Volgende maand is Rlioon jarig voor
de 750ste keer.^fe«iffi* m
JOH ANN WOLFGANG VON GOETHE
1749—1832
Respectabele leeftijd van
een respectabel dorp met
een respectabel verleden
N.J
Laatste universele geest
Zaterdag 27 Aug. 1919
5
RHOOX De zon was al lang ter kimme gegaan. Ik dwaal
de onrustig door het bos. Het bos van Rhoon. Een everzwijn
knorde. Een nachtuil kraste. Een vleermuis scheerde rakelings
langs m'n hoed. Heel in de verte hoorde ik het gejoel van
opgewonden poorters, die aan het brassen waren in het „Wapen
van Rhoon". Nu en dan boog ik de struiken opzij om over
de slotvijver te kijken naar het kasteel, dat a d o b e - w i t af
stak tegen de schaduwen van de nacht.
„Als ik je hulp nodig heb, zal ik wenken met een kaars. Dat
had ze mij gezegd. De schone joffer, die ik heel even maar uit angst
dat haar vader ons betrappen zou gesproken had in het prieel. Uren
was ik al hier. Plotseling begon m'n ooglid te beven. Zag ik het goed*'
Ja, ik zag het goed. In het torenvenster beefde het lichtje van een
kaars. Met een tors gebaar streek ik de struiken opzij. „Ik kom!" riep
ik. „Ik kom". Toen werd ik wakker.
Romantiek van een
oud kasteel
„Waar ga je naartoe?" vroeg
Krijn, die me spottend over z'n
beetje stijf, uit het gras overeind
en keek, knipperend in de zon,
naar de wit gekalkte muren van
het kasteeltje, dat mij geinspireerd
had tot zo'n romantische droom.
Zo ben ik nu eenmaal. Ongenees
lijk romantisch Waar ik 'n kasteel
zie denk ik aan een boze ridder,
die schone joffers gevangen houdt
in een torenkamer. De werkelijk
heid is heel nuchter. Een lijn met
wasgoed van de kinderen en de
kleinkinderen van de opzichter.
Zelfs de zwaan, die wij ,,Leda"
hadden gedoopt vanwege de ro
mantiek en een aanhankelijkheid
vertoont, die ons met open ogen
aan het fantaseren brengt, zwemt
ons als een hondje achterna omdat
zij onze sigarettenpeuken zo lekker
vindt: Telkenmale kijkt ze met één
oog hoe ver we al weer gevorderd
zijn en als deze zwaan spreken
kon. had ze gezegd: „vooruit, jon
gens, trek eens een beetje door...."
Zó is nu eenmaal het leven, ook in
Rhoon, dat de volgende maand
haar 750e verjaardag viert. Een
respectabele leeftijd van een res
pectabel dorp met een respectabel
verleden. De rust die van Rhoon
uitgaat op een stedeling, is geen
fictie. Je hoort hier de bomen
ademen en wie, van een smalle
landweg komend, het kasteeltje
ziet liggen verscholen tussen het
groen, kan zich nauwelijks voor
stellen. dat hij dit ziet, practisch
onder de smook van Rotterdam.
Geen schokkende
gebeurtenissen
En zoals Rhoon nu is: oud kas
teel en oude kerk, als middelpunt
van welvarende landerijen, zo is
het eigenlijk al de eeuwen van z'n
bestaan geweest. Want aan wie wij
het ook vragen, niemand kan ons
vertellen, dat er op het Kasteel
eens een roofridder gewoond heeft
en zelfs de Hoekse en Kabeljauwse
twisten zijn er aan voorbijgespocld.
Rhoon is in 1199 door de elfde
graaf van Holland als ambachts
heerlijkheid aan een van Duive-
land geschonken, die mede als
dank voor bewezen diensten tot
ridder is geslagen in Rhoden. Een
en ander was niet naar de zin van
de heren van Putten en Schiedam
is toen nog te hulp gekomen om de
aggressieve heren van Putten tot
andere gedachten te brengen. En
dat is eigenlijk alles wat er aan
Rhoonse wapenfeiten bekend is.
Een ambachtsheerlijkheid was het
en zo spreekt Van Vliet, die als
opzichter, met kinderen en klein
kinderen het kasteel bewoont, er
nu nog over. Van de Van Duive-
lands is de heerlijkheid overgegaan
naar de Bentincks en in het begin
van de negentiende eeuw naar de
familie Hoboken. Aangepast aan
de moderne tijd wordt de heerlijk
heid nu bestuurd door een naam
loze vennootschap. De jachtpar
tijen, die eens grote gezelschappen
op 't kasteel brachten, behoren tot
het verleden. De oorlog heeft er
ook z'n stempel op gedrukt, want
de Duitsers hebben er in gewoond
Met weinig eerbied voor de histo
rie, want toen ze er uit trokken
was het een zwijnestal. In de hal
hing een prachtige kroon van Ve
netians glas, toen de Duitsers er
in trokken. Nu hangt er een sim
pele witte peer. De scherven van
de kroon liggen in de slotvijver. De
gebeeldhouwde leuningen van de
trap. die omhoog gaat zijn ge
schaafd en gekneusd en verder mo
gen we het niet zien. De N V. heeft
liever geen bezoekers in geschon
den zalen en kamers, waaruit het
meubilair en de schilderijen ver
dwenen zijn. Een paar maanden
geleden is de laatste antiek van
waarde uit het kasteel gehaald:
verdeeld onder de erfgenamen. De
gedachten van Rhoonse ingezete
nen gaan aarzelend naar een an
dere bestemming voor het kasteel:
een jeugdherberg of een cultureel
centrum Met niets ontziende
wreedheid hebben de Duitsers ook
huis gehouden in het bos van
Rhoon. eens een attractie, die vele
touristen trok. nu voor het grootste
gedeelte gekapt. En zo kan men
nog wel verder gaan, want het
„Wapen van Rhoon" eens het
jachthuis van het kasteel, nu hotel
café met speeltuin, was ook ontoon
baar toen de Duitsers wegtrokken.
Prachtige graftombe
Door de bomen van de Slotlaan
ziet men de oude Nederlands Her
vormde kerk, die evenals het kas
teel dateert uit 1435. Oorspronke
lijk een katholieke kerk is zij in de
hervorming overgegaan naar de
protestanten. Tijdens de beelden
storm zijn de wapens uit de graf-
stenen geslagen, die nu al vele
eeuwen in het schip van de Kerk
liggen. Op de plaats van het altaar
is een prachtige graftombe ge
bouwd voor de graaf van Bentinck.
De kerk staat niet meer kaarsrecht,
zij torst de last van eeuwen, maar
zij doet het nog steeds met waar
digheid. En gevaar voor instorten
is er niet Oude bezienswaardighe-
Jden zijn er nog meer in Rhoon
schetsboek aankeek. ïk~kwam, een W'J denken aan Reesteyn, de oudste
boerderij aan de Koedood tnaar
het is volkomen begrijpelijk, dat de
burgemeester van Rhoon. de heer
J. C. van Es, niet alleen achter
waarts, maar ook vooruit wil zien.
Op de secretarie van deze kleine,
zelfstandige gemeente een van
de weinige uit de naaste omgeving
van Rotterdam, die nog niet met
huid en haar zijn opgeslokt
wordt ijverig aan uitbreidingsplan
nen gewerkt. Rhoon is voor hen,
die het besturen, geen museum
stuk, maar een dorp met grootse
perspectieven. De heer B. v. d.
Griendt het hoofd van de techni
sche dienst van Rhoon en Portu-
gaal, ziet in Rhoon een „Wassenaar
-voor-Rotterdam". De grond is uit
stekend. zware klei. die geen hei
palen verlangt, de natuur is er
mooi en nu al zijn er velen in
Rotterdam, die graag in Rhoon
zouden komen wonen als er maar
bouwvolume was. De burgemeester
en zijn medewerkers dromen van
een Rhoon, als een villadorp en
wie, die de ontwikkeling van Rot
terdam en „de stoot naar het zui
den" gadeslaat, zou durven zeggen,
dat zij van luchtkastelen dromen?
Feestprogramma
Voorlopig gaat Rhoon feestvie
ren, van 10 tot 17 September. Het
kasteel, de kerk, de molen worden
geillumineerd, met de feestverlich
ting van het park uit de kronings-
'dagen. Men heeft een voor Rhoon
bescheiden en toch aantrekkelijk
feestprogramma, dat op 10 Septem
ber begint met een voetbalwed
strijd tussen oud-internationals en
Excelsior Pernis. Op 12 September
wordt feestelijk de klok geluid, die
in de plaats is gekomen voor de
klok, die de Duitsers hebben weg-
Een romantisch gezicht, de witte muren van het kasteel, schuil gaand
I tussen het lommer, een kasteel om van te dromen, maar waarin de
Duitsers deerlijk hebben huis gehouden.
vj
„Werther" was gevaarlijk
en werd verboden
Vijf en twintig Jaar was Goethe toen
hij medio 1774 in slechts enkele we
ken zijn „Die Leiden des jungen
Werther" schreef, een roman groten
deels in briefvorm. Het boek had een
ongedachte uitwerking, veel nerveuze
naturen werden er door geschokt en er
ontstond zelfs een zelfmoord-epide
mie" De Raad van Leipzig besloot
daarom in Januari 1775 Goethe's roman
tc verbieden met de motivering: ..Dit
geschrift ls een aanbeveling voor zelf
moordomdat het geschrift derhalve
een verkeerde invloed zou kunnen heb-
fccn. hetgeen vooral bij zwakke lieden
cn bij vrouwvolk mogelijkerwijze zou
kunnen optreden. hebben de autori
teiten het nodig geacht tc zorgen, dat
dit geschrift wordt onderdruktDe
boekhandelaren dienden het werk te
verwijderen, elke nog aanwezige exem
plaar van de „Werther" zou hun anders
op tien thalcr boete te staan komen.
,,Het bier is weer bestzegt
Van Ililt uit het „Wapen van
Rhoon", die onze tekenaar een
schootsvel heeft voorgebonden,
zoals hij denkt, dat de waard uit
vroeger eeuwen heeft gedragen.
.J
De eerste film over
Israel's strijd
Sword in the Desert. Het Zwaard
in de Woestijn, aldus heeft men de
eerste in Hollywood gedraaide film
genoemd die aan Israel's worsteling
met de Britse blokkade gewijd is.
dus uit de dagen toen i ode re Joodse
immigratiepoging buiten de spaar
zame Britse toestemmingen oni ille
gaal werd genoemd. Zoals bij iedere
filmaankondlging moet men eerst
door een uitvoerige burgerlijke
stand heen.
Scenario en productie zijn van
Robert Buckncr; technisch leider
was Baruch Diener. die zelf zijn
sporen heeft Verdiend in de Pale
stijnse ondergrondse; hij vond bij
Monterey een
.Regels voor toneelspelers'
uit 1805
T? LTM VIJF EN TWINTIG JAAR
-L^- Goelhe intendant van de Schouw
burg In Weimar (17911817) cn hl)
trachtte In die periode nlcuWc opvattin
gen op toneelgebied tot verwerkelijking
ie brengen. Van do hofschouwburg tc
Weimar is onder zijn leiding een grote
Invloed uitgegaan op de Duitse tonecl-
spcelkunst. vooral ook omdat hU be
langrijke toneelkunstenaars aan het
theater wist te verbinden. Doch de
schrijver van ..Faust". „Egmont".
„IphcgcnlC In Taurus". „Tasso" cn een
aantal stukken van minder betekenis
hie.d zich ook doelbewust bezig met de
hcrvofmlnR van het toneel, waarvan
men in zijn „Regels voor toneelspelers"
uit 1805 de grondslagen vindt.
Dc „regels" van Gocthc doen ons te
genwoordig wel ietwat kunstmatig aan.
doch men diertt tc bedenken, dat aan
het eind der achtticnddc eeuw. cn niet
alleen In Duits.and, de toncclspcclkunst
erg verworden was cn wel een strenge
heelmeester nodig had om van haar
kwalen bevrijd tc raken. Dc voorschrif
ten van Goethe, zowel wat dc aeUc der
toneelspelers betreft als hun plaats op
het toneci, hebben geruime tijd het to
neel in Duitsland beheerst cn men komt
in zijn regels dingen tegen, die nog
niet zo lang geleden amateur-toneel
spelers als de hoogste wijsheid van het
beroepstoneel werden voorgehouden.
Dc loncclspc.crs. zegt hij. moeten
steeds bedenken, dat zij er zijn om den
wille van het publick. Daarom moeten
zij uit verkeerd begrepen natuurlijkheid
ook niet met clkanr spelen, alsof er
geen derde bij tegenwoordig is Zl)
moeten nooit cn profiel spelen noch
de toeschouwer dc rug toekeren.
I )e TOESCHOUWERS thet hof!) wa-
ren zo be.angrljk in Goethe's op
vatting. dat hij de toneelspelers voor
schreef nltljd tegen het publick te spre
ken.
Als twee personen op het toneel met
elkaar spreken, aldus Goethe, moet de.
geen die links staat cr zich voor hoeden
al te zeer op dc persoon, die rechts
staat, toe te dringen. Op de rechter
zijde staai altijd dc voornaamste per
soon. Deze sta op zijn recht cn late
zich niet naar dc coulissen dringen
hij boude stand cn geve dc opdringende
desnoods met de linkerhand een teken
om zich te verwijderen.
Behalve dat Gocthc ook uitvoerige
aanwijzingen geeft over dc gebaren,
neemt hl) ook het spreken op het toneel
onder handen Een duidelijke uitspraak
stelt hij als uitdrukkelijke voorwaarde,
doch veel geholpen heeft het niet want
ook ons tegenwoordig toneel lijdt nog
al te vaak aan dc kwaal der onver
staanbaarheid als gevolg van slordig
spreken H. J.
Nico van Suchtelen
overleden
In dc ouderdom van ruim 70 Jaar ls
tc Ermelo Jhr. dr Nico van Suchtelen
overleden. Met hom is een schrijver
van een veelzijdige eruditie heengegaan.
In Amsterdam geboren, studeerde hij In
dezelfde stad wis- cn natuurkunde. HU
verliet zUn nnnvankclljkc studierichting
cn deed in 1904 candldaatsexamen in de
rechtswetenschappen. Maar ook bij
deze studierichting bleef hU niet stil
staan. In Zürlch volgde hU de colleges
filosofie, psychologie cn Staatsweten
schappen. Na een drietal Jaren (van
19061909) firmant van de uitgeverij
Maas en Van Suchtelen tc zUn geweest
bekroonde hij zijn studie in dc Staats
wetenschappen met een proefschrift
over ..De waarde als psychisch ver
schijnsel". Een jaar was Van Suchtelen
werkzaam in dc Journalistiek, daarna
werd hl) particulier-secretaris van een
groot Industrieel In Schiedam.
In 1913 begint zijn arbeid bU de door
Simons gestichte Wereldbibliotheek,
waarmee hU grote Invloed op het cul
turele leven van Nederland heeft uit
geoefend. In 1917 verwisselde hU do
functie van redactlc-sccrctarls voor die
van ondcr-dlreetcur en In 1925 werd hij
directeur, con post. die hij tot in 1948
bleef innemen.
Van Suchtclcns eerste werk „Krol-
sos" een tragedie dagtekent van 1897.
Het werd echter eerst in 1905 gepubli
ceerd. HU vestigde in breder kringen do
aandacht op zich door ..Quia Absur-
dum, een werk, dat geïnspireerd was
op zUn Wnldcnse tUd. toon hU kolonist
was in Frederlk van Eedons kolonie.
Van Suchtelen was een wUsgcrlg-dlch-
tcrlUko figuur met een sterk sociale in
slag, veelzijdig cn strUdvaardig huma
nist ls hU wel eens dc „vcrpersooniy-
king van het sociale geweten" ge
noemd. Geheel In de lUn van zijn opvat
tingen en zUn gezindheid was zijn mede
werking aan Venvoy's „Beweging
Van zijn vele werken noemen wij ver
der: Dc tuin der Dromen; De StlUs
Lach, tezamen met Annie Salomons ge
schreven (27 drukken); .Demonen; Eva's
Jeugd; Zwerftochten; Tat tvam asi; Het
spiegeltje van Venus. Ook vertaalde hU
veel, o a. van Spinoza. Dante, Gocthc,
Erasmus. Homerus. Shakespeare c.a.
McNally dc leider van een onder
grondse groep speelt. Jeff Chand
ler, Philip Friend, Hugh French en
Liam Redmond vervullen de andere
rollen en George Sherman heeft de
regie gevoerd.
strand en een gehuchtje. Dana An
drews is de kapitein van een Ameri
kaans vrachtschip dat vluchtelingen
van Bari naar Palestina smokkelt;
I Marta Torén bedient een geheime
I Joodse radiozender, terwijl Stephan
Aan de oudste dirigent op het
muziekconcours te Almelo, de 83-
jarige dirigent van de Kon. fanfare
„nabij-oosters" I St. Cecilia uit Londerzeel (België)
werd ais ereprijs een kristallen
bokaal aangeboden. Deze bokaal is
vervaardigd door de Ned. Glasfa
briek tc Leerdam en is voorzien
van een gravure, voorstellend het
oude stadhuis van Almelo.
VAN SUCHTELEN:
„Quia Absurdum"
De Stille Lach.
waarlijk universele geest, (misschien
mag men in dit oozicht Strindbcrg
nog naast hem plaatsen) ook op
het terrein van de biologie, astro
nomie, geologie, mineralogie enz.
even stoutmoedige als vruchtbare
hypothesen heeft gebouwd, die de
kennis verder brachten en het In
zicht verrukten, ook al bicken de
stellingen in hun wezen soms aan
vechtbaar.
Een enkele maal heeft hij wel
haast tegen beter weten in, koppig
volgehouden tegenover onderzoe
kers als Newton (men denke aan
zijn theorie over de kleuren), maar
zijn beschouwingen over planten-
metamorfosen bekoren oe huidige
wetenschap nog steeds door hun
In de kerk, die evenals het kas
teel uit 1435 dateert, staat een
prachtige graftombe voor de
graaf van Bentinck, die hier be
graven ligt.
gehaald. Dinsdag is de opening van
de groenten- fruit en nijverheids
tentoonstelling op het feestterrein.
Woensdag en Donderdag hebben
als hoogtepunten het openluchtspel,
met beelden uit de geschiedenis
van Rhoon, waaraan, onder leiding
van de heer C. A. Schilp, 120 per
sonen medewerken. Vrijdags is de
ronde van Rhoon. voor amateurs
en 's Zaterdags komt de Konink
lijke militaire kapel.
Voor hen. die van de geschiede
nis van Rhoon meer willen weten:
er staat een gedenkboek op stapel,
samengesteld naar gegevens van
ds. van der Vlies, dat een dezer
dagen bij Voorhoeve zal verschij
nen.
Faust-voorstellingen
door Bassermann
Albert en Else Bassermann komen
met hun Zwitsers toneelgezelschap een
tiental feestvoorstellingen van Goethe's
Faust" geven .Leopold Blberti heeft de
regfie. Bassermann speelt „Mcphlsto"
zijn vrouw ..Marthe". Heinz Woester
„Faust". Maria Schell „Gretchcn" en
Biberti „Valentin".
De première wordt op 26 September
te Amsterdam gegeven. Het gezelschap
speelt op 29 September en 3 en 10 Oc
tober In Dert Haag. op 6 November te
Utrecht en op 11 November te Rotter
dam.
„Egmont" 22 jaar geboycot
„Egmont". Goethe's beroemde treur
spel. beleefde na zijn vcrschUnen slechts
drie opvoeringen. Verdere vertoningen
bleken te gevaarlijk, want Graf Brühl.
de Saksische politie-dictator. kwalifi
ceerde het als „oproerig". Geen Duits
theater durfde het nog aan dit drama
met zijn fcllo tendenz tegen de onder
drukking der vrijheid op te voeren.
Twee en twjntlg jaar bleef het onge-
speeld.
WEINIG DINGEN zijn zo aantrekkelijk en boeiend als het
zich verdiepen in het leven en de geest van Goethe, die
op 28 Augustus tweehonderd jaar geleden geboren werd. Het
is nog maar zeventien jaar geleden, dat de eerste eeuwherden
king van zijn sterfdag werd gehouden. In de lente van 1832
ging de 83-jarige grijsaard heen, die reeds op jeugdige leeftijd,
dank zij z'n roman „Die Leiden des jungen Werthers" een roem
ten deel viel, zoals zelden door iemand vóór of na hem is ge
oogst en op wie sindsdien in stijgende mate de culturele wereld
de blik hield gericht. Toch moesten wellicht vijftig jaar na zijn
dood verstrijken, alvorens men zich volledig rekenschap kon
geven van het gewicht van zijn werk en zijn biografen in brede
kringen aandacht konden vragen voor de roman van zijn leven.
„Orakel der beschaafde
wereld"
Goethe zelf haj in „Dich-
tung und Wahrheit", dat brj
zijn verschijnen niet minder grote
bijval vond als het genoemde jeugd
werk, daarvoor de bouwstoffen ge
leverd, maar zijn herinnering en
fantasie kleurden de feiten vaak zo,
dat ze voor een streng critisch on
derzoek geen stand hielden. Niet
dat deze eerste biografieën uit
muntten door objectiviteit. De ver
ering voor Goethe was menigmaal
zo buitensporig, dat men in hem een
halfgod zag en de méns uit het oog
verloor.
Daarnaast kwam de groep van
verguizers of twijfelaars, die wel
zijn grootheid zagen, maar tegelijk
het gevaar vreesden, dat hg kon
vormen voor het (lees: hun) Chris
tendom. De „Faust" bijvoorbeeld
werd ten onzent door een Da Costa
rijk en verheven, maar tegelijk „dui-
velaartig" genoemd. Weliswaar
werd dit drama door 'n predikant
litterator Ten Kate in 't Nederlands
vertaald, maar in onze litteratuur
van de vorige eeuw zoekt men toch
tevergeefs buiten Busken Huet en
Allard Plerson naar een meer diep
gaande waardering.
fT ERST IN HET EIND der vorige
en het begin der 20ste eeuw
/trad een duiaelijk waarneembare
kentering In, speciaal onder invloed
van de Tachtigers. Er kwamen ver
talingen van de „Faust" door Ade-
ma van Scheltema en Anthonie
Donker; een sublieme herschepping
van de „Iphigeneia" door Boutens;
dr Bierens de Haan schreef een
studie over de idee van de „Faust";
het eerste deel van dit drama werd
door Royaards ten tonele gebracht;
naast een bekoorlijk boekje van Jo-
han de Meester over Goethes liefde
leven kwam Top Nacff met een
kleine maar magistrale studie over
de verhouding tussen Goethe en
Charlotte von Stein.
De studies, biografieën en com- j
mentaren, die in het buitenland.
vooral in Duitsland het licht zagen.1
begonnen bibliotheken te vullen en j
culmineerden wellicht, wat het alge-1
meen culturele aspect betreft, in'de j
•.verken van de brillante en strijd
bare Goethe-discipel Hermaan j
Bahr, de nuchtere Wilhelm Bode.
de geniale compilato- Eniil Ludwig
en de fijnzinnige, originele Julius
Bab, ongeacht de meer wijsgerige
boeken van figuren als Gundolf.
Simmel, Cassircr, Klages en zoveel
anderen in Frankrijk, Engeland en
Amerika. Natuurwetenschappelijke
schrijvers mengden zich eveneens in
het koor, want meer en meer zag i
men in, dat Goethe, de laatste1
grootse, heldere onzet en meesle
pende verdediging. Goethe's geest
richtte zich ook naar toneel- en
thcaterpractyk, muziek en beelden
de kunsten. Goethe, de archaeoloog
en Goethe, de oriëntalist, was zeker
niet te onderschatten, evenmin als
Goethe de pacdagoog, ook al heeft
hij het tragische feit moeten be
leven dat zijn zoon jammerlgk mis
lukte.
Van hem is volkomen terecht ge
zegd: „als dichter doordrong hy,
door Lessing en Herder voorbereid,
alle historisch toegankeiyke cultuur
om haartenslotte in eigene om te
zetten". De geldigheid van deze uit
spraak beperkt zich intussen niet
w(j toonden dit al aan tot het
dichterschap in engere zin. Op alle
gebied was hij dichter, d.l. vinder.
Ook op politiek terrein. Al menen
sommige biografen, dat hy zgn
dagen in het kleine hertogdom Wei-
mar aan staatszaken gewijd,
vruchtbaarder had kunnen besteden
niemand kan ontkennen, dat ook
zijn ervaringen als minister opge
daan. aan zijn mensenkennis en
derhalve ook aan zijn litterair werk
ten goede zyn gekomen. Er zijn
mensen geweest, die hem, de deftige
„Geheimrat", de gunsteling en
vriend van de hertog, een hoveling
hebben gescholden. Ér waren perio
den, dat zy, wat zyn uiteriyke ge
dragingen betreft, gelgk hadden.
Men moet echte»- niet vergeten, dat
Goethe in zijn 'ange leven tal van
fasen heeft doorgemaakt en dat hij
herhaaldelijk sorak over „zwei See-
len in einer Brust".
JOIIANN WOLFGANG VON GOETHE
T N FRANKFir ln die dagen al
A een grote stad, bracht Goethe
z(jn jeugd door onder het oog van
een strenge, fllistreuze, dorre vader
en dat van een jonge, opgewekte,
vrome moeder.
Vom Vater hab' ich die Statur
Des Lebcns ernstes Fiihreiï,
Vom Miitterchcn die Frohnatur
Die Lust zu fabulieren.
Men moet daarnaast de liefde en
zorg voor z(jn jonger zusje, Corne
lia, die bovenmate aan hem hing, in
zyn jeugdleven niet onderschatten.
Hy studeerde wild, tè wild, in Leip
zig, waar hy ernstig ziek vandaan
kwam. Zijn wezeniyke dichterschap
ontwaakte pas in Straatsburg, on
der Invloed van zjjn liefde voor da
lieftallige dominees-dochter Friede-
rike Brion, van wie hy zich losrukte
omdat hij meende zich niet te mo
gen binden. Zij bleef haar leven
lang ongetrouwd. Hy verwerkte z(jn
schuldgevoelens aangrijpend in de
Gretchen-tragedle ln „Faust". Een
genegenheid, die hy in Wetzlar,
waar hy een rechteriyk ambt be
kleedde, opvatte voor de reeds ver
loofde Charlotte Buff, die hg ook
verliet, gaf aanleiding tot zyn „Die
Leiden des jungen Werthers" dat de
25-jarige op slag beroemd maakte.
In Frankfurt terug verloofde hy
zich met de elegante, jonge Lilll
Schönemann, r(jke bankiersdochter,
wellicht de grootste passie in zgn
leven, die hij ontvluchtte toen hy
cindeiyk begreep dat zy gecsteiyk
verre zyn mindere was. En nadat
de 26-jarige dichter op verzoek van
de jonge hertog van Weimar zich
voor een functie aan diens hof liet
vinden, kwam Goethe al spoedig in
aanraking met Charlotte von Stein,
een zeven jaar oudere, gehuwde
vrouw. Tussen hen belden ontstond
een innige beheerste vriendschap,
die hem veel schoons, maar ook
veel smartelgks bracht: hd&r heelt
hg een monument gesticht in „Iphi
geneia". Ook deze Charlotte verliet
hij door de vlucht: een plotselinge
reis naar Italië, waar hg dronk aan
de bron der antieken en de zinne-
lijke schoonheid van het leven zich
onweerstaanbaar aan hem open
baarde.
I Na enkele jaren In Weimar terug,
stichtte hii met de eenvoudige, maar
I beminnelgke Christiane Vulplus een
gezin, al huwde hii haar formeel pas
vele jaren later. Tot z(jn dood toe is
hij in Weimar gebleven, waar hy
zgn „Torquato Tasso" schreef, of
voltooide, waar hij tot in hoge
ouderdom aan zgn „Faust" bleef
werken, zijn „Dichtung und Wahr
heit" begon en zgn „Wilhelm Meis
ter" maakte, zyn veelgeprezen
„Hermann und Dorothea", zijn
„Wahlverwandtschaften" en veel
van zgn klein litterair werk; daar
naast vervulde hy hier zijn uitge
breide wetenschappelgke bcdryvig-
heid.
BIJ TIJDEN werd zyn dichter
schap door een nieuwe erotische
of tragische ervaring opgewekt,
waarvan zijn „Westöstlicher Divan"
het merkwaardigste voorbeeld is;
merkwaardig vooral omdat zgn
Muze, de jonge Marianne von Wllle-
mer, op haar beurt door hem tot
dichten en goed dichten! werd
bezield.
Men heeft Goethe de Olympiër,
het orakel der beschaafde wereld
genoemd. Hg heeft zich die hoogte
niet verworven door te teren op zijn
genie alleen of de demonie van het
leven te ontvluchten. Genie was
voor hem viyt. ZHn plicht, zyn werk
waren hem lief Ellendiger is niets,
zo verklaarde hy, dan de behaag-
ïy'ke mens zonder taak.
C. A. SCHILP
