Een eeozaiue en geniale zonderling
James Ensor
Arnold Schönberg
Het scherm is
weer gehaald
Gramofoonplatenproductie komt
weer op toeren
,,Van stamelaar tot redenaar"
R'
Fraai record van
Ueerlje Wielema
Sneeuiv in zomers Frankrijk
1P'QMi,
K.L.M. in 1918
Nogal tevreden
Laierda" 24 September 1949
o
Repertoire Amsterdams
T oneelgezelschap
Hoewel in de schouwburgen te
genwoordig in de zomermaanden
het brandscherm neuwelijks neer
gelaten blijft worèt September toch
nog altijd beschouwd als de maand
waarin net nieuwe seizoen een aan
vang neemt. Dan worden de gewij
zigde pjmenstellingen van de ver
schillende gezelschappen beke.id ge
maakt en dan wordt ook mededeling
gedaan van de plannen plannen
die het helaas niet altijd tot verwer
kelijking brengen.
Het Amsterdams Toneelgezelschap
heeft met zijn nieuwe of her
nieuwde repertoire al een aanvang
gemaakt. De eerste vertoning gold
Shakespeare's ..Midzomernachts-
droom". Daarbij stond men voor de
grote moeilijkheid, dat Frits van
Dijk, die Puck zou spelen, zijn gro
te teen brak. Een leerlinge van de
Toneelschool. Cilly Lichtveld, hielp
het gezelschap, en met succes, uit de
moeilijkheden.
Verder zal het enige Nederlandse
stukken brengen: „De wereld heeft
geen wachtkamer", een spel over het
probleem van de atoombom, van
Maurits Dekker en „Uitkomst" van
Herman Heyermans, ter gelegenheid
van de 25-jarige herdenking van zijn
sterfdag.
In de tweede helft van October
hoopt Albert van Dalsum zijn 40-ja.
rig toneel jubileum te vieren met het
door hem geregisseerde „De moord in
de Cathedraai" van T. S. Eliot. Voor
deze voorstelling ontwierp Wim Ves-
seur de décors.
Het repertoire vermeldt verder
nog de volgende stukken: „Daphne
Laureola", een lichte comedie van
James Bridie; „La Folie dc Chaillot"
van Jean Girandoux. met Charlotte
Kohier in de hoofdrol, en na 1 Ja
nuari Vondels „Gysbrecht". De
Zwitserse regisseur Leonard Steckel
zal „De Zwarte Snoek", een blijspel
met zang en muziek van Jürg Arn-
stein -en Emil Sautter (muizek van
P Burkhard) ten tonele brengen. Hij
heeft ditzelfde blijspel met succes in
Zwitserland gecreëerd. Loudie Nij-
hoff zal de hoofdrol spelen in .De
Zwarte Chiffon" dat door Louis
Saalborn wordt geregisseerd. Verder
wordt een aantal stukken gemeld,
waaruit waarschijnlijk nog een keuze
zal worden gedaan. Daartoe beho
ren „Zie de maan schijnt van
Top Naeff en „Cyrano de Bergerac"
van Edmond Rostand.
Het gezelschap bestaat uit de volgen
de dames en heren: heren Cas Baas.
Albert van Dalsum Cor Dommelshul-
zen. Frits van Dijk. Johan Flolet, Louis
van Gasteren. Ben Groenler. Lo van
Hensbergen c.erar Sey -. c\ P:«ui H i
Kees van Iersel. Paul van der Lek,
Raymond Oosthout. Egbert van Pari
don Louis Saalborn. Johan Schmitz,
Jacques Snoex Jo Stermuim c.
Thomas. Wim Vesseur. Robert de Vries
en de dames: Yda Andrea. Hetty Beck.
Annie Bout. Betty van Brussel. Mies
Hagens Marie Hamel. Elisc Hoomans,
Charlotte Köhler Hcdda van der Linde.
Jenny van Maerlant. Loudl Nijhoff.
Carla de Raet, Jacqueline Royaards
Sandberg. Liane Saalborn. Mary Smit-
huysen. Antolnnette de Visser en Scpha
Dlerlkx.
Eretentoonstelling groepeert Eu ropes*
beroemdheden om hun nestor
De tentoonstelling, die de nu bijna 00-jarige James Ensor wil hul
digen door zijn eigen oeuvre te omringen door dat van een aantal be
langrijke figuren van dc hedendaagse Europese schilderkunst, bewijst
in de eerste plaats dat Ensor in dit illustere, internationale gezelschap
die erezetel dubbel en dwars waard is. Of hif nu echter de wegbereider
en de voorloper is geweest van juist deze schilders, die hem omringen,
vult m.i. sterk te betwijfelen. Men moet echter de keuze van de advi
seur voor kunstzaken bij het ministerie van Openbaar Onderwijs te
Brussel, Emile Langui, de geestelijke vader van de tentoonstelling,
nemen zoals die is en niet al te veel verband zoeken tn deze wille
keurige groep van persoonlijkheden, die na Ostende, dc stad van Ensor,
nu in Den Haag een opzienbarende entrée hebben gemaakt.
Ensor is temidden van deze groep,
een eenzame, geïsoleerde figuur. Hij
is dat altijd en overal geweest Zijn
tijdgenoten en zelfs zijn vrienden
begrepen hem niet en pas laat be
gon men in te zien welk een uitzon
derlijk kunstenaar zich in deze schil
derijen uitdrukte. Om te begrijpen,
waarop dit wanbegrip berustte, moet
men in aanmerking nemen, dat de
schilderijen die in het Haagse ge
meentemuseum geëxposeerd worden,
bijna alle vóór 1900 ontstonden. In
die tijd triomfeerde te Parijs het Im
pressionisme zonder dat nochtans al
le tegenstand gebroken was. Tegelij
kertijd manifesteerden zich reeds en
kele reacties tegen dat zelfde impres
sionisme bij kunstenaars als Van
Gogh, Ganguin en Cézanne.
Het merkwaardige van Ensor ls
nu, dat hij ver van het centrum Pa
rijs. zonder direct contact met de
daar heersende stromingen een ei
gen impressionisme en tegelijkertijd
eigen reacties daarop in zijn werk
tot uiting bracht. Na een studietijd
te Brussel, was Ensor teruggekeerd
naar Ostende waar hij als zoon van
'n Engelse vader en Belgische moe
der geboren was en daar verkondig
de hij in zijn schilderijen, etsen en
geschriften zijn overtuigingen, waar
voor zijn omgeving nog bij lange na
niet toegankelijk was. Welk een vi
taliteit en geestkracht was nodig
om in deze omstandigheden vol te
houden.'
Nu. deze vitaliteit stroomt de be
zoeker in het gem. museum in de
Ensor-zaal. dan ook wel tegemoet uit
de klaterende kleuren, de grillige
vormen, uit dc soms spottende, soms
grimmige of ook weer vreugdevolle,
maar immer intens levende geest van
zijn schilderijen! Een stilleven de
kool" uit 1880 (Ensor werd in 1860 j
geboren) en de „Vlaanderenstraat"
uit 1881, tonen reeds een helder pa- I
let, met warme, vrolijke kleuren
waarin een voorliefde voor rood- I
achtige tinten valt te bespeuren.
Vooral het in een teder licht badende
straatgezicht is reeds een schilderij,
dat voor een 21-jarige uitzonderlijk
rijp en gaaf is.
Dan komen er onderwerpen die
kenmerkend zijn voor Ensor: „Ziels
angst", „geraamten zich warmend",
„Oude vrouw met maskers'en waar
uit een satirieke geest spreekt die
echter weinig te maken heeft met
sur-realistische droomgezichten,
waarvan Ensor zeker géén voorloper
is. Het koloriet van deze schilderij
en b.v. de zich warmende geraamten,
JAMES ENSOR
„De Rog"
Manon bij de Ned. Opera
De Nederlandsche Opera zal op
Dinsdag 20 September a.s. des
avonds 8 uur in de Stadsschouw
burg te Amsterdam de eerste her
haling na het Holland-festival ge
ven van „Manon" van Massenet.
Dit meesterwerk van de Franse
componist is thans in het vaste
repertoire van de Nederlandsche
Opera opgenomen.
De muzikale leiding is in handen
van de Franse dirigent Charles
Bruck. De mise en scène is van
Abraham van der Vies; décors en
costuums zijn ontworpen door Ge
rard Hordijk, de choreografie is
van Dar ja Collin.
„Zelfportret met Maskers".
Betere weergave van
orkestklank
De moeilijkheden, die lange tijd
ten gevolge van gebrek aan materi
aal op het gebied der gramofoonpla
tenproductie hebben b estaan, gaan
tot het verleden behoren. Wel
spreekt natuurlijk het deviezen-
vraagstuk nog een woordje mee,
maar het is nu toch wel zo. dat er
vrij geregeld nieuwe opnamen op de
markt verschijnen. Dat de gramo-
f oonplatenfabrikanten begonnen zijn
het geijkte repertoire te conserveren
is commercieel beschouwd verklaar
baar. Langzamerhand echter gaat
men er ook toe over minder „lucra
tieve muziek" op de zwarte schijf
vast te leggen en zo zal dan ook wel
spoedig de tijd komen, dat de lief
hebber van een discotheek alles wat
zijn gading is weer zal kunnen vin
den. Reeds nu verschijnt er van tijd
tot tijd wat, dat de aandacht van de
discophielen ten volle verdient.
Zo kwam er vorige maand bij
D e c c a een zeer loffelijke opname
uit van „Rozette". Sweelinck's laat
ste chanson, een
sieraad uit het oeu
vre van deze gro
te Nederlandse
meester. Het Ne
derlandse Kamer
koor zingt het voor
u op aantrekkelij
ke wijze, d.w.z. in
'n afgewerkte door
zichtige klank, zodat de vrije zelf
standige gang van elk der stemmen
verheugend goed tot zijn recht komt.
De pianist George van Renesse
maakte voor Decca een opname van
Beethoven's sonate op 27 no2, de z.g.
Mondscheinsonate. Minnaars van
's meesters muziek zullen ongetwij
feld deze vier plaatzijden dikwijls
laten draaien Renesse draagt het
werk voor in een fijnzinnige, van
veel stijlbegrip getuigende speel-
trant.
Natuurlijk wordt er op de zwarte
schijven ook veel lichtere en lichte
muziek vastgelegd. Hoewel het niet
in de bedoeling ligt alles wat op het
gebied der amusementskunst ver
schijnt nader te bespreken, zal hier
aan niettemin, evenals aan de Jazz.
aandacht worden besteed. Wel zullen
we ons alleen moeten bepalen tot
datgene wat in dit genre uitmunt. En
dan noem ik ditmaal zonder enige
scrupule de opname van de Gold
und Silber-Walzer van Franz Lehar
(Decca X P 6033) Op een meesle
pende wijze speelt hei TonhrüJe Or-
chester (Zurich) onder leiding van
de componist, deze sprankelende,
charmante wals. die ongetwijfeld
nog lang repertoire zal houden.
De orkestopnamen, die Decca de
laatste tijd maakte zijn zeer
in waarde gestegen dank zij
de nieuwe vinding van de
chefgeluidstechnicus Arthur Haddy.
De orkestklank heeft namelijk veel
aan diepte gewonnen door toepas
sing van het z.g. ffrr-systeem (Full
Frequenty Range Recording) dat
het mogelijk maakt een grotere fre
quentie in de opname te bereiken.
Zo kunnen thans ook zeer lage en
zeer hoge tonen geregistreerd wor
den. Onnodig te vermelden, .dat dit
het klanKperspectief zeer ten goede
komt.
HERMAN VAN BORN.
Wecnse interesse voor
Veluwe-film
De natuurfilm „Het bijstere land
van de Veluwe". in 1947'48 in
opdracht van de stichting het Na
tionale Park „De Hoge Veluwe"
opgenomen door Allan Penning
en Herman van der Horst, heeft
ook in het buitenland sterk de
aandacht getrokken. Met de „Star
film" maetschappij te Wenen is
een contract afgesloten, waarbij
deze maatschappij het alleenver
toningsrecht van de Hoge Veluwe-
film voor Oostenrijk verkrijgt.
is zeer gevariëerd, terwijl volkomen
argeloos afstand wordt gedaan van
alle academische knapheid in de
vormbeheersing. Hierdoor ontstaat
het directe, speelse bijna kinderlijke
karakter van dit werk dat uiterlijk
zó „modern" aandoet, waarvan de
geest echter nog wel degelijk 19
êeuws is.
Juist omdat Ensor de werkelijk
heid nog volkomen in ere houdt,
maakt hij gebruik van maskers en
geraamten om het hoven-werkelijke
te suggreren. Boven alles blijft En
sor een realist, die de schoonheid,
doch tevens de absurditeit van het
Leven in zijn werken accentu
eert Heel diep gaat het grimmig of
potsierlijk spel van geraamten en
maskers niet, het is meer gericht te
gen de uiterlijke omstandigheden
.het menselijk bestaan en raakt
n diepste gronden. Doch dit
net dat Ensor als schilder zich
ng uitspreekt, in het „stilleven
ue rog" evengoed als in de mas
kerades. en dat daarin een .oorspron
kelijk en begaafd kunstenaar aan het
woord is. De interessante tentoon
stelling, waarop ik nog nader terug
hoop te komen blijft tot 24 October
geopend. R. E PENNING.
Interessant boekje van dr P. II. Ritter jr
SHAW heeft eens beweerd, dat er geen volk is, dat zo slecht zijn
eigen taal spreekt als dc Engelsen. Zoals men wel weet heeft
Shaw. de Ier iets tegen de Engelsen, maar wij durven toch aannemen
dat hij ditmaal gelük heeft. En wanneer de uitstekende sprekers voor
de BBC de woorden van Shaw plegen te logenstraffen, kan men vei
lig aannemen, dat dit aan dc algemene regel weinig afdoet. Als er één
instelling is. waat dc taal loord! gecultiveerd, dan is 't immers tael
de Engelse omroep.
Had Shaw ooit anders dan oppervlakkig kennis gemaakt met het
Nederlandse volk hij zou eenzelfde beschuldiging als hij tot do Brit
ten richtte, wellicht in nog ernstiger mate, hebben kunnen slingeren in
't gelaat t?an de zonen van Willem de Zwijger. Is 't dc angst om ge
affecteerd of ongewoon tc doen, is 't gemakzucht of slordigheid, gebrek
aan behoorlijke oefening cn een verkeerd gericht lager onderwijs, aan
eerbied voor de medemens en voor dat edele cultuurbezit, onze Neder
landse taal?
Bij de verjaardag va een revolutionnair:
Meer besproken dan gespeelde componist
„Men mag over Schönberg's historische betekenis denken gelijk men
wil, doch zijn Orchestcrstücke, zijn Kammersymphonie, ja zelfs zijn
latere pianostukken betekenen mijlpalen in de evolutie der toonkunst",
schreef Pijper in een zijner opstellen. Inderdaad: Arnold Schönbrg, 13
September werd hij 75 jaar, de revolutionnair, wiens muziek eenmaal
zodat.ig op de gemoederen der voor- en tegenstanders werkte, dat bij
een openbare uitvoering ervan het zelfs tot ordeverstoringen kwam, zal
immer als een bijzondere figuur in de geschiedenis der muziek gelden,
een figuur, die in de ontwikkelingsgang der moderne toonkunst een be
langrijke rol heeft gespeeld.
HET IS MISSCHIEN dit nllcs cn nog
veel meer. maar ln elk geval: wi).
Hollanders. zijn kwalijke sprekers. \Uj
spreken kwaad, omdat wij doorgewin
terde roddelaars zijn. maar wij spreken
ook „kwaad", omdat wij doodeenvoudig
niet goed kunnen spréken.
Daar het lager ondcrwjs cn n:ct
alléén het lager op dit terrein nog
ernstig in gebreke blijft, zijn er parti
culieren cn Instellingen, die dit euvel
pogen te bestrijden: de spraaklcrarcn.
die vooral imaar niet uitsluitend) oc
technische zijde van het taal- «n
woordgebruik pogen tc verbeteren cn
de Instellingen, die de welsprekendheid
ln hogere zin ln bescherming nemen.
Er ls op dl: gebied gelukkig iets gaan
de in ons land; en misschien Is do -yd
niet vér meer. dat elk toneel-amateur
hij die toch 't instrument der taal
bU uitstek hanteertl vóórdat hU onze
arme oren blootstelt aan zijn taalver-
haspcllng. zijn spraak-organlsrue eens
op de helling zet. Aanstaande predi
kanten oefenen zich ook waarom
zouden andere groepen achterblijven?
W[E ZICH ten volle bewust ls van
dc enorme achterstand, welke oe
leden van ons volk op t punt van spre
ken cn meer speciaal van spreken in
't openbaat hebben ln tc halen, aic
zal met meer dan gewone belangstel
ling het boekje ter hand nemen, aat
reeds zijn tweede druk bclcelt oca
gunstig tckcnl en dat dc aardige titel
draagt. „Van stamelaar tot redenaar'.
Het ls geschreven door dr. P. H. Rit
ter Jr. met medewerking van dc
Utrechtse spraaklcrares mevr. D. H. N:j-
land. Het aandeel van de laatste be
perkt zich tot één hoofdstuk, gewijd
aan spraaktechnlck, ademhaling, stem
gebruik, articulatie: een bezonnen en
wijze beschouwing, waarmee leder
„spreker" zijn voordeel kan doen.
Dc overige hoofdstukken, tien ln getal,
zijn van de hand van Rlttcr cn typlsch-
Rittcriaans, meestal ln dc beste zin van
't woord. Ook zijn minder goede eigen
schappen komen een enkele maal om
dc hoek. Sommige van zijn onderschei
dingen en definities rieken naar dc stu
deerlamp of doen wat erg precieus en
Van Dcyssclachtlg aan. (Niet voor nietsj
was een van Rittcr's eerste publlca'ics
een geschrift over Van Dcysscl!) Tok
herhaalt hij zich nog al eens cn zijn
eerste cn laatste hoofdstuk, resp. ia-
leiding" cn „samenvatting" lopen meer
dan eenmaal parallcll Hinderen doet "It
Intussen weinig, want Rltters sierlijke
stijl, onuitputtelijk ln 't vinden van
nieuwe wendingen, ls altijd fascinerend.
ITTER BEHOORT tot dc zeldzame
schrijvers, die kunnen popularise
ren zonder de diepere kanten van hun
onacrwerp te verwaarlozen, maar ook
zonder toe te geven aan de drang tot
cllche-termen die bij een docerend
auteur zo licht opgeld doen. HIJ oezlt
het kostelijke geheim speels cn flonke
rend te kunnen schrijven on tegelijk
grondig cn methodisch te werk te gaan.
Bovendien proeft men achter bijna t-lk
woord: dc man van ervaring. De wijze
raad. die hij slag op slag geeft, ls vooi
een belangrijk deel vrucht van eigen
teleurstelling cn succes, van waarne
ming cn zelfcrltlek, van „zweetdrop
pels" cn confrontatie met het „marme
ren beeld" waartegen Gocthe oreerde
als hij zich voorbereidde, oen voorbeeld
dat bij de schrijver van dit boekje na
volging hefcft gevonden.
Niet alle uitspraken van Ritter zou ik
voor mijn rekening willen nemen. Als
hij de befaamde gemeenplaats uit een
grafrede „Rust zacht" tot „baarlijke
onzin" verheft dan heelt hij logisch ge
sproken, misschien gelijk, maar psycho
logisch niet, cn ik zou wel eens willen
weten hoe zijn terecht geciteerde „leer
meester" Busken Huct over dezo op
merking zou denken.
Daar staan tal
ken tegenover,
harte kan nemen. En daarnaast geef;
Ritter, de milde Ritter, ook wel eens
onbarmhartig scherpe kritiek. De mees
te verzenvoordragers gelijken, zegt hij
ergens, op de poezen in Maart,
't Klinkt niet vriendelijk, maar t ls
volkomen Juist, tenzij men meer nei
ging heeft van „lekkende regengoten"
te spreken. C. A.SCHILP
Siingerknaben zingen
sinds 1498
Beroemde meesters kregen
er het eerste onderricht
Keizer Maximiliaan I van Oos
tenrijk gaf in 1498 opdracht een
knapenkoor voor de kapel van zijn
Hofburcht te Weencn op te richten
Reeds in het volgende jaar zongen
de jongens tijdens de kerkdiensten
van zijne Keizerlijke Majesteit, die
zulks zeer waardeerde. Duizenden
en nog eens duizenden jongens
hebben in dit koor door de eeuwen
heen tot 1918 toe, gratis zang- en
muziekonderwijs ontvangen. Zij
leefden oorspronkelijk als jonge
kloosterlingen. Later genoten zij
ntecr vrijheid, dan dc kloosterre
gels toestaan. Naast geestelijke lie
deren en kerkmuziek brachten zij
in de 16e eeuw reeds wereldse mu
ziek aan het Hof ten gehore. Door
het Keizerlijk bevel van 1498 is
een daad van blijvende culturele
waarde verricht.
HILVERSUM. Geertje Wiclc-
ma. de 15-jorigc Robben-zwemster,
Jan Stenders meest belovende pu
pil van het ogenblik, heeft Vrijdag
avond in het zwembad nan de
Kapelstraat ie Hilversum haar
eerste record veroverd, nl. het Ne
derlandse record 400 meter rug-
slag.
Ware het wereldrecord over
deze afstand niet van de lijst ge
schrapt. dan zou de recordtijd van
de snelle Deense Ragnhild Hveger
met niet minder dan 10,2 sec. ver
beterd zijn.
Geertje Wiclcma zwom deze af
stand in de bijzonder snelle tijd
van 5 minuten 28 sec. Het .Neder
landse record stond sedert 13 Fe
bruari 1938 op naam van Iet van
Fcggelen met 5 min. 41.4 cn werd
dus met 13,4 sec. verbeterd. Het
„geschrapte" wereldrecord van
Hveger stond op 5 min. 38,2 sec.
Werkloosheid onder
vangen
DEN HAAG. Aan dr Mtmrrlr
van Toelichting op de Begrotlng-
1950 van het Ministerie van Eco
nomische Zaken is een Industria
lisatie-nota toegevoegd. Hierin^
geeft prof Van den Brink aan, dat
van Juli i052 tot Juli 1953 de In
dustrialisatie een zodanige omvang
moet hebben bereikt dat dc werk
gelegenheid met 215 duizend nieu
we arbeidsplaatsen is uitgebreid.
Hiervan zouden ongeveer 60 dui
zend plaatsen kunnen worden ver
kregen door een beter gebruikma
ken van de bestaande apparatuur,
waaronder in het bijzonder de uit
breiding van het meer plocgenstcl-
sel valt te rekenen. Voor de over
blijvende 155.000 plaatsen zullen
meer beleggingen voor bedrijfsin
richtingen nodig zijn. De netto-
waarde van de industriële Jaarpro-
Schönbcrg's Invloed ls sinds 1920
sterk getaand en ls thans vrijwel nihil,
want het huidige muzickbescf heeft zich
van de a-tonalitcit. waarvoor hU streed
met een schier ongekende hardnekkig
heid, reeds geheel afgewend. Ook zijn
composities komen zelden meer tot uit
voering. Trouwens hij is altijd een meer
besproken dan gespeelde componist ge
weest. Over zijn muziek ls vcc-1 gedis
cussieerd. cr is veel over geschreven,
maar daar bleef het dan ook in hoofd
zaak bij. Toen In 1933 de nazi's aan het
bewind kwamen, moest hij naar Ameri
ka uitwijken en ook daar raakte hij
spoedig als componist op de achter
grond: bij kon zich slechts een plaats
als docent veroveren aan de universi
teit van California later aan dc acade
mie te Los Angeles.
Schönberg. die aanvankelijk een be
trekking op kontoor bekleedde is gro
tendeels auto-dldact. Het kantoorleven
dat ln het geheel niet mot zijn aanleg
strookte zei hij spoedig vaarwel stelde
zich enige tijd onder leiding van de
componist Alexander Zemlinsky cn di
rigeerde om den brode in een cabaret
te Berlijn Zl|n eerste werken o a. ..Ly
rische Ballade ohne Worte". het strljk-
sextet „Verklürte Nacht", benevens het
grote koorwerk ..Gurrelleder" geschre
ven voor een orkest van 150 Instrumen
talisten. drie vier-stemmige mannenko
ren een achtstemmig* gemengd koor
zangsollsten plus een declamator drogen
nog het stempel der late romantiek:
Wagneriaanse invloeden vallen hierin
het meest on. Dan verschijnt in 1914 dc
liederen-cyclus Pierrot Lunaire een
reeks van 21 gedichten van Albert Glu-
raud. Hierin is de tekst op een bizon-
derc wijze behandeld Deze wordt door
de zangers noch gezongen nbch op
spreektoon gesproken, doch gedecla
meerd on oen benaalde. steeds wisselen
de toonhoogte die nauwkeurig (ook
(rhythmlsch) door de componist ls aan
getekend.
Dorc componist wordt algemeen als
Schönberg's meesterwerk beschouwd
Men treft er een zeldzame comnnjitori-
rche geleerdheid in cn het merkwaar
dige is. dat de onmiskenbare cerebrall-
teit niettemin schuil gaat achter een
alles overheersende insoiratie Hoe
wel de componist hierin nog niet dc
uiterste conseonentie trekt van het z g.
twaalftoon-systeem. ccn systeem waar
aan de naam Schönberg onvcrbrekelHk
zal blijven verbonden wordt het toch
reeds on evidente wltze toegepast.
Het ls zeer moeiltlk het twaalf-toon
systeem in een kort bestek te verkla
ren. Uit het chromatische materiaal van
twaalf halve tonen maakte .Schönberg
geheel nieuwe opeenvolgingen, die ech
ter niets hebben uit te staan met het
begrip toonladder. Dit leidde tot een
componcertrant waarin elke tonale bin
ding apn de harmonie wegvalt Een
van de kenmerken ls ook. dat er een
veelheid van geheel van elkaar los
staande. dus bulten het tonaalverband
liggende melodieën optreden. Aldus
hebben we dan te doen met de z.g.
a-tonale muziek, een moderne muziek,
waaraan de leek zo gaarne het etiket
„vals" hecht
Thans leeft de grijze componist, de
oude vechtersbaas, teruggetrokken en
gedessilluslonneerd ergens in dc Nieuwe
Wereld Men weet weinig van hem; men
kent zijn muziek ternauwernood. Zelfs
zijn lijvig boek over dc harmonieleer
lo op de achtergrond geraakt De revo
lutie die hij veroorzaakte liep, tot op
heden althans, op niets uit. Dit ls het
lot van ccn groot man. groot ln zijn
streven en werken, groot ook als mens
Hij genoot van vele grote figuren, o.a.
ook van Mahler, warme vriendschap;
zijn vele leerlingen droegen hem op de
handen.
wy kunnen onze tijd niet overzien.
Wie kan derhalve bepalen of Schön
berg's compositie-systeem cn zijn wer
ken niet eenmaal door het nageslacht
ten volle zullen worden erkend cn als
schoonheid worden aanvaard?
HERMAN VAN BORN.
Dr. P. H. RITTER JR.
7. nftn, .ji, t_,„h ductie zal in hetzelfde jaar moeten
Zingend Oostenrijk richtte zich ^en opgevoerd met een bedrag
i.ir Ho Snonporlcnnnon on vnn nlle „,.i
van ongeveer 1.5 milliard gulden.
Het wachten is op de ticn-
millioenstc Nederlander
DEN' HAAG. Wanneer de
voorlopige ramingen kloppen zal
waarschjjniyk in December van dit
jaar de tien millloensto Nederlan
der of Nederlandse z(jn of haar
feestelijke entree in ons vaderland
maken. Zal dc baby een jongen of
een meisje z\jn? Een voorspelling
is gevaarlijk maar wel kunnen wij
zeggen, dat het sterke geslacht do
meeste kans heeft, omdat er ln do
laatste jaren meer jongens dan
meisjes zyn geboren.
Het spreekt natuurlek vanzelf,
dat de tlenmillioenste Nederlander
niet per se een baby behoeft tc zjjn.
Het getal van tien mlllioen wordt
immers behalve door geboorten ook
bereikt door nieuwe vestigingen en
naturalisatie. Het Is echter te ver
wachten dat men als de tien mil-
lioenste een baby aan zal wyzen.
Overigens mag men niet uit het oog
verliezen, dat wellicht eerst ln het
begin van 1950 bekend zal worden
wie de tien millloenstc Nederlander
is. omdat dc noodzakelijke bereke
ningen veel tyd vergen door do
diverse factoren, die hot inwoner
aantal beïnvloeden.
naar de Saengerknaben en van alle
kanten stroomden jaarlijks jeug
dige candidaten naar Wcenen om
cc strijd aan te binden voor de eer
in het koor te worden opgenomen.
Aan Joseph Haydn viel bijvoor
beeld die eer tc beurt en aan Gluck
on Schubert eveneens. Op twaalf
jarige leeftijd was Wolfgang Ama-
deus Mozart reeds componist voor
de Saengerknaben en ook de veel
omstreden Bruckner heeft voor dit
koor werken geschreven, die nog
steeds op het programma staan.
Modern cn der traditie
getrouw.
In 1918 stortte het koor, tegelijk
met de Oostenrnks-Hongaarse mo
narchie, ineen. Pater Josef Schnitt
echter heeft in die periode met
vijftien jongens (in vroeger eeu
wen waren het er vaak tachtig en
meer) de traditie hooggehouden
Een nieuw instituut werd, zonder
geld en met rammelende magen,
ter ere van de kunst en haar be
oefening gesticht. Er werden mo
derne methoden van muziek- en
zangonderwijs en van opvoeding
ingevoerd. De levenslustige jongens
van tegenwoordig leven, in tegen
stelling tot de vroegere even le
venslustige kloosterlingetjes op een
echte muziek-kostschool. die aan
hun ouders geen cent kost. Ieder
jaar weer kunnen twintig tot vijf
entwintig jongens in het instituut
worden opgenomen. Indien men
bedenkt, dat er jaarlijks soms twee
tot drieduizend jongens van een
jaar of acht zijn, die ten overstaan
van beroemde Weense musici het
examen voor Saengerk'nabe willen
afleggen, dan bewijst dit wel de
foem vnn kopr en opleiding.
Sinds 1918 heeft de wereld ken
nis gemaakt met de Wiener Saen
gerknaben. die, omdat geen over
heidssubsidie meer kon worden ge.
geven, zelf aan dc kost moesten
zien te komen. De opleiding van de
jongens duurt thans drie jaar,
meestal in teams van ongeveer
twintig. De beste en verst gevor
derde jongens gaan op tournée
door geheel Europa om geld voor
de opleiding en het levensonder
houd voor zichzelf en hun kame
raadjes bijeen te zingen.
Ouden van dagen vragen
bijslag gelijk aan
huurverhoging
ROTTERDAM. Hot hoofdbe-
stuur van de Nederlandse Bond van
Ouden van Dagen heeft zich in een
adres gericht tot de minister van
Sociale Zaken, met het verzoek bij
eventuele huurverhoging aan hen
die een uitkering ontvangen van de
noodwet-ouderdomsvoorziening een
bijslag te verlenen gelijk aan de
huurverhoging.
A LS U wel eens de al-
penpassen in Frans-
Savoye bent overgestoken,
in een touring-car of in
een auto van vrienden, dan
zult U zich bepaald met
ontzetting hebben afge
vraagd hoe-het-ter-wereld-
mogelijk-is met een fiets
deze steile wegen, met de
ontelbare haarspeldboch
ten, te beklimmen en af te
dalen!
Heeft U echter ook de
krantenverslagen van de
jaarlijkse Tour de France
gelezen, dan weet U dat
het zeer wel mogelijk is.
Blijkbaar kunnen „berg-
specialisten" als de Italia
nen Cop pi en Bartali zo
een klimpartij zelfs in re
cordtempo aan. en met
een beetje fantasie zie ik
ze al naar boven gaan met
één hand aan het stuur en
de andere aan de pet!
Het was een warme dag
toen ik er was. net als de
dag, de hele week tevoren.
En toch blijft er altijd wel
wat sneeuw liggen waar
de rotsen beschutting bie
den. Het is alsof de touris-
ten het niet al te best ge
loven. want ze nemen er
wat van en gooien het
midden op de weg. Pas als
het handje sneeuw totaal
is weggesmolten in de
brandende zon zijn ze
overtuigd. En meteen een
ervaring rijker om straks,
vrienden en kennissen door tigheid weet te maken. En
te geven. een heel karwei, vooral
's Winters kon het cr- 1>Ü ,«hoduu>.
bormelük koud z«n, tier- V onmt mun hotelroom zop
telt me een herder die zun >k ze zuioesen naar het
schapen even in de steek kerkhof op de heuvel. De
heeft gelaten om een pastoor ging voorop, vier
praatje te maken De mu- mannen droegen de kist op
ziek non de duizenden de schouders. Achter de
schapenklokjes ulocit sa- kist oolflden enkele tier-
men tot een langgerekte moeide, zwetende mannen
toon. die de dalen vult en
de reiziger op zijn tocht
begeleidt.
's Winters, zegt de
herder, blijven we in
onze hutten. Als het gaat
sneeuwen zijn we opgeslo
ten. Maar we hebben voed
sel en wijn voor vele
maanden, je kunt niet we
ten hoe lang het aanhoudt.
Daar zitten we mét de
familie dan in ziekte en
gezondheid samengehokt
Als er iemand dood gaat
en waarom zou dat niet
gebeuren' wel. dan blijft
er niets anders te doen dan
hem uit het raam. en liefst
op het dak te schuiven.
Daar ligt hij best tot in het
voorjaar de sneeuw begint
te smelten
De herder kijkt me aan,
maar ik weet toch niet of
hij me voor de gek houdt.
De ogen in het verweerde
gezicht verraden er in elk
geval niets van Hij ver
wondert zich misschien al
leen maar om de mens van
beneden die van een be
en vrouwen, geen familie
want die had de overledene
niet (vertelde de hotelier).
Telkens stonden ze stil
met een: Hééé! naar
de pastoor die anders in
gepeins zou zijn voortge
schreden. Dan plaatsten ze
de kist tegen de berm van
de weg en leunden er te
gen aan om uit te blazen.
Slechts de pastoor bleef
voortlezen, midden in de
brandende zon
Van de alpenpassen naar
Grenoble dat heter was
dan een oven. Men kon
„naar boven", waar men
denkt koelte te vinden'
Door een parkje met een
borstbeeld van Stendhal
bereikt men de téléferique.
In een coupeetje gaat het
langs een draad naar bo
ven, de frisse lucht tege
moet. Men heeft geluk als
de conducteur juist niet op
knoflook staat te bijten. En
boven, op de wallen van
het vroegere fort dat nu
restaurant is geworden
kan men een consumptie
gebruiken en mijmeren
over Frankrijk, zo rijk ge
zegend met alle dingen die
een mens nodig heeft om
gelukkig te zijn...
E. BRUMSTEEDE
beneden en thuis, aan grafenis een hele plech-
li
00 0 0 'I
ItlttMMlllU' 1
iniiiüiüiiï
reieFeR'ouf
'if—
DEN HAAG. „Ook 1948 kon
voor onze onderneming nog niet
worden beschouwd als een nor
maal jaar, ofschoon de resultaten
tot tevredenheid stemmen," aldus
wordt medegedeeld in het zo juist
verschenen overzicht over 1948
van de Koninklijke Luchtvaart
Maatschappij N.V.
In dat jaar heeft het bedrijf be
langrijke vorderingen gemaakt.
In dc politieke omstandigheden
traden telkens belangrijke wijzi
gingen op, waardoor de ondcrncv'
ming veel moeiliikheden onder
vond en dc bedrijfsresultaten in
aanzienlijke mate werden beïn
vloed.
De kosten vertoonden een be
langrijke stijging, tengevolge van
de verhoging van het internatio
nale prijspeil; zo steeg de prijs van
benzine in veel landen met onge
veer 30%, ook de aanschaffings
prijzen van vliegtuigen liepen zeer
omhoog.
Het vervoer onderging de In
vloed van politieke cn ook econo
mische moeilijkheden; anderzijds
werkten de Olympische Spelen en
andere internationale gebeurtenis
sen gunstig. In het afgelopen jaar
is de KLM erin geslaagd de orga
nisatie van haar bedrijf te verbe
teren en de omzet te vergroten. De
vloot bestaat thans uit de meest
moderne vliegtuigtypen."
Aan alle in het bedrijf gestorve
nen wordt hulde en herdenkings
eer gebracht.
Geen Hollandse Nieuwe
meer naar Engeland
IJMUIDEN Met de Engelse re
gering was overeengekomen, dat
per veertien dagen zestien Neder
landse vissersschepen vere vis in En
geland aan de markt mochten bren
gen Toen in Nederland de opvang-
regeling voor haring werd Ingesteld,
verzocht de Nederlandse regering
aan de Engelse, behalve verse vis
ook haring in Engeland te mogen
lossen. Dit verzoek werd ingewilligd
onder voorwaarde, dat de Neder
landers zouden ophouden haring in
Engeland aan de markt te brengen,
wanneer Engeland dit verbood.
De Engelse regering heeft thans
reed.? inderdaad bepaald, dat de Ne
derlandse vissersschepen alleen nog
verse vis mogen aanvoeren in En
gelse havens cn geen haring meer.
Operatie „Bulldog" wordt
uitgesteld
LONDEN. De operatlc.„Bull-
dog", waarbij een namaakluchtaan.
val op Groot-Brlttannië zou worden
uitgevoerd, welke ten doel had de
doelmatigheid van de Britse lucht,
verdediging tc beproeven, is uitge
steld, omdat er mist wordt ver
wacht. Aan de oefening, welke tot
Dinsdag a.s. zou hebben geduurd,
zou door vliegers en personeel van
de gronddiensten der Britse, Fran,
se, Amerikaanse, Nederlandse en
Belgische luchtmachten zijn deelge
nomen.
