de Russen mogelyk, de uitvoer ™en nog iets anders. Men weet er niettemin is in de volgzame, door
nen. uit het Russische binnenland van de Berly'nse industrie te be- clat de Russen nu eenmaal doods- ontvoeringen en concentratiekam-
gerecruteerd, zonder veel taalkun- moeilijken, ja. zelfs te verhinderen. nen e-eterroriseerde oosteliike zon<
dige opvoeding, maar volkomen ïm- Maar wat winnen de Russen hier- aoor- -
muun tegen westerse besmetting." mede? Zy kunnen onaangenaam
„Wat kan er op die manier van zijn, maar tenslotte zullen zij de re-
uw diplomatie terecht komen?" kening hebben te betalen in nieuwe
vroeg ik. terugtocht. Want de Engelsen en
„Dat doet er niets toe", was het Amerikanen laten dat niet op zich
antwoord. „De methode is duur, zo- zitten. Als Moskou de nederlaag vuu.«iuuwu lul Kciuis»cin.«1...6
als zovele experimenten in Rusland van het falen van dc blokkade moest bang zyn, eerlijk doodsbang voor van blancobiljetten of fouten ver
duur zyn geweest. Wy kunnen ons slikken, kan het aan deze betrekke- het Atlantische Pact. Zou het doel tonende biljetten, niet als ja-stem
jaar zal Rus- ljjlre kleinigheden niet vast houden, van hun beleid niet zijn, de openbare kon worden meegeteld.
W1 '7' ""7.-s.
Sedertdien hebben wii dit plan in m7„?efTCel^^e^onder de°wei! ™ok hu/we'e?"teeft Rm- zKn''zondekd^hTv^fde™ ™e°r"
toepassing gezien Molotof was er terse arbeiders te herwinnen, be- sisehe lnz,eht oversch?t De plage- ping part j kon t^kken Bh d™|el
.va_n:_WJ!: .11 O"^grupolhke dom- rijen bi; de in- en uitvoer naar B?r- SSdhSl zo pL dooï 2e kiezers®m
heid \an het georganiseerde sta- lyn. allerlei chicaneuze moeilijk- de oostelijke zone getoond.'zou deze
n ongun-
dan yiet
schip dat in Hoek van Holland
gereed lag, eerst orders wilde
afwachten.
Inderdaad kan men zich afvra
gen, zegt de Enquête-commissie:
Als deze commandant eens iets
gastvrijer was geweest, zou er dan
in Nederland nog een besluit ge
vallen zijn waarmede alle ministers
accoord gingen, en is het niet een
gelukkige toevalligheid geweest, die
de mogelijkheid geopend heeft de
in Den Haag begonnen beraadsla
gingen in Hoek van Holland perfect
te laten worden? Uit de verklarin
gen over de vraag, wat de Regering
te doen stond indien de Nederlandse
verdediging ineen stortte en de
Duitsers zich meester maakten van
het land, blijkt dat de ministers
daaraan een reeks van besprekin
gen gewijd hebben. Bij sommige
leden van het Kabinet stond reeds
op Zondag 12 Mei vast. dat de ver
plaatsing van de regeringszetel naar
Engeland noodzakelijk was en mi
nister Van den Tempel heeft zelfs
op die Zondag reeds afscheidsbezoe
ken afgelegd. Overigens was er niet
alleen in de boezem van het Kabi
net zelf verzet tegen het plan om
zich als Regering naar het buiten
land te begeven. Vooral de militaire
autoriteiten waren er sterk tegen
gekant en volgens de verklaring
van minister Dijxhoorn was vice-
admiraal Furstner zo verontwaar
digd, toen hij van de plannen der
Regering vernam, dat hij met tra
nen in de ogen zei: „Is dit het land
van een Tromp en De Ruyter?"
Behalve de ministers Steenberghe
en Van Rhijn, was aanvankelijk ook
minister Albarda van mening, dat
de ministers zich niet mochten ont
trekken aan het lot van het gehele
volk, ofschoon hij ook wel voor de
redenering van anderen gevoelde,
die zeiden: „er moet toch een Re
gering in het buitenland zijn, die
de oorlog kan voortzetten." Zijn
twijfel werd geheel opgeheven toen
op Maandagmorgen de mededeling
werd gebracht dat de Koningin
was vertrokken: dat besliste voor
hem de hele zaak.
De vergaderingen, welke over
dit probleem zijn gehouden, hadden,
zoals door meer dan één lid van
het Kabinet bij het verhoor werd
opgemerkt, een vrij ongeordend
verloop, als gevolg van het gebrek
aan leiding. De voorzitter schoot,
zo hebben verschillende getuigen i
verklaard, te kort. Maar, zegt de
Commissie, als het gaat om zulke
grote beslissingen, is men geneigd
zich af te vragen of dan in zulke
omstandigheden niet een krachtiger
figuur naar voren komt om leiding
te geven aan besprekingen, die geen
uitstel kunnen gedogen, omdat het
hoogste belang van het land op het
spel staat.
Dat voor het uitbreken van de
oorlog het vraagstuk van een even
tuele evacuatie van de Regering in
de boezem van het Kabinet nimmer
onder het oog is gezien, schrijft de
Commissie mede toe aan de opvat
tingen omtrent de neutraliteitspoli-
tiek. hoewel zij niet kan inzien dat
deze aan het intern treffen van
Minister-president Gerbrand
wandelend over Piccadilly lanl
een krantenverkoper, die eè-
groot opschrift draagt: „Big air
battle over Berlin". Gerbrand
is op weg naar het Straito:
House, waar de Nederlands
regering gehuisvest was.
voorzorgsmaatregelen in de weg bi-
hoefde te staan.
Daardoor moest, hetgeen op 4
Mei plaats vond, noodzakelijk he
karakter van improvisatie krijeei
n:i u .v u r,i -,t> l
Kabinet ih deze, eerst op het aller
laatste ctfenblik, kort voor het aa
boord gijn. tot stand moest komen
Ook al houdt men volkomen reke
ning nvt de uiterst moeilijke om
standigléden waaronder gehandeld
moest virden, dan is toch op dc be
sluit vafdigheid van het Kabinet
kritiekgerecht vaardigd.
De (ojn missie wijst er op, dat de
minist», met uitzondering van de
heer Kleffens. die reeds op
10 Mi] was vertrokken, bij hun
vertrs, welbewust hun gezinsleden
hebba achtergelaten, waardoor
vermffin werd aan dit heengaan
het kxpkter te geven van een per-
soonlkc veiligstelling der ministers
en h«gezinnen. De Commissie be-
grijpldat de ministers hier een
offeijiebben gebracht als gevolg
van ar door hen juist gevoeld on
dersteld tussen het veilig stellen
van Li leden van het Kabinet als
zodrffc hetgeen door het lands- 1
werd gevorderd en het
voor hun persoonlijke vei-
lllend acht de commissie, dat
Bisters geen ambtenaren heb-
fleegenomen, hetgeen voor de
i arbeid in Londen een grote
lap* voor het Kabinet gewor-
ningin medegedeeld. De Koningin
heeft het toen geaccepteerd maar
er is niet meer een Koninklijk Be
sluit tot stand gekomen om het ge
beurde te regulariseren.
De noodzaak van een regularisa-
tie heeft de heer Steenberghe zo
sterk gevoeld, dat hij met het vra
gen van de goedkeuring aan de
Koningin niet gewacht heeft tot zij
hem in audiëntie kon ontvangen.
Bij een ontvangst door de Engelse
Koning en Koningin heeft hij van
de gelegenheid, dat de Koningin
zich even met elke minister onder
hield gebruik gemaakt door Haar
te zeggen: „Majesteit, ik moet u in
de eerste plaats mededelen dat ik
dat en dat gedaan heb. Er was een
vacuum als het Kabinet was weg
gegaan. Ik heb daarvoor bij elkaar
geroepen de opperbevelhebber en
de secretarissen-generaal en heb
uit naam nief alleen van het kabi
net, maar ook van Uwe Majesteit,
de macht aan dc Opperbevelheb
ber overgedragen en daarvoor zou
ik gaarne uw goedkeuring heb
ben".
De Koningin heeft hierop geant
woord. dat zij dit uitstekend vond.
Op dat moment is derhalve, zij het
op informele wijze, de voor een re
geringsdaad vereiste wilsovereen
stemming perfect gew-orden
De Commissie concludeert dat de
kortstondige eigen weg die dc be
ren Steenberghe en Van Rhyn ziin
gegaan tot gevolg heeft gehad, dat
dc nadelen, welke hadden kunnen
voortvloeien uit dc geringe besluit
vaardigheid van het Kabinet, zijn
uitgebleven.
dc secretaris-generaal van
|e naar Londen is medegegaan
It geschied op initiatief van
Gerbrandy, de minister van
maar is eigenlijk ook te
aan een zuiver toevallige
onffleting van de secretaris-gene-
*ie heer Van Angerèn, met de
:n Haag achtergebleven mi-
Steenberghe en Van Rhijn.
:er Van Angeren heeft, toen
•rnam dat de ministers zonder
maren warnn vortroJsibw, Pc
„Wat moet dat worae.
:ers zonder ambtenaren."
zijn de genoemde ministers
0 -st die. nadat zij telefonisch
coüct met Hoek van Holland had-
delgchad cn alsnog besloten had-
defich bij de andere ministers aan
teliten, die de heer Van Angeren
ml hebben genomen. In zijn me-
mindum heeft de heer Gerbran-
djfoals van enkele dingen meer,
ziJten onrechte het initiatief toe-
gejend.
icn ten slotte de Commissie
hafl oordeel over het beleid van
helvabinet op deze gedenkwaar-
dilochtend zou willen samenvat-
teijkou zü stellig de geringe be-
slwaardigheid als een zwakte
wijl aanmerken. Daardoor kon
in Hoek van Holland, vlak
et definitieve vertrek, een be-
worden genomen waarmede
linisters accoord gingen en
ij de doelstelling duidelijk ge
lieerd werd cn aldus naar bui-
on worden gebracht,
li er ten slotte toch nog. al is
hetop de valreep, een genieen-
schppelijk besluit is genomen en
uit? 'oerd, is echter een feit van
grol politieke en historische be-
- Bij alle kritiek die stellig
•orden geoefend op dc wijze
,r, zal men steeds dit uiter-
.belangrijke resultaat in het
oog moeten houden, alsmede het
feit.iat het onder weergaloze druk
en iidc moeilijkst denkbare om-
stankheden tot stand moest wor
den jgbracht.
dr. M. v. Blankeristein
zone
het wonder gebeurd dat een derde
der kiezers „neen" heeft gestemd,
terwijl verder een groot percentage
van de kiezers zyn misnoegen toon
de door inleveren van een biljet, dat
zelfs onder de zeer verregaande
voorschriften tot geldigverklaring
jinsky vertegenwoordigde no- het held van het georganiseerde sta- lijn. allerlei mueinnv- oe oosiemne zone eeioona i
oude intellect Nu is hu aan het king-breken te Berlijn. Wat daar ge- heden, het gewapend binnenlokten venZpinz zlZ a^r Êeèn
hoofd van de dienst gesteld. Moskou schiedt is precies het tegendeel van van de westelijke sectoren tot bre- sti-e indruk maken Had dan mei
heeft de methode van Molotof toch hetgeen iedere moderne arbeider kin- van de staking het ziin alles hef?egnne™Bonn al was het en
S?2ftealevak,Xa2re'voe2de„e11^ elementair recht, dingen, die het wantrouwend? Ame- kef Sr omdathet verruim
dat al fal' WiSmskv de Pnni p, V™ tot. ll.a,ar.aan toe: de "ka baande houden In de laatste tweederde van het Duitse volk spre-
Srl J h. overheid daarmede haar dagen is daar nog de aankondiging ken kan. veel meer recht op een
oud-mensjewiek nooit over de macht doel had bereikt, zoals in oen satel- van schietoefeningen op de baan delegatie' Het had gaarne gewild
en zelfstandigheid beschikken, waar- lietland zeker het geval zou geweest van de luchtbrug bijgekomen Mra malr dTwertrthke autorite1te"n teb-
Z2ekl0„'Oot2LHeb0lSJeWlekd00ren 7T' ï"Iaar 'S °P een n«lerlaag- moet deindruk krijgen daTTe ben het nTet fo^estaït
aooi. kon optreden uitgelopen. De gewapende groepen sen incidenten zoeken. En dat is Zo lokt Wiajinskv nederlaag na
slecht MHft WalSd1 ..'.SS PO""6 hebbe" zicb' Propaganda voor het Atlantische nederlaag uit. bevordert hij de wen-
siecnt blijft. Wat een gestuntel met onder Anglo-Amerikaans dreige- Pact. sen Vfln RUsiandc: tPP-enstanHPr* in
- het opheffen van de blokkade van ment, moeten terugtrekken. De sta- Te Parijs haalt Wisjinsky zich het diplomatieke spel terwiil hii
treffende parlementen verschenen Berlijn. Men onderneemt een on- king gaat door. zolang de stakers weigering op weigering op de hals. meer kaS heeft -edwongen te
voorwaardelijke terugtocht. Geen dat willen. Deze, in het besef van Soms is zijn betoog kinderlijk. Ieder- worden dan te dwingen.
zijn.
De parlementaire Enquête Commissie èoet haar tweede verslag
volgen door een slotbeschouwing, waaraailhet volgende is ontleend:
„De commissie hoeft op aarzelingen, oiyolkomenhcden cn tekort
komingen moeten wyzen. Dit was voor ^e Commissie geen aange
name taak in het hijzonder omdat zy uit dc aard der zaak het
gevoerde beleid te beoordelen kreeg, achteraf en onder zeer veel
rustiger omstandigheden, dan waarin zij' verkeerden, wier beleid
de Commissie moest toetsen. Het aan de commissie door de Tweede
Kamer opgedragen onderzoek, is een noodzakelijk substituut van
de normale parlementaire controle, die in de jaren 1940 1945 niet
kon worden uitgeoefend. Dc commissie wil er echter wel_ met
nadruk op wijzen, dat dit substituut dc parlementaire enquete
met zich brengt, dat behalve de verantwoordelijke bewinds
lieden, ook ieder ander Nederlander en in het bijzonder de ambte
naren. die aan de besluitvorming hebben meegewerkt, gehoord
kunnen worden. Daardoor komt ook het licht tc vallen op de
phasen van voorbereiding en overweging, die bü de normale
parlementaire controle meestal buiten beschouwing blijven, het
geen uiteraard grotere mogelijkheden voor kritiek oplevert.
Wanneer de commissie evenwel tracht uit de veelheid van ge
beurtenissen hoofd- en nevenzaken te scheiden, dan wil zü als
een der belangrijkste beslissingen van de gehele oorlogsperiode
naar voren brengen het op 13 Mei 1940 te Hoek van Holland ge
nomen besluit de zetel van de Regering naar Engeland te ver
plaatsen.
Dit feit heeft de gehele verdere oorlogvoering van Nederland
beheerst: het heeft de invloed van Nederland in dc bondgenoot
schappelijke beraadslagingen verzekerd; het heeft dc organisatie
van de activiteit van marine cn koopvaardij in de strijd ter zee
mogelyk gemaakt; het hoeft het internationale prestige van
Nederland hoog gehouden; het heeft aan het verzet in het bezette
gebied een onontbeerlijke morele en daadwerkelijke steun ver
leend en ten slotte heeft het de mogelijkheid geschapen tot een
effectieve voorbereiding van de bevryding en het herstel van
Nederland. Men denke zich slechts in. wat het lot van Nederland
zou geweest zyn, indien dit besluit niet genomen en dc Regering in
handen der Duitsers gevallen zou zijn. liet wil de commissie dan
ook voorkomen, dat het tydig verplaatsen van de zetel van de
Regering een daad is geweest van eminent historisch en politiek
belang, zod3t 't besluit daartoe als een van de belangrijkste credit-
posten op de balans van de verrichtingen van het Kabinet moet
worden beschouwd."
