Honderd jaar geleden stierf
Edgar Allan Poe
Tijd en volk vormen de
kunstenaar
Willem Ravelli jubileert
Kunstenaars bezinnen
zich op hun taak
jNaïeveieit tol een kunstvorm geworden
Niet schepper, wél meester van
het griezelverhaal
Pabst maakte „Het proces
4
Zaterdag 8 October 1940
Meeslepende stijl en
boeiende beeldspraak
Pj E zevende October 1849,
honderd jaar geleden,
stierf de Amerikaanse schrij
ver Edgar Allan Poe, de herin
nering achterlatend aan een
veelbewogen en gekweld be
staan, maar ook aan een écla
tante, hoewel zeer ongelijke
literaire productie.
Geboren in 1809 te Boston (Mass.)
als tweede zoon van een middelma
tig toneelspeler van Ierse afkomst,
en een Engelse actrice, verloor hij
zijn beide ouders en zijn oudere
broer reeds op jeugdige leeftijd ter
wijl zijn zusje Rosalie achterlijk was
en tot op rijpe leeftijd kinderlijk
bleef in doen en laten. Hij zelf werd
te Richmond (Virginia) opgenomen
in het gezin van een welvarend
Schots tabakshandelaar John Allan,
wiens naam de jonge dichter aan
zijn voornaam Edgar heeft toege
voegd. Een geluk
kige jeugd heeft
Poe, hoewel hij 1
de eerste jaren
zeer verwend
werd. niet gehad.
Wel hechtte hij
zich zeer aan zijn
pleegmoeder. I
maar deze kon
niet verhinderen,
dat haar man. die
de avontuurlijke
neigingen van zijn
Slecgzoon niet
egreep en hem
E. A. POE
hardnekkig tot een zakenman wilde
maken, allerlei maatregelen nam,
die onverwijld tot botsingen leidden.
De trotse en begaafde jongen voel
de zich bovendien vernederd door
de benepen burgers van Richmond,
die op zijn ..obscure" afkomst neer
zagen Beter voelde hij zich thuis in
de negerwereld van de in de Zuide
lijke slaat Virginia gelegen stad. met
haar geheimzinnige, beklemmende
verhalen en fascinerende liederen
In meer dan één gedicht van hem
meent men nog invloed van neger-
rhythmen te bespeuren.
Op de Engelse kostschool, die hij
in zijn jonge jaren bezocht, zal hij
zich ook niet extra gelukkig hebben
gevoeld. In Amerika terug kwam hij
op de kleine universiteit van Char
lottesville. waar hij speelschulden
maakte. Deswege nam Allan hem bij
zich op kantoor. Natuurlek kon Ed
gar met geen mogelijkheid hier aar
den. Hij liep weg. meldde zich aan
bij de militaire dienst en werd later
door zijn pleegvader, die zich weer
met hom verzoende, op een cadet
tenschool geplaatst; vluchtte ook
hier cn sindsdien heef' zijn pleegva
der zich nooit meei iets aan hem
gelegen laten liggen In zijn testa
ment werd Edgar Allan Poe zelfs
niet genoemd'
De berooide student vluchtte naar
een tante van hem. zuster van zijn
vader, de weduwe Maria Clemm, die
hoewel in armoedige omstandighe
den te Baltimore levend, toch haar
neef met open armen ontving In dit
stille huis ging een nieuw leven voor
de jonge dichter open. die zich ge
koesterd voelde door de opofferende
genegenheid van een eenvoudige,
hardwerkende vrouw, in wie hij een
wezenlijke moeder vond. Haar heeft
hij een van zjjn gevoeligste verzen
gewijd:
Because I feel that, in the
Heavens above.
The angels, whispering to one
another.
Can find, among their burning
terms of love.
None so devotional as that of
..Mother".
Therefore by that dear name
long have called you
You who are more than mother
unto me
Meer dan moederlijke genegenheid
vond hij hier. De reeds volwassen
man. in vele opzichten zijn jaren
vooruit, in ander opzicht kind geble
ven, werd extatisch verliefd op zijn
nichtje, Virginia Clemm. een jong.
frêle en dromerig wezen, zwak van
gezondheid, maar van een treffende,
ongewone schoonheid. Hij schijnt
haar al in 1835 in het geheim te
hebben gehuwd; het volgend jaar
volgde 'n officieel huwelijk. Hij was
26 jaar. zij niet ouder dan dertien
Zijn dwepende adoratie bracht
hem tot menig vervoerd gedicht en
wie de extatische beschrijving leest
van de droomvrouw Ligeia in het
verhaal van die naam begrijpt, dat
hier. zoals in verschillende andere
vertellingen zijn Virginia ..model" is
geweest. Haar dood in 1845 was een
verschrikkelijke schok voor hem
Aan haar ziekbed ontstond het ver
maarde gedicht ..The Raven", dat
dank zij z"n pathetisch rhythme en
weelderig rijm, maar ook door zijn
geheimzinnige, geladen sfeer, de we
reld heeft veroverd. Het is haast on
begrijpelijk, dat de man. die dit
schreef, en die in steeds wijder
kring beroemd werd. voor zalen van
25 mensen sprak, als zijn vrienden
er terwille van de financiën voor
zorgden, dat hij een voordracht kon
houden.
Hoe sterk hij ook volgens sommi
ge levensbeschrijvers physiek ge
weest moge zijn. tegen de ge
ringste invloed van alcohol was hij
niet bestand. Volgens zijn vrienden
verandrde een enkel glas wijn zijn
gehele aard, rees er een demon in
hem op. Na Virginia's dood schijnt
hij, om zijn leed en angsten te be
zweren, meermalen aan alcoholmis
bruik te hebben toegegeven en ook.
zegt men, maakte hij zich aan opium
gebruik schuldig Hoe het zij zijn
leven, dat toch al permanent ge
kweld werd door armoede en schul
den. werd ef niet evenwichtiger od
En hoewel sommige vrouwen, die hij
platonisch vereerde en verschillende
vrienden het hunne hebben gedaan,
om hem van de ondergang te redden
DEN HAAG. De jeugdige
Weense violist Anton Fietz, leer
ling van de vioolpaedagoog pro
fessor Morawec. zal onder auspi
ciën van de N.V. Internationale
Concertdireetie Ernst Krauss een
tournee door Nederland en Bel
gië maken.
Vrijdag 14 October geeft Fietz in
het concertgebouw te Amsterdam
een recital.
het noodlot was hem niet welge
zind.
Toen hij in October 1849 onder
invloed kwam van enige verkiezings
propagandisten, die hem dronken
voerden en hielden om hem telkens
weer voor hun candidaat te lateD
stemmen dat behoorde tot de
Amerikaanse zeden van die dagen!!
werd hij door een vriend bewus
teloos op straat gevonden. In het
hospitaal van Baltimore opgenomen,
overleed hij 7 October, ruim veertig
jaar oud.
Zijn literaire werk bestaat uit een
aantal gedichten, vaak fascinerend
van vorm en muzikaal van klank
soms ook aangrijpend van inhoud.
Belangrijker intussen is hetgeen hij
de wereld aan verhalen heeft nage
laten Hoewel hij niet de schepper
is van het griezelverhaal, is hij wel
de onbetwiste meester in dit genre
en van het detectiveverhaal is hij de
pionier.
Dat een romanticus néést de over-
ive aan zijn gevoel tevens de ge
raffineerde werking van het intel
lect tot grondslag van zijn schep-
pingswijze kiest ziet men. aldus
Vestdijk, zelden of niet. Poe is de
uitzondering en hij was ..hartstoch
telijker, verbeeldingsrijker, vreem
der en vervoerder, èn exacter,
schanderder. stelselmatiger en ver
nuftiger dan alle schrijvers, die voor
een vergelijking in aanmerking ko
men." Zijn invloed is niet gering ge
weest werkt integendeel nog altijd
door en bleef niet beperkt tot de
Engels sprekende landen
Baudelaire, die een merkwaardige
zielsverwantschap met eigen talent
signaleerde, heeft Poe deswege over
schat en op het gezag van de Fran
se dichter heeft menigeen hetzelfde
gedaan. Daar moest noodzakelijk
een reactie op volgen. De bijna me
chanische volmaaktheid in de ver
zen van Poe heeft Aldous Huxley
eens de schampere term ..permanent
wave" ingegeven. Overdrijving naar
de andere kant.
Wie Poes vertellingen leest, kan
zich moeilijk onttrekken aan de hal-
lucmante. koortsachtige werking
van deze bijna in trance geschreven
„short stories". Hun fantastische in
trige blijft naar ons gevoel wel eens
wat voos, de menstekening te
schimmig, de ontknoping abrupt en
daardoor het tegendeel van een cli
max zij zijn toch altijd suggestief
en steken boven vele verhalen van
dit soort uit door hun ongelooflijk
meeslepende stijl, een bloeiende
beeldspraak en een erudiete, vir
tuoze beschrijvingskunst. En al mo
ge zijn humor wel eens niet ge
heel ten onrechte! versmaad zijn,
dat Poe ook een zeldzaam knap pa
rodist was. staat vast voor ieder, die
kennis heeft genomen van De Dui
vel 'n de Klokketoren (meesterlijke
persiflage van een oud-Hollands
dorp geen kwaad motief voor een
tekenfilm!) of van „How to write
a Blackwood Article" een heke
ling van het eigen gruwelverhaal.
55
Pleidooi voor recht en menselijkheid
yUlST DE LANDEN, waar een totalitair systeem jarenlang met de
menselijkheid afgerekend had, produceren sinds de oorlog dit
systeem ten val bracht films die een pleidooi houden voor recht en
menselijkheid. Ze getuigen van een groeiend bewustzijn van schuld mis
schien, of althans van een bewustworden van eigen falen en van een
aanvaarden uit berekende economische noodzaak tot zelfhandhaving
óf uit een werkelijk innerlijk herstel van een op menselijke waarden
gebaseerde gemeenschap. Zo kwamen uit Duitsland de films: „Die Mörder
sind unter uns" en „Ehe im Schatten", Hongarije brengt Ergens in Eurora"
en Oostenrijk tenslotte levert eveneens een getuigenis voor menselijkheid
met de film „Der Prozess".
Terreur van de suggestie
De film Is gemaakt door Georg Wil
helm Pabst. een der grote Duitse film
regisseurs. Hij was een pionier van de
realistische filmstijl en ontwikkelde
daarbij een diepe belangstelling voor
sociale problemen, gepaard aan een
even sterke interesse voor de psycho
logie van de mens ln de samenleving.
Deze drieledige voorkeur kon Pabst
bundelen in ..Der Prozess" („Het pro
ces"). een film. die zich bezig houdt
met het drama van een minderheid,
welke het slachtoffer wordt van een re
deloze. tot blinde haat opgezweepte cn
zichzelf opzwepende massa.
Het gegeven Is historisch: in het Hon
gaarse dorpje TIsza-Eszlar werd aan
het eind der vorige eeuw een meisje
vermist en haar verdwijning deed het
gerucht ontstaan, dat ze slachtoffer ge
worden zou zijn van een rituele moord.
De Joden in het dorpje vormen een
kleine gesloten gemeenschap, die niet
door de dorps-samenleving geasslmi-
Bach twee eeuwen later geboren
zou nooit „de grote Bach"geworden zijn
Hoe ontstaat eigenlijk een muziekstuk? Hoort de componist door die
geheimzinnige scheppende geestesactie welke wij inspiratie noemen de
muziek in zon fantasie klinken en behoeft hij slechts een goed ont
wikkeld gehoor en grondige kennis van het notenschrift om haar te
kunnen noteren? En als hij haar genoteerd heeft, in hoeverre is deze
notatie dan een vastlegging van die oorspronkelijke fantasie?
Vragen van groot belang die in veel mensen onbeantwoord leven. Het
woord componeren samenstellen) wijst er reeds op dat de
componist niet „slechts" een begenadigd dicteerwerktuig is van „de
stem van hel mysterie".
Componeren is vakwerk
De componist immers moet zich uit
drukken i i een gangbare taal. een taal
van bepaalde typen van melodie, samen
klank. rhythme. typen waarmede men
vertrouwd Is en waaraan men gevoels-
betckenissen heeft gegeven En al deze
typen hebben als materiaal de tonen die
een hoogteschadl hebben welke op het
octaaf na - in verscheidene streken en
culturen der aarde verschillend was en
nog Is Tenslotte is daar nog de beperkt
heid van stemmen, handen en instrumen
ten. zodat de componist, even
als de architect, aan zeer reë
le gegevens is gebonden! Fan
tasie. intellect cn realiteitsbesef (vakken
nis) geven de inspiratie pas ue mogelijk
heid tot uitdrukken in zinvolle klank De
kleine elementen liggen dichter bij de
directe ingeving (inval), de grote bouw
sels bij dc gcinspireerd-intelligente werk.
wijze. Vooi de muziek zijn het deze gang
bare typen waaraan men niet verband
loos vernieuwingen kan toevoegen.
Vernieuwing in de kunst
En toch gebeurt dit toevoegen van
nieuwe facturen onophoudelijk, want
alles groeii: ook dc taal der kunst heeft
haar stofw.speling". Zij bestaat ten dele
uit het ontvouwen van de kiemen van
het materiaal, ten dele uit het steeds
meer overslaan van schakels die men zó
lang functioneel heeft waargenomen dat
men deze aan hei begrip gaat overlaten.
Iets dergelijks gebeurde ook reeds met
de film Een oude film maakt daardoor
de geoefende filmbczoekers kriebelig.
Omgekeerd weet iemand die nooit of wei
nig films zag. het tempo nauwelijks of
niet hij ie houden, doordat hU het pro
ces van schakel-eliminering niet mee
maakte. Hieruit blijkt dus weer eens hoe
zeer kunst op zichzelf niets is. doch
slechts vergankelijk symbool van het ge
voelen van dc mensen ln een bepaalde
tijd en een bepaalde geestelijke gemeen
schap.
Ook ai is dit vergankelijke
symbool geborduurd op een
meer op de eeuwigheid ingestelde onder
grond van het absoluut-schone cn het
eeuwig primitief-menselijke, dan nog
vernevelt het stilstaand kunstwerk ach
ter de bewegende mensheid, zal het nooit
zo sterk kunnen spreken tot andere cul
tuurkringen en tot veel latere tijden
als ln de tijd en de gemeenschap waarin
het als directe levensuitdrukking gebo
ren werd. Het is de hoogste geest der
samenleving die door de kunstenaar
wordt uitgedrukt tn een schoon symbool
en waaraan zijn medemens met vreugde
eigen gevoelens herkent, bewust wordt,
geactiveerd voelt.
Het genie
Hieruit voigt direct d3t een tijd met
een sterke geestelijke gerichtheid grotere
kunstenaars zal voortbrengen dan een
tijd zondei gemeenschapsidealen Zo ge
zien kon de tijd 1918—1940 geen zo rijke
kunstoogst voortbrengen als die der mid
deleeuwen cl der Franse revolutie Want
hel artistiek scheppen ontleent zijn
waarde ln de eerste plaats aan de grote
persoonlijkneid die. in "t geval deze posi
tieve actieve krachten voelt in de samen
leving daze tot iets belangrijks kan
samenbrengen cn uitdrukken. Pas in
de tweede plaats komt. als voorwaarde
echter, het speciale talent. Het product
van talent en persoonlijkheid kan een
genie opleveren
Uit een en ander volgt dat n:et
de grote kunstenaars de Tijd maken, doch
dat de Tijd ae grote kunstenaars maakt.
BIJ wijze van voorbeeld: Pijper zou om
streeks 1725 een Bach geweest kunnen
zijn en Bach omstreeks 1925 een Pijper,
gedoemd te zijn. niet zonder tragiek: een
kleine meester ln overgangstijd. Bach
zou ln onze dagen geen en nog minder
in ons land ..Bach" geworden zijn! Hij
had dc taai van onze tijd moeten spre
ken cn kan deze „groot" zijn?
Piet Möhringer
leerd werd. En met de wilde geruchten,
dat de Joden wier gebruiken Immers
zo vreemd afwijken van die der dorps
gemeenschap het meisje als paas-
offer gedood zouden hebben, voeden de
dorpelingen hun vage afkeer van de
vreemde-eend-in-de-bijt tot een teugel
loze onberedeneerde haat. Politieke in
triganten maken van dit „ontwakende
volksgeweten" een handig gebruik om
door een nationale anti-semletische rel
macht te verkrijgen. Ontrcchting der
Joden, arrestaties, mishandelingen, po
groms, beïnvloeding van de rechterlijke
macht en een proces dat tot een klucht
vertoning dreigt te worden, zijn het ge
volg. Tegen alie agitatie in weet echter
een advocaat met enkele medestanders
recht te verkrijgen voor de verdrukten
en de leugenachtige hetze der anti-se-
mietischc propaganda te ontmaskeren.
Van dit gegeven heeft Pabst een uiter
mate boeiende film gemaakt, prachtig
van sfeer. De fotografie is beeld voor
beeld fraai uitgebalanceerd van compo
sitie en belichting, in een merkwaardig,
zeer dramatisch geladen realisme. Even
gevoelig en levend is de montage.
Pabst's regie beheerst het spel in krach
tige strakke spanningen-. De massa-scè
nes getuigen bovendien van een sterke
psychologische doordringing in het al-
les-beheersende thema- de hand over
hand toenemende kracht, gepaard aan
een verlies van individuele zedelijke
normen, bij een onder suggestie ge
raakte massa, die een gemeenschap
pelijk doel hier het vernietigen van
een minderheid tracht tc bereiken.
Het individuele acteren vooral van de
hoofdfiguren. Ernst Dcutsch als de sy
nagoge-dienaar cn Ewald Balscr als de
verdediger van het recht, heeft diepte
en is rijk aan ontroerende momenten.
De karakters van de tegenstanders
heeft Pabst echter te veel zwart-wit ge
schilderd. De film is knap gemaakt en
lijk aan spanningen. Da3ibij wordt 2e
door een sterk bij de sfeer der beelden
aansluitende muziek, zeer functioneel
gesteund
De film „Der Prozess" is ontstellend-
aangrijpend, waar zij de krachten de
monstreert. die de blinde haat van een
volksmassa kant ontwikkelen, te meer
wanneer haar primitieve onlustgevoe
lens ten opzichte van een bepaald object
door een handig agitator geprikkeld
worden. En in deze demonstratie le
vert dc film inderdaad een iel getuige
nis voor recht cn menselijkheid en te
gen-anti-semitismc en alle andere stre
vingen tot mens-onlcrende discriminatie
op grond van ras. afkomst, godsdienst
of politieke gezindheden. Maar hierte
genover slaat, dat de film zichzelf ook
weer verzwakt en schade doet aan haar
pleidooi voor recht, doordat zij in het
onderhavige geval het anti-semitisme
niet met de scherpste wapens bestrijdt.
Niet uit het menselijk onrecht wordt
hier tenslotte het betoog voor mense
lijk recht geargumenteerd. De tilm
maakt slechts het anti-semitisme be
lachelijk. door aan te tonen, dat de agi
tatoren in de onderhavige inciden
tele hetze weinig scherpzinnig te
werk gingen en buiten gevecht gesteld
konden worden doordat hun domheden
al tc duidelijk bleken. Daar het anti
semitisme niet uitsluitend een dom
heidsmacht is. mist de film ec-n dwin
gende greep op de werkelijkheid van
onze c-igcn tijd. De aangrijpende bewo
genheid van het eerste deel, dat heel
fel en werkelijk de tragiek uitdrukt van
de in rechteloosheid, vervolgde mens,
wordt zo in het tweede gedeelte der
film, dat hieraan door zijn argumentatie
Juist kracht had moeten bijzetten, te
niet gedaan door een al te gemakke
lijke vlakheid, die nog wel een zeer in
teressant tijdsbeeld oplevert, maar geen
ontroering meer kan wekken.
A. T. KAMPHOFF
De agitatie boekt successen: ver
volging van de Joden (uit de
film „Der Prozess")
Gijsbert Japicxprijs voor
Fedde Schurer
BOLSWARD. De Gijsbert
Japicxprijs is door de Friese Ge
deputeerde Staten voor dit jaar
toegekend aan de Friese dichter
Fedde Schurer en wordt aan hem
uitgereikt op 4 November a.s. te
Bolsward. De uitreiking zal ge
schieden door de Commisaris der
Koningin in Friesland, mr. H. P.
Linthorst Homan. De prijs bestaat
uit 500.Na afloop van de
plechtigheid wordt in de 13e eeuw-
se Broerekerk een samenkomst be
legd, waar de Friese dichter D. A.
Tomminga zal spreken over de
Friese psalmberijming van Gijs
bert Japicx (1603/1666) en die van
Fedde Schurer waarvoor de prijs
werd toegekend.
Vijf en dertig jaar concertzanger
„Zorg goed voor deze man, opdat wij hem nog vaak mogen horen
zingen zoals vanavond". Zo sprak in de solistenkamer Willem Mengel
berg tot mevrouw Ravelli, toen Willem Ravelli voor de eerste maal in
het Concertgebouw in de Matthaeus Passion meegezongen had. En dat
deze raad ter harte werd genomen, blijkt niet alleen hieruit, dat me
vrouw Ravelli deze na al die jaren nog weet te vermelden, maar men
hoeft de gezonde 57-jarige jubilaris, die zijn 35-jarige zangersloopbaan
deze maand herdenkt, daar maar te zien zitten in zü'n woonkamer en
zich de gave sonoriteit van zijn fraaie bariton in herinnering te roepen
om te weten, dat hij en zijn vrouw dit kostbare bezit, dat jaarlijks tal
lozen in verschillende plaatsen in Nederland en daarbuiten vreugde
schenkt, onderhouden in het volle besef van de verantwoordelijkheid
en de zorg, die het handhaven van het bereikte hoge niveau vergist.
18 October 1914 verscheen Willem Vocht bij dc voorbereiding en tijdens
Ravelli voor het eerst als zanger in
het openbaar met o.a. een aria van
Massenet en Caro mio ben, als gast
op een concert van de Franse opera
onder Leopold Roosen in de Haagse
Dierentuin. Ravelli keurt het af,
dat de tegenwoordige vocalisten
zich te gauw zangers wanen en over
het algemeen het geduld missen,
dat de zware zangstudie nodig
heeft. Zelf wachtte hij nog 8 jaar
na zjjn debuut, voordat hij definitief
zijn kantoorbetrekking liet varen,
gesterkt door de mening van Corne-
lie van Zanten, zijn lerares na een
korte vooropleiding bij Andreoli,
dat hij zich gerust geheel aan de
zang kon wijden. De heer Ravelli
verklaart voor zijn algehele muzi
kale vorming naast de opleiding van
„Kee" van Zanten zeer veel te dan
ken te hebben aan de jaren, dat hij
o.l.v. Sem Dresden in het a cappel-
la-ensemble „De Dresdener Motet
en Madrigaalvereniging" zong. Ook
de raadgevingen en onwillekeurige
invloed van Willem Mengelberg en
de Belgische dirigent Lodewijk de
(Inq Mea.)
JËEST KBAGHTie
•huldgenezend cn huidverbeteror.d
•middel is Purol. Hoort
huis I
Culturele crisis onderwerp van Haags congres
(Van onze kunstredacteur)
OVER DE PROBLEMEN van kunst, kunstenaar en samenleving is er
al veel gedacht, geschreven en gepraat. Er is een wanverhouding tussen
het culturele en het maatschappelijke leven in N e der land. Deze rpan-ver-
houding blijkt uil een onder-consumptie van kunst, die verband houdt
met het feit, dat de brede massa van het volk geen deel heeft aan de
cultuur, niet aan het scheppen van kunst en evenmin aan het kunstge-
nieten. En hiermee hangt weer samen een slechte sociale en economische
positie van de kunstenaar. Op het congres, dat zij dit weekend in Den Haag
houdt, poogt de Nederlandse Federatie van Beroepsverenigingen van Kun
stenaars deze problemen en hun oorzaken te benaderen om tot een
formulering te komen van voorstellen, die naar een overwinning van de
huidige culturele crisis kunnen leiden. De verschillende aspecten dezer
crisis hebben de congressanten in de afgelopen weken ampel bestudeerd
en door referaten en discussies hierover tracht men thans zich een inzicht
in de samenhang dezer aspecten te verwerven en op grond hiervan te
komen tot een concretisering van het antwoord op de vraag: wat kan en
wat moet er thans gedaan worden ter oplossing van de culturele problemen,
waarvoor wij gesteld zijn?
Kunst betaalt zelf 55 pet.
van steun aan de kunst
de uitvoering van de Matthaeus
Passion en andere werken vermeldt
hij met dankbaarheid.
Na de dood van Tom Denijs
(1935), die op zijn beurt Mcsschaert
weer was opgevolgd, werd Ravelli
de vertolker van de Christuspartij
in de Matthaeus Passion van
Bach in Amsterdam, evenals de
laatste 26 jaar in Antwerpen.
Het gehele gangbare oratorium
repertoire heeft hij op concerten
gezonen. Zeer gewaardeerd is
ook zijn jaarlijkse medewerking ln
Beethoven's 9de symphonic. Wan
neer men hoort, dat naast de tal
rijke concerten vier dagen in de
week gewijd zijn aan lessen aan de
conservatoria in Den Haag en Ant
werpen, waar dan nog de particulie
re opleiding van veelbelovende voca
listen bijkomt, begrijpt men, dat
maar weinig tijd overblijft voor lie-
derenrecltals. Van zomcrvacantie is
dit jaar dan ook weinig gekomen,
toen het comité, dat zijn jubileum
voorbereidt, hem verzocht 20 Octo
ber in Diligentia in Den Haag een
recital te geven. De laatste jaren
staat het Haagse Bachkoor onder
zijn drectie, waarmee hij met Kerst
mis een gedeelte van Bach's Weih-
nachtsoratorium hoopt uit te voe
ren.
De Nederlandse en de Belgische
regering hebben indertijd Ravelli's
grote verdiensten voor het muziek
leven erkend door hem te benoemen
tot respectievelijk ridder in de Orde
van Oranje Nassau en in de kroon
orde van België. Foto's op de vleu
gel en door dc gastvrouw uit do
kast te voorschijn gehaald geven
De wetenschappelijke en belangwek
kende fundering van het onderzoek le
verde dr. J Henrick Mulder,
secretaris van het Prins Bernhardfonds.
met enkele sociografische verkenningen
van de cultuurfinanciering. Dr. Mulder
stelde eerst de financiële structuur vast
van het culturele leven, dat zich voor
het overgrote deel afspeelt ln een al
dan niet gecamoufleerde bedrijfsvorm.
De rol van de overheid is hierbij aan
zienlijk, In totaal levert z(J rijk en
gemeenten tezamen een bijdrage
voor de kunst van 7 millioen gulden,
tegen een bedrag van rond 32 millioen
van het kunstgedeelte van het maat
schappelijk cultuurbedrijf (toneel, film,
concert, uitgeverij, radio. etc. De totale
omzet van dit culturele bedrijf bedroeg
overigens het vorige jaar 125 millioen,
waarvan dus 25 pet. aan kunst cn 75
pet. aan vermaak). Dc gemeentelijke
overheid heft echter een weeldebelas
ting op het culturele bedrijf, die ln
1948 ruim 27 millioen gulden beliep. De
belasting op het kunst-gedeelte hiervan
bedroeg circa 20 pet., zodat de werke
lijke cultuur door middel van de ver
makelijkheidsbelasting vorig jaar aan
de overheid weer 4 millioen gulden op
leverde. Met andere woorden: meer dan
de helft van de totale overheidsuitga
ven voor de kunst betaalt de kunst
terug in de vorm van belasting I
Naar maccenaat van sociale sector
Dc financiële structuur van onze hui
dige maatschappij wordt gevormd door
de particuliere sector (individu, vereni
ging, bedrijfsleven, de overheidssector
(rijk. provincie cn gemeenten) en de
maatschappelijke sector (met algemeen
karakter: de fondsen voor sociale ze
kerheid. pensioenfondsen, ziekenfonds
wezen. radiobestel; met bijzonder ka
rakter: de kerken en dé nationale
fondsen voor sociale en culturele ar
beid). De „sociale zekerheid" heeft ln
deze derde sector een eigen financieel
rOEN ik een vorige maal
het surrealisme in korte
trekken heb trachten te ka
rakteriseren, heb ik daarbij
niet de namen genoemd van
Chagall en Klee, hoewel in
beider werk surrealistische
elementen voorkomen. Er is
echter een fundamenteel
verschil tussen de kunste
naars die na Breton's „Mani
feste au Sur-Realisme" van
1024 deze kunstvorm syste
matisch beoefenen en schil
ders. die reeds lang voor die
datum mm of meer bewust
droc-mvizioenen in hun kunst
verwerkten Wat men bij de
echte surrealisten zo geheel
en al mist n.l het sprookjes
achtige. dat liefelijk kan zijn,
luchtig en vol humor, vindt
kou en Leningrad aan het
theater verbonden was ge
weest. vertrok de nieuwbak
ken Sowjetambtenaar, die
van Marx alleen wist. dat hij
een man was met een lange,
witte baard, weer naar Pa
rijs. Chagall's kunst wordt
gekenmerkt door een lyri
sche zielsverrukking. De in
consequenties van het
droomleven, krijgen bij hem
nooit een nachtmerrieachtige
sfeer, integendeel, meestal
heeft zijn werk een vrolijk,
feestelijk karakter. Zijn figu
ren staan niet prozaïsch met
beide voeten op de grond, zij
jammer dat de collectie van
Chagall's werken op de ten
toonstelling enkele zwakke
plekken toont die aan de
totaalindruk afbreuk doen.
Nog dichter bij het kind,
althans wat betreft de vorm
geving in zijn kunst, staat de
Zwitser Paul Klee, voor wie
de anarchistische Dada-be-
tveging van 1016 niet zonder
betekenis is geweest. Ogen
schijnlijk behoort zijn werk
tot die categorie, waarvan
Marc Chagall en Paul Klee
men zeer sterk in het oeuvre
van Chagall en Klee. Overi
gens hebben deze beide kun
stenaars al heel weinig met
elkaar gemeen.
Chagall was in 1887 te Wi-
tebsk in Rusland geboren als
zoon van zeer arme. Joodse
ouders. Toen hij in 1920 in
Parijs kwam. had hij een
nalet'eteit. een kinderlijke
verrukking over de wereld
om hem 'heen, die hij zijn
hele leven behouden heeft.
Gedurende de eerste wereld
oorlog was hij weer in zijn
geboorteland en in 1917 werd
hij zelfs door de Sowjets tot
directeur van de academie te
Witebsk benoemd. Lang
heeft hij dit ambt niet be
kleed en nadat hij in Mos-
zweven in hun geestesver
voering door de lucht met
boeketten in hun armen, of
spelend op de viool.
De liefde in het algemeen
en speciaal die voor zijn
vrouw speelt in Chagall's
werk een belangrijke rol. Op
de tentoonstelling in het
Haagse gemeentemuseum
hangt dat prachtige portret,
waarin Chagall zijn gevoe
lens voor de geliefde zo no
bel tot uitdrukking heeft we
ten te brengen. De tedere
stemming van de „Schoon-
rijdster" op haar witte
droompaard en de uitbundi
ge kleurkracht van „Aan
mijn bruid" vormen de 2 po
len waartussen zich Cha
gall's kunst beweegt. Het is
CHAGALL: „Portret van zijn vrouw"
het publiek met een schou
derophalen zegt: „Zo kan
mijn zoontje van 8 jaar het
ook.' Doch wie zich even
verdiept in dit merkwaar
dige oeuvre, zal de charme
ervan, die uit ironie en ver
tedering is samengesteld, on
dergaan. Verder zal hij zien,
dat wat schijnbaar zo onbe
holpen is getekend, in wer
kelijkheid met veel overleg,
met een uitzonderlijk raffi
nement van lijnen en kleu
ren is uitgevoerd.
Zeker de ooievaar aan de
„Forellenbeck" wijkt in
vorm niet veel af van de
piep-pieps die in de kleu
terklas op het bord worden
voorgetekend, doch Klee be
dient zich van deze eenvou
dige en essentiële vormen,
omdat hij niet méér nodig
heeft om zijn doel te berei
ken. Onweerstaanbaar ko
misch werkt de blik van de
vogel, schalks naar de vis
kijkend, die uit het water
beduusd de langpoot aan
staart.
Steeds zoekt en vindt Klee
andere middelen, andere ef
fecten doch altijd blijft zijn
gcesi intelligent, verfijnd,
dichterlijk en zó persoonlijk
dat men ondanks de ver
schillende technieken en
vormen die hij gebruikt, zijn
werk onmiddellijk herkent.
Men kan in het Gemeente
museum zijn originaliteit,
zijn uitzonderlijke coloristi-
sche begaafdheid, zijn humo
ristische onderschriften in
rijk gevarieerde collectie be
wonderen.
R. E. PENNING
fundament gekregen, waarbij 12Vj pet.
van het Nationale Inkomen, d i. een be
drag gelijk aan ruim de helft van de
totale overheidsinkomsten, hieraan toe
valt In alle sectoren tezamen kreeg het
kunstgedeelte echter slechts 0.28 pet.
toebedeeld. Dr. Mulder concludeerde,
dat het Nederlandse culturele leven in
een structurele crisis is geraakt, door
dat het ln maatschappelijke ontwikke
ling achterbleef bij andere sectoren van
het maatschappelijk leven. Daarbij is
het kunstzinnig cultuurdeel losgeraakt
van de gemeenschap, doordat het deel
van de gemeenschap, waarmee zij eer
tijds relaties had het maecenaat. ver
dween en er nog geen aansluiting ge
vonden is met in belangrijkheid toege
nomen andere delen van de gemeen
schap ln het bijzonder dus de boven
genoemde maatschappelijke sector. Dr.
Mulder bepleitte een structurele oplos
sing door middel van een maatschappe
lijke planmatigheid van eigen karakter
op het terrein van de kunst-afzet. Bij
de nog steeds toenemende dichtheid
van de sociale organisaties der zich
vormende nieuwe, gebonden, maat
schappij kan het culturele leven niet
langre volstaan met zijn grotendeels
19e eeuwse structuur en apparatuur Er
dient een meer officieel financieel fun
dament gelegd te worden voor het om
vormen van de cültuurbedrijvcn. voor
zover nodig en mogelijk in culturele
diensten, waarbij vooral een bijzonder
maatschappelijk financieel Instrument
ontwikkeld moet worden, in de eerste
plaats voor de pioniersarbeid voor
de cultuur een levensbehoefte als het
ware een moderne vorm van maece
naat.
Normen bewaren
Had dr. Mulder reeds tot stelling-
nemen gepropageerd tegen de opvat
ting, dat kunst een luxe zou zijn,
tijdens de debatten beklemtoonde dr.
Garmt Stuiveling de noodzaak
tot waken tegen het verwarren der nor
men Het is n- odzakciijk. dat de cul
tuur contact zal krijgen met een veel
groter deel van het volk. maar dit moet
geschieden zonder de normen van de
cultuur te veranderen Het aantal der
bereikbare kunst-consumenten mag
geen norm zijn voor het bepalen van
de waarde van de kunst Cultuurdistri
butie is nodig teneinde meer sociale
zekerheid voor de kunstenaars te ver
krijgen. maar hierbij mag het behoud
der eigen waarden der cultuur niet ge
schaad worden. Dr. Stuiveling bepleitte
verder een bestemmingsheffing op ver
makelijkheden ten bate van dc cultuur.
Zo zou bijvoorbeeld een bijzondere be
lasting op best-sellers aangewend kun
nen worden om cultureel belangrijke,
maar door het financiële risico voor de
uitgeverijen niet aantrekkelijke, uitga
ven mogelijk te maken.
Simpelheid en „de boer op"
In zijn referaat over de sociale posi
tie van dc kunstenaar onderzocht dc
componist mr. Guillaume Lan-
dré de schuld, die de kunstenaar zelf
draagt aan de kloof tussen volk en
kunst cn het ontbreken dientengevolge
van een sociale positie van de kunste
naars. In vroeger eeuwen voorzag de
kunstenaar door zijn scheppingen in
een duidelijke behoefte en kon daar
door afzet vinden voor zijn producten.
Die behoefte en die afzet ls er thans
in veel mindere mate cn mr. L an dril*
kwam zo tot de vraag in hoeverre de
kunstenaar mede moet werken een
nieuwe markt te scheppen. Het kunst
gevoelige deel, van de massa moet gro
ter worden evenals de ontvankelijk
heid van het reeds kunstgevoelige pu
bliek. De kunstenaar zal zich daarom
moeten afvragen in hoeverre hij aan
de noden en wensen van het publiek
WILLEM KAVLLLl
volop stof tot hot ophalen van tal
rijke herinneringen, aan dc tijd van
het Hollands Vocaal Kwartet, door
radio en gramofoon zeer bekend ge
worden, en aan het Nederlandse
opera-ensemble „De Co-opera-tie",
waaraan Ravelli korte tijd verbon
den was. Hij zong toen onder meer
de Wolfram in Wagner's Tannhau-
ser. Een groot verleden. „Als ik
mijn leven opnieuw moest beginnen,
zou ik weer dit beroep kiezen,"
zegt de jublaris.
W. SCHMIDT
deel van een zuiver gehalte van de
kunst. Air. Landré drong tenslotte nog
aan op een sterke organisatie der kun
stenaars om de mogelijkheden van de
auteurswet van 1912 te veel door de
kunstenaars verontachtzaamd ten
volle te kunnen uitbuiten.
Tijdens de discussies wees Dirk van
Beek. vertegenwoordiger van de ra
dio-vocalisten. op het belang van de
radio voor dc cultuurspreiding. Hij
achtte het noodzakelijk, dat de kunste
naars zullen streven naar een grotere
invloed op de programma-politiek der
om tot de vorming van een cultuurfonds
om tot de verming van een cultuurfonds
te komen achtte hij voor een deel reeds
aanwezig in het huidige systeem der
radiobelasting. De toneelspeler J o
Stcrnheim tenslotte duidde het ge
vaar van een kunst-nanr-het-volk-po-
litiek door te wijzen op het belang van
het experiment in de kunst, ook al kan
dc massa dit experiment als kunstuiting
niet aanvaarden.
Taak van de kunstcrltick
Bernard Verhoeven heeft in
een voortrefHjk referaat de huidige
situatie cn tevens de algemene waarde
van de kunstcrltick in het bijzonder
de dagbladcritiek bepaald. De crltiek
kan in haar hoogste vorm voor de kunst
een zekere creatieve waarde vertegen
woordigen zo stelde hij cn funge
ren als wegwijzer bij keerpunten. In
het algemeen echter heeft dc dagblad
critiek in de eerste plaats een sociale
functie: zij moet trachten dc lezers in
te wijden in de uitingen der kunst. De
criticus behoeft niet bij uitstek een
technisch vakman tc zijn op het terrein
der kunst, waarover hij de pen voert:
een overwaardering van de ambachte
lijke deskundigheid leidt gevaarlijk
naar ambtelijke bet-weterij. die slechts
afbreuk doet aan de sociale, informa
tieve waarde van de entiek Mits hij
de uiteindelijk voltooide vorm en haar
innerlijke menselijke waarde *de ge
tuigenisdrift van de kunstenaar zelf
weet te doorleven kan dc criticus een
waardevolle bemiddelaar zijn in het ge
sprek tussen kunst cn publick. Op het
stuk van de competentie van de criticus
heeft de persstand een innerlijke ver
antwoordelijkheid ten opzichte van de
kunst. Bescherming van dc kunstenaar
tegen onverantwoordelijke, inferieure
journalistiek is echter dringend ge
wenst. Verhoeven ziet een oplossing in
een raad van tucht, die gevormd zal
moeten worden in gemeenschappelijk
overleg tussen de organisaties van
kunstenaars en van journalisten-critici.
tegemoet kan komen Hier liggen ta- Ook echter aan de bonafide, competente
ken op het gebied van het volkstoneel,
aesthctlsche vorming in het onderwijs
(schoolwandversiering') en composities
voor b.v. fanfarekorpsen. Meer simpel
heid is noodzakelijk ook in het be
lang der eigen zuivere waarde van de
kunst. Daarbij behoeft nooit de eigen
stijl, het wezenlijke Ik. aan de publie
ke smaak geofferd te worden. Mr Lan
dré pleitte voor een vereenvoudiging
in de materie, doch niet in de uitdruk
king. Hierdoor zal een beter contact
met het volk mogelijk kunnen worden,
niet alleen tot economisch voordeel van
de kunstenaar die trouwens tot een
beter persoonlijk contact met de bui
tenwereld. door middel van voordrach-
ten^ etc zal moeten komen, „dc boer
op" moet gaan maar ook tot voor-
critiek kleeft een typisch Neder
lands euvel, dat van het dirigisme
(de neiging tot absolute vernietiging cn
ook haar tegendeel de goedbedoelde,
opzettelijke protectie). Hierdoor kan de
critiek een verlammende uitwerking
hebben (de kunstenaar Van Looy bv.
durfde uit vrees voor de geestelijke in
stelling van de critiek niet te expose
ren). De critiek zal waarachtiger 'moe
ten zijn. meer persoonlijk en veel meer
nog gericht op haar sociale taak. De
criticus dient een geïnteresseerd toe
schouwer te zijn bij het kunstgebeuren.
zonder politieke of artistieke aspiraties
en zonder vooringenomenheid. „Dc so
ciale waarde van de critiek ontleent
haar betekenis aan het quantum liefde,
dat in haar rechtspleging aanwezig is."
