Een brus: over alle verdeeldheid
rug
Pantomime en danskunst
Hamlet was geen papzaL
Richard Strauss
11 Juni 18648 September 1949
NederlandIndonesië, Suriname
en Nederlandse antillen
streven naar
Culturele Samen werking
Met Parijs houdt Frankrijk
nog lang niet op
EN KENT U DIT SCHILDERIJ
Zaterdag 10 September 1949
5
FERLEDEN JAAR bezocht de burgemeester van Makassar ons land.
Hij kwam hier op uitnodiging van de Stichting voor de Culturele
Samenwerking tussen Nederland, Indonesië, Suriname en de Neder
landse Antillen. Hij ging naar de Philipsfabrieken te Eindhoven en
naar de mijnen bij Heerlen, naar de Afsluitdijk, naar Walcheren en naar
het Rijksmuseum en toen hij dat allemaal gezien had, vertelde hij aan
de Directeur van de Stichting, dat hij nu nog maar één wens had, nl.
grondige kennismaking met het Nederlandse landbouwbedrijf En zo
gebeurde het. dat hij gedurende 10 dagen werd ingekwartierd bij een
boerenfamilie in Warmenhuizen. Daar sliep de heer Abdul Hamid in
een opkamertje, at hij mee in de keuken met de boer, de boerin en dc
10 kinderen en hielp bij het melken van de koeien op het land. 's Avonds
keuvelde hij met andere boeren uit het dorp, met burgemeester, pastoor
en dominee en vertelde over het leven in Indonesië en hoe dat nu pre
cies zat met al die deelstaten, die negara's en daerah's. Dat verblijf van
de heer Abdul Hamid bij die boer in Warmenhuizen vormde, naar hij
zelf cei by zijn afscheid, het hoogtepunt uan zijn bezoek aan ons land
In die dagen was Nederland hem vertrouwd geworden.
HET VERHAAL van deze burge
meester moge enig idee geven
van de geest, waarin de Sticnting
voor Culturele Samenwerking haar
gasten uit Indonesië, de Nederland
se Antillen en Suriname ontvangt,
een geest die typerend is voor haar
werk in het algemeen, dat wars is
van alles wat zweemt naar ambte
narij en formalisme en dat niette
min met grote ernst, bezieling en
toewijding wordt verricht. Wat nu
is eigenlijk het werk, dat deze orga
nisatie. haar bestuur, haar directie
en de leden van haar staf doen De
Stichting wil en nu citeer ik even.
„met beroep op het gehele culture
le vermogen van Nederland en op
basis van wederkerigheid, komen
tot een harmonische ontwikkeling
in democratische zin van de samen
werking tussen de vier gebieden."
Dat is een mondvol, maar in die ene
zin zijn precies taak en doelstelling
omschreven. En nu de practijk! Op
welke wijze is deze instelling in
haar éénjarig bestaan haar doel na
der gekomen De verrichtingen zijn
uiteraard nog bescheiden, omdat op
velerlei gebied eerst het nodige re-
search-werk moest worden gedaan
en, omdat wat Indonesië betreft, de
politieke omstandigheden tegenza
ten. Een paar dingen mQgen noch
tans genoemd worden
Op 5 Maart j.l. werd te Makas
sar in tegenwoordigheid van dr. F.
R. J. Verhoeven, één der directeu
ren van de Stichting, het cultureel
centrum Oost-Indonesië opgericht.
Dit centrum is gevestigd in het ou
de fort Rotterdam; als directour
treedt dr. C. van de Wetering op.
In dit fort wordt op het ogenblik
druk gebouwd, want het moet het
centrum worden voor culturele,
wetenschappelijke en semi-weten-
schappelijkë organisaties in geheel
Oost-Indonesië. E:gin Mei is te
Bandung in het gebouw van de
voormalige sociëteit ,,Ons Genoe-1
gen" de stichting ,,Het cultuur
centrum Pasundan" aan de Wali Ne
gara aangeboden. Bij die gelegen
heid werd een schilderjjen-tentoon-
stellinp- gehouden, waar Indonesi
sche en Nederlandse schilders ge
meenschappelijk exposeerden, een j
prachtig voorbeeld van samenwer
king op cultureel gebied en een
prachtige belofte voor de toekomst, j
Reeds enige tijd geleden zond Oost-
Indonesië een Bali-tentoonstellirtg
naar Nederland, die hier in ver
schillende plaatsen werd vertoond
en die binnenkort naar Brussel
gaat. Elders in Indonesië wordt de j
oprichting van cultuur-centra gron
dig voorbereid, o.a in Pontianak
(West-Borneo) en Medan (Oost-
Sumatra).
Teneinde de organisatie van deze cen
tra te bevorderen en. waar nodig, steun
en voorlichting te verlenen, wordt zeer
binnenkort in Batavia een soort vooruit
geschoven post van de „moederstich-l
ting" gevestigd. Daartoe is de heer
Oscar Mohr naar Bata%*ia vertrokken,
die aan het hoofd van dit „filiaal" komti
te staan. In verband met dc politieke
toestand ls het contact met de Repu-|
bliek nog formeel, maar waar er in Rc-I
publlkeinse kringen een intensieve be
langstelling voor het culturele werk be
staat. twijfelen wij niet of dit contact
zal weldra uitgroeien
In het kantoor van de Stichting te
Amsterdam ls gedurende enige maanden
hard gewerkt aan het samenstellen van
een bibliotheek, die een beeld geeft van
het culturele leven in West-Europa en
die zodra de bureaux in Batavia klaar
zijn. zal worden verzonden Het ligt in
dc bedoeling in dit gebouw een leeszaal
in te richten, waar dc Indonesiër een
graag geziene gast zal zijn. Naar het
cultuurcentrum Makassar is een be
knopte oriënterende bibliotheek onder
weg, evenals naar de organisatie ln
Bandung. Het verzamelen en verzenden
van boeken is een der belangrijkste ta
ken der Stichting. Dat werk vordert ge
stadig. Zo kreeg Paramaribo een volle
dige literaire bibliotheek van 1880 tot
heden Deze boeken gingen vergezeld
van foto's van de belangrijkste auteurs,
die de tentoonstelling, welke na de aan
komst der boeken werd gehouden, bij-
door:
Ed. Hoornik
H1
Musch er Nederlandse poëzie voor, liet
Guldo van Deth er zijn poppentheater
zien, concerteerde er het Röntgenkwar-
tet en bracht Jhr. Sandberg, Directeur
van het Stedelijk Museum te Amster
dam. te Willemstad advies uit over dc
Inrichting van het museum en te Para
maribo over de bouw van een eigen
cultuurhuls. Willem Andricssen, Hans
Osieck en Georgette Hagedoorn voltooien
het programma voor dit jaar.
ET WER van de Stichting
voor de Culturele Samenwer
king is met deze opsomming niet
volledig geschetst. Er liggen nog
heel wat plannen en rapporten, die
op realisering wachten. Langzaam
maar zeker wordt het veld van
werkzaamheden uitgebreid, werk,
dat eerst volledig tot ontplooiing
zal komen, wanneer over geheel In
donesië een netwerk van culturele
centra zal zjjn gesticht. Eerst dan
mag worden venvacht, dat de cul
turele stroom een tweedelige zal
zjjn: één van hier naar overzee, een
andere van de gebieden overzee te
rug naar hier; eerst dan zal dus
van cultuuruitwisseling op grote
schaal kunnen worden gesproken.
FELEN KENNEN JEAN LOUIS BARRAULT^al was het maar bu
naajn, duizenden hebben hem gezien in de meesterlijke film „Les
enfants du paradis", heel weinigen hebben hem in levenden lyue in ryn
prachtige pantomimes kunnen aanschouwen. In Frankrijk even bekend
is dc andere pantomimespeler: 'Marcel Marceau. Dc kunst der panto
mime is al heel oud, maar iedere kunst eist van dc beoefenaar een lange
siudtc-ttjd en zo mogelijk een grondige opleiding. Wie was dc leraar
van Barrault en Marceau en van de hele groep Franse pantomimespe
lers? Etienne Decroux, die momenteel in ons land vertoeft op
T;itnodigi?ig van de Frans-Russische balletpaedagoge Sonia Caskcl te
Amsterdam, leidster van de-Stichting Ballet-Recital. Hy geeft er les aan
Nederlandse toneelspelers, dansers cn danseressen.
Etienne Dceroux in
ons land
MARCEL MARCEAV
speelt pantomime
Foute sleurvertaling beheerste jarenlang
de toneellitteratuur
rjET tonelseizoen
fj Wie het kunnen betalen cn wie er niet buiten kunnen, gaan weer
fiSMUBHHlBMKfiEfeiiMttiilÉfiiliftiïtaÉiÉilÉw iche:
ET tonelseizoen is weer begonnen.
en wie
toneel genieten. Klassieken, kassa-stukken en moderne scheppingen
zullen weer op de biljetten paraderenhet kunstbehoeftig hart kan zich
weer laven en de critische geest krijgt weer gelegenheid over belang
rijke en onbelangrijke dingen na te kaarten. B\j dat na-gekaart worden
meestal klassieken of de modemsten der modernen (bijv. Sartre) onder-
Al zijn de klassieken reeds door derft mijn
ettelijke geslachten woord voor (fantaisie)
woord nageplozen, toch geven ze
nog telkens aanleiding tot een ont
dekking.
Een voorbeeld?
Het is niet waar, dat Hamlet dik,
vel en rond was.
Wordt dit dan weieens beweerd?
Nou, en of! Onze onvolprezen
Burgersdijk vertaalt in de be-
Wftt cIirinarn- roemde slot-tweegevechtsscène van fout uit een vertaling van dc knap
verder betreft'n5£rwerd. n. h« te- V. 2 (Koningin): „Hamlet is ge- p.. Wteland ui, 1766. welke verta-
- •--- - zet en kort van adem. Neem mijn; jing in Zürich verscheen; ..Er ist
wis 't gelaat u af. Uw -
voorstellingsvermogen
wèg met je vette
Hamlet!"; m.a.w.: „wat heb ik,
jonge romantische vrouw, aan een
Hamlet die met een embonpoint,
met een pot-belly duelleert met
Laertes?!" en veel romantische da
mes zullen het met Aurelie eens
zijn, maar wij herhalen ter ge
ruststelling: Hamlet wès geen vet
zak. Goethe citeert Shakepeure
De Haagse „Cercle de Dansc"
mocht dezer dagen Decroux in zijn
midden ontvangen en een merk
waardige voordracht van hem aan
horen. Merkwaardig omdat men
van kunstenaarszyde zelden zo'n
scherpte van logica, zo'n omvat-
tendheid van blik en zo'n helder
heid van bewustheid in één voor
dracht verenigd aantreft.
De taal. het gesproken woord.
zo stelt Decroux vast vormt
slechts een klein deel van de men
selijke communicatiemiddelen. De
mimiek, de gelaatsexpressie en de
pantomimiek, de lichaamsexpressie,
hebben een andere opgave dan het
woord; zij zeggen wat het woord
niet zegt. Het woord is het substan
tief. de mimiek het adjectief. Taal
is een toegepaste wetenschap, een
overeenkomst, een afspraak, een
conventie. Kunst is essentieel, géén
taal, géén conventie In dc weten
schap is er slechts één weg, in de
mm
zoek van de heer C. Meuleman, die met
Dr. Verhoeven de directie van dc Stich
ting vormt, vorig Jaar het cultureel cen
trum Suriname opgericht. In Willem
stad kwam kort geleden het cultureel
centrum Nederlandse Antillen tot stand.
Kreeg Paramaribo een bibliotheek en
een uitgebreide verzameling kinderboe
ken, die gretig aftrek vindt, Willemstad
werd een museum rijk, waarvoor de
Sti hting voor de Culturele Samenwer
king een aantal fraaie moderne schilde
rijen aankocht. Zowel naar Oost als
naar West gaat dc Stichting films zen
den een gedeelte is reeds aangekocht
teneinde ook dc minder ontwikkelde be
volkingsklassen in het culturele werk
te betrekken.
Door de tegenwoordige omstandighe
den moest het uitzenden van cultuur
dragers naar Indonesië nog achterwege
blUven, maar zodra de politieke hemel
opklaart, zullen kunstenaars elkaar over
en weer. gaan ontmoeten. Voor wat de
West betreft is reeds een heel program
ma afgewerkt. Naar Suriname cn de
Nederlandse Antillen vertrok begin Juni
voor dc tweede keer het gezelschap
„tomodla" met een drietal toneelstuk
ken. In de loop van dit jaar droeg Jan
zakdoek, _J w
moeder drinkt u toe; geluk, mijn
Hamlet!"
Hoe nu komt Burgersdijk aan
dat verbijsterende woord „gezet"?
„Omdat" zeggen velen klakkeloos,
„Shakespeare zelf heeft geschre
ven: Queen: He 's fat, and scant
of breath", etc.; nu, en dan is het
zo, want ,ifat" is „dik, gezet".
En toch begaat Burgersdijk een
fout door met Shakespeare's „fat"
van de melancholische Hamlet een
gezellig-dikke rond vette prins van
Denemarken te maken.
Eens vet, altijd vet...
Heel de wereld galmt nog na
van allerlei Goethe.herdenkingen.
Wat nu zegt bijvoorbeeld de grote
Johann Wolfgang Goethe van Ham
let? Ha!, in Wilhelm Meister's
Lehrjahre roept Aurelie: „Je be-
kurzexn I
fett und
Atem", etc.
Een andere autoriteit. Eschcnburg.
maakte ln 1777 van dit ..fett" een
euphcmlstlsch stark": „Er 1st zu
stark und engbrüstig": en daarmede
was ook Eschenburg er naast, evenals
Schlegel. autoriteit nr. 4. die na Goe
the's roman (Wllh. Meister) Shake
speare bestudeerde en Hamlet eveneens
.Jett" laat zijn.
Franse vertalers van naam berustten
er ook al in dat Hamlet wel een hon
derd kilo's gewogen heeft want zU zeg
gen:: ,.11 est gras et court dc souf
fle" terwijl Italiaanse bollebozen nóg
verder gaan met hun: ..E plngue c
ha corto 11 flato" plngue nl. ls op
geblazen. pafferig. Arme Amlcto: ln
dans gaat alles goed. Met deze
krasse uitspraak bedoelt Decroux.
dat de waarachtige dans in wezen
optimistisch is: men danst om te
vergeten, om de problemen te ver
geten: vlucht, lafheid en gelukzalig
heid; dc dans beeldt de rust uit ln
de schijnbare rusteloosheid. De
pantomime daarentegen is pessi
mistisch, zij zoekt de problemen
juist op; weinige gebarer. cn be
wegingen zijn voldoende, soms ont
breken zij geheel, en dan mogen
wij zeggen dat zij de menselijke
rusteloosheid uitbeeldt in schijn
bare onbeweeglijkheid. Volgens de
ze opvatting behoort dc zgn. dra
matische dans (zowel de Duitse
school als sommige balletten uit de
klassieke school) eerder tot de pan
tomime dan tot de dans, een op
vatting die misschien aanvechtbaar
is, maar zeker geschikt om de be
grippen over „dans" eens wat
scherper en zuiverder te stellen.
De danseres, zegt Decroux. heeft
vertrouwen en zelfvertrouwen, de
mime nimmer; hij weifelt, is ang
stig, .hij aarzelt cn wantrouwt.
Het rhythmc maakt de dans; de
pantomime maakt zijn eigen rhyth-
I me. De dans en de dramatische
i kunst gaan niet samen. De dans
1 brengt de harmonie, het is slechts
I een ogenblik, maar men voelt zich
verlicht en haalt ruimer adem. De
dramatische kunst is daaraan te
gengesteld; zij kan van harmonie
niet leven. Een toneelstuk van het
geluk is onverdraaglijk.
Vernieuwing van het toneel? De
vooruitzichten zijn slecht; de to
neelspelers zijn te lui en onver
schillig, de mentaliteit van de dan
sers gaat principieel een andere
richting uit. Maar, zegt Decroux, de
Nederlanders weten dat men kan
pogen zonder te hopen, cn volhar
den zonder te slagen.
Drs. L. HORNSTRA.
Tuee toneelstukken
van Jef Heydendael
Dc productiviteit van de tand
arts-toneelschrijver Jef Heydcn-
danl moet. naar de geruchten wil
len verbijsterend zijn. In zijn door
A. J. G. Strcngholt te Amsterdam
uitgegeven stukkon „Voor altijd
Pilatus" en „Ephialtes van Athene'
is dat o.i. te bemerken aan slordig
heden in de taal. welke getuigen
van haastig en ondoordacht neer
schrijven. Zowel in de dialogen als
in de dramatische vormgeving
missen wij voldoende bezonken
heid.
Intussen: „Voor altijd Pilatus"
heeft bij het Amsterdams Toneel
gezelschap de vuurproef der verto
ning goed doorstaan en in ieder ge
val belangstelling gevonden voor dc
erin ontwikkelde denkbeelden, die
niet altijd toneel geworden zijn.
Een gemis lijkt ons. dot de epiloog,
klaarblijkelijk tijdens dc voor
bereiding der opvoering geschre
ven. in 't gedrukte exemplaar niet
is opgenomen. Zij had als conclusie
op het gebeuren stellig verdienste.
In „Ephialtes van Athene" wordt
zo mogelijk nog meer gepraat don
in „Pilatus". Het onderwerp is dc
democratie in Athene, waarvan
Ephialtes in de vijfde eeuw voor
Christus een voorvechter was. Doch
wij hebben de indruk, dat de schrij
ver dichter bij de godsdienstige dan
bil dc politieke problematiek staat.
Wat omtrent de democratie voor en
na gezegd wordt geeft óns weinig
houvast. Bovendien blijkt het stuk
bij het lezen geen sterke dramati
sche kracht te hebben. H. J.
f r-
I -
Goncourt niet die
van de prijs, maar
Goncourt ergens
op het land
/ERGIS U NIET, ook buiten Parijs
v vindt U Frankrijk!... In dc alpen
van Savoye, bij de druiven van Bor
deaux en Bourgondië en zelfs langs
de Maas waar ze nog maar een heel
klein stroompje is. Toch werd een
departement naar hhar Meuse ge
noemd. en toch is hier haar dal in
drukwekkend breed. Elke dag twee
maal snelt de express naar Dyon en
Marseille er fluitend doorheen, langs
kleine stations waar de stationschef
zijn pet heeft opgezet om de trein
voorbij te zien daveren.
En de reiziger achter het coupé
raam leest namen van dorpjes en
vlekjes om ze niet te onthouden, of
het moest iets in hem wakker roe
pen. Bijvoorbeeld Goncourt, door de
Prix Goncourt, de litteraire prijs die
tromgeroffel aankondigde dat
„Eroll Flynn als Robin Hood de
machtigste avonturen ging beleven."
Want aan de oproep van zijn kerk
klok zouden de burgers van Gon-
court meer gehoor kunnen geven.
Wordt er een kind gedoopt dan is het
wat beter met de belangstelling,
vooral van dc jeugd. Dan strooit de
moeder bruidssuikers de hele weg
van de kerk tot beneden voor haar
drempel terwijl de peet het kind
in de armen draagt.
Men moet in Goncourt goed letten
op de geluiden van de weg, en daar
mee bedoel ik niet de Belgische
luxe auto's, die langs stuiven naar
het zonniger zuiden Neen. het gaat
hier om de bakker en de slager die
de bevolking met stoten op toeter-
tjes waarschuwen, dat ze er zijn.
Soms worden ze overstemd door ra
dio-Luxemburg uit het geopende
venster van de mécanicien. die draai
banken vervaardigt. Hij is niet van
deze streek, zeggen de geboren Gon-
courters dan ook hoofdschuddend.
De facteur hij is brievenbestel
ler, directeur van het postkantoor
en de spaarbank tegelijkertijd is
wél uit de streek en tijdens de be
zetting was hij bij de Résistance. Ge
loof het of niet. ook hier zaten tot
1944 de Duitsers' De soldaat die de
vreemde macht vertegenwoordigde
hebben ze de laatste dag uit puur
enthousiasme over de bevrijding
door zijn linkerkuit geschoten en
toen maar meteen verbonden
U ziet het: ook Goncourt, 330 kilo
meter ten Oosten van Parijs, is
Frankrijk!
E. Brumsteede
Historische documenten in
Duitsland ontdekt
In de omgeving van de oude
Noord-Duitse stad Goslar zijn on
der toezicht van de wetenschappe
lijke sectie van de Britse bezettings
troepen documenten gevonden van
Calvijn, Luther. Melanchton. Co
pernicus en Cranach. De 4500 stuk
ken omvatten voorts de archieven
van de orde van Teutoonse ridders
(11901526) en die van het oude
hertogdom Pruisen, alsmede cor-
ïespondentie, tussen de koningen
van Spanje, Frankrijk, Denemar
ken en Zweden en archieven van
het vaticaan en kerkelijke synodes.
Door de Tucaman-univcrsiteit in
Argentinië wordt gewerkt aan een nieuw
woordenboek in dc talen Spaans Engels.
Er komen twee edities, een verkorte en
een complete, welke laatste naar schat
ting een milliocn trefwoorden in het
Engels cn Spaans zal bevatten. Voor de
voltooiing van dit werk, waaraan be
hoefte is ontstaan als gevolg vaan de
groeiende verstrengeling van de Latijns
«j en Noord-Amerikaanse cultuur, zal tien
jaar worden gewerkt.
nog steeds de herinnering aan de
schrijvende gebroeders levend houdt.
Beweer echter niet dat de Goncourt's
Goncourt afkomstig zijn want de
bewoners van St.-Thiébault, 5 kilo
meter stroomopwaarts zouden hen
luid en terecht opeisen! Toch is Gon
court met zijn 400 inwoners een be
langrijk dorp. Goncourt heeft zijn
eigen station het staat er eenzaam
,op de rechteroever terwijl de St.-
Thiébaultenaren het hunne moeten
delen met Bourmont. uit de verte
zichtbaar op de top van een hoogte.
Deze uitdagende positie was Lode-
wijk XIV een doorn in het oog. te
meer toen er de verdreven burgers
van La Mothe zich vestigden, nadat
Mazarin hun versterkte stad met de
grond gelijk had laten maken.
GONCOURT mag er zijn, daaraan
doet het feit dat de burgemees
ter uitsluitend op Dinsdag- cn Vrij
dagavond op dc ..mairie" te raad
plegen is omdat hij overdag op het
land werkt, niets af. Het café waar
men naast zijn glaasje wijn ook alle
kruidenierswaren kan inslaan is elke
Zaterdagavond het centrum van
Goncourt's uitgaande wereld, want
dan doet een reizende bioscoop het
dorp aan. De pastoor heeft misschien
diep gezucht als hij de dorpsomroe-
,per hoorde die na enig inleidend
Verschenen ls het tweede deel van
de Unesco uitgave Museum". Het is
geheel gewijd aan Zweedse musea, van
welker Inhoud ln vele afbeeldingen cn
artikelen een overzicht wordt gegeven
„Museum" is een driemaandelijkse uit
gave van de Unesco, waarop men kan
intekenen bij het Uncsco-huis. 19 Ave
nue Kléber, Paris XVI, of bij agenten
van de Unesco
SIR LAWRENCE OLIVIER
als Hamlet in zijn gelijknamige
film.
klassiek Germanlë „fett". ..stark" en ln
't nóg-klassleker Italia „pafferig". Heus
Ophelia zou In ccn klooster bevrijd
hebben herademd: de gemalin van een
papzak te worden ls nu heus zo aan
lokkelijk niet
Dat Hamlet niet tot de magersten
mocht behoren, heeft menig slank toneel
spclcr-met-talent met weemoed vervuld
cn tot wanhoop gebracht, vooral sedert
dc grote Gottfried Keller In 1875 had
geschreven: „Fortinbras is voor mij net
als Hamlet: klein, vet lui!' Is het
niet droevig? Keiler maakt Hamlet nu
ook al k 1 c 1 n en 1 u 1 en tot ln onze
dagen zijn er schrijvers geweest, die dat
als „logisch en vaststaand'1 verkondig
den, bijvoorbeeld in 1932 nog Georg
Brltting ln een boekje ..Levensloop van
oen kortademige vetmop, die
Hamlet heette": een holdamc(!) laat
zich daarin zetr hoofs, over de Deense
troonopvolger uit als .dat Paasvar-
kcn'\.
.Kind jc drijft!"
ETIENNE DECROUX
(Foto Prcsser)
kunst zijn vole wegen, méér dan de
kunstenaar zich bewust is.
De toneelspeler is een pantomi
mekunstenaar (een „mime") cn
niets anders. Hij heeft het stuk niet
geschreven, heeft de woorden niet
uitgevonden, maar hij moet ze zeg
gen met een bepaalde intonatie, een
rhythme, een emotie, een dyna
miek. en dit alles drukt hij panto
mimisch uit, overeenkomstig de ge
voelens die wij erdoor belcvep. Dq
mimiek van het gezicht, van dc air
men, van het gehele lichaam druk
ken dèt uit. wat niet door de woor
den gezegd wordt.
Vier dingen kan de zuivere, de
woordloze pantomime niet uitbéél
den: le. het verleden. 2e. de toe
komst, 3e. dat wat zich op een af
stand, op een andere plaats afspeelt
cn 4e. de abstractie („het vader
land" bijv.).
Essentiële verschillen bestaan er
tussen de pantomime en de dans.
De pantomime is een dramatische,
de dans een lyrische kunst. In de
pantomime gaat alles slecht, in de
Polen schenkt aandacht
aan Onderwijsfilm
De schoolfilms gaan een belang
rijke plaats innemen in het Poolse
onderwijs, zo meldt Unesco Featu
res. Het publiek omvat meer dan
een half milliocn hinderen per jaar.
Bij Warschau worden nieuwe stu
dios gebouwd om meer opvoedkun
dige en wetenschappelijke films te
vervaardigen. Er zijn 120 mobiele
projectie-eenheden, die het platte
land op goon. De Poolse regering
heeft het plan dit getal op te vóe-
ren tot 270.
Overgangsfiguur naar dc moderne toonkunst:
„Dc zou zelfs een bierglas op muziek kunnen zetten", heeft Richard
Strauss eens gezegd. Men heeft dit woord meer ten kwade geduid dan
Schumann's woord, dat Schubert zelfs een reclamebiljet op muziek zou
kunnen reffen. Schumann doelde op het vermogen van Schubert, mu
ziek te maken uit wat hem in de handen kwam; het woord van Strauss
wordt gezien in verband met zijn zeer naturalistische toonschilderlngeii
van stemmingen en gebeurtenissen, vooral in de symphoniséhe gedich
ten.-De doodsstrijd van de afgetobde zieke in „Tod und Verklarung",
de grollen en grappen van Tijl Uilenspiegel, de lotgevallen van Don
Quichóte, het onstuimige leven van Don Juan dringen ons onontkobm-
baar een welhaast visueel' mtfziekgenietcn op.
Verschillende cómpösttïes, zoals for&erung, Morgen, Cacilie en vele
„Also sprach Zarathustra", „Ein andere stempelen hém tot de laat-
Heldenleben" cn de Alpensympho- ..te vertegenwoordiger van de grote
Autoriteit André Glde. ln 1946. weet
eveneens reeds beter cn vertaalt: ..II est
e n n a g e".
Autoriteit Joseph Wright dc grote
man van de moderne English Dialect
Dictionary geeft voor ..fat". vochtig
als een olie-glad zee-oppervlak".
Dat is allemaal al In de goede richting
van de zuivere vertaling en van het
prijsgeven van een volkomen-verkeerde
voorstelling. De moderne psychologische
taalstudie heeft geholpen en niet zo'n
klein beetje! Shakespeare n.l. kwam
(waarom heeft men er niet eerder aan
gedacht?) uit Warwickshire cn wanneer
noemde men plm. 1600 en noemt men ln
1949 in Warwickshire iemand ..fat"
wel. als hij afgemat, hijgend, drijft van
het zweet.
Als de Deense koningin Gertrude tot
Hamlet zegt „you are fat" ls zij als een
gewone Hollandse moeder, die uitroept:
Maar kind. je drijft!" (Geen wonder,
want Jc hebt me nogal geen adembene
mend duel achter de rug. enz
Onlancs deed Iemand een voettocht
Sedert 1934 is men echter op dc goede in de Green Mountains van Vermont
nie hebben zich niet kunnen hand
hoven, maar wat de eerder ge
noemde toongedichten een tot nog
toe blijvende plaats in het orkest
repertoire heeft doen veroveren is
de brillante instrumentatie. de
rijke polyphonie en de petillante
rhythmiek, waarin hij Liszt over
treft. De lijn van de nieuwe in-
strumentatiemogelijkhedenk toege
past door Berlioz wiens „Traité
d'instrumentation''' hij bewerkte,
wordt hier direct voortgezet.
Op het gebied van de opera heeft
vooral „Der Rosenkavalier" zijn
naam groot gemaakt. Tevoren had
hij de wereld in opspraak gebracht
met zijn Salome wegens de onge
bondenheid van libretto en mu
ziek. De uiterste consequenties van
de hoog-romantiek, waartoe hij
onder invloed van Wagner's kunst
kwam, trok hij in zijn „Elektra",
romantische Duitse liedkunst. Zon.
der geheel met hen gelijk gesteld
te worden mag hij toch met
Brahms en Schumann naast dc
grote Oostenrijkers Schubert en
Hugo Wolf worden genoemd.
fd
dr. W. J.
door
SCHMIDT
weg het misleidende woordje ..fat'
z'n wezenlijke betekenis te brengen in
dc vertalingen; het ls niet anders dan
„bezweet, nat van oververmoeidheid".
Lawrence Olivier de mecstcn on/.cr
hebben hem zien duelleren In de be
kroonde Hamlet-fllm. was zelfs al Iets
te oud en te dik voor onze smaak en
te weinig bek-af. Maar laten wij dat
even rusten: herinnert men zich nog de
filmtekst bij het duel? Dc koningin
zegt. in de film. letterlijk (gelukkig)
„He 's hot and out of breath", hij
groeit en snakt naar adem Na ccn
kleine 350 Jaar geHamlettecr komt dc
film van '40'50 ons weer in het goede
SDoor brengen. Hulde aan de sprekende-
fllm, die ons van dat nare woord vet
paozakkerig" afhelpt!
Autoriteit Schücking ln 1941. bereidde
het mede voor door Schlegel's foute
vertaling ..Er 1st fett" te wijzigen ln
„Er 1st 1 n S c h w e i s z".
US A. Vermoeid vroeg hij ccn boerin
om wat water, ZIJ gaf hem te drinken,
i maar eerst droogde" zij hem uit zlch-
1 zelve, moederlijk, met haar schort af.
roenende: ..Oh. but you are so fat!"
I Fat?, hél?
Bij onderzoek bleek deze boerenvrouw
afkomstig te zijn uit het Engelse War-
wlckshü'e. nel als meer dan 350 Jaar
geleden William Shakespeare; cn ln
Warwickshire noemde cn noemt men
Iemand, die drijft, fat"
Zodat wij in het nieuwe toncelselzocn
snakken naar ccn Hamlet die geen vet
te, gezette papzak behoeft te zijn. ccn
die onnozel rcmdhobbelt met zijn duel-
degen. doch naar een Hamlet, die rank'
i cn slank een top-prcstatic levert in zijn
tweegevecht met Laërtcs cn die zich zo
Inspant, dat zelfs zijn ontaarde moeder
j bewogen wordt en uitroept: „Mn kind.
kom hier laat mij Je afdrogen Je drijft
l gewoonweg en je hijgt. ohl".
dc eerste van een serie van vijf
opera's op tekst van Hugo von
j Hoffmannsthal, waarin de orkest.
bezetting de uiterste expansie heeft
bereikt, evenals in Mahler's acht
ste symphonic uit deze zelfde tijd
(1906/1907).
Zijn hevig geëmotionnerede en
expressieve zeggingskracht wordt
echter omsloten door een grote
liefde voor de klassieke vormen,
die hem reeds jong werden bijge
bracht. Till Eulenspiegels lustige
Streiche is in rondo-, Don Quichote
in variatievorm geschreven. Aan
Don Juan ligt dc sonatevorm, aan
Ein Heldenlebén het schema van
een vierdelige symphonie ten
grondslag. De liefhebber van intie.
mere kunst vindt in zijn over de
100 liederen staaltjes van grote in
spiratie. Liederen als Traum durch
die Dammerung, Heimliche Auf-
/N het 17e eeuwse Holland
dat, in al zijn bontheid,
voor het nageslacht nog zo
intens leeft in talrijke
schilderijen, moet Hercules
Seghers een vreemde eend
in de bijt geweest zijn. Er
is bitter weinig over hem
bekend. Hij leefde waar
schijnlijk (alles blijft ver
onderstelling in zijn levens
beschrijving) van 1590
1640 te Haarlem en te
Amsterdam. Van zijn werk
is slechts weinig tot ons ge
komen, wellicht ook door-
cn die in zijn eigen oeuvre
de duidelijke sporen van
Seghers' invloed toont. De
ze bewonderaar die min
stens 16 jaar jonger was
dan Seghers, was Rem
brandt, wiens genie ten
slotte de originele experi
menten van zijn oudere
collega tot volledige ont
wikkeling zou brengen. Wie
Seghers' geschilderde land-
lijk de verwantschap met
Rembrandt ontdekken. Een
zeljae atmosfeer, die door
dat Seghers voortdurend 'gappen ziet. zal opmtddel
itiL- rlo n&Tiisnnt ennnr\ -rrtf>T
experimenteerde en, vooral
in zijn etsen, allerlei tech
nische krachtproeven ver- -
richtte. Deze etsen kregen
daardoor soms het wonder
lijk, grillig aanzien van in
de natuur verweerde en
met korstmossen bedekte
steen. Zijn werk is daarbij
fantastisch cn visionnair
van verbeelding cn men
kan zich voorstellen dat
de lichtval dramatisch ge
laden wordt, kenmerkt bei
der werk. Rembrandt zal
later deze sfeer met een
voudiger en doelbewuster
middelen bereiken.
Bij Seghers tuordt de
vreemde, onwerkelijke
stemming dikwijls nog ge-
men m de, reahstvsch infle- suggereerd door de fantas-
stelde, jonge Republiek vormen van 't land-
weinig ----- j—-
voelde.
Hercules Seghers: Landschap
voor deze kunst schap zelf, zoals op het ravijnen. Een eenzame rei-
hierbij
gereproduceerde ziger loopt gebogen, alsof
Wij wetefi echter zeker, schilderij uit het Museum het besef van zijn nietig-
dat er tenmniste één was, Bredius. Op de voorgrond heid in de grootsheid van
die de kunstenaar zeer goed in het volle licht, ziet men de Natuur hem drukt; en
begreephem bewonderde een bergpas, tussen diepe men zou in hem, die over achtergrond
vreemde rotsen, die er uit
zien als wolkenflarden en
het vertrouwde gezicht op
een dorpje met hoge kerk
toren kan het beklemmen
de karakter van deze woes
te natuur met zijn schrale
vegetatie, niet wegnemen.
Dat Seghers steeds weer
zijn werk veranderde, om
nieuwe effecten te zoeken,
blijkt ook uit dit schilderij.
Want dc rotspartijen op de
achtergrond zijn ongetwij
feld later over de oorspron
kelijk vlakke horizon heen
geschilderd. Mettertijd
wordt olieverf in zekere
mate doorzichtig en de don
ker geschilderde horizon is
op Seghers landschap dui
delijk zichtbaar onder de
lichte rotspartijen. Hoewel
deze fantastisch gevormde
bergen, nog niet geheel be
vredigend genoemd kunnen
worden, doet dit toch niets
af aan de fascinerende wer
king, die van het geheel
J uitgaat. Seghers, die mis-
schien op een reis*bergland-
schappen gezien heeft,
moeilijk begaanbare terrei- maakte van die herinnering
hen'een weg zoekt Ah, een een mystieke beleving van
fantastische wereld, de dc natuilr op een wijze, die
schilder zelf gesymooli- vrijwel uniek is in de Euro-
seerd kunnen zien. Op de pese schilderkunst.
verrijzen
R. E. Penning.
RICHARD STRAUSS
Richard Strauss, die reeds op vier
jarige leeftijd behoorlijk piano speelde
en als Jongen van zes jaar begon te
componeren, heeft air. dirigent een
grote carrière gemaakt Na aan ver
schillende theaters In Duitsland gewerkt
te hebben werd hij ln 1899 dirigent te
Berlijn Van 1910—1924 heeft hij als
eerste dirigent meegeholpen dc Weensc
st^atsopcra een plaats op het wereld
plan te geven, waarop later Bruno Wal
ter kon voortbouwen.
In het Duitsland van Hitler werd
Strauss aanvankelijk tot „ware Ariër"
uitgeroepen. Toen echter ccn brief van
hem aan zijn vriend Stefan Zwelg werd
onderschept, waarin enige onberaden
uitlatingen voorkwamen, en bovendien
bleek, dat één van zijn zonen met een
Joodse gehuwd was, verboden de natlo-
naal-soclallstlschc autoriteiten dc pu
blieke vieringen van zijn geboortedag,
terwijl zij voorts openbare uitvoeringen
van zijn werken zo veel mogelijk tegen
gingen. In 1944 verbood Gocbbels de
uitvoering te Salzburg van zijn opera
„Llcbe um Danae", waarvoor de repeti
ties reeds aan de gang waren.
Na dc tVvccde wereldoorlog werd
Strauss door dc zulvcrlngsrechtbank
van zijn woonplaats Garmlsch-Parten-
klrchcn zuiver verklaard cn verkreeg
hij het Oostenrijks staatsburgerschap.
Toen Eduard van Bclnum het concert
seizoen 1947—1948 opende met het re
cente orkestwerk Metamorphosen, ont
brandde vooral ln Amsterdam een felle
pennestrljd, omdat men op grond van
dc woorden „In Mcmorlam" op dc
laatste pagina van dc partituur, waar
het treurmarsthema uit Bcelthovcn's
Erolca opduikt, cn gezien de aan het
slot genoteerde voltooiingsdatum 12
April 1945 de verdenking koesterde, dat
Strauss dit werk als een requiem voor
Hitler had bedoeld! Het ls Jammer, dat
door deze. misschien onjuiste, beschul
diging de gemoederen zo in beroering
zijn gebracht, dat dan toch maar, naar
mijn weten, ook ln Den Haag dit seizoen
geen orkestwerken van Strauss zijn uit
gevoerd. Het zal met hem gaan als met
Wagner: ook om zuiver muzikale re
denen verdeelt men zich ln kampen,
maar na verafgoding en na verguizing
houden die werken repertoire, die een
diepere snaar ln ons raken. Ik wil ln
het midden laten, of Strauss' muziek
ccn meer aesthctische dan ethische
ontroering schenkt dan wel hier cn daar
zelfs afstoot, want dat ervaart leder
persoonlijk weer anders. Dat Richard
Strauss, die Donderdag op 85-jarlge
leeftijd te Garmlsch-Partenklrchen
overleed, als overgangsfiguur naar de
moderne toonkunst en als uitloper van
dc romantische 19de eeuw niet alleen
historisch belangrijk ls, maar ook aan
grijpende werken cn prachtige melo
dieën heeft gecomponeerd, ls mijns in
ziens onmiskenbaar.
