Salzburger Fest-spiele
Collectie van overweldigende schoonheid
in Museum Boymans
HUMOR, INTENSITEIT EN
TRAGIEK
Glansperiode der Schilderkunst
GERARD DAVID
Titiaan ontdekt
Boeken over
muziek
Mannenkoren moeten vechten
om idealen hoog te honden
De Tuinman en de Koningin
Zaterdag 30 Juli 1949
5
J7 R is deze maanden in het museum Boymans té Rotterdam, nu daar
de schilderijen en tekeningen uit de collectie van de verzamelaar
D. G van Beuningen zijn wanden siert ter ere van het eeuwfeest, on
gelooflijk veel te genieten, zoveel, dat het schier onmogelijk is een
bezoek, waarbij de ene indruk door de Andere wordt verdrongen, te be
perken tot een enkele middag. Trouwens, wie daar een paar uren in de
koele zalen heeft vertoefd en gegrepen door de overweldigende schoon
heid thuis nog eens rustig het genotene laat bezinken, zal onmiddellijk
de behoefte in zich voelen opkomen het bezoek zo spoedig mogelijk te
herhalen, zo fascinerend en grandioos is deze tentoonstelling, waarvan
men zou kunnen zeggen, dat ze een museum in een museum is.
Unieke verzameling van
D. G. van Beuningen
"T^ E collectionneur van Beunin-
■L-f gen heeft met een verbluf
fende zekerheid zijn keus weten te
bepalen. Met verstand en overleg is
hij te werk gegaan en daarbij werd
hij ongetwijfeld gesteund door een
welhaast onfeilbaar gevoel voor het
geniale en schone. In minder dan
een halve eeuw wist hij een ver
zameling op te bouwen, waarin bij
na alle hoogtepunten van de ver
schillende cultuurtijdperken in de
laatste vijfhonderd jaren, vertegen
woordigd zijn.
Een bezoek aan deze tentoonstel-
liing verandert- daarom in een fan
tastische reis door een tot geschie
denis geworden wereld, waar men
beginnende bij de primitieven met
hun naieve, doch diep-menselijke
verbeeldingen, eindigt in de periode
van 18001940, waarin de moder
ne kunststromingen haar geboorte
aankondigden en tot werkelijkheid
werden. Van de prrimitievcn (15e
eeuw) bevinden zich hier een aan
tal doeken en panelen van grote
schoonheid. Een prachtig voorbeeld
van hun verhalende trant is het
schilderij „De drie Maria's bij het
geopende graf van Christus" van
Jan of Hubert van Eyck, daarover
valute twisten. Dc kunst in de 15e
eeuw was een middel tot het doel:
de religieuze opvoeding van het
volk, dat grotendeels uit analpha-
beten bestond. Het schilderij ver
ving het boek. Is het misschien
daarom, dat deze kunst door de
argeloosheid en zuiverheid zo in
drukwekkend is gebleven?
Reeds vragen andere doeken onze
aandacht De meester van Aix met
de vorstelijke Jesaja, Quinten Met-
sys met de ontroerende Madonna in
Landschap, Jan Gossaert met zijn
voornaam en streng portret van een
jonge man, Lucas van Leyden met
Potiphar's vrouw en een verrukke
lijk triptichon van een onbekende
Maastrichtse meester. De meesters
strijden als het ware om de voor
rang. Daar zijn Jeroen Bosch en de
oude Breughel met de legendarische
toren van Babel, Memlinck en Grü-
newald, verder Duerer, Rogier van
der Weyden, de Patinir en Frans
Pourbus de Oude met een zeldzaam
gaaf vrouwenportret. Deze kunst is
doordrenkt van symboliek, over
rompelend van eenvoud en uitblin
kend door het technisch meester
schap. Zij vindt een waardig pen
dant in de kunst der Italianen met
fresco-fragmenten van Francesco
del Cossa en Spinello Aretino.
De renaissancistische periode is
vertegenwoordigd met werk van
Titiaan, Tintoretto, Ghirlandajo,
Gozzoli, El Greco, Moroni e.a. Het
oog triomfeert over het gebed. In
de plaats van de coördinatie der
figugren bij de prrimitieven treedt
de compositie. De secularisatie der
kunst is begonnen en niemand kan
dit proces meer keren.
De 17e eeuw
HOE krachtig deze secularisatie
overal doordringt, toont de Ne
derlandse schilderkunst der 17e
eeuw. Het leven is ontdekt. Daar
is reeds Adriaen Brouwer, modern
in hart en nieren, of Frans Hals, de
zwelger in verf en kleur. Ze worden
in uitbundigheid en levenshonger
overtroffen door Rubens in zijn
door veel vlees gedragen allegorie-
en. Maar er zijn ook ingetogener
naturen als Van Goyen, Hercules
Seghers of Jakob Ryisdael met het
beste wat zij gaven aan Nederland
se landschapskunst. Zo is o.a. de
beroemde watermolen van Ryisdael
te bewonderen. En er is Rem
brandt, een naam onder de namen.
Wat er dan verder is, behalve de
stillevens, waarin deze 17e eeuwers
zo sterk waren, behoort aan Jan
BOEKEN
in kort bestek
Franc L. B. Berkhout schreef een
roman over de bezettingstijd ..H o o g t ij
der onderwereld" (uitg. W.
L. cn J. Brussc N.V.. Rotterdam) waar
in hij trachtte de funeste invloed van
dc oorlogsjaren op het gezinsleven te
tekenen en het boven woelen ln dte
tijd van de onderwereld tot een ver
broedering met het bezettingsapparaat.
De middelen, die de schrijver gebruikte
bleven aanzienlijk achter bij zijn stre
ven. Hij blijkt weinig macht tot her
schepping te hebben en bezigt een over
dadig en schools proza, dat omstandig
incidentjes verhaalt, maar geen essentie
bereikt van óe bezettingstijd.
James Hadley Chase's „G een
orchideeën voor miss
Blandish" (Uitgave Bigot en van
Rossum. Amsterdam) blijkt een dik
wijls suggestief geschreven gangster
roman. die echter voor zijn opge
schroefde kei-hardheid een wat onfris
excuus zoekt in zijn moraliserende on
dertoon.
A. W. Bruna te Utrecht verzorgde een
uitgave van ..De man, die de
oorlog misliep" van Dennis
Whcatley Een fantastisch avonturen
roman. vlot geschreven, on- en dolzin
nig. maar humorrijk en onderhoudend
zonder pretenties.
Leslie Charteris' avonturenromans
rondom de mysterieuze heldenfiguur
van de Saint hebben furore gemaakt.
Bij uitgeverij Bruna (Utrecht) ver
scheen ..De Saint in M i a m 1",
waarin Charteris zichzelf gelijk bleef,
nonsensikale invallen behendig neer
schreef tot de meest huiveringwekkende
complicaties om met een even nonsen
sikale oplossing de lezer tenslotte weer
rust te gunnen.
J. B. Wolters te Groningen, deed de
eerste Nederlandse schooluitgave het
Jicht zien van Euripides ..He
len a". Dr. G. Italië onderwierp hier
voor de oude tekst en conjecturen aan
een nieuw onderzoek, bracht zelf en
kele bescheiden conjecturen aan cn
paste het werk voor Nederlands ge
bruik aan door een uitvoerig, zeer ge
documenteerd en helder geschreven,
commentaar.
Steen, Willem Kalf of Willem van
de Velde, werk, dat karakteristiek
mag heten voor hun kwaliteiten.
Van hier doet de bezoeker een
stap naar het kabinet, met Frans-
Italiaanse meesters uit de 18e eeuw.
Cahrdin, Fragonard, Boucher, de
toonaangevende kunstenaars van de
erotische boudoir-sfeer, van het
poëtische element en de aesthetiek
in de schilderkunst, meten zich met
Tiepolo, Guardi en Joshua Rey
nolds. De tijd schuift al dichterbij
en wanneer wij de laatste zaal be
treden. zijn ons de schilderstukken
opeens veel meer vertrouwd, om
dat de afstand in jaren niet zo groot
is. Heerlijk zijn ze, die Daumiers,
vijf in getal. Genadeloos is zijn
spot. Dan zijn wij plotseling om
ringd door de groten van het im
pressionisme. Monet, Renoir, Sis-
ley, maar ook Gauguin en Vincent
van Gogh, wiens Armand Roulin en
Cypressen zijn laatste en tragische
periode voor ons doen herleven.
Andere belangrijke figuren delen
met hem in onze belangstelling, zo
als Jongkind, Courbet en Ensor.
Het is ondoenlijk in dit kort be
stek alle kunstenaars te noemen of
hun werk in iets meer dan een aan
duiding te benaderen. Het moet
wel bij een bespreking in vogel
vlucht blijven. Wat zou er al niet
te schrijven zijn over de Italiaanse
renaissance-bronzen of het prach
tige beeldhouwwerk uit de ver
schillende perioden! Met de hier
gegeven opsomming zal het hart
van elke kunstminnaar sneller gaan
kloppen. Er is veel te leren en veel
te bewonderen. En voor hem of
haar, die aan al deze schoonheid
Vincent van Gogh's portret van
Armand Roulin.
een aandenken wil bewaren, is er
altijd nog de voortreffelijk verzorg
de cn door Ad. Donker uitgegeven
catalogus met de zeer mooi uitge
voerde reproducties.
B. SCHMIDT.
Het eeuwige China
„Vijfduizend jaren beschavingsge
schiedenis van het oude volk der aarde"
zo luidt de onderUtel van het werk van
Tsui Cti „Het eeuwige China" (uit het
Engels. ,.A short history of Chinese
civilisation"), dat in een uitstekend ver
zorgde uitgave verscheen bij W. de
Haan N.V. te Utrecht In het bestek van
ruim 300 bladzijden geeft de schrijver
een overzicht van de tijd af van P'anku,
de Pekingmens, en het oud-stcnentijd-
perk tot cn met dc geschiedenis van
het huidige China onder Sim Yat-sen
en Chang Kai-Shek. Het bock. dat om
streeks 1941 werd afgesloten, is toeiend
geschreven en bevat voor de leek, veel
waardevolle gegevens. Men kan echter
de schrijver niet vrijpleiten van opper
vlakkigheid en een te grote aandacht
voor anecdotischc bijzonderheden, waar
door de diepere problemen van de ont
wikkeling van de Chinese geest en cul
tuur. van de beschavingsgeschiedenis
zelf, te zeer op de achtergrond gehou
den worden. De schets, die Tsui Chl
geeft van de politieke ontwikkeling van
zijn land heeft niet voldoende tot de
kern doordringende objectiviteit en de
prognose voor de toekomstige politiek,
waarmee de schrijver zijn boek besluit,
blijkt enigszins door dc feiten achter
haald te zijn.
Detail van Van Eyck's „De
Maria's bij het geopende
van Christus".
laatste der Grote ..primitieven'
J-JeT IS NIET ALLEEN in ons land gewoonte geworden om in de
zomer door festivalsvan allerlei aard en door grote tentoonstel
lingen, het vreemdelingenbezoek te stimuleren In België herdenkt Ant
werpen een van zijn beroemdste zonen, Anthonie van Duck, terwijl
het oude Brugge een tentoonstelling heeft gewijd aan Gerard Davidde
laatste grote vertegenwoordiger van de beroemde Brugse school.
ming van het geheel tot hoofdzaak
geworden ondanks de, in die tijd ge
bruikelijke. zorgvuldige dctailschil-
dering. Het meest ontroerend wel
licht en zeker het meest innig en
teder zijn de beide, bijna identieke
Madonna's, het Kind pap voerend.
Het ene schilderij komt uit het mu
seum te Brussel, het .andere uit de
verzameling van Pannwitz en is als
bruikleen in het Mauritshuis te zien
geweest. Op dit laatste schilderij
heeft het Christuskind een kersen-
takje in de hand. waarschijnlijk een
latere „verbetering" van het pap
lepeltje dat nog op het Brusselse
stuk voorkomt. Op deze beide schil
derijen komen die sublieme stille
ventjes voor, van vruchten, bloemen,
brood en eetgerij die de huiselijkheid
van het tafreel zo prachtig illustre
ren.
De beide bekende schilderijen van
de arrestatie cn de marteling van de
omkoopbare rechter, ontbreken na
tuurlijk niet op de tentoonstelling
evenmin als de Brusselse „Aanbid
ding door dc Koningen" en vele klei
nere en minder bekende stukken Tot
deze kleinere schilderijen, die niet
allen van gelijke kwaliteit z(jn. be
hoort ook het portret van een goud
smid. een fraai voorbeeld van de
scherp analyserende en toch grootse,
15e-ceuwse portretkunst.
Wie de gelegenheid heeft deze zo
mer in België te reizen, zal zeker
Brugge niet mogen overslaan.
R. E. PENNING.
TI)RUGGE. dat in zijn geheel, als
-L' één museum beschouwd kan I
worden, vormt wel het ideale kader i
om de ernstige, diep-religieuze
kunst van Gerard David tot zijn
recht te doen komen. In de 15e eeuw
was deze stad het geestelijk cen
trum waar de olieverfschilderkunst
op paneel zijn eerste grote bloei ken
de. Gerard David, die, afkomstig uit
het Hollandse Oudewater, zich te
Brugge vestigde en daar in 1434
meester in het St. Lucasgilde werd.
moet beschouwd worden als de af
sluiter van dit bloeitijdperk. In zijn
werk vindt men de kenmerkende
kwaliteiten van de 15e-eeuwse schil
derkunst nog eens samengevat, ter
wijl zijn vormgeving, die reeds de
toekomstige ontwikkeling aanduidt,
nog volkomen Nederlands is en
slechts oppervlakkige sporen van de
steeds meer toenemende Italiaanse
invloed vertoont.
Wie in het Brugse museum de zaal
binnentreedt, waar Davids werken
bijeen zijn gebracht, zal ongetwijfeld
onder de indruk komen van die ver
heven rust, een in zichzelf verzon
ken. religieuze ernst die kenmer
kend is voor dat gehele tijdperk, doch
die bij David toch wel op bijzonder
grootse Wijze aan de dag treedt. Bij
David is de kleur en de détailschil
dering ondergeschikt gemaakt aan de
werking van het geheel. Bij hem
vindt men niet meer zo sterk het
genot in de stralende pracht van
locale kleuren of in de miniatuur
achtige uitwerking var\ détails, die
met de voorstelling weinig te maken
hebben Duidelijk blijkt dit in de
grote triptiek van de „Doop van
Christus". Hoe prachtig is hier het
verband tussen de handeling en de
natuur waarin deze plaats heeft Hier
is een concentratie op het gebeuren,
op de geestelijke betekenis ervan,
bereikt, die nergens verstoord wordt
door de op zichzelf wonderlijk mooi
geschilderde détails van bloemen in
het gras of vaa rijk geornamenteer
de gewaden.
DE BELANGSTELLING voor dc
natuur, voor stillevens, die in een
intérieur de stemming van intimiteit
verhogen, is bij David reeds zo sterk,
dat het niet verwondert dat spoedig
na hem deze onderwerpen als af
zonderlijke schilderijen zullen voor
komen.
Trouwens heeft hij zélf niet twee
panelen geschilderd (onderdelen van
een altaarstuk?) met bosgezichten,
waarop geen figuren voorkomen?
Ook hierin is meesterlijk de stem-
Een ..Zauberflöte" in de rotsen
(Van een eigen verslaggever)
HOOGSPUITENDE fonteinen op de grote pleinen van Salzburg. In
de avond is de door schijnwerpers verlichte burcht Hoher Salzburg
het lichtbaken voor de late reizigers.
Salzburg is in feesttooi, de rood-wit-rode Oostenrijkse en de wit-rode
Salzburger vlaggen wapperen op de Stadtbrücke, waar een frisse wind
boven de Salzach koelte brengt.
De krachten van een land en een volk, dat zich zijn cultuurdragende
taak bewust is. leven in deze stad, die slechts een 110 000 inwoners telt
en in de maand van de Festspiele tienduizenden van heinde en ver aan
trekt.
Natuur en kunst, hand in
hand
Ook hier is hard gewerkt aan de
wederopbouw, zowel aan de gees
telijke als aan de materiële.
In Oostenrijk is de cultuur sterk
met natuur en volk verbonden.
Enkele uitvoeringen worden in de
open lucht gegeven, zoals het to
neelstuk Jedermann, een jaarlijkse
traditie, Zondag 31 Juli op het
plein voor de Dom, en Woensdag
27 Juli op de openingsavond Mo
zart's opera Zauberflöte tegen het
natuurlijk décor van de pl m. 20
meter hoge rotswand op het onge
veer 40 meter brede podium van
de Felsenreitschule, een manege,
die speciaal in deze maand tot
theater is omgebouwd.
Op eenvoudige houten banken
zitten de toeschouwers en al is het
wat koel in deze aan twee zijden
door rotswanden, aan de andere
zijden door wandelgangen van het
Festspielhaus omgeven „zaal", die
slechts met zeildoek overdekt is,
het schijnt de in avondtoilet gesto
ken dames niet te deren.
Bij de heren ziet men slechts
weinig smoking en overdag op
straat veel shorts onder alle leeftij
den en standen.
Hoog op een rotspad, dat nog
uitzicht biedt op de zaal, orkest
bak en misschien een klein stukje
van het podium, kijken een aantal
inwoners of vacantiegangers onder
politietoezicht gratis toe. De acou-
stiek is ideaal en als Tamino en
Pamina na de beproevingen van de
inwijdingsweg onder de machtige
zang van het koor der ingewijden
de tempel van schoonheid en wijs
heid binnentreden, onder de stra
lende gulden zon door, die de duis
tere krachten van de koningin der
nacht heeft overwonnen en waar
boven zich in twee verdiepingen
nog een 30 extra koristen bevin
den, ieder in een eigen zuilenpor
tiek. allen onder schitterende be
lichting. gaan de gedachten over
de rotsen en bergen van Salzburg,
Mozart's geboorteplaats, dat „het
hart van het hart der wereld" wil
zijn, uit dit land met zijn overrom
pelend schone natuur, naar alle
hier vertegenwoordigde landen,
die zoeken naar efen Europese en
een intercontinentale eenheid. Mo-
Wereldprêmière nieuwe
Beethovenfilm
Zondag 31 Juli wordt te Salz
burg de wereldpremière van een
nieuwe film over Ludwig van Beet
hoven gegeven; draaiboek cn regie:
Walter KolmVeltée; muziek-
arrangement: Alois Melchior.t titel
rol: Ewald Balser (vroeger de „Je-
dermaun"). Verder: Marianne
Schönauer en Judith Holzmeister,
Weense Philharmonie, Koor Ween-
se Staatsopera, Wiener Sangerkna
ben, dirigent: Hans Knapperts-
busch.
Portret van een goudsmid door
Gerard David
KIRSTEN FLAGSTAD
Burgemeester George Christopher va..
San Francisco heeft verklaard, dat. mo
reel gesproken, het vrijwel zeker ls.
dat het komende operascizoen volgens
dc bestaande plannen zal doorgaan met
de Noorse sopraan Kirstcn Flagstad als
primadonna.
De beheerders van het „War Mcmo-
rialopera House", die de „banvloek"
over Flagstad hadden uitgesproken zul
len Maandag bijeenkomen om de toe
stand onder ogen te zien.
Kirsten Flagstad zingt morgen in
Salzburg, waar dc Festspiele begonnen
zijn. Onder de buitenlandse bezoekers
bevinden zich vooral Italianen. Zwit
sers, Beieren en Amerikaanse militai
ren.
Zuid-Afrikaanse schilder
werkte in ons land
De directeur van het Kunstcentrum
te Pretoria, de heer le Roux Smith. Is
uit den Haag vertrokken voor een kort
bezoek aan Londen cn Tunis, na een
serie muurschilderingen en decoratieve
panelen te hebben vervaardigd voor
nieuwe schepen, die thans ln Nederland
voor de Verenigde Ned. Stoomvaart
maatschappijen worden gebouwd.
ge het op Goethe geïnspireerde
woord van bondskanselier Dr. Leo
pold Figl, bij de officiële opening
gesproken: „Das Unversöhnliche:
hier wird 's versöhnt" misschien
nog een ideële wens zijn, het zout
der aarde, waar Salzburg dank zij
'n belangrijke industrie zijn naam
aan dankt, kan van een dergelijk
centrum uit. geestelijk gesproken,
verder werken.
Als Wilhelm Furtwangler, één
der grootste dirigenten ter wereld,
de dirigeerstok heeft neergelegd cn
de huldebetuigingen in ontvangst
heeft genomen, samen met de gro
te solisten Karl Schmitt-Walter,
Walter Ludwig, Irmgard Secfricd.
Wilma Lipp cn Josef Greindl, zoekt
hij in natuurlijke reactie enige
ontspanning van deze prestatie,
laat zijn auto nog wat op slot en
begeeft zich onopgemerkt naar het
restaurant „Zum goldenen Hirsch"
In zijn oog leeft nog de herinne
ring aan de wereld van schoonheid
en wijsheid, die hij voor ons open
de in samenwerking met dit gezel
schap van de Weense Staatsopera.
waarvan ook Nederland enkele
weken geleden de praestatics leer
de kennen.
W. SCHMIDT.
Een olieverfschilderij, dat voor 24
pond sterling in een tweede handszaak
te Melbourne werd gekocht, zal voor
expertise naar Engeland worden gezon
den. da.tr men meent, dat het wel eens
een werk van de 16de ecuwse Italiaan,
se schilder Tit.aan zou kunnen zijn.
Het doek ste.t voor een negental men-
•r. cn engeleiuiguren.
Het werk zal onderzocht worden door
Sir Kenneth Clark. Hoogleraar ln de
kunstgeschiedenis aan tic Universiteit
te Oxford.
De eigenaar Tony Gcmenls heeft het
doek verzekerd voor 600 gutnjes.
Debutanten kunnen
aantreden
Ter gelegenheid van het 100-Jarlg
bestaan van A. W Sijthoff's Ultgcvcrs-
mtj N V. te Lelden op 1 Januari 1951
schrijft deze uitgeversmaatschappij een
prijsvraag uit voor een roman ln de
Nederlandse taal van minstens 60.000
cn hoogstens 130 000 woorden. De jury
bestaat uit. Antoon Coolen. Ben van
Eysselsteijn en dr. P. H. Rlttcr Jr. Als
prijs wordt een bedrag van f 2000 be
schikbaar gcste.d.
Auteurs ln Nederland. Overzeese ge
biedsdelen. België of waar ook ter we
reld, van wie tot dusver nog geen ro
man ln boekvorm werd gepubliceerd,
worden uitgenodigd hun werk onder
motto, met vermelding van hun corres
pondentie-adres. vóór 1 Augustus 1950.
aan het adres der jury, Doczastraat 1.
Leiden, ln te zenden.
Het muziekleven heeft zich meer naar
commerciële dan naar ideële wetten te
schikken In onze tijd Is de geestelijke
leiding van ons volk nog voornamcl'ik
aan die commerciële keiharde prin
cipes prijsgegeven. De ln wezen con
ventionele massa ls het afzetgebied
cn daarvan een nog minder progres
sieve élite. Als een geducht dlctatortaat
remt zij de vooruitgang ln de kunst.
Nochtans drukken de waarachtlgen
onder de scheppende kunstenaars zich
uit op de wijze van hun tijd: zij kun
nen niet anders. Maar hun werken
worden niet of ondoelmatig geëxploi
teerd.
Gunstiger staat het. nieuwe strevin
gen verkennende, bock ervoor, omdat
het boek een juister cn rustiger cn
ln de regel veel groter bereik heeft
dan een concert Er verschijnen mo
menteel veel boeken die het oude op
nieuw vertellen, het voor dc moderne
leek zo gunstig mogelijk opdienen, cn
er zijn er die bewust dc nieuwe wegen
de pioniers bewandelen - deze zijn min
der ln getal - cn er ls tenslotte ccn ge
ring aantal boeken die stoutmoedige
perspectieven uitstippelen.
Van de eerste soort ontvingen wij ter
bespreking een serie met Journallstleko
vlotheid geschreven opstellen over „tra
giek en romantiek in het leven van
veertien rmrkantc figuren uit de mu
ziekgeschiedenis" die Cor van Bcrkel
samenvatte onder dc titc. Impromp
tus. Eon keurige uitgave der N.V.
Bock en Periodiek Den Haag.
Een muslcoliglsch diepgaander studie
Is die welke W. H. Thysse schreef
over Jozef Haydn als tweede
boek uit de componlstcn-serlc die Gott-
mer. tc Haarlem, uitgeeft. Deze studie
kenmerkt zich door con eigen ondcr-
7.ock naar dc levensfeiten en een cul
tuur-historisch belichten van het werk
van de componist Een goede bijdrage
tot dc muziekgeschiedenis.
Van actueler betekenis is ccn aanbe
velenswaardig bock (uitgave Dc Toorts.
Heemstede) van Max Prick van
W e 1 y over Het Bloeit ij dperk
van het Nederlandse Volks
lied. Het werk zal schoolmusici cn
allen die voor dc schoonheid van het
volkslied belangstelling hebben welkom
zijn. Dc vakman verlangt naar een diep
gaander behandeling van vergelijkingen
en samenvattingen. Van dc leek eist het
boek enige muzikale kennis het goede
bock houdt het midden tussen een po
pulair cn wetenschappelijk beschrijven.
Van de periodiek Lusthof der
Lckenmuzlck (uitgave Dc Toorts»
verscheen dc derde aflevering. Ook dit
met grote bekwaamheid samengestelde
boekje verdient dc warmste aanbeveling
aan allen die ln huls of op school graag
goede 'muziek samen spelen cn zingen
(Nederlandse teksti die tóch niet al tc
moeilijk ls Dc bezetting ls varieerbaar:
blazers, strijkers, gitaristen.
Een bock dat ik ware het mij mo
gelijk aan leder die belang stelt in
een zinvoller toekomst van ons muziek
leven. ton geschenke zou willen bieden
ls „Toekomstmuziek" door Jaap van
G inn eken (bij Brussc, Rotterdam».
Het ls een stoutmoedig cn fris bock dat
op gedegen kennis cn op nuchtere mo
tieven berust. Het blijft niet alleen bij
Intelligente beschouwingen doch do
schrijver geeft zeer Interessante en ori
ginele muziekvoorbeelden. Natuurlijk
bevat zo'n bock aanvechtbare bewerin
gen cn suggesties: dit behoort als 't
ware bij het pionierswerk.
Allen die het herstel van de soclnlo
functie der muziek ter harte gaat, allen
die vragen naar het jonge rhythmc. naar
de toekomst der harmonie, allen dio
peinzen over de geldigheidsduur van
ons toonstelsel cn over dc toekomst van
de speciale muziek van nieuwe vertol-
kingsmiddclen als radio en film. zit dit
goedkope maar goed verzorgde bock
enthousiast aanbevolen.
PIET MöHRINGER
Koninklijk Nederlands Zangersverbond
hield conferentie op de Drakenburgh
De biik van de man is naar de maatschappij, die van de vrouw naar dc
cel der maatschappij, het gezin, gericht. Dit gaat slechts in 'f algemeen op
maar geldt ongetwijfeld als zodanig voor het geestelijk en practisch leven,
dat wij op onze plek van de aardbol en in onze dagen kennen. Men kan dc
behoefte tot discussie-bijeenkofnsten van enkel mannen dan ook zien
als een verlangen tot beleven en bundelen van direcf-sociale krachten,
onverzwakt door erotische invloeden.
Ik geloof dat hier dc eerste grond is
van vele manneninstclllngcn cn dat zij
dit ook ls van het zeer verbreide man-
nenkoorwezen dat in de vorige eeuw
pas ls opgekomen. Dit laatste feit be
tekent een verzwaring van de moeilijk
heden welke de koren cn dc mannenko
ren ln 't bijzonder ondervinden: dc
oudere grootmeesters onder de compo
nisten hebben niet voor mannenkoor
gecomponeerd Hiertegenover staat
echter dat dc koormuziek die vóór
1600 is geschreven ch die de helft (en
niet de minder bclangrljkel) van de
^ansc muziekliteratuur uitmaakt, voor
een groot deel zonder enig artistiek be
zwaar door het mannenkoor kan ge
zongen worden. Want het ging ln die
tijd meer om het lijnenspel, om het
verweven van .stemmen" (gemeen-
1~")E hedendaagse Spaanse letter-
kunde is in ons land nog weinig
bekend. Wel zijn reeds verschillende
gedichten en toneelstukken ver
taald, b.v. door litteratoren als Hel
man en Hendrik de Vries; wel ook
worden in lezingen en publicaties
vaak pogingen ondernomen het Ne
derlandse publiek met de moderne
Spaanse letteren vertrouwder te
maken (mét ere moet hier vooral
genoemd worden de onvermoeide
dr. G. J. Geers, die deze stof boven
dien aan de Groningse universiteit
doceert), maar toch is het weinig,
wat tot ons komt.
Weinig, maar hoe belangwekkend.
De Spaanse opstand en burgeroor
log; de conflictsituatie in Franco-
Spanje; het leed der emigranten in
Frankrijk zij leveren nog steeds,
indien al niet regelrecht het onder
werp, dan toch de gevoelsonder-
toon, waaruit deze romans en no
vellen. deze liederen en verhalen en
toneelstukken zijn ontsproten. Die
innerlijke verscheurdheid, gepaard
aan de demonische heftigheid, trots,
wreedheid, edelmoedigheid en over
gave van het Spaanse volkskarak
ter verlenen een geheel enig accent
aan wat hiervan tot ons is doorge
drongen.
In het najaar van het vorig jaar
heb ik een roman besproken van dc
thans 46-jange Spaanse auteur R a-
m n S e n dé r. getiteld Zeven
Rode Zondagen. In de thans even
eens bij G. A. van Oorschot te Am
sterdam (1949) zojuist verschenen
roman van dezelfde schrijver D e
Tuinman en de Koningin,
vertaald door Hélène J. Meyer, zijn
plaatst in de Spaanse opstand cn
de gebeurtenissen wederom ge-
burgeroorlog van 1936. Deze vor
men echtér hier niet meer de
hoofdzaak van het verhaal, maar
meer dé achtergrond, waartegen dit
zich afspeelt.
In de psychologische strijd, ver
scherpt door al de hevigheid van
een genadeloze erotiek in de per
sonen op de voorgrond weerspiege
len zich. niet symbolisch maar op
dc meest regelrechte wijze, de his
torische gegevens: de politieke bot
sing en het contrast in wereldbe
schouwing. die zich daarnaast en in
vérbondenheid daarmede afspelen.
De geschiedenis vindt plaats in en
rondom het palcis in de buurt van
Madrid van een hertog, die tegen de
republikeinse regering samenzweert
en daarbij omkomt. Zijn vrouw, de
jonge en mooie hertogin *leeft een
eenzaam en hooghartig leven uit
een geestesgesteldheid. die in de
beste zin aristocratisch moet wor
den genoemd. Zij heeft daarvan al
le deugden: moed, trots, trouw,
kracht tot eenzaamheid. Maar zij
mist elk geloof in mens en wereld;
zij is niet verbonden met haar me
demensen. koud en ontoegankelijk
en ook als vrouw nog niet ont
waakt. Met de typische harteloze
lichtzinnigheid, die karakteristiek is
voor de géést van het ancien régi
me, laat zij zich in het zwembad
van haar paleis, waarin zij geheel
zonder bedekking baadt, een brief
brengen door Rómulo. de tuinman:
cn als haar kamenier, wanneer hij
zich aankondigt ontstelt opmerkt
.Mevrouw, het is ccn man" lacht zij:
„Rómulo een man?"
De binnentredende tuinman heeft
het gehoord en in het verder ver
loop dringt het tof hem door, dat
de reden tot die geringschatting ge
legen is in het sociale feit. dat hij
slechts als huisdier of een huismeu
bel wordt beschouwd.
Het paleis wordt nu door de re
publikeinse militie gerequireerd cn
S LITERAIRE KRONIEK
Victor E. van Vriesland
VJ
de hértogin moet zich schuil houden
in de toren. Rómulo wordt niet om
zijn politieke inzichten, want hij
weet niets van politiek, maar omdat
hij zich toevallig lid heeft laten ma
ken van een vakvereniging, tot be
waarder van het paleis aangesteld.
Hij alleen weet van de „ondergedo
ken" hertogin. Hij heeft dus nu
haar zelf cn haar leven in zijn
macht, maar maakt daar geen mis
bruik van cn beschermt haar in
deze situatie met eigen levensge
vaar. Hij heeft haar echter lief en
nog steeds brandt het gezegde van
die ene kéer hem in de ziel. Er
ontstaat dus nu een situatie van een
bijna ondragelijke spanning cn
daarbij geheel doortrokken van de
sfeer van dood en bloed en bombar
dementen en gevechten alom en
vlak bij, want heel een wereld van
helse verschrikkingen staat rondom
dit aangrijpende drama tussen twee
mensen, een man en een vrouw,
wier sociale tegenstelling in één
ogenblik in haar tegendeel is omge
slagen, zodat de tegenstelling bleef,
maar de plaatsen verwisseld zijn.
Of eigenlijk niet verwisseld, want
de hertoging doet geen enkele con
cessie aan de opportuniteit, hoont
en sart hem, maar komt toch onder
de indruk, ondanks zichzelf, van de
grootheid en eenvoud en gaafheid
en mannelijke kracht van Rómulo's
karakter. Zij is echter gebonden
aan een andere minnaar, uit de
wereld der rechtsen, een misdadig
sadistisch avonturier, die haar 's
nachts in het geheim bezoekt. Ró
mulo's razernij tot hét uiterste
brengt en alles nog meer in een si
tuatie van doodsgevaar stelt. Door
een misverstand sterft tenslotte de
hertogin buiten Rómulo's schuld
aan honger en verwaarlozing. Haar
laatste woorden zijn: „Luister eens
Rómulo. Rómulo. je bent de eerste
man. die ik in mijn hele leven ont
moet heb. Vergeef me. Rómulo." En
Rómulo denkt: „Nu geloof je in mij.
Ik weet, "dat je het doet, maar
waarom nu? Waarom nu pas? Om
dat ik je gewond heb. omdat ik je
alleen heb gelaten? Moet het zo
gaan? Mag ik je alleen maar op
deze wijze hebben? Nu je jezelf
niet langer bezit? Waarom? Is dat
de wet? De oude wet?"
RAMON SENDER
Dit diepaangrijpende boek is ge
schreven met éen harde, gedrongen
soberheid, die de begaafdsten van
de jongste Amerikaanse schrijvers
eer zou aandoen. De psychologie is
meesterlijk cn de gehele verhaal
trant spreekt van een dusdanige
menselijke verdieping en intensiteit
dat het boek grote indruk maakt.
Ook in deze gruwelijke sfeer van
algemene dood en ondergang, ver
scherpt en verbitterd door het
méést meedogenloze persoonlijke
liefdesconflict komt telkens het
verzoenende element van een ver
ruimende en tedere humor, die is
als een streep zonlicht uit het wol
kendek op de kolkende, ziedende
golven der zee.
Deze schrijver, die in Amerika
reeds zeer bekend is. heeft zich mét
één slag vóór in de rij van de beste
Europese schrijvers geplaatst.
schapssymbool!) dan om e«-n bepaalde
eenheid van timbre Bovendien ls er een
gehele nieuwe literatuur ln wording.
Maar dat feit dat het mannenkoorwezen
tot bloei kwam ln een door cn door
decadente tijd 1900) cn dat het
krachtens zijn sociaal wezen van nature
op een meer edele cn geestelijk gezonde
cn vitale gemeenschapskunst is aange
wezen. is oorzaak van ccn strijd tegen
wansmaak van publick en ln eigen ge
lederen. daarmee tevens van strijd om
belangstelling cn bestaan. Men zoekt
de oorzaak hiervan wel eens ln het be
perkte timbre doch dit is niet alleen
muzikaal onjuist doch men dient te
vens het sociaal verschijnsel te aan
vaarden van dc „mannenelub" die oor
spronkelijk geen ander bindend pro
gramma had dan de gezelligheid, dat
zich echter in verschillende richtingen
zoals het tezamen zingen ontwikkelde.
Op het gemeenschapsoord Drakon-
burgh, waar het Koninklijk Nederlands
Zangersverbond zich bezon op dc hui
dige situatie van zijn liefhebberij (welk
ccn zinvol woord!), stond tegenover
het enthousiaste geloof van de Haagse
dirigent Jos Vranken (dirigent van het
bloeiende mannenkoor Diic Haghcsón-
gers) in wezen cn toekomst van dc
mannenzang dc nuttige, belangwek
kende én opbouwende maar m.i. te pes
simistische en daardoor niet In óllc de
len juiste critiek van de Brabantse mu
sicus Frans van Amclsvoort. Daar hoor
de Ik terecht door Felix de Nobel dc
cis van bevoegdheid van de dirigent
stellen, daar nam de Nijmeegse muzick-
schooldircctcur Plet Versloot zijn toe
vlucht tot een vernuftig uitgedacht or-
ganisatic-raffinemcnt. En achter alle in
leidingen cn discussies stond dc mooie cn
leerzame rede van de Haagse psycholoog
dr Th.A.M.Schrcurs over het leiderschap,
over de liefdevolle en bezielende over
gave van leider en geleiden met de
veredelende belevenis cn niet dc riva
liteit t.o.v. andere vcrcniglrfgen tot
doel. over de nederigheid en de een
voud. over de sociale betekenis van dit
alles.
Mijn geloof is en dit schemerde ook
door alles wat ik op dit weekerjd hoorde
heen dat in het zoeken naar een ge
zond contact met het volk de oplossing
van de huidige culturele problemen ligt.
ondanks dc moeilijke omstandigheid
dot ons volk wel economisch doch gees
telijk slechts povertjes cn uiterst on
doelmatig wordt geleld. Het-lijkt mij
de aangewezen weg om een actief on
voortvarend contact te scheppen tussen
componisten, volksleiders, regeringsaf
gevaardigden. radiobestuurders en met
veel en veel meer competente dirigen
ten als op Drakcnburgh aan het appél
van het Zangersverbond gehoor hadden
gegeven
Want brandend idealisme en geloof
van enkelen kunnen niet èllcs doen:
deze tijd staat in het teken van het
teamwerk. Goedwillende, loyale, ruim
opgevatte samenwerking van allen wie
het artistiek volksbelang aangaat kan
de koorzang ln 't algemeen cn dc man
nenzang in 't bijzonder als onuitputte
lijke cn geneeskrachtige bronnen doen
vloeien.
Plet Möhrlnger.
